InfoHub Logo

ءالى ەسىمدە مۇنان جيىرما جىلداي بۇرىن وبلىستىق گازەتتەن بەينەۋ اۋدانىنا ىس-ساپارمەن جول شەككەنىم بار. جولاۋشىلار ۆاگونىندا قاتار جايعاسقان جىلى ءجۇزدى، ساليقالى ءسوزدى ءبىر اعايمەن اڭگىمەلەس بولدىق. بىلىكتى، پاراسات پايىمىمەن بيىكتەن كورىنگەن اعامىزبەن پوەزدان بىرگە تۇستىك. مەن سۇراعان سوڭ ءوزىمدى تانىستىرعانىممەن ول كىسىدەن ءجون سۇراماپپىن. ەرتەڭىنە جۇمىس بابىمەن بەينەۋ پوسەلكەلىك كەڭەسىنە سوققانىمدا ءسوزىمىز جاراسقان، ساپارلاس اعا الدىمنان شىقتى. ول پوسەلكەلىك كەڭەس اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى ەكەن. مەنىڭ جۇلدىزباي بولىسباي ۇلى ەسبوسىنوۆپەن العاشقى كەزدەسۋىم ەدى بۇل. 1988 جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسى تاراعاننان كەيىن بەينەۋگە كوشىپ بارىپ، اۋداندىق "راۋان" گازەتىندە جىل جارىمداي قىزمەت ىستەدىم. ءسويتىپ، جۇلدەكەڭدى جاقىنىراق تانىپ-بىلۋىمە مۇمكىندىك تۋعان-دى...

...اكەسى ەسبوسىن قايتىس بولعاندا بولىسباي نەبارى ءتورت-اق جاستا ەكەن. ەكى اپاسىمەن جەتىم قالادى. اناسى، كوشكە جەمەنەي قىزى ءبيبىش قايراتتى، ەر مىنەزدى جان بولىپتى. سونىسىنا باعىپ بالالارىن ەشكىمنەن كەم قىلماي ءوسىرىپ، توركىنىنىڭ بەدەلىمەن بەگىمبەت جەمەنەي سارتبەك ءبيدىڭ قىزى گۇلجاھاندى ۇلىنا الىپ بەرەدى.

ال، بولىسباي سول وڭىردەگى جاڭاشا ساۋاتتى بىردەن-بىر ادام بولعاندىقتان، اۋىلداعى ساۋات اشۋ مەكتەبىندە ءمۇعالىم، ال كەيىننەن اۋىلدىق كەڭەستىڭ حاتشىسى بولادى. اۋىرتپالىعى زور 30-ىنشى جىلدارى بالالارى تۇرماي شەتىنەي بەرىپتى. مۇنى كورىپ-بىلىپ وتىرعان بۇكىل اۋىل "ارتىندا تۇياق قالسا ەكەن" دەپ تىلەيدى ەكەن. اللادان ءبىر پەرزەنت سۇراپ، ءبيبىش كەلىنى گۇلجاھاندى بەردالى اۋليەگە اپارىپ تۇنەتكەننەن كەيىن 1937 جىلعى قاڭتاردىڭ 1-ىندە ماڭعىستاۋدىڭ تيگەن اۋىلىندا دۇنيەگە كەلەدى. ال، ەسىمىن ءتىپتى انا قۇرساعىندا جاتقانىندا بەردالى اۋليە ۇرپاعى ماياباس قويىپ كەتىپتى. جۇلدەكەڭنەن كەيىن ەركەش، زاۋرەش، ايدارباي، ايتكۇل، قاماجاي، جانجىگىت، ەرجىگىت دەگەن بالالار دۇنيەگە كەلىپتى.

جاسىنان زەرەك تە شيراق، ءبىلىمقۇمار بوپ وسكەن جۇلدىزباي مەكتەپتە وتە جاقسى وقىپ، 1954 جىلى تاۋشىقتاعى شاحتا ورتا مەكتەبىن بىتىرگەننەن كەيىن الماتىداعى اباي اتىنداعى قازپي فيزيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ينستيتۋتتا ۇزدىك ستۋدەنت، قوعامدىق جۇمىس بەلسەندىسى بولدى. گيمناستيكا، ەركىن كۇرەسپەن شۇعىلدانىپ، دومبىرا وركەسترىندە وينادى.

سول جىلداردا "لەنينشىل جاس" گازەتىندە ءا. مۇقاشيەۆتىڭ "ءوز دوسىم تۋرالى" دەگەن كولەمدى ماقالاسى شىقتى. ماقالا جۇلدىزباي ەسبوسىنوۆ حاقىندا بولاتىن. اۆتور جاستاردى سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى، ءبىلىمپاز دا ونەرپاز، مىنەزگە باي، قوعامدىق ىسكە بەلسەندى وسىنداي جاس جىگىتتەن ۇلگى الۋعا شاقىرادى. ينستيتۋتتى 1958 جىلى ۇزدىك ديپلوممەن بىتىرگەن جۇلدىزبايدىڭ الدىندا اسپيرانتۋراعا قالۋ مۇمكىندىگى تۇردى. قازپي فيزيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتىن 30 جىل ىشىندە 12 ادام ۇزدىك بىتىرگەن ەكەن، 13ء-ىنشى بولىپ قۇرمەت تاقتاسىنا جۇلدىزبايدىڭ سۋرەتى ءىلىندى.

وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى ول قاراقۇم ورتالاۋ مەكتەبىنە وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ بارادى. ءسويتىپ، بەينەۋ اۋدانى تاريحىنداعى تۇڭعىش جوعارى ءبىلىمدى ءمۇعالىم ەڭبەك جولىن جەتى جىلدىق مەكتەپتەن باستادى. جاعدايدىڭ قيىندىعىنا قاراماي اۋداندىق جينالىس-جيىنداردا اۋىل مەكتەبىنىڭ اۋىر ءحالى تۋرالى ماسەلە كوتەرە ءجۇرىپ، تۇرعىندار اراسىندا ءبىلىم بەرۋ، مادەني-سپورتتىق اعارتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى.

1958 جىلدىڭ كۇزىندە جاقيا ناقبەرگەنقىزىنا ۇيلەنىپ، وتاۋ قۇردى. وسى ارادا از-كەم شەگىنىس جاساساق، جاقيا ماڭعىستاۋدىڭ قاراوي جەرىندە 1940 جىلعى ساۋىردە داۋلەتالى جارى ناقبەرگەننىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلىپتى. اكەسى ارابشا ساۋاتتى، كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىق كىسى ەكەن. اۋىلسوۆەت ءتوراعاسى، كولحوز باسقارماسى كىزمەتتەرىن اتقارىپ، 1941 جىلى سوعىسقا اتتانادى، ون ءۇش رەت جارالانىپ، ەلگە ورالعاننان كەيىن العان جاراقات سالدارىنان ەكى جىلدان سوڭ قايتىس بولادى. ال، اناسى رۋى اقبوتا جەمەنەي سۇپىالديار قىزى ءاقبيبى كولحوزدا ەڭبەك ەتىپ بالالارىن ءوسىرىپ، جەتىستىردى. قارشادايىنان اناسىنىڭ تالىم-تاربيەسىن كورگەن جاقيا جەڭگەي جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت بويى جۇلدىزبايعا اسىل جار، جان-جولداس بولىپ، شاڭىراعىنىڭ التىن قازىعىنا اينالدى.

سونىمەن جۇلدىزباي قاراقۇم مەكتەبىندە فيزيكا، سۋرەت، شەبەر قولدار، دومبىرا، فوتو، ماتەماتيكا ۇيىرمەلەرىن ۇيىمداستىرىپ، پاندىك كەشتەر، وقىرماندار كونفەرەنسيالارىن تياناقتى وتكىزىپ تۇردى. ول جۇرگىزەتىن اتا-انالار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساباقتارىنا كەلگەن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ سىنىپ بولمەسىنە سيماعان كەزدەرى كوپ. مەكتەپكە جەل ەلەكتر گەنەراتورى ورناتىلىپ، اۆتوموبيل اككۋمۋلياتورى زاريادتالاتىن. ماسكەۋدەن پوسىلكامەن ديافيلمدەر كوپتەپ الىنىپ، كورسەتىلىپ تۇردى. مەكتەپ ديرەكتورلارى شايحات ناجەتوۆ، قۇرمەت قۇسپانوۆ، مۇعالىمدەر كەنجەعۇل يسابەرگەنوۆ، الدابەرگەن مەيىروۆ، بوتاي كەلبايەۆ، نۇرەدان كەنجەاحمەتوۆ، سۇلۋشاش قاجەنوۆا، ىزبەرگەن قۇربانبايەۆ، نازىم قامزييەۆا جانە باساقالار ءبىر ماقساتقا جۇمىلعان، ءوزارا سەنىمدى ۇجىم بولدى. جازعى جوندەۋ، قىسقى وتىن ازىرلەۋدى ءبىر كىسىدەي اتقاردى.

مەكتەپكە شاعىن ەلەكترستانسيا الىنىپ، ونىڭ جۇمىسىنا بۇكىل اۋىل قاتىستى. اسا قاۋىپتىلىگىنە قاراماستان جۇلدىزباي قولدان قۇراستىرىپ جاساعان تەمىر ەلەكتر باعاندارىنىڭ باسىنا قۇرال-جابدىقسىز شىعىپ، مەكتەپكە، ينتەرناتقا، كلۋبقا، ۇيلەرگە ەلەكتر جەلىسىن تارتتى. جازعى كانيكۋل كەزىندە مەكتەپ جانىنداعى 140 وقۋشى جاتاتىن ينتەرناتقا شاعىن مونشا سالىپ بەردى. مەكتەپ شەبەرحاناسىن، وعان قولدان ۆەرستاكتار جاساپ، ورناتتى.

مەرەكە سايىن قىزىقتى شارالار ۇيىمداستىرۋ مەن قاتار جۇلدىزباي كومسومول ۇجىمىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە ەلدىڭ ساياسي ومىرىنە بەلسەنە ارالاستى. ۇگىتشىلىگىمەن قاتار ونەرپازدىعىمەن دە كورىندى. كلۋبتا وتكەن ءبىر كەشتە قۇرمانعازىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايىندا بايانداما جاساپ، ونىڭ 29 كۇيىن ورىنداپ بەرگەنى بار.

1959 جىلدان باستاپ ول جاڭاشىل، وزات ءمۇعالىم اتانىپ، سول جىلى ورتا مەكتەپ ديرەكتورلارى كۋرسىنان ءوتتى. جاستىعىنا قاراماستان سۋرەتى اۋداننىڭ قۇرمەت تاقتاسىنان ورىن الىپ، القالى جيىنداردا اتى ىلتيپاتپەن اتالىپ ءجۇردى. مۇنايشى، عالىم قۇبايدۋللا ماحۋتوۆ، جۋرناليست، مارقۇم سايىن ءادىلحانوۆ، قىدىرباقىت سەيىلحانوۆ، امانعالي شامشادينوۆ، مۇرات قۇربانبايەۆ، سۇلتان جاڭبىروۆ، ناعيما مىرزابەكوۆا سياقتى حالىققا بەلگىلى كوپتەگەن ازاماتتار جۇلدىزبايدان ءبىلىم العان.

1962 جىلى اكەسى بولىسباي سامداعى مال شارۋاشىلىعى ۋچاسكەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى دا، جۇلدىزباي سام سەىگىز جىلدىق (كەيىن ورتا) مەكتەبىنە فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى بوپ ورنالاستى. مەكتەپكە ينستيتۋتتى جاڭا بىتىرگەن جەتكىزگەن رزايەۆ، باقىت بالوۆ، فەرمەباي ەرەجەپوۆ، ەرمەكباي ورازالييەۆ، ايەكە ەسبەرگەنوۆ، جالعاس ساعىندىقوۆ، قۇداباي وسەربايەۆ، اسيما سامەشوۆا سياقتى جاستار كەلدى. مەكتەپ جۇمىسىن قۇرمەت قۇسپانوۆ، جانبوز ەكىبايەۆ ۇيلەستىرىپ وتىردى. ال، مەكتەپ جانىنداعى ۇلكەن ينتەرناتتى قىلىش وتەتىلەۋوۆ، كەيىن ەسەنباي شولتانوۆ باسقاردى. جۇلدىزباي سول كەزدەگى ەڭ جاقسى جابدىقتالعان فيزيكا كابينەتىن جاساقتادى. فيزيكا قوعامىن قۇرىپ، وعان وقۋشىلار تارتتى. مەكتەپتى بىتىرۋشىلەر جوعارعى وقۋ ورنىنا كوپتەپ ءتۇستى. ءبىر كەزدەرى بەينەۋ اۋدانىنداعى مەكتەپ ديرەكتورلارى وسى سام مەكتەبىندە قىزمەت ىستەگەن نەمەسە ءبىلىم العان ادامدار بولدى، ولار اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىن باسقاردى، مەكتەپ مۇعالىمدەرى تۇگەلدەي ءبىلىم ۇزدىگى اتاندى. جۇلدىزباي مەكتەپ پارتيا ۇيىمىن سەگىز جىل باسقاردى، سونىمەن قاتار جەتكىزگەن رزايەۆ ەكەۋى قوعامدىق نەگىزدە ساياسي-اعارتۋ كابينەتىنە جەتەكشىلىك جاسادى. مەكتەپتەگى پسيحولوگيالىق احۋالدىڭ جاقسى بولۋى، ءار ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋى ءوز جەمىسىن بەردى. ج. ەسبوسىنوۆ، ب. بالوۆ، ق. وسەربايەۆ وبلىستىق پەداگوگيكالىق وقۋعا قاتىسىپ، تاجىريبەلەرى وبلىس مەكتەپتەرىنە تاراتىلدى. مازمۇندى باياندامالارى ءۇشىن ۇشەۋى دە "ءبىلىم ۇزدىگى" بەلگىسىمەن ماراپاتتالدى. جۇلدىزباي ماڭعىستاۋ اۋدانى ادىستەمە بىرلەستىگىنىڭ فيزيكا سەكسياسىن باسقاردى.

ماڭعىستاۋ اۋدانى بويىنشا مەكتەپتى العاش مەدالمەن بىتىرگەن بايمۇحانبەت دۇيسەنبايەۆ (ابىلان مادييەۆ) وسى سام مەكتەبىنەن شىقتى. ول ءقازىر قازاق كولىك كوممۋنيكاسيا اكادەمياسى اقتاۋ فيليالىنىڭ ديرەكتورى، پروفەسسور. وسى مەكتەپ تۇلەگى جاۋىنباي قارايەۆ پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتە.

1972 جىلى جۇلدىزباي № 491 تەمىرجول ورتا مەكتەبىنە ديرەكتورلىققا تاعايىندالىپ، بەينەۋ كەنتىنە قونىس اۋداردى. بۇل سونداعى جالعىز ورىس-قازاق مەكتەبى بولاتىن. بەينەۋ-قوڭىرات تەمىرجولىن، كەنت قۇرىلىسىن سالۋعا كسرو-نىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن، تاعدىرى قيلى-قيلى، سان ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ بالالارىن تاربيەلەپ، ءبىلىم بەرۋ وڭاي ءىس ەمەس-تى. دەگەنمەن، جۇلدىزباي مەكتەپتىڭ كوپ ۇلتتى مۇعالىمدەر ۇجىمىنا ءارى ارىپتەس، ءارى ۇستاز- تالىمگەر، ءارى عىلىمي-ادىستەمەلىك جەتەكشى، اقىلشى-دوس بولا ءبىلدى. مەكتەپتەگى وقۋ-تاربيە ساباقتارى تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جۇمىستارى جاقسى جولعا قويىلدى. جۇلدىزباي وقۋ جىلى باستالعان اشىق ساباقتى اۋەلى وزىنە قويادى. ونىڭ بارلىق ساباعى جىل بويى اشىق ەسىك جاعدايىندا وتەدى. وسىنداي ءبىر اشىق ساباعى تۋرالى كەزىندە " قازاقستان ءمۇعالىمى" گازەتى جازدى.

ول 1980 جىلدان 1991 جىلعا دەيىن بەينەۋ پوسەلكەلىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعالىعىنا سايلاندى. قوعامدىق-الەۋمەتتىك ءومىر ۇيىتقىسى بولعان بۇل پوسەلكەلىك كەڭەس ەكى رەت پوسەلكەلىك جانە سەلولىق كەڭەستەر بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازى بولدى.

جۇلدىزباي بولىسباي ۇلى اۋداندىق كەڭەسكە 6 رەت دەپۋتات بولىپ سايلانىپ، 11 جىل اۋداندىق كەڭەس اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولدى. سونداي-اق وبلىستىق سوتتىڭ مۇشەسى، اۋداندىق پارتكوميسسيا ءتوراعاسى سياقتى قوعامدىق جۇمىستاردى دا ءمىنسىز اتقاردى. ال، 1991 جىلى بالامالى سايلاۋ كەزىندە اۋداندىق كەڭەس ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ سايلاندى. ءوز ءىسىنىڭ بىلگىرى رەتىندە اۋداننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ومىرىنە ءوز ۇلەسىن قوستى. اۋداندىق كەڭەستەردىڭ تاراتىلۋىنا بايلانىستى بەينەۋ اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى بولدى. 1997 جىلى مەملەكەتتىك قىزمەتكەر رەتىندە زەينەتكەرلىككە شىققاننان كەيىن اۋداندىق ءبىلىم بولىمىندە قىزمەتىن جالعاستىرا بەردى.

جۇلدىزباي بولىسباي ۇلى تۋرالى كوپ پىكىرىن تۇيىندەسەك، ول بىلايشا ورىلەر ەدى: ومىرىندە ەشكىمگە قيانات جاساماعان، ونىڭ ۇستىنەن دە ەشقاشان شاعىم تۇسپەگەن. ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى، قانداي قىزمەت اتقارسا دا جوعارى كاسىبي بىلىكتى مامان رەتىندە تانىلدى. قانداي تەكسەرۋ بولسا دا جۇمىسىنان كىنارات، بۋحگالتەرياسىنان ءبىر تيىن ايىرما تابىلماعان. جينالىس-جيىنداردا ءوز ويىن قايمىقپاي اشىق ايتىپ، پىكىر-تالاستاردا شەشەندىگى، دالەلدى وي-پىكىرلەرىمەن كورىنگەن. سونىمەن قاتار اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا ءور كەزدە مازمۇندى ماقالالارى جارىق كورىپ تۇردى. ماسەلەن، 90-شى جىلدارى بولۋى كەرەك، بىردە "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ ءبىرىنشى بەتىندە مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س.ع.س.) سۋرەتى شىقتى. مۇنىڭ مۇلدە دۇرىس ەمەستىگىن دالەلدەپ جازعان جۇلدىزباي بولىسباي ۇلىنىڭ حاتىنان كەيىن سۋرەت شىقپايتىن بولدى. گازەت رەداكسياسى جۇلدەكەڭنەن كەشىرىم سۇراپ، حات جولدادى.

جۇلدىزباي بولىسباي ۇلى بەينەۋ كەنتىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. 1997 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن ماراپاتتالدى.

جۇلدىزباي بولىسباي ۇلى مەن جاقيا ناقبەرگەن قىزى 11 بالا تاربيەلەپ وسىرگەن، 30-دان استام نەمەرە ءسۇيىپ وتىرعان ۇلاعاتتى وتباسى يەلەرى. تۇڭعىشتارى نۇرجىگىت وسكەمەندەگى اۆتوموبيل جولدارى ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، "بەينەۋ جولدارى" ج ش س جول قۇرىلىسى ينجەنەرى بولسا، قىزدارى -شولپان اتىراۋ پەدينستيتۋتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن، ايمان الماتىداعى اباي اتىنداعى ءقازپي-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن، جانات تومسك پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىن، ءلاززات اقتوبە پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى حيميا-بيولوگيا فاكۋلتەتىن، ايزادا الماتىداعى ەسەپ-كرەديت تەحنيكۋمىن، قاراعاندى مەمەلەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن، بالزادا الماتى حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىن، جاڭىلسىن الماتى تەحنولوگيالىق تەحنيكۋمىن، نايليا ش. ەسەنوۆ اتىنداعى اقتاۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق فاكۋلتەتىن، جانار ماڭعىستاۋ پوليتەحنيكالىق تەحنيكۋمىن، قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن، كەنجەلەرى تۇرسىنحان ش. ەسەنوۆ اتىنداعى اقتاۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. ۇل-قىزداردىڭ بارلىعى دا بىلىكتى مامان رەتىندە حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ سان الۋان سالالارىندا ابىرويلى ەڭبەك ەتۋدە. سونىمەن قاتار ءار قايسى ءبىر-بىر شاڭىراق يەلەرى.

جانى جايساڭ، تارىققانعا قامقور، اعايىن-تۋىس اراسىندا سىيلى، قاي كەزدە دە اتاق-داڭققا ۇمتىلماي، شىندىق ءۇشىن كۇرەسىپ، حالقىنا جاساعان ادال قىزمەتىمەن قۇرمەتكە بولەنگەن قادىرمەندى اقساقال، ەل اعاسى جۇلدىزباي بولىسباي ۇلى بۇگىندە اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى.

---