وسىمدىكتەردىڭ ونتوگەنەزى
وسىمدىكتەر الۋان ءتۇرلى بولعاندىقتان، ولارعا ارنايى ونتوگەنەزدەر ءتان. وسىمدىكتەردىڭ ونتوگەنەزى ولاردىڭ تاكسونوميالىق ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى دەۋگە بولادى. تابيعاتى وسىمدىككە جاتاتىن ءبىر كلەتكالى ورگانيزمدەردە (باكتەريالار جانە باسقالارى) ونتوگەنەز ءبىر بولىنۋدەن باستاپ كەلەسىسىنە دەيىنگى ۋاقىتتا كلەتكانىڭ تىرشىلىگى بولىپ سانالۋى مۇمكىن. باكتەريالىق كلەتكانىڭ ەكى ەنشىلەس كلەتكالارعا ءبولىنۋى ونتوگەنەزدى اياقتايتىن، ياعني ونىڭ ولىمىمەن بىتەتىن كەزەڭ دەپ ساناۋعا بولادى. ءبىراق كوپتەگەن باكتەريا تۇرلەرى مىسالى، سپورا تۇزەتىندەر، كوپ ۋاقىت بويى كوبەيۋسىز تىرشىلىك ەتە الادى. سونىمەن قاتار، سيانوباكتەريالاردا كولدەر مەن توعانداردىڭ تۇبىندە بىرنەشە ونداعان جىلدار بويى تىرشىلىگىن (بولىنبەي) ساقتاۋى مۇمكىن.
كوپ كلەتكالى وسىمدىكتەردە، مىسالى گۇلدى وسىمدىكتەردە ونتوگەنەز تۇقىمدا ۇرىقتىڭ پايدا بولۋىمەن باستالادى جانە وسىمدىكتىڭ ولۋىمەن اياقتالادى. بۇل وسىمدىكتەردە ونتوگەنەز ءبىرقاتار كەزەڭدەردەن تۇرادى، ولار شىن مانىندە، جاستىق بولىپ تابىلادى. لاتەنتتى گەنەراتيۆتىككە نەمەسە ۆيرگينيلدىككە (تۇقىمنىڭ شىعۋىنىڭ العاشقى گۇلدەنۋىنە دەيىن)، گەنەراسيالىق (ءبىرىنشى گۇلدەۋدەن سوڭعى گۇلدەۋگە دەيىن) جانە سەپيلدى نەمەسە كارى (گۇلدەۋ قابىلەتىنەن ايىرىلۋ كەزەڭىنەن ولۋىنە دەيىن) كەزەڭدەرىن اجىراتادى. وسى كەزەڭدەر شەگىندە ودان ءارى قاراي كەزەڭدەردى بولەدى، ولاردىڭ اسا ماڭىزدىلارى گۇل (گۇلدەر) مەن گۇل شوعىرىنىڭ ديففەرەنسياسياسى، ماكرو- جانە ميكروسپوروگەنەز، ماكرو- جانە ميكروگامەتوگەنەز، ۇرىقتانۋ (زيگوگەنەز)، تۇقىم مەن جەمىستىڭ قالىپتاسۋى بولىپ تابىلادى.
وسىمدىكتەردىڭ ونتوگەنەزى كەزىندەگى ماڭىزدىسى مورفوگەنەز، ول قوزعالىسسىز كلەتكالاردىڭ ءبولىنۋى مەن ديففەرەنسيروۆكاسىنا بايلانىستى جەنە وسىمدىكتىڭ ءومىر بويى وسۋىنە جاردەم بەرەتىن مەريستەمالاردىڭ بەلسەندىلىگىمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ءوسۋ كەزىندە كلەتكانىڭ ءبولىنۋى تولىعىمەن مەريستەمادا وتەدى. اپيكالدى جانە لاتەرالدى مەريستەمانى اجىراتادى. اپيكالدى مەريستەمالار وسىمدىكتەردىڭ اسىرەسە، ۇزىندىققا (بيىكتىگى) قاراي ءوسۋىن قامتاماسىز ەتەدى، ال لاتەرالدى مەريستەمالار بولسا، وسىمدىكتەردىڭ جۋاندىعىنا جاۋاپتى. لاتەرالدى مەريستەمالار قىزمەتىن كلەتكالارىنان وتكىزۋشى ۇلپالار پايدا بولاتىن كامبيي اتقارادى.
سونىمەن قاتار ونتوگەنەزدە ورگانوگەنەز پروسەسى دە ماڭىزدى، ول تامىر، ساباق، جاپىراقتار مەن گۇلدەردىڭ پايدا بولۋى مەن دامۋىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل كەزدە، وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرى ءارتۇرلى مۇشەلەردىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنىڭ قارقىندىلىعىن انىقتايدى.
مىسالى، ءومىر بويى وسەتىن شىرشا سەكىلدى وسىمدىكتە كوبەيۋ مۇشەلەرىنىڭ پايدا بولۋى مەن ءۇرىقتانۋى ءبىر جىل ىشىندە جۇزەگە اسسا، كەيبىر ءبىر جىلدىق جابىقتۇقىمدى وسىمدىكتەردىڭ ءومىرى ءبىر ماۋسىممەن عانا انىقتالادى، بۇل پروسەستەردىڭ ۇزاقتىعى شامامەن ءبىر اي عانا نەمەسە ودان ءسال كوبىرەك بولادى. وسىمدىكتەر كلەتكالارىنىڭ ءوسۋى مەن بولىنۋىنە جارىق، تەمپەراتۋرا، گراۆيتاسيا جانە باسقا فاكتورلار اسەر ەتەدى.
ۇرىقتىڭ تۇقىمداعى مولشەرى، ءپىشىنى جانە ورنالاسۋى ءارتۇرلى وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرىنە بايلانىستى ءتۇرلى بولىپ كەلەدى. ۇرىقتاعى قورەكتىك زاتتاردىڭ قورى (مايلار، كومىرسۋلار، بەلوكتار) دا وسىعان بايلانىستى. تۇقىمداعى ۇرىق تىنىشتىق كۇيدە ۇزاق ۋاقىت ساقتالۋى مۇمكىن، ول تۇقىمنىڭ دەگيدراتاسياسىنا بايلانىستى. ارتۇرگە جاتاتىن وسىمدىكتەردىڭ تۇقىمدارىنىڭ ونگىشتىگىنىڭ ساقتالۋى نەگىزىنەن ءبىر جىلدان كوپتەگەن ون جىلدىقتارعا دەيىن اۋىتقىپ وتىرادى. مىسالى، كەڭ تارالعان استرا گۇلدەرىنىڭ تۇقىمدارى ونگىشتىگىن ءبىر جىل ساقتاسا، ال باۋ باقشانىڭ داقىلدارى بولسا، بىرنەشە جىلعا دەيىن ونگىشتىگىن ساقتايدى. مىسىرلىق جەرلەۋلەردەن تابىلعان ءداندى-داقىل وسىمدىكتەرىنىڭ تۇقىمدارى بىرنەشە مىڭجىلدىقتار بويى تىرشىلىككە قابىلەتتەلىگىن ساقتاعانى بەلگىلى.
ءارتۇرلى وسىمدىكتەردىڭ تۇقىمدارىنىڭ ءوسۋ جاعدايلارى (جارىق، تەمپەراتۋرا، ىلعالدىلىق جانە ت.ب.) ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنەدى. مىسالى، ءبىر وسىمدىكتىڭ ءتۇقىمدارى 0°س تەمپەراتۋرادا وسە الادى، ال باسقا وسىمدىكتىڭ تۇقىمدارى جىلى تەمپەراتۋرانى كەرەك ەتەدى. وسىمدىكتەردىڭ ءوسۋى مەن دامۋى فيتوگورموندارمەن رەتتەلەدى (وسىمدىكتەردىڭ ءوسۋ رەتتەۋشىلەرى)، ولار سيگنالدى مولەكۋلالار اۋكسيندەر، گيببەرەلليندەر، سيتوكينيندەر، ءابسيزدى قىشقىل مەن ەتيلەن بولىپ تابىلادى. وسى ايتىلعان بايلانىستار نە كلەتكادا سينتەزدەلەدى، نە نىسانا-كلەتكالارى ارقىلى تاسىمالدانادى. بۇل قوسىلىستاردىڭ اسا كوپ اسەرى بايلانىسقان تۇرىندە بولادى. مىسالى، اۋكسين، يندولسىركەقىشقىلى تامىرلاردىڭ پايدا بولۋىن ستيمۋلدايدى، ءبىراق گيببەرەللينمەن بايلانىسقان تۇرىندە تامىرلارىدىڭ ۇزىنا بويى ءوسۋىن، ال سيتوكينينمەن بايلانىسقاندا ءبۇيىر بۇرشىكتەرىنىڭ قالىپتاسۋى مەن ءوسۋىن ستيمۋلدايدى.
You Might Also Like
-
ورگانيزم دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ ونىڭ پوستەمبريونالدى دامۋى (ادامداردا پوستناتالدى) باستالادى، ول ورگانيزمدەردەردىڭ تۇرلەرىنە قاراي بىرنەشە كۇننەن ءجۇز جىلعا دەيىن وتەدى. دەمەك، تىرشىلىكتىڭ ۇزاقت...
-
تىرشىلىكتىڭ ۇزدىكسىزدىگىنە گەنەتيكالىق سيپات ءتان دەۋگە بولادى، سەبەبى تۇقىمقۋالاۋشىلىق پەن وزگەرگىشتىك ورگانيزم قاسيەتتەرىنىڭ ءتۇراقتىلىعىن جانە ولاردىڭ وزگەرگىشتىككە قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتەدى...
