InfoHub Logo

قۋراپ بارا جاتقان قىرات بار، قۇرىپ بارا جاتقان بۇلاق بار. تارتىلىپ بارا جاتقان كولىمىز، تارىلىپ بارا جاتقان جەرىمىز بار. جازۋشىلارىمىزدىڭ ءبىرازى بەس قارۋىن بويىنا اسىنىپ، سونىڭ ءبارىن قورعاۋ قامىنا كىرىسكەن. مۇحتار شاحانوۆ — ارالدى، ورالحان بوكەيەۆ — التايداعى مارالدى قورعاسا، حاميت، عافۋ اعالارىمىز قىزا-قىزا كەلگەندە حالتۋرا مەن حالتۋرششيكتەردى دە قورعاپ كەتەدى. جىلىنا قايتكەندە قازاقشا ءبىر كلاسس اشتىرام، دەپ، شونا سماحان ۇلى انا ءتىل، ۇلتىنىڭ ءسوزىن قورعاسا، تاعى بىرەۋلەرىمىز قارداي بوراعان عايبات، ارىز-شاعىمنان ءوزىن قورعاپ ءجۇر. ايتەۋىر، قاراكەتسىز قاراپ جاتقانى جوق، ەل قورعاپ، جەر قورعاپ، تابيعات قورعاۋعا قۇلشىنا كىرىسكەن قالامگەرلەرىمىز بارشىلىق.

سوندا ەلدىڭ ەلدىگىن، كەمەلدىگىن، كەڭدىگىن كورسەتەتىن، ءوسىپ-ونۋ مادەنيەتىنىڭ، ىلگەرى دامۋىنىڭ ولشەمى — ولەڭدى كىم قورعايدى؟ — دەپ ويلانىپ قالاسىڭ. قاراپ وتىرساق ءدال ءقازىر ولەڭنەن دارمەنسىز، ولەڭنەن قورعانىنسىز ءمۇساپىر جانر ادەبيەتىمىزدە قالماي بارا جاتقانعا ۇقسايدى. كورىنگەننىڭ قولجاۋلىعىنا اينالىپ، پاناسىز، باعۋسىز قالىپ بارادى.

تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ،
ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ، —

دەپ اباي ايتقان اتالى ءسوز دە بۇگىن اياقاستى بولعانىن كورىپ، كوبىمىز كۇيىنىپ ءجۇرمىز. ولەڭ-جىر ءومىردىڭ وزىمەن وزەكتەس ەكەنىن، ولەڭسىز ءومىر جوعىن ەستەن شىعارىپ الدىق. قازاق حالقىنىڭ بارشا تىرشىلىك-تىنىسى، اششى تەرى مەن ازاپتى ىرىسى، قىزىعىنىڭ ءمانى، اققان قانى، سالتى مەن ساناسى، جاس كۇنى دە، ءداستۇرى دە ولەڭمەن ورنەكتەلىپ، ولەڭمەن ءورىلىپ، سان ىقىلىم زاماننان بەرى قاراي بىرگە جاساسىپ، بىتە قايناسىپ كەلە جاتىر دەگەنگە دە ەشكىمدى يلاندىرا المايتىن حالگە جەتىپ قالدىق.

اپىر-اۋ، بۇ نەگە؟ قانشاما جىلدار قوينىنان، عاسىرلار قويناۋىنان، قاتپار-قاتپار فورماسيالاردىڭ ءزىل باتپان قىش تىستارى استىنان ءالى كۇنگە توت باسپاي، تەرەڭدە قالماي، ساف التىنداي تازا كۇيى بىزگە جەتكەن ءىنجۋ-مارجان جىرلارىمىز، اڭىزدارىمىز، عاشىقتىق تەبىرەنىس، باتىرلىق تولعاۋ، حالىقتىق قاسيەت تۇنعان قارا ولەڭ بۇگىنگى بىزگە اسىل مۇرا — پوەزيامىز ارقىلى جەتپەپ پە ەدى. سان مىڭ زەرگەر جاساعان اسىل بۇيىم، ايعا تىرەلگەن عيماراتتار جەر ۇستىنەن جوعالىپ، ءوشىپ قۇرۋعا اينالىپ بارا جاتقاندا، اسىل ويلى، اسقاق اۋەندى، تاڭدايدان ءدامى كەتپەس، كوكىرەكتەن ءنارى كەتپەس ولەڭ ءسوزدىڭ ولشەۋسىز ۇلگىلەرى ءالى كۇنگە بۇلىنبەي، ءوڭىن بەرىپ ەسكىرمەي، توزباي، كۇنى بۇگىن جازىلعانداي كادەگە جاراپ كەلە جاتقانىن كىم مويىنداماس. اباي اۋزىنان اقىل بولىپ قۇيىلعان، ماحامبەت اۋزىنان باتىرلىق ۇران بولىپ ساڭقىلداپ شىققان جىرلارعا پارا-پار كەلەر دۇنيەلەر باتىس-شىعىستىڭ قايسىسىندا شاشىلىپ جاتىر ەكەن؟ ولەڭدى سوندىقتان دا "ءسوز پاتشاسى"، سوندىقتان دا "ءسوز ساراسى" دەپ جۇرگەن جوقپىز با؟

سول ولەڭ بۇگىن نەگە سورلى بولدى؟ "شوڭگە دە ولەڭ، ءشوپ تە ولەڭ" دەپ، كۇلدىبادام، كور-جەر بىردەڭەلەرىنىڭ باسىن قۇراپ، ءتورت جولعا ءبولىپ جازىپ، باسپاعا ولەڭ ەتىپ ۇسىناتىنداردىڭ كۇنكورىسىنە اينالىپ، وقىرمان كادەسىنە اسۋدان ءبىرجولا قالىپ بارا جاتقانى قالاي؟ پوەزيا دەيتىن اتالى جانردىڭ، كيەلى ونەردىڭ وسىلاي قۇلدىراۋىنا جاۋاپ بەرەتىن، وبالىن موينىنا الاتىن بىرەۋ بولۋى كەرەك قوي.

باس-اياعى ءبۇتىن، كوركەم شىعارما دەپ اتاۋعا بولارلىق ءبىر ولەڭ جازا الماي ءجۇرىپ، "مەن كىمنەن كەممىن؟" — دەپ كەۋدە قاعاتىنداردى، جۇرت كوكەيىنە دارىعان بەس اۋىز ولەڭى جوق، ءبىراق ءجۇزى جانباستان باسپادان بەس توم كىتاپ سۇراپ شابىندى بولاتىنداردى كورە تۇرىپ نەگە ىمىراعا كونە بەرەمىز؟

ءبىر كەزدە اباي:

شورتانباي، دۋلاتپەنەن، بۇحار جىراۋ،
ولەڭى ءبىرى جاماۋ، ءبىرى قۇراۋ، —

دەپ جىر تازالىعى جولىنداعى كەكەسىنىن وزىنە دەيىنگى جىراۋلارعا دا ءبىلدىرىپ ەدى، نە كەرەك، ءبىز سول "ءبىرى جاماۋ، ءبىرى قۇراۋدىڭ" استىنا كومىلىپ بارا جاتىرمىز با دەپ قالام. اباي اششى ءاجۋالاپ وتىرعان الگى اقىن-جىراۋلاردىڭ بىزگە تام-تۇمداپ جەتكەن ۇزىك-ۇزىك شىعارمالارىنىڭ وزىنە اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇرىپ وقىپ، قولدان تۇسىرمەۋگە اينالساق، ول ءبىر جاعى دۋلات، بۇحار سوزدەرىنىڭ اسىلدىڭ كوزىندەي قىمباتتىعىنان دا بولار، ەكىنشى جاعىنان بۇگىن سول "ءبىر جاماۋ، ءبىر قۇراۋعا" زار بولىپ بارا جاتۋىمىزدان دا شىعار دەپ ويلاماسقا امالىڭ قالمايدى ەكەن.

ءوز باسىم (ماقتانعانىم ەمەس) اينالام، اق پەن قارانى اجىراتا بىلەتىن ارىپتەس دوس-جارلارىم پىكىرىنە وراي عانا، "شىنىندا اقىن بولارمىن" — دەگەنگە وسى سوڭعى جىلدارى عانا دەن قويىپ، كوڭىلىمدى دىكتەپ، ەندى-ەندى ويىسا باستادىم. ويتكەنى اقىندىق دەگەننىڭ ءوزى ولەڭ جازۋمەن دە، كىتاپ سانىمەن دە، جۇرت داقپىرتىمەن دە ولشەنبەيتىنىن، قانعا سىڭگەن، جان-دۇنيە دىرىلىنە بايلانىستى اسا قاسيەتتى ۇعىم ەكەنىن ارىدەن بولسا دا اڭعارۋشى ەدىم دە، جولداستارىم الدەكىمدەرگە اقىن دەپ تانىستىرعاندا، نە دەرگە بىلمەي كۇمىلجىپ، ءوزىمدى ۇرلىق جاساعانداي ىڭعايسىز سەزىنىپ، جانارىممەن جەر شۇقىپ قالاتىنمىن.

قازىرگى جۇرت ۇيالمايتىن بولىپ تا بارادى. ءوزىن-وزى "اقىنمىن" دەپ تانىستىرعاندا، كۇركەتاۋىقتاي قوقيلانىپ، قىرىنان قاراپ، نىعىزدانا، ىڭىرانا تۇسەتىندەرىن قايتەرسىڭ. ەگەر اقىن ءىنىمىز ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ ايتقانداي:

ۇلىلىق سىرىن اشاتىن،
شەتىنەن تۇگەل ەڭ دانا،
اقىننىڭ ءبارى — باس اقىن،
ەكىنشى — جالعىز مەن عانا، —

دەپ، شىنايى دارىندار ءوزارا تالانت سالىستىرىپ، ونەرىمەن جارىسقا ءتۇسىپ جاتسا ءبىر ءسارى-اق، جۇرتقا تانىلۋدا ونەرىن ەمەس، ءوزىن ايگىلەۋدەن باستايتىن اعايىندى كورگەندە، امالىڭ جوقتىقتان: "قاينايدى قانىڭ، اشيدى جانىڭ!" — دەمەسكە ەشبىر لاجىڭ قالمايدى ەكەن.

كوزى قاراقتى جۇرت ءقازىر روماننىڭ، پوۆەستىڭ، اڭگىمە، نوۆەللا، ءتىپتى ادەبي سىن سياقتى جانرلاردىڭ ارا-جىگىن اجىراتار، جاقسى-جامانىن ايىرار حالگە جەتكەن. ال ولەڭگە كەلگەندە، وقىرمان دا، باسپالار، باسپا ءسوز باسىندا ءىس تۇتقاسىن ۇستاپ جۇرگەندەردىڭ وزدەرى دە كۇمىلجىي، اق-قاراسىن انىقتاۋدى جازعىشتاردىڭ وزدەرىنە قاراپ ىسىرا سالۋدى داعدىعا اينالدىرىپ بارادى. الگى "جازعىشتار" "ولەڭ" عانا جازىپ قويمايدى، توسەكتەن تۇرا ارىز دا، شاعىم دا جازا باستايدى. دەدەك قاعىپ جوعارى جاققا جۇگىرگىشتەر دە سولار. قاۋ-قاۋ قاعازدى، ءتورت جولعا ءبولىپ ورنالاستىرىلعان ولەڭگە ۇقساس ولەكسە دۇنيەنى كورگەندە جۇرەگى ايني ما، ءجۇزى شايلىعا ما، ايتەۋىر: "اپىر-اۋ، كوپ جازىپ تاستاپتى عوي، شىعارساڭدارشى!" دەپ قولىندا ءامىرى بار ازاماتتار كەسىكتى بيلىك ايتىپ، بۇرىشتاما سوعىپ باسپاعا قاراي توعىتا بەرەدى. ۇستى-ۇستىنە تەلەفون سوعىپ، ايىرىقشا باقىلاۋعا الىپ، ارتىنا ءتۇسىپ باعادى.

وتىرىك دەگەننىڭ كوزى شىقسىن، ەكى كۇننىڭ بىرىندە بولىپ تۇرادى مۇنداي.

وسىدان ءسال بۇرىن جازۋشىلار وداعىنداعى ۇلكەن ءبىر جيىندا ساعي جيەنبايەۆ ولەڭدى قورعاۋ تۇرعىسىنان جاقسى بايانداما جاساپ، جۇرت كوڭىلىن ءبىر سەرپىلتىپ تاستادى. اشىنىپ ايتتى، ءبىراز ءجايتتى اشىق ايتتى. سول ساعيدىڭ ءوزى كوپ جىلدار بويى "جازۋشى" باسپاسىنىڭ پوەزيا رەداكسياسىن باسقارىپ ەدى، حالتۋرامەن كۇرەسسە سوندا قايدا قالدى ەكەن، نەبىر جاسىق-جامان كىتاپتار سول جىلداردا جارىق كورىپ ەدى عوي، دەپ ويلاۋعا بولار ەدى، ءبىراق جوعارىدان بولاتىن جاڭاعى قىسىمدى ەسكە الىپ، ونىڭ دا جايىن تۇسىنگەندەي بولدىم. ولەڭگە وگەي بالاداي قاراۋ ءوز ىشىمىزدە دە جوق ەمەس. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، مىنا ءبىر "ءداستۇرلى" جايتكە نازار اۋدارا كەتەيىنشى. ۇلكەن-كىشى جيىنداردا ادەبيەت جايىندا باياندامالار جاسالىپ، ورتالىق، رەسپۋبليكالىق باسپا ءسوز بەتتەرىندە ماقالا، ينتەرۆيۋلەر جاريالانىپ جاتادى. نەبىر دۋالى اۋىز شەشەندەر، جۇرت باسقارىپ جۇرگەن ازاماتتار ارعى-بەرگى ادەبي ۇلگىلەرگە، اتى ءماشھۇر قالامگەرلەر تۆورچەستۆوسىنا شولۋ جاسايدى. سوندا پوەزيا كوبىنە قاعابەرىستە قالتارىس قالا بەرەتىنىن قايتەرسىڭ. پروزا جانرىندا قالام تارتىپ جۇرگەندەردى بۋىن-بۋىنعا ءبولىپ، جىلىكتەپ، جىكتەپ، جىپكە ءتىزىپ كەلەدى دە، ۇياتى بار ءبىرى ەندى ەسىنە تۇسكەندەي: — "... ادەبيەتكە اقىندار دا ات سالىسىپ ءجۇر، ماسەلەن..." دەپ وزىنە زاتى ەمەس، اتى عانا بەلگىلى بىرەر اقىننىڭ ەسىمىن ەسكە تۇسىرۋمەن شەكتەلە بەرەدى. پروزايكتەردىڭ داناسىن، بالاسىن، شالاسىن تۇگەل ءتىزىپ كەپ، ەڭ ءبىر بەلسەندى، بەلدى اقىنعا كەلگەندە ءتىلى كۇرمەلىپ، تۇتىعىڭقىراپ تۇرىپ بىردەمە دەگەن بولادى.

سوندا مەن ويلايمىن: "اپىر-اۋ، بۇلار پوەزياعا قاشانعى سول قوسالقى شارۋاشىلىق تۇرعىسىنان قاراي بەرەدى؟ ادەبيەتتىڭ قوس قاناتى بولسا، ءبىرى — پوەزيا ەمەس پە ەدى"، دەپ.

"جازۋشى" باسپاسىندا ءجۇرىپ، از جىلدا ءۇش بىردەي ديرەكتورمەن بىرگە جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. سولاردىڭ ءبىرى (جاقسى ازاماتتىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەي-اق قويايىن) كەزەكتى تاقىرىپتىق جوسپار جاساۋ ۇستىندە: "مەن ءۇشىن جوسپارعا ايتۋلى دەگەن اقىننان گورى، امانتاي بايتانايەۆتى كىرگىزۋ الدەقايدا ءتيىمدى"، — دەپ قالعانى بار. بايتانايەۆتى كەمىتكەنى مە، ولەڭدى كەمىتكەنى مە، كىم ءبىلسىن. تىڭداپ وتىرىپ رەنجىدىك، ولەڭنىڭ قاسيەت-كيەسى جايلى ەسكە سالعان بولدىق. ءسوزىمىز وتە قويمادى.

بۇل دا جوعارىداعى سالقىن سالعىرتتىقتىڭ سالدارى ەدى. پوەزيا، ايتەۋىر، ەكىنشى كەزەكتە تۇرۋى كەرەك دەيتىن كەلەڭسىز تۇجىرىمنان تۋعان قيسىنسىز پىكىردىڭ جەمىسى بولۋى كەرەك دەپ تۇيەمىز. ولەڭنىڭ قورعانسىزدىعىنا بۇل دا دالەل بولىپ قالار-اۋ.

"اقىن" اتالاتىن ۇعىمنىڭ نارقى كەمىپ، پوەزيا قايراتكەرلەرىنىڭ باعاسى تومەندەپ بارا جاتقان جوق پا وسى؟ ويتكەنى، ءقازىر جامبىل دا "اقىن"، ءجۇردىم-باردىم ءوتىپ جاتاتىن ايتىستاردا ءبىر كورىنىپ قالاتىن جەزقازعاندىق تازشا بالا دا "اقىن"، اباي دا "اقىن"، جاقىن-جاناشىرلارىنىڭ ارقاسىندا تەلەديداردان وقتا-تەكتە "ءاۋ" دەپ قالاتىن ايجارىق تا "اقىن". شىعارماسى ءالى ءجۇز عاسىر جاسايدى دەسەك كۇپىرلىك بولار، ايتەۋىر، ەل ەسىندە ۇزاق قالار ءابدىلدا تاجىبايەۆ پەن ءابۋ سارسەنبايەۆ تا، ماناپ كوكەنوۆ پەن كوكەن شاكەيەۆ تە ىركەس-تىركەس ءبىر مەزگىلدە "حالىق جازۋشىسى"، "حالىق اقىنى" دەگەن اتاق الدى. وندا دا قوس ابەكەڭ "حالىق جازۋشىسى" دا، كوكەنوۆ پەن كوكەن — "حالىق اقىنى". ياعني، "جازۋشى" مەن "اقىن" ۇعىمى ءالى دە تەڭ ەمەس، ايتەۋىر بىرەۋى كەم. ويتكەنى بۇل ادامدار تۆورچەستۆوسىن سالىستىرۋ ەشبىر باسقا لوگيكامەن سيىسا قويماۋى انىق. وسىنىڭ دا باسىن اشىپ، بەلگىلەپ الىپ، ءبىر مەجەگە توقتار تۇس جەتتى.

"ەل ءىشى — ونەر كەنىشى" دەپ جازىپ جاتادى گازەتتەر، داۋىمىز، تالاسىمىز جوق. بولسىن. باعالايىق. تەك قانا ءار ءسوزى التىنعا بەرگىسىز پروفەسسيونالداردى — ءبىر ءسوزىن تاسقا باسۋعا كەلگەندە ءبارىمىز قينالىپ قالاتىن اۋەسقويلارمەن قالايشا قاتار قويا الماقپىز؟ ءارقايسىسىنا اتاق، وردەن نە ءۇشىن بەرىلىپ وتىرعانىن اشىپ ايتىپ، توعىتقان قويداي توپتاپ ايداي سالۋدى قوياتىن ۋاقىت جەتتى ەمەس پە؟

راديودان الدەكىمدەر ولەڭ وقىپ جاتتى. ولەڭ دەۋگە كەلمەيتىن كوك جاسىق بىردەمە، مۇنىسى تاعى قاي پىسىق بولدى ەكەن دەپ قۇلاق تۇرە قالسام، ديكتور: "سىزدەردىڭ تىڭداعاندارىڭىز اقىندار يزەنباسۆ جۋسانباي، ارپابايەۆ سۇلىبايلاردىڭ ولەڭدەرى" (شارتتى تۇردە ) دەپ، شىمىرىكپەي سوعىپ تۇر. قۇدايى شىنىم، جاعامدى ۇستادىم. ونداي، "اقىنداردىڭ" اتىن ەستىپ، ولەڭىن وقىسام قۇلاعىم كەرەڭ، كوزىم سوقىر بولىپ كەتسىن!

حالتۋراعا قارسى ۇلى قامال بولۋعا لايىق ماڭدايعا باسقان جۋرنالىمىز "جۇلدىز" كەي-كەيدە قابىرعا گازەتىنىڭ وزىنە ويلانا جاريالايتىن ورتاقول، دۇمبىلەز شىعارمالارعا بەتىن كەڭ اشىپ قويىپ، ءاتى-جونى بەيمالىم بىرەۋلەردى ۇزبەي ناسيحاتتاپ جاتادى. كەيدە جۋرنال جۇبان مولداعالييەۆكە ەكى بەت بەرسە، الگىندەيلەرگە كەلگەندە وراپايسىز جومارتتىق جاساپ، تورت-بەس بەتىن ۇسىنىپ جاتاتىنىن قايتەرسىڭ.

اقىنداردىڭ وزىنە دە وبال جوق. رۋ-رۋعا، قايداعى ءبىر جۇزگە ءبولىنىپ بەت جىرتىسا بەرگەنشە، رۋحتاس، يىقتاس تازا دارىندار جينالىپ، تالانتتى توپ قۇراپ، حالتۋراعا قارسى اياۋسىز اقتىق ايقاسقا شىقپاس پا. ونى قويعاندا، الدىنا كەلگەن گرافومانعا: "ءاي، شىراعىم، مىناۋىڭ كوركەم شىعارما ەمەس قوي، اۋرە بولماساڭشى!" دەيتۇعىن، نەمەسە ءبىر پايداسى ءتيىپ، جاقسىنى اراشالاپ، جاماندى جەر ەتەر مە دەپ، پىكىر ايتۋعا بەرگەن حالتۋرا قولجازباعا كوپە-كورنەۋ كۇلگىرسي، ات تا ولمەسىن، اربا دا سىنباسىن دەپ ءاتۇستى ءتيىپ-قاشتى عانا پىكىر ايتاتىن، جالتارۋعا، جاۋاپتان قاشۋعا دايار تۇراتىن نەلەر ءبىر دارىندى جىگىتتەردىڭ ارەكەتىنە دە ءىشىڭ اشىپ، ولەردەي قورلاناسىڭ. ءبىر ايتسا، وسى ايتار-اۋ دەپ دامەلەنگەن ءۇمىتىڭ وسىلايشا جەر بولعانىن كورگەندە، بارىنەن ءبىرجولا جەرىپ، ايدالاعا بەزىپ كەتكىڭ كەلەتىنى بار ەكەن...

وسىنداي ورتاقتاسا كۇرەسەر ىسكە بەلسەنە، جەڭ سىبانا كىرىسۋدىڭ ورنىنا، ءتاپ-تاۋىر اتى شىعىپ، اينالاعا تانىلا باستاعان، اقىن اتىن الىپ جۇرۋگە اجەپتاۋىر قاقىسى بار ءبىراز جاس ازاماتتار، "ولەڭدى جاقسى جازىپ، جۇرتتى جارىلقاپ تاستادىق، ەندى بىزگە اتقامىنەر كەز جەتتى، ءتاۋىر قىزمەت كەرەك، لاۋرەات، دەپۋتات بولاتىن كەزىمىز دە اسىپ بارادى" — دەپ، جەر-جەرگە حات جازىپ، جەكەباس ماسەلەسىن كۇيتتەپ ءجۇر. سوندا مەن ويلايمىن: وسى جىگىتتەردىڭ ءبىرازىنا جالاقىسى مول جوعارى لاۋازىم بەرسە، بالكي، ولەڭدى ءبىرجولا قويىپ تا كەتەر مە ەدى، قايتەر ەدى دەپ... ايتپەسە:

سىي دامەتپە، بەرسە الما ەش ادامنان،
نەڭ كەتەدى جاقسى ولەڭ ءسوز ايتقاننان، —

دەگەن، اباي دانالىعىن ەسكە تۇتا ءجۇرۋىمىزدىڭ ارتىقشىلىعى بولار ما ەدى؟

اقىن دەگەن قاشان دا قوعام قايراتكەرى، از مەزگىلىنىڭ ۇلى تۇلعاسى ەمەس پە. ەندەشە ەڭ الدىمەن ونىڭ باسى دارىنىنا، تالانت مولشەرى، تىندىرعان ادەبي ەڭبەگىنىڭ ۇلەس سالماعىنا قاراي باعالانباۋشى ما ەدى. ماقالامىزدىڭ ءار تۇسىندا اۋىزعا الىپ كەتىپ وتىرعان دارا، داڭعايىر تۇلعالاردى حالىق كەزىندە التىن تاقتا، لاۋازىمدى ورىندا وتىرىپ ءىرى قىزمەت اتقارعاندىقتان ەمەس، ارتىنا ولمەيتىن، ولشەۋسىز ۇلى مۇرا قالدىرعاندىقتان باعالاعان بولۋى كەرەك. ەندەشە تالانتسىز بولساڭ دا — تاعىڭ، دارىنسىز بولساڭ دا — باعىڭ بولسىن دەگەندى قويار ءساتتىڭ دە جەتەر كۇنى بولمايتىن با ەدى.

ەندى بىرەر ءسوزدى وسى دامىعان، تولىسقان پوەزيامىزعا دەگەن وقىرمان ىقىلاسى، ولەڭ ناسيحاتى توڭىرەگىنە قاراي بۇرساق پا دەپ وتىرمىز. بۇل ءوزى ءقازىر ەڭ وزەكجاردى ماسەلەگە اينالىپ وتىرعانىن جاسىرىپ قاجەتى جوق.

"پوەزيانى ۇقپايمىز، ولەڭدى وقىپ تۇسىنە قويمادىق"،— دەۋشىلەر دە كەزدەسىپ قالادى. ول راس. مۋزىكالى سلۋح (ادەيى وسىلاي الدىم) ءار پەندەنىڭ باسىنا بۇيىرا بەرمەسە، ولەڭگە دەگەن قۇلىق تا جۇمىر باستى كورىنگەنگە قونا بەرەر قاسيەت، ماڭدايىنا بۇيىرا بەرەر ىرىس ەمەس. ءبىراق كورە-كورە كوسەم، سويلەي-سويلەي شەشەن بولدىم دەگەندەي، ىنتا قويسا، اۋىرسىنباي، ازعا الدانباي، ارىرەك ۇڭىلە تۇسسە — ولەڭدى ۇعۋعا دا، سۇيۋگە دە بولادى. سانالى، كوزى قاراقتى ادام جوعارعى ماتەماتيكا، كۆانتتى فيزيكانى دا يگەرەدى عوي. كەيبىر مۋزىكاعا قۇلىقسىز ادامدار كونسەرت زالدارىنا بارا ءجۇرىپ، كامەرالىق، كلاسسيكالىق مۋزىكانىڭ وزىنە قۇنىعىپ، اقىرى ناعىز جانكۇيەرىنە اينالعانىن ەستىپ ءجۇرمىز ەمەس پە. پوەزيا دەگەن دە مۋزىكا. مۇنى تەك قۇلاقپەن عانا ەمەس، كوڭىل-جۇرەكپەن، بار دىلىڭمەن، تۇلا بويداعى دىرىلمەن تىڭداپ ءبىلۋىڭ كەرەك. ونىڭ بايىبىنا بارماعان وقىرماندارىمىز ناعىز ءبىر ويلى اقىننىڭ ورالىمدى، ورامدى، تۇڭعيىق تەرەڭ وزىنە سەلت ەتپەي مۇلگىپ وتىرادى دا، "تورعاي پىر ەتتى، تراكتور تىر ەتتى" دەگەن قايداعى ءبىر ارزان جاتقان اياق استىلىق اۋمەسەر ولەڭسىماققا (ولەڭ دەپ ايتۋعا اۋزىم بارار ەمەس) جاتىپ كەپ كۇلىپ، جاپىرلاي قول سوعىپ جاتادى. امالسىز تاعى دا ابايعا جۇگىنىپ:

قاينايدى قانىڭ،
اشيدى جانىڭ
قىلىقتارىن كورگەندە! —

دەيسىڭ دە قوياسىڭ، كۇرسىنىپ. ولەڭدى وسىنداي ەرىككەننىڭ ەرمەگى سانايتىندار كىتابىمدى وقىماي-اق قويسا ەكەن دەپ تە تىلەيسىڭ.

"شاكىرتسىز ۇستاز تۇل" دەگەندى بىلەمىز، سونى ءسال وزگەرتىپ ايتساق، وقۋشىسى بولماسا — اقىن تۇل ەكەن. تاعام ءدامىن تاڭدايىمەن سەزگەندەي، ولەڭ ءسوزدىڭ ءنارىن، شىرىندى بالىن قانىمەن، جانىمەن سەزىنە بىلەتىن وقۋشى بولعان جەردە اقىننىڭ دا، پوەزيانىڭ دا باعى جانىپ، جۇلدىزى جوعارىلاپ جۇرە بەرەر ەدى. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن ورتا مەكتەپتەردە ادەبيەت ءپانىن وقىتۋعا بارىنشا قاتال، بارىنشا جاۋاپتى قاراپ، بۇل جۇمىسقا مەملەكەتتىك تۇرعىدا ءمان بەرە تۇسكەنىمىز دۇرىس بولا ما دەيمىن. اقىن دايىنداي الماساق تا، ويلى دا سانالى، كوكىرەگى اشىق، كوڭىلى جۇيرىك وقۋشى دايىنداۋ قولدان كەلەتىندىگى جايلى قانشاما ايتىلىپ، قانشاما جازىلىپ ءجۇر. امال نە، ءالى دە ناتيجەسى ويداعىداي ەمەس. ورەلى، ويى ۇشقىر، وياۋ، تۇيسىگى تەرەڭ، ۇعىمپاز، زەردەلى — ءبىر سوزبەن ايتقاندا شىن مانىندەگى الدىڭعى ساپتاعى، مادەني تاربيەسى جوعارى وقۋشى دايىنداي الماي كەلەمىز. كۇنبە-كۇنگى ومىردەن كورىپ ءجۇرمىز عوي، اتى التى الاشقا ءمالىم مادەنيەت قايراتكەرلەرى، انشىلەرىمىز، ارتيستەرىمىزدىڭ ءبىرقاتارى قازىرگى قازاق پوەزياسى جايلى ءۇستىرت بىلەدى. تەلەديداردان ءجيى كورىنىپ، اتى گازەت-جۋرنالعا وقتىن-وقتىن كورىنىپ جۇرەتىن بىرەن-ساران اقىندار بولماسا، قالعان كوپ بەلسەندى، بەلدى اقىنداردىڭ اتىن دا ەستىمەگەن ينتەلليگەنسيا وكىلدەرىمەن جۇزدەسكەندە ولار ءۇشىن ءوزىڭ ۇيالىپ قالاسىڭ. ادەبيەتتى ءومىر ايناسى دەسەڭ، سول اينانىڭ ەڭ تازا، ەڭ ءمولدىر تۇسى پوەزيا عوي، ۇلتتىڭ پوەزياسىن تانىپ بىلمەگەن ازامات قالاي عانا ۇلت مادەنيەتىنىڭ وكىلى بولا الادى دەپ تە تاڭ قالماۋعا بولمايدى.

مەن ورتا مەكتەپتى بىتىرگەلى دە وتىز جىلدان استى. وتىز جىل ىشىندە ورتا مەكتەپتىڭ ادەبيەت وقۋلىعى كوپ وزگەرىسكە ۇشىراماعان كورىنەدى. ءبىز دە جامبىلدان باستاپ، تايىر جاروكوۆقا دەيىنگى قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ وكىلدەرىمەن ءۇزىپ-جۇلىپ تانىسقان ەدىك، مەنىڭ مەكتەپ بىتىرەتىن بالام دا سولاي، سول وقۋلىق توڭىرەگىندە عانا ادەبي ءبىلىم الىپ وتىر. سول وتىز جىل ىشىندە ادەبيەتكە كەلگەن، جوعارىدا مەن اتىن اتاعان، اتاماعان كوپ تالانتتار توبى بۇگىنگى شاكىرت نازارىنان تىسقارى قالىپ جاتىر.

وتىز جىل بويىنا وزگەرىسسىز قالعان ادەبيەت — ءولى ادەبيەت. ال ءبىزدىڭ ادەبيەتتى، ءبىزدىڭ پوەزيانى وزگەرمەي، دامىماي، ىلگەرى باسپاي، جاڭارىپ، جاڭعىرماي وتىر دەۋگە كىمنىڭ عانا اۋزى بارا الادى؟ ولاي بولسا، كوپ سويلەپ، جىلدان جىلعا ساعىزداي سوزا بەرگەنشە، كەسىپ-پىشىپ ءبىر-اق تىندىرار قاۋىرت ءبىر قيمىل، توقەتەرلى ارەكەت كەرەك سياقتى. ەرتەڭگە قالدىرماي، وسى بۇگىن، تاپ ءقازىر شەشىلۋگە ءتيىستى تىعىز شارۋانىڭ ءبىرى وسى دەپ بىلەمىن. مەكتەپ ءبىتىرىپ، تىرلىكتىڭ باسقا سالاسىندا تىزگىن ۇستاپ كەتەتىن ازاماتتار ءوز بەتىمەن قايتا ورالىپ، پوەزيامىزدىڭ قازىرگى نۇسقالارىمەن تۇبەگەيلى تانىسا قويادى-اۋ دەپ تاعى دا سەنە المايسىڭ. مەكتەپتە تۇشىنباعان، ولەڭ ءدامىن الماعان بالا، ءاي قايدام، ەرتەڭ ەرجەتكەندە دە بىلىكتى وقىرمان بولا قويار ما ەكەن؟ كۇمانىم كوپ-اۋ.

سونىمەن، ولەڭنىڭ وگەي بالاداي بولىپ، شەتقاقپاي قالىپ بارا جاتقانىن ءبىرسىپىرا دالەلدەدىك-اۋ دەيمىن. مەن ءبىر ماقالا جازىپ، سونىمەن ءىس وڭعارىلا كەتەدى، ەندى ءبارى جونىنە كوشەدى دەگەن ورىنسىز وپتيميستىك ويدان اۋلاقپىن. ءبىراق، كوپ بولىپ كوتەرگەن جۇك جەڭىل، دەگەندەي، ارى بار، ابىرويى بيىك ازاماتتار ءۇن قوسسا، قولداسا، بىرىگىپ ءجۇرىپ، توپتالا وتىرىپ ءوز جانرىمىزدىڭ ارىن ارلاپ، ءسوزىن سويلەسەك، اقىرى كەلىپ، كىمنىڭ كىم ەكەنىن كوزىنە ايتار، اسىلدى جاسىقتان ايىرار كۇن تۋىپ تا قالۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن ءۇمىت تە جوق ەمەسىن جانە جاسىرا المايمىن.

ەندىگى ءسوزدى ارىپتەس اعا، ەڭسەلى تۇرعىلاستارىمنان، قابىرعالى قالىڭ ءىنى تالانتتاردان — ءىرى تالانتتاردان كۇتەمىن.

1989 جىل

---