وي تۇبىندە جاتقان ءسوز (مىرزاگەلدى كەمەلدىڭ دانالىق دارىستەرى)
مىرزاگەلدى كەمەل- ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەر مەن جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى كەڭ ناسيحاتتايتىن تانىمدىق- تاعىلىمدىق ەڭبەكتەردىڭ اۆتورى. ونىڭ ەسىمى لاو-سزى، كونفۋسيي، بالتاسار گراسيان، لۋيزا حەي، پاۋلو كوەلو سىندى الەمدىك فيلوسوف- جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارىن قازاق تىلىنە ءتارجىمالاعان كورنەكتى قالامگەر رەتىندە كوپشىلىككە جاقىن تانىس. م.كەمەلدىڭ «ابزالدىق الىپپەسى»، «وزىمە ساباق»، «اقىل قالتا»، «ءسوز- قۇدىرەت»، «مىڭ وي»، «ونەگە»، «كوڭىل كۇندەلىگى» جانە ت.ب. كىتاپتارى- وقىعان جاندى ويلاندىرماي قويمايتىن وسيەت-ونەگەگە تولى تاپتىرماس تۋىندىلار.
قالامگەردىڭ «ابزالدىق الىپپەسى» اتتى كىتابىندا ءوز جۇرەك تۇكپىرىنەن شىققان جانە باسقا دا فيلوسوفتاردىڭ عيبراتتى ويلارىن جەتىلدىرۋ ارقىلى تۋىنداعان وي-تولعامدارىمەن تانىس بولامىز. «بۇل سونداي ىجداھاتتى زەردە مەن ىسىلعان تاجىريبەنىڭ جيىنتىعىنداي شىنايى شىعارما. اعىن سۋعا كەرى اعىزباي، ۋاقىتپەن بىرگە العا ادىمداتاتىن ابزالدىق الىپپەسى»،- دەپ ءا.كەكىلبايەۆ تۋىندىنى جوعارى باعالاعان. اكەنىڭ بالاعا قالدىرعان وسيەتى ىسپەتتى بۇل جيناقتا ادامگەرشىلىك، اقىل، مىنەز، ار-ۇيات، يمان، ءبىلىم- بىلىك، وتباسى، دوستىق مەن ماحاببات،ەڭبەك جانە باقىتقا جەتۋ ماسەلەلەرى جان-جاقتى تالدانادى. ەندەشە، اۆتوردىڭ قانداي قاسيەتتەردى بويعا جيىپ، قاي مىنەزدەردەن اۋلاق بولۋعا شاقىرعان ءبىرقاتار ناقىل سوزدەرىنە ءمان بەرىپ كورەلىك:
1. «اشۋ تاسىسا اقىل توگىلەر»،-دەيدى حالقىمىز. كوڭىلدە كىربىڭ قالماسىڭ دەسەڭ، اشۋلانبا. قايناعان سۋدان شاينەكتىڭ قابىرعاسىنا قاق تۇراتىنىن بىلەسىڭ بە؟ اشۋلانىپ، تۇتىككەنىڭ، اشۋلانعان سەبەبىڭنەن دە زيان. «باباڭناڭ ءجۇز جاس ۇلكەن بول، بالاڭناڭ ءجۇز جاس كىشى بول»،- دەيدى م.الىمبايەۆ.
2. سىننان قورىقپا، سىن تازارتادى. سىنشىلار قاشاندا تولىپ جاتادى. ءارقايسىسىنىڭ ءارتۇرلى ماقساتى بار: بىرەۋلەر كورە الماعاننان، بىرەۋلەر شىنىمەن كەلىسە الماي ايتادى.
3. ادام بالاسىنىڭ بويىنداعى ەڭ ناشار قاسيەت- كۇنشىلدىك. كۇنشىل بولما، ول نەگە مەنەن وزىپ كەتەدى دەمە، مەن نەگە وعان جەتىپ وزىپ كەتپەيمىن دە.
4. مىنەزىڭ قابىلەتىڭە دۇشپان بولماسىن. ىشكى جان دۇنيەڭ سايراپ، ەركىن وزىندە بولعاندىقتان دا اقىلگويسىپ قاجەتى جوق. ساناڭ تايتالاسىپ تۇرعاندا سەزىمگە باس ۇرىپ جانە قاجەتى جوق.
5. رۋحىڭدى بيىك ۇستا. « ءتان ءۇشىن سۇرگەن ءومىر ازاپ شەكتىرەدى. رۋح ءۇشىن سۇرگەن ءومىر عانا راقاتقا جەتكىزەدى»،- دەگەن ەكەن ل.تولستوي
6. بىرەۋ ماقتاي قالسا كۇپىنبە. ماقتاۋعا لايىقسىڭ با، جوق، بەكەر ايتىلىپ تۇر ما، ءىشىڭ ءبىلىپ تۇرادى، ءوزىڭدى الداما.
7. قالاي سويلەۋدى ۇيرەنۋ قانشالىقتى قاجەت بولسا، قالاي، قاي جەردە سويلەمەۋ سونشالىقتى كەرەك.
8. بىرەۋدىڭ ايتقىسى كەلمەي تۇرعان ءسوزىن سۇراپ مازالاما. سۇراق قويۋ بىرەۋدىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە زورلىقپەن ەنۋ سەكىلدى
9. ءوز پىكىرىڭدى الدىمەن ءوزىڭ قۇرمەتتە، ايتىلىپ قالىپ قوياتىن ءسوزدى ايتپا.
10. ءوزىڭدى-وزىڭ تەجەۋدى ۇيرەن جانە ونى ۇدايى جاسا، سەبەبى ءوزىن-وزى توقتاتا المايتىن ادام تەجەگىشى جوق ماشينا سەكىلدى.
11. قىزعانبا جانە قىزىقپا. ادامنىڭ كوزى وزگەنىكىن وزىنىكىنەن بۇرىن كورەدى، وعان ادەتتەنبە. «التىن تاقتا التىن اسىقپەن ويناپ وتىرىپ، كورشىسىنىڭ كۇمىس قاسىعىنا كوزىن ساتادى» دەگەن ماتەل بار.
12. شىدامسىز بولما. شىدامسىزدارعا قىمباتقا تۇسەتىن نارسەنى شىدامدىلار تەگىن پايدالانادى.
13. بىرەۋدىڭ ءازىلىن كوتەرىپ ۇيرەن، ءبىراق ءوزىڭ ءازىل ايتۋعا ابايلا: ونىڭ ءازىلدى قالاي قابىلدايتىنىڭ قايدان بىلەسىڭ.
14. ەكى نارسە ەسىڭدە بولسىن: لاجى بارىنشا مۇڭ شاقپا جانە ەشكىمنەن ەشتەڭە تىلەنبە. كوبىسى مۇڭىندى ءبارىبىر تۇسىنبەيدى، ءسوز ەتەدى، كوڭىلىڭ قالادى. كىمنەن، نەنى، قاي كولەمدە سۇراعانىڭ- سەنىڭ اقىل-پاراساتىڭنىڭ، مۇمكىندىگىڭنىڭ، ۇياتىڭنىڭ ولشەمى.
15. – جاقسىلىق جاساساڭ، مىندەت ەتپە،- دەگەن قاعيدانى بىلەتىن بولارسىڭ، ال ابىروي-اتاققا يە بولا قالساڭ، ونى دا مىندەت ەتپە.
16. جاقسىلىق تا، جاماندىق تا بويعا بىرتىندەپ سىڭەدى. بارا-بارا وعان قالاي كوندىگىپ، بيلىگىڭنەن ايىرىلىپ قالعانىڭدى بىلمەي قالاسىڭ.
17. اعىسقا قارسى جۇزەم دەسەڭ، اۋەلى ويلانىپ ال. وزىڭدىكى ءجون بە، كۇرەسكە دايىنسىڭ با، زەردەلەپ كور. قالىپتاسىپ، زاڭدىلىققا اينالىپ كەتكەن ادەتتەردى بۇزامىن دەپ تالايلاردىڭ مويىنى قايىرىلعان.
18. سەنىڭ الدىڭدا كەلە جاتقاندارعا قاھارلى باعا بەرمە، ويتكەنى سەنىڭ ارتىڭدا دا كەلە جاتقاندار بار.
19. قازاقتا قانداي ناشار مىنەز-قىلىق بار ەكەنىن وي تارازىسىنا سالساق،سونىڭ ءبىرىنشىسى- جالقاۋلىق پەن ەنجارلىق. ودان باسقا ءدىندى قاستەرلەمەۋ، جىكشىلدىك پەن الاۋىزدىق سەكىلدى دەرتتەرى بار.
20. اسپانعا تاس لاقتىرما، توبەڭە قايتىپ تۇسەدى.
21. ۇياتى بار ادامنىڭ موينىڭداعى قارىزى ەستە جۇرەدى.
22. اشۋمەن باستالعان ءىس ۇياتپەن تىنادى.
23. وزىڭدە باردىڭ بارلىعىن ءبىر-اق رەت كورسەتىپ قويما، ەرتەڭ دە كۇن بار. ادام-جۇمباق، ول تۇگەل شەشىلىپ بولعان سوڭ، قىزىق بولماي قالادى.
24. ءسوز بەن اقيقات ەكى ءتۇرلى بولعان كەزدە سوزىڭنەن تەز قايتقانىڭ دۇرىس.
25. كەۋدەڭە وكپە-رەنىش جيناما. كوزە تامشىدان تولادى، كەۋدەگە دە ءزىل بىرتىندەپ جينالادى.
«مەن ەشكىمگە كەڭەس بەرگىم كەلگەن جوق، باعىت بەرگىم كەلدى» دەپ اۆتور كىتاپ سوڭىندا ايتپاقشى، وسى ايتىلعانداردىڭ بارلىعى ءوزىڭ دامىتقىسى كەلەتىن ءاربىر جانعا باعىت-باعدار بەرەرى ءسوزسىز.
You Might Also Like
-
«كىتاپحانا - ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ، مادەنيەتتىڭ ورتالىعى. كىتاپتىڭ ءيىسى مەن تىنىشتىق جايلاعان كىتاپحانالار- كىتاپسۇيەر قاۋىمنىڭ سۇيىكتى مەكەنى» دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. بىلىمگە قۇشتار با...
-
«باسىڭا ءىس تۇسسە، جاقسى كومەك ەتەدى، جامان كۇلىپ كەتەدى» دەمەكشى، پەندە اتاۋلى قيىندىققا تاپ بولىپ، باسىنا ءىس تۇسكەندە وزگەلەردەن كومەك كۇتەدى. ءحالى مۇشكىل جاندارعا قولدان كەلگەنش...
