InfoHub Logo

— قۇزعىن دەگەن قۇس قوي، ءا، — دەدى قۇستار جايلى سۋرەتتى كىتاپتى پاراقتاپ، قۇستاردىڭ تۇر-تۇسىمەن، ەرەكشەلىگىمەن تانىسىپ وتىر­عان نەمەرەسى وتەي اتاسىنا.

— جوق، قۇس ەمەس، قۇزعىن دەگەن بي، — دەدى اتاسى.

— ءبيىڭىز نە، اتا! مىنە، «قۇزعىن دەگەن قۇس. مىڭ جاسايتىن قۇس» دەپتى، مىنا قۇستار تۋرالى كىتاپتا. مىنە، سەنبەسەڭىز كورىڭىز، — دەپ قولىنداعى كوركەم تىستى كىتاپتى اتاسىنا قاراي الا ۇشتى.

اتاسى ول كىتاپقا قاراماستان:

— جارايدى، ول بىلاي بولعان، — دەدى دە، مىنا ءبىر اڭگىمەنى باس-تاپ كەتتى. — سونا-اۋ ءبىر مىڭ-مىڭ جىلدىڭ ار جاعىندا، «قاز» دەگەن ەلدى باسقارعان قۇزعىن دەگەن بي بولىپتى. بايلىعى داڭقىنا ساي بولعان دەسەدى. ءبىراق اقيقاتتان حابارسىز كورىنەدى. ول قارتايا باستاعان سايىن، «ولمەسەم» دەگەن وزبىر ويدىڭ جەتەگىندە ۇنەمى قالا بەرىپتى. سول ويىنىڭ ىزدەنىسى ونى ءولىم جايلى كوپتەگەن حابارلاردى جيناۋىنا سەبەپ بولادى.

سودان، وزىنە قاتارلاس بيلەردەن سول — ءوز ەلىندە جاۋعاش دەگەن ايگىلى قارا ۇزگەن شيپاگەر بار ەكەنىن، بۇل ءىس جايلى ءبىر بىلسە سول بىلەتىنىن ەستيدى. سويتەدى دە، ونى جۇرتتى ەمدەپ جۇرگەن جەرىنەن شاقىرتىپ، ورداسىنا الدىرتادى. ودان قىسقا اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ-اق:

— ەستۋىمشە، ءسىز ەمكوس، جۇرتتان اسقان شيپاگەر ەكەنسىز. مەنىڭ ءزارۋ ءىسىمنىڭ بىلگىرى ءسىز دەپ ەستىدىم. قانە، ايتىڭىزشى! وسى، ولمەستىڭ، ۇزاق جاساۋدىڭ ءبىر ەمى، ءدارۋى بار ما؟ — دەپتى.

شيپاگەر جاۋعاش:

— ءيا، بار! — دەپ قىسقا عانا قايىرادى ەكەن. ونىڭ ەلدەن ەرەك «كوپ جاساسام» دەگەن ءناپسىقورلىعىن جاقتىرماي، سەلقوس قانا. قۇزعىن بي بولسا جاۋعاش بىلگىردىڭ ولمەستىڭ ەمى «بار» دەگەنىنە قۋانىپ، ونىڭ جاقتىرماعانىن بايقاماي دا قالادى ەكەن.

— قانە، ايتىڭىزشى! ول، نە زات؟ ول، قايدا بار؟ قول جەتەتىن، الۋعا بولاتىن جەردە مە؟ — دەپتى ول، قۋانعانىنان جۇرەگى اۋزىنا تىعىلا قاتتى سوعىپ.

— زەڭگىرەرەن دەگەن تاۋدىڭ ۇستىندە، «ءابىلحايات» دەپ اتالاتىن ءبىر تۇما بار. جۇرت ونى: «ولمەستىڭ سۋى» دەپ تە اتايدى. ودان كىم ىشسە، سول مىڭ جاسايدى، — دەيدى جاۋعاش شيپاگەر.

مۇنى ەستىگەن قۇزعىن بي:

— كەتتىك، — دەيدى ءاي-شايسىز.

قۇزعىن ءبيدىڭ بۇل بەتىنەن قايتپايتىنىن بىلگەن جاۋعاش بىلگىر، وعان قالايدا ول سۋدى تاۋىپ بەرىپ قۇتىلۋدى ويلايدى. سويتەدى دە:

— جارايدى، كەتسەك-كەتتىك! ءبىراق وعان قىرۋار قول كەرەك. ول قولمەن «ولمەستىڭ سۋى» بار شىڭدى اينالدىرا ەتەگىنەن، ورتاسىنان جانە ۇستىنەن، ءۇش جەردەن توسقاۋىل قويىپ كۇزەتتىرەمىز. ويتپەسەك، ول سۋدان ايىرىلىپ قالۋىمىز مۇمكىن. سۋ سىرعىپ كەتەر. ويتكەنى ول وتە كيەلى سۋ. تازا زات. ءسىز تاعى، وسىلاي بارا سالساڭىز، سىزدەن جيىركەنەدى. سوندىقتان، جاقسى نيەت ەتىپ، ەكى باس ناماز وقىڭىز. ءبىز دە وقىلىق. وندا باراتىن ادامداردىڭ بارلىعى دا سولاي ەتسىن، — دەيدى.

وسىلايشا، تازالىقتارىن ىستەپ بولعان سوڭ، جەر قايىسقان ءۇش ءجۇز قولمەن دەرەۋ جولعا شىعادى. ولار اپتالاپ، سۋىت ءجۇرىپ، مەجەلى ورىنعا جەتەدى. جەتەدى دە، جاۋعاش بىلگىردىڭ ورنالاستىرۋى بويىنشا، الگى وزدەرىمەن بىرگە الىپ بارعان ءۇش ءجۇز قولدىڭ ءجۇزىن زەڭگىرەرەن شىڭىنىڭ ەتەگىنە، اينالدىرا قاراۋىلعا قويادى. وزدەرى شىڭعا قاراي ورلەپ، ونىڭ ءدال ورتان بەلىنە بارعاندا، الدىڭعى ءتار-تىپ بويىنشا، ەكىنشى جۇزدىكتى قالدىرادى. جالعاستى العا ورلەگەن ولار، شىڭنىڭ ۇستىنە دە شىعادى. سويتەدى دە، قالعان جۇزدىككە قاسيەتتى سۋدى قورشاي قورالانعان ساپ قۇردىرىپ، «ءابىلحايات» سۋىنا جاۋعاش بىلگىر مەن قۇزعىن بي ەكەۋى عانا بارادى.

قاسيەتتى سۋعا جەتىپ، ونى ىشكەلى جاتقان قۇزعىن بيگە جاۋعاش بىلگىر:

— ءجا، بيەكە! اللاھ جومارت! ول قۇلدارى نە سۇراسا سونى بەرەدى. بۇل — ونىڭ حاقتىعىنىڭ، جومارتتىعىنىڭ بەلگىسى. ءسىز ءومىر بويى ودان ماڭگى ولمەۋدى سۇراپسىز. ول ءسىزدىڭ قالاعانىڭىزدى، مىنە، بەردى. ول تىلەگىڭىزگە جەتۋىڭىزدىڭ سەبەپشىسى ەتىپ مەنى سىزگە كەزىكتىردى. ءبىراق ءسىز مۇنىڭ بۇ دۇنيەدە ءوز زامانداستارىڭىزدان ءبولىنىپ، ۇزاق جالعىز قالۋ ەكەنىن دە ەسكەرۋىڭىز كەرەك ەدى. ءسىز بۇل سۋدى ىشكەن سوڭ، مىنە، سونداي كەلەڭسىز جاعدايعا تاپ بولۋىڭىز بەك مۇمكىن. اسىلىندا، جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسقان، — دەپ، قۇزعىن بيگە، ءوزى ۇناتقان ۇزاق جاساۋدىڭ استارىنداعى سىرلى اقي­قاتتى تاعى ءبىر رەت ەسكەرتىپ ءوتتى. بۇل سۋدان ىشسە ونىڭ قاتارىنان ءبولىنىپ قالاتىنىن اشىق ايتتى. ءبىراق پەندەنىڭ ويلاعانىن وزىنە ەڭ دۇرىس ەتىپ كورسەتەتىن ازازىلگە ابدەن شىرماتىلعان قۇزعىن، ونى تۇسىنگەن دە جوق. تەك، ول، بۇل قاسيەتتى سۋدان ءىشۋدى عانا ارماندادى. سونىمەن، ءومىر بويى ارمانداعان سۋىن ءىشتى.

ول سۋدى ىشكەسىن، ەندى، ول جەردەن كەتپەيتىنىن ايتىپ، قالعان ءۇش ءجۇز قولدى، رەتى بويىنشا، اۋەلى ەتەكتى قورعاعان جۇزدىكتەن باس­تاپ، ۇشكە ءبولىپ، ەلگە قايتاردى. بۇل ءۇش بولىكتى كەيىن جۇرت «ءۇش ءجۇز» اتاپ كەتتى.

سونىمەن، بي قوسىن الگى سۋدىڭ باسىنا تىكتى. ءسويتتى دە، سوندا قالدى. ول سۋدان ىشكەن سايىن جاساردى. جاسارعان سايىن ءىشتى. ءسويتىپ، جاسارعان ۇستىنە جاساردى. اۋەلى ەل اعالىق جاستا بولدى. سوسىن، جىگىت جاسىندا بولدى. سوسىن، بالا بولدى. سوسىن، ءسابي بولدى. اقىر سوڭىندا، جاڭا تۋعان نارەستە بولدى. ول ودان دا ارى جاسارىپ، جۇقا بىلبىر تەرى حالىنە اينالدى. سودان، ونىڭ بىلبىر دەنەسىن استىنان وسكەن شوپتەر تەسىپ شىعىپتى...

سودان بەرى، ەل ىشىندە، ونىڭ اتىنا بايلانىستى: «قۇزعىنداي بولىپ كىم مىڭ جاسايدى دەيسىڭ؟» نەمەسە «مىڭ جاسايتىن قۇزعىن دەپ پە ەدىڭ؟» دەگەن سياقتى ناقىل مەن اڭىز قالىپتى. مىنا، سەن ايتىپ وتىرعان، قارعانىڭ ۇزاق جاسايتىن ءتۇرىن حالىق، انە سول، قۇزعىن بيگە ۇقساتىپ، «قۇزعىن» دەپ اتاپ كەتكەن ەكەن. بۇل، بىزگە، ءار نارسە ءوزىنىڭ شەگىمەن بولعانى جاقسى ەكەنىن بىلدىرەدى، بالام، — دەدى وتەي اتا، اڭگىمەسىن بەرىلە تىڭداپ، اۋزى اشىلىپ، سىلەكەيى شۇبىرعان نەمەرەسىنىڭ ماڭدايىنان يىسكەپ.    

---