«وتارقا» تالاپتى جاستاردىڭ مەكتەبى ەدى
ءيا، شىن مانىندە سولاي بولدى. «وتارقا» جاڭادان اشىلعان تۇستا قالادا كاسىبي ءجۋرناليستى اشىق كۇندە شاممەن ىزدەسە دە تابىلمايتىن. ءبىراق امانكەلدى اعا ادەبيەتتەن از كەم حابارى بارلاردى گازەتكە تارتا ءبىلدى. جاسسەرىك ءسادۋاقاس گازەتكە ءبىرجولا ورنالاستى، رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولدى.
وعان ءار باسشىنىڭ تابالدىرىعىن توزدىرا ءجۇرىپ، قوياردا قويماي ءۇش بولمەلى پاتەر الىپ بەردى. ەكىباستۇز اۋدانىنا قاراستى ولەڭتى ورتا مەكتەبىندە اعىلشىن تىلىنەن ساباق بەرىپ جۇرگەن مەنىڭ ادەبيەتكە دەگەن قىزىعۋشىلىعىمدى، ءسوز ساپتاسىمدى بايقاپ (اۋداندىق بايقاۋعا قاتىسىپ، باللادا وقىپ، جۇلدەلى ورىن العان ەدىم) گازەتكە – جۋرناليستيكاعا كەلۋىمە بىردەن ءبىر سەبەپكەر بولعان، وسى ماماندىقتىڭ الىپبيىنەن باستاپ تاربيەلەگەن وسى امانكەلدى قاڭتاربايەۆ بولاتىن.
ول جىلدارى شەت ءتىلىنىڭ مامانى از، ەكىباستۇز ايماعىنداعى كوپتەگەن مەكتەپتەردە شەت ءتىلى وقىتىلمايدى. ەكىباستۇز اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى زەينوللا مولداحمەتوۆتىڭ قارسىلاسقانىنا قاراماستان ەكى بولمەلى پاتەردى تاعى دا رەداكسيانىڭ قاراماعىنا الدىرتىپ، مەنى وتباسىممەن ەكىباستۇزعا اكەلدى. ەس بىلگەننەن ابايدان باستاپ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، دۋلات يساباكوۆ، عافۋ قايىربەكوۆ، مۇحتار ماعاۋيندەردىڭ ادەبي شىعارمالارىن «جۇلدىز» بەن «جالىن» جۋرنالدارىنان وقىپ، وتباسىندا اتا-انامىزبەن بىرگە تالداپ، تالقىلاپ وتىرعاندىقتان بولار، ادەبيەتكە اسا قۇمار بولدىم.
ادەبيەت الەمى – بالا كەزگى ارمانىم ەدى. بۇل تالابىمدى مەكتەپتە تاريح پەن ادەبيەتتەن ساباق بەرگەن ادام مۇحامەدجان ۇلى ۇشتادى. كۇردەلى تاقىرىپتارعا شىعارمانى ءجيى جازعىزاتىن... كەيىن شەت تىلدەر ينستيتۋتىنا تۇسسەم دە، ادەبيەتتەن كەتە المادىم. مىنە، وسى ماقساتىما قولجەتكىزۋگە سەبەپكەر بولىپ قانا قويماي، شىعارماشىلىق مەكتەبىنەن وتكىزگەن امانكەلدى قاڭتارباي ۇلى بولدى. ويدى وي قۋالايدى عوي، وسى رەتتە مىناعان دا توقتالا كەتكىم كەلەدى.
ءقازىر كوپ جاس مامانداردى ۇيرەتۋ، تالىمگەر بولۋ ءىسى قالىپ بارا جاتقانداي. ارينە، مامان وقۋ بىتىرگەندە كاسىپتى الىپ كەتۋگە دايىن كۇيىندە كەلۋگە ءتيىستى. ءبىراق دەمەپ جىبەرۋ، اقىل-كەڭەس ايتۋ، جەتەلەۋ ءىسى (اسىرەسە شىعارماشىلىقتا) جەتكىلىكسىز سەكىلدى.
ءيا، رەداكسياعا كەلگەندە العاشىندا قينالدىم، ءبىر كۇن بويى ءبىر بەتتىك «ءورت – ءتىلسىز جاۋ» دەگەن ورىسشا اقپاراتتىق ماقالانى اۋدارعانىم ەسىمنەن كەتپەيدى. دەگەنمەن ءۇش-تورت ايدىڭ ىشىندە ءبىلىم، دەنساۋلىق، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن جازۋعا اجەپتەۋىر توسەلىپ قالدىم. 1991-92 جىلداردا ەكىباستۇز ايماعىنا مونعوليا جەرىنەن قانداستارىمىز قونىس اۋداردى. مەن سولار جايلى، ولاردىڭ ماسەلەلەرى جايلى كوپتەگەن پروبلەمالىق ماقالالار، ەڭبەك ادامدارى تۋرالى وچەركتەر جازدىم.
ارينە، قازاق ءتىلدى گازەتتى تاراتۋدا دا قيىندىقتار كوپ بولدى. ءتىپتى رەداكسيا قىزمەتكەرلەرى بالا-شاعامىزدى ەرتىپ، ءارقايسىنىڭ قولىنا 10-15-تەن «وتارقانى» ۇستاتىپ، كوشە-كوشەنى، ءۇي-ۇيدى ارالاپ، پاتەردەن پاتەر قويماي ەسىكتەرىن قاعا ءجۇرىپ تاراتاتىنبىز. اۋىلدارعا ءجيى شىعىپ، وقىرماندارمەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىردىق، اكىمدەرمەن، مەكتەپ باسشىلارىمەن جۇمىس ىستەدىك.
مەن بالالارعا ارنالعان «بالداۋرەن» اتتى ارنايى بەت ۇيىمداستىرىپ، شىعارماعا تالابى بار وقۋشىلاردى تارتتىم. بۇل ەل ىشىندە گازەتتىڭ تارالۋىنا ەداۋىر سەپتىگىن تيگىزدى. ۇجىم بولىپ جۇمىلا اتقارعان ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى جامان بولعان جوق. ۇستازىم بولعان اياۋلى جان ادام مۇحامەدجان ۇلى، سايلاۋ عيبات ۇلى، شايقىم قۇنانبايتەگى (يماندى بولسىن ءبارى) كۇن قۇرعاتپاي كەلىپ، وي-پىكىرلەرىن، سىندارىن ايتىپ وتىراتىن.
بىزگە ءتىپتى اقتوعاي، باياناۋىل اۋداندارىنداعى وقىرماندارىمىز دا ءجيى حابارلاساتىن. ول جىلدارى رەداكسيا كوپشىلىكتىڭ پىكىرلەسەتىن، اڭگىمە-دۇكەن قۇراتىن ۇلكەن ورداسىنا اينالعان ەدى. مۇعالىمدەر، وقۋشىلار مەكتەپتەن شىعىسىمەن رەداكسياعا كەلەتىن. امانكەلدى قاڭتاربايەۆ گازەتكە جەر-جەردەن جازاتىن تىلشىلەردى دە جوعارى باعالايتىن.
جۋرناليستەر كۇنىندە ولاردى دا ماراپاتتاپ، قۇتتىقتاپ، رەداكسياعا شاقىرىپ، مازمۇندى كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىراتىن. ءبىز جاقسى دۇنيە جازا قالساق، بالاداي ءماز بولىپ قۋانىپ، بىردەن نومىرگە سالعىزاتىن.
ءار سوزىمىزگە، ءار سويلەمگە شۇقشيا قاراپ، تەكسەرىپ، تالداپ، قاتە تاپقان سايىن قاتتى ەسكەرتۋ جاساپ، كادىمگىدەي ۇرساتىن. بىردە ءىسساپاردان كەلىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى تۋرالى كولەمدى ماقالا جازدىم.
ول كەزدە «سوۆحوز» دەگەن ءسوز «كەڭشار» بولىپ اۋىستى. وسى «كەڭشار» دەگەن ءسوزدى كىم ويلاپ تاپقانىن بىلمەيمىن، ونشا جاراتپاۋشى ەدىم، ماقالادا قايتا-قايتا «سوۆحوز» دەپ جازا بەرىپپىن. ماقالانى تاپسىرعاننان كەيىن بىردەن شاقىردى، قىپ-قىزىل بولىپ اشۋ ۇستىندە وتىر ەكەن. قاتاڭ ەسكەرتتى. «وسى ءسوزدى كوزىڭە شۇقىپ تۇرىپ وتكەن جولى دا تۇزەتىپ ەدىم.
قايتا-قايتا نەگە جازاسىڭ؟» دەپ 4-5 بەتتىك ماقالامدى لاقتىرىپ جىبەردى. وسىنداي قاتال ءتارتىپ، ءار ءارىپتى، ءار ءسوزدى، سويلەمدى قاتاڭ قاداعالاۋىنىڭ ارقاسىندا جاپ-جاقسى توسەلدىم. ءيا، ول كىسىنىڭ الدى ۇلكەن مەكتەپ ەدى. ماقالادا كەلىسپەي تۇرعان سويلەمدى تۇزەتىپ، قايتا تەرىپ اكەل دەمەي، ءوزىڭدى ويلاندىرىپ، وزىڭە تۇزەتتىرۋىنىڭ ءوزى كادىمگىدەي ساباق بولاتىن.
كەيىن جاسسەرىك ەكەۋىمىزدەن كوركەم دۇنيە جازۋدى تالاپ ەتە باستادى. جاسسەرىكتى بىلمەيمىن، ءوز باسىم قايتا قينالا باستادىم. ءبىراق ادەبيەتكە دەگەن ىنتا، ادەبي شىعارمالاردى كوپ ءارى ءجيى وقۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىس بۇل قيىندىقتان دا الىپ شىقتى. «مۇڭلىق»، «قيا جول»، «تاعدىر»، «بەۋ، دۇنيە...»، «التى قۇرت»، ت.ب. كوركەم اڭگىمەلەر جازدىم. «سەنىڭ ءار اڭگىمەڭنىڭ سيۋجەتى، ءسوز قولدانىسىڭ ءبىر-بىر پوۆەسكە، ءاي جوق، رومانعا جۇك بولار دۇنيەلەر. سەن جازۋىڭدى توقتاتپا» دەۋشى ەدى.
ءوزى دە قاي تاقىرىپقا سالسا دا جەلدەي ەسەتىن، قالامى جۇيرىك، ەشكىمگە جالتاقتاماي ايتارىن ايتىپ، جازارىن جازىپ تاستاپ، ءومىردىڭ وزىنە، شىندىقتىڭ جۇزىنە تىكە قارايتىن. كەيىن قويماي ءجۇرىپ ۇشەۋىمىزدىڭ كوركەم شىعارمالارىمىزدىڭ باسىن قوسىپ «تۋعان جەر اۋەندەرى» اتتى جيناق كىتاپ شىعاردى.
جالعاندىققا، جالپاقتىققا، جارامساقتىققا جانى قاس، سوزىندە دە، ىسىندە دە مىنەزىنىڭ وسى تۇسى قىلاڭ بەرىپ تۇراتىن امانكەلدى اعانىڭ جۋرناليستىك مەكتەبىنەن وتكەنىمە ءوز باسىم ريزامىن. كەيىن وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتىنە اۋىستىم. گازەتكە ماقالالارىم شىققان سايىن حابارلاساتىن.
ءوز باسىم وسى ماقالام ءتاۋىر-اۋ دەپ پەندەۋي ويمەن جوعارى باعالايتىن دۇنيەلەرىمدى قاتتى سىنعا الىپ، «سۇيىلىپ باراسىڭ-اۋ، سەن وسى» دەپ ەسكەرتىپ وتىراتىن. «ءتاۋىر دۇنيەلەرىڭ بولسا، «وتارقاعا» دا جىبەرىپ وتىر» دەپ ءجيى ايتاتىن. قۋانا جاريالايتىن.
وسى گازەتكە كەلگەننەن كەيىن از جىلدا وبلىس اكىمىنىڭ گرانتىن يەلەندىم، ازدى-كوپتى ماراپاتتاۋ، سىيلىقتارعا يە بولدىم، وقىرماندارعا تانىلا باستادىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاققا تانىمال تالاي-تالاي ءىرى-ىرى تۇلعالارمەن سۇحباتتاستىم. قازاقتان شىققان تۇڭعىش ۇشقىش-عارىشكەر توقتار اۋباكىروۆ، ايگىلى قالامگەرلەر ساكەن ءجۇنىسوۆ، قالمۇقان يسابايەۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆا، دۋلات يسابەكوۆ، تۇمانباي مولداعالييەۆ، ق ر تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى تورەگەلدى شارمانوۆ، ايگىلى ونەر جۇلدىزدارى – روزا باعلانوۆا، ءاسانالى ءاشىموۆ، ءازىربايجان مامبەتوۆ، بولات ايۋحانوۆ، روزا رىمبايەۆا، ءمادينا ەرالييەۆا، قۇمان تاستانبەكوۆ، مەرۋەرت وتەكەشوۆا، بەلگىلى اكتريسا شولپان بايعابىل، «دوس-مۇقاسان»، ەلەنا ءابدىحالىقوۆا، باۋىرجان يبراگيموۆ، دوسحان جولجاقسىنوۆ، باسقا دا ونداعان تانىمال ادامدارمەن - عالىمدارمەن سۇحباتتاستىم، حالىقتىڭ رۋحاني الەمىنە قاجەتتى دۇنيەلەردى گازەت بەتىنە جاريالاۋعا ۇمتىلدىم.
سەمەيدە جەرلەس اقىن ءسابيت دونەنتايەۆتىڭ اياقاستى بولعان زيراتىن قالپىنا كەلتىرۋگە اتسالىستىم. بۇل ىسكە «استاناتەمىرجولسۋ» اق-نىڭ پرەزيدەنتى قۋات اعا ەسىمحانوۆ باستاعان پاۆلودارلىق، سەمەيلىك ازاماتتار قولداۋ جاسادى.
پاۆلودار مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى ءسابيت اقىننىڭ كىتابىن جارىققا شىعاردى. بۇل ماقتانعاندىق ەمەس، بۇل – ورىستانعان جەردە قازاق تىلىندەگى گازەتتى ۇيىمداستىرىپ، قوعامعا ۇلكەن سىلكىنىس جاساعان، انا ءتىلىمىزدىڭ، رۋحانياتىمىزدىڭ ورلەۋىنە اسا قوماقتى ەڭبەك سىڭىرگەن ازامات امانكەلدى قاڭتارباي ۇلى بەرگەن تالىم-تاربيەنىڭ ارقاسى، سول كىسىنىڭ جەتەلەۋىمەن جۇزەگە اسىرىلعان ءىس دەپ باعالايمىن.
...سول جىلداردا رەداكسيادا انار قابدوللا، اسەم ءجۇنىسوۆا، كەيىن راۋزا مۇسابايەۆا قىزمەت ەتتى. بەتتەۋشىلەر ماريام راحمەتوۆا، قاليماش بوكەنوۆا، كەيىن شىنار قاڭتاربايەۆا، ەسەپشى ۆالەنتينا كالمىكوۆا، الما جاقىپوۆامەن بىرگە جۇمىس ىستەدىك. ءتاتۋ-تاتتى ۇجىم بولدىق، ءبىر-بىرىمىزدى كوتەرمەلەپ، قولپاشتاپ، ناتيجەسىندە جۇمىسىمىز دا العا ءجۇرىپ بەرەتىن.
ولاردىڭ ءبارى دە امانكەلدى اعانى قاتتى سىيلادى، ايتقانىن ەكى ەتكىزبەيتىن. جىل سايىن رەداكسيا ۇجىمىن تۋعان جەرى باياناۋىلعا، تورايعىرعا الىپ باراتىن. ءار تاۋدىڭ، تاسىنىڭ شەجىرەسىن، كىمدەر وتكەنىن ءبارى-بارىن اڭگىمەلەيتىن، ايرىقشا ءبىر قۋانىشقا بولەنىپ، كوڭىلى كوتەرىلىپ قايتاتىن. اسىرەسە ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى تۋرالى اكەسىنەن ەستىگەن-بىلگەندەرىن مايىن تامىزا ايتۋشى ەدى. ءماشھۇر اتا جايلى ارنايى ءنومىر دە جارىققا شىقتى.
وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتىنىڭ 2013 جىلعى 10 ساۋىردەگى نومىرىندە امانكەلدى اعانىڭ قايتىس بولعانىنا قىرىق كۇن تولۋ قارساڭىندا «الاۋلاپ وتكەن جان ەدى» اتتى ول كىسىنىڭ ازاماتتىعى، حالىققا جاساعان جاقسىلىعى تۋرالى ەستەلىك ماقالام جارىققا شىقتى.
وكىنىشكە قاراي، وسى ەستەلىكتى «وتارقا» جاريالامادى. ءبىر مىسال، «اكەمتەاتر» اتانعان م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاتردا ءازىربايجان مامبەتوۆ وتىز جىلداي باس رەجيسسەر بولدى. وسى ۋاقىتتى حالىق «تەاتردىڭ التىن عاسىرى» دەيدى. «حالىق ايتسا، قالت ايتپايدى» دەگەن راس. «وتارقا» جايلى دا وقىرماندارىنىڭ، كوپشىلىكتىڭ «قاڭتاربايەۆتىڭ كەزىندە، بۇل گازەتتە...» دەپ مەيىرىممەن، ريزاشىلىقپەن ايتاتىن جىلى ەستەلىكتەرىن ءجيى ەستيمىن.
ماڭگىلىك ەشتەڭە جوق، ۋاقىت تا، ادامدار دا، قوعامنىڭ دا وزگەرۋى زاڭدى. ءبىراق قۇندىلىق، قادىر-قۇرمەت وزگەرمەۋى ءتيىس. ۇلتتىق مۇددەنى، ۇلتتىق تانىمدى پەندەۋي تىرلىكپەن قابىلداماي، كوپشىلىكتىڭ، وقىرمانداردىڭ تالاپ-تۇرعىسىنان قاراۋدى قاپەردە ۇستاسا، قازاق گازەتىنىڭ ۇتارى كوپ بولار ەدى-اۋ..
سول ماقالادا: «جۇرەكسىنگەن، جەتكىزە الماعان تۇستاردى قايتا-قايتا جازعىزىپ، قاتاڭ تالاپ قويىپ، قۇلدىراعان ساتتە دەمەپ جىبەرىپ، رەداكسياداعى ءار ادامنىڭ تابىسىنا شىن نيەتىمەن قۋانىپ، وتباسىلارىندا كەلەڭسىز جاعداي بولسا، قولۇشىن بەرۋگە اسىعاتىن ابزال ازاماتتىڭ ورنى بولەك ەدى.
«شولىركەگەن دالاعا جاڭبىرلى بۇلت بولار ەم...». ءشامىل ابىلتايەۆتىڭ «اڭساۋ» اتتى سيرەك ورىندالاتىن ءانى وسىلاي باستالادى. سول سەكىلدى، ۇلتتىق رۋحانياتىمىزدىڭ كەنەزەسى كەۋىپ، جويىلا جازداعان ۋاقىتىندا تانباي ءجۇرىپ «وتارقا» سىندى تاماشا گازەت اشىپ، جاڭبىرلى بۇلتتاي نۇر سەبەلەگەن، ەلدىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاپ، ءىزباسارلار دايىنداي بىلگەن امانكەلدى قاڭتارباي ۇلىنىڭ ءوزى كەتسە دە، يگىلىكتى ىستەرى حالىق جادىنان وشە قويماس. «وتارقا - ءوزىمنىڭ بالام سەكىلدى» دەيتىن كەيدە ازىلدەپ. «سەندەر ونىڭ وتىن ءوشىرىپ الماڭدار، بۇل - قازاققا كەرەك دۇنيە عوي» دەپ ساۋساعىمەن «ءتايت» دەگەندەي بولاتىن امانكەلدى اعامىز بۇ دۇنيەگە قول بۇلعاپتى.
ۇلتتىڭ ادەبيەتىن جانىنداي ءسۇيىپ، انا ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن اسقاقتاتۋ ءۇشىن ايرىقشا تەر توككەن اقبەتتاۋدىڭ اقىن ۇلى ماڭگىلىك تىنىس تاپتى. ءوزى ۇنەمى ساعىنىپ جۇرەتىن، جىلىنا ءبىر رەت - رەداكسيانى اپارىپ قىدىرتىپ قايتاتىن بايانىنىڭ توپىراعى ءبىر بۇرق ەتىپ باسىلعان بولار...
ءوزىڭىز وتىن مازداتىپ جاعىپ كەتكەن «وتارقانىڭ» شىراعى سونبەسىن!»
قايتىس بولارىنىڭ الدىندا ءومىر بويى جيعان-تەرگەندەرىنىڭ باسىن قۇراپ «دۇنيە ءبىر قيسىق جول بۇراڭداعان» اتتى كىتابىن جارىققا شىعاردى. مازمۇندى شىعىپتى، قۋاندىم. بۇل – قالامگەردىڭ وقىرماندارىمەن سوڭعى جۇزدەسۋى، سىرلاسۋى ەكەن...
و، دۇنيەدە الدىڭىز جارىق، يمانىڭىز سەرىك بولسىن، ارداقتى امانكەلدى اعا!
جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، امانكەلدى قاڭتارباي ۇلىنىڭ قادىرىنە جەتكەن، قايراتكەرلىگىنە باس يگەن زامانداستارى ەستەلىكتەر توپتاماسىن جارىققا شىعارۋعا نيەتتەنىپتى. ارينە، ولارعا مىڭ العىس!
جاقسىنىڭ اتى وشپەسىن!
سايا مولدايىپ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.
You Might Also Like
-
سەبەپسىز سالدار جوق، قوعامداعى سان قيلى جاعداياتتار گازەت سيپاتىنىڭ وزگەرۋىنە مۇمكىندىك جاسادى. بۇعان دەيىن «العا» - «ۆپەرەد» گازەتتەرىن قارجىلاندىرىپ تۇرعان ەكىباستۇز اۋدانى...
