ويىن ارقىلى ءبىلىم الۋ: وقىتۋ ءىس - ارەكەتىندەگى سيۋجەتتىك - رولدىك جانە ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماڭىزى
ويىن ارقىلى ءبىلىم الۋ: وقىتۋ ءىس - ارەكەتىندەگى سيۋجەتتىك - رولدىك جانە ديداكتيكالىق ويىنداردىڭ ماڭىزى
بالانىڭ كوپ ۋاقىتىن ويىنمەن وتكىزەتىنى بەلگىلى. ال وسى بالا ويىنىنا زەر سالىپ قاراساق ويىننىڭ بالانىڭ ءوسىپ، ءبىلىپ، توڭىرەگىندەگى دۇنيەنى تانىپ، ويلانىپ سويلەي بىلۋىندە الاتىن ماڭىزى وراسان زور. ۇيدە كوپشىلىك اتا - انالار بالا ويىنىنا كوڭىل بولە بەرمەيتىندىگى بەلگىلى، ولار بالانىڭ سۇراعان ويىنشىعىن، نە دۇكەندە كوزگە ادەمى كورىنگەن ويىنشىقتى اكەلىپ بەرۋمەن شەكتەلەدى. ال بالاباقشادا وقىتۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى – ويىن بولعاندىقتان پەداگوگ بالا ويىنىنا زور ءمان بەرىپ، ونى بالانىڭ قارىم - قاتىناس قابىلەتىنىڭ قالىپتاسۋ قۇرالى رەتىندە قاراپ، ويىننىڭ كومەگىمەن بالانىڭ ۇلكەندەرمەن جانە بىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسىنىڭ دۇرىس دامۋىنا كومەكتەسەدى. وسى جەردە دج. ءروداريدىڭ «تەك ويىن كەزىندە عانا بالا ەركىن سويلەيدى. نە ايتۋ كەرەك دەگەنگە ءمان بەرىپ جاتپايدى، ءوزىنىڭ كوكەيىندەگىسىن عانا ايتادى... بالادان جاۋاپ الامىن نەمەسە ۇيرەتەمىن دەپ ىسكە كىرىسۋدىڭ بەرەرى شامالى. ونىمەن ويناۋ، قيالداۋ، قۇراستىرۋ، بىرنارسە ويلاپ تابۋعا ارەكەتتەنۋ قاجەت.» دەگەن سوزدەرىن ەستەن شىعارماعان ابزال.
ويىن - پەداگوگتار ءۇشىن بالانى زەرتتەۋدىڭ باستى دياگنوستيكاسى. ويىن بالانىڭ ينتەللەكتۋالدىق مۇمكىندىگىنە، مىنەزدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە، ءبىر - بىرىمەن قاتىناسىنىڭ ساپاسىنا ىقپال ەتەدى. كەز - كەلگەن ويىن بارىسىندا ويىندى باستاۋىشى، قوستاۋشى، ويىندى ءوزىنىڭ قالاعان ارناسىنا بۇرۋعا ارەكەت ەتۋشى، كوپشىلىكتى ءوز دەگەنىمەن جۇرگىزۋشى(ليدەر) ارەكەتتەرى ايقىن كورىنىپ وتىرادى. ويىن كەزىندە بالانىڭ وسى ارەكەتتەرىن باقىلاي وتىرىپ، پەداگوگ ءبىر جاعىنان، بالا جايلى وزىنە قاجەتتى ماعلۇماتتار السا، 2 - جاعىنان، وقىتۋ ءىس - ارەكەتىن، تاربيەنى وزىنە كەرەكتى ارناعا باعىتتاۋ مۇمكىندىگى تۋادى.
سونىمەن قاتار ويىن كەزىندە بالانى دامۋدىڭ جاڭا بيىك كەزەڭىنە دايىندايتىن ناقتى پسيحيكالىق وزگەرىستەر بولادى. ويىن بارىسىندا بالانىڭ قيالى تولىعىمەن كورىنەدى. وسى جەردە پەداگوگتىڭ مىندەتى - بالا قيالىنىڭ جايداق قيال بولماي، وقىتۋ ءىس - ارەكەتىندەگى باستى ماقساتقا جاقىنداتۋ. جوعارىدا ايتىلعان دج. ءروداريدىڭ «بالا نە ايتۋ كەرەك دەگەنگە ءمان بەرمەيدى»،- دەگەن ءسوزىن ەستە ساقتاي وتىرىپ، بالامەن بىرگە ويناي وتىرىپ بالا قيالىن وزىمىزگە قاجەتتى ارناعا اسقان ەپتىلىك شەبەرلىكپەن بۇرا ءبىلۋ قاجەت. مىسالعا، «ويىنشىقتار الەمى» تاقىرىبىن ءوتۋ بارىسى كەزىندە «ويىنشىقتار دۇكەنىندە» سيۋجەتتىك - رولدىك ويىنىن ويناتا وتىرىپ، ءبىر عانا ويىن بارىسىندا بالانى ونىڭ ءوسىپ دامۋىنا، اينالامەن قارىم - قاتىناس جاساۋىنا قاجەتتى قانشاما ادەپتىلىك نەگىزدەرىنە ۇيرەتەمىز، مادەنيەتتى قارىم - قاتىناستىڭ باستاۋىنا جول سىلتەيمىز:- قانە، بالالار، بارلىعىمىز ويىنشىقتار دۇكەنىنە بارايىق.(سورەدە ءتۇرلى ويىنشىقتار ءتىزىلىپ تۇر. تاربيەشى نە ءبىر بالا ساتۋشى رولىنە ەنەدى.)- بالالار، كوپشىلىك ورىندا ءبىز ءوزىمىزدى ادەپتى، مادەنيەتتى ەتىپ كورسەتە ءبىلۋىمىز قاجەت - بۇل ويىننىڭ باستى شارتى. ءقازىر ساتۋشىمەن سويلەسۋ بارىسىندا وزدەرىڭ بىلەتىن ادەپتى سوزدەردى ايتاسىڭدار.
بالالار ساتۋشىمەن سويلەسۋ بارىسىندا وزدەرىن بارىنشا ادەپتى ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسادى، سىپايى سوزدەردى قولدانا وتىرىپ ساۋدا جاسايدى، ساتۋشى دا سىپايى جاۋاپ بەرەدى:
- سالاماتىسىز با، تاتەي!
- كەشىرىڭىز، انا قوياننىڭ باعاسى قانشا؟
- وتىنەمىن، انا ايۋدى كورسەتىڭىزشى؟
- ساۋ بولىڭىز! ت. ب. – جانە بۇل ويىندى كوپشىلىك ساباقتاردا قولدانۋعا بولادى.(جەمىستەر، كوكونىستەر، كيىمدەر ت. ب.)
بالانىڭ كوپ ۋاقىتىن ويىنمەن وتكىزەتىنى بەلگىلى. ال وسى بالا ويىنىنا زەر سالىپ قاراساق ويىننىڭ بالانىڭ ءوسىپ، ءبىلىپ، توڭىرەگىندەگى دۇنيەنى تانىپ، ويلانىپ سويلەي بىلۋىندە الاتىن ماڭىزى وراسان زور. ۇيدە كوپشىلىك اتا - انالار بالا ويىنىنا كوڭىل بولە بەرمەيتىندىگى بەلگىلى، ولار بالانىڭ سۇراعان ويىنشىعىن، نە دۇكەندە كوزگە ادەمى كورىنگەن ويىنشىقتى اكەلىپ بەرۋمەن شەكتەلەدى. ال بالاباقشادا وقىتۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى – ويىن بولعاندىقتان پەداگوگ بالا ويىنىنا زور ءمان بەرىپ، ونى بالانىڭ قارىم - قاتىناس قابىلەتىنىڭ قالىپتاسۋ قۇرالى رەتىندە قاراپ، ويىننىڭ كومەگىمەن بالانىڭ ۇلكەندەرمەن جانە بىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسىنىڭ دۇرىس دامۋىنا كومەكتەسەدى. وسى جەردە دج. ءروداريدىڭ «تەك ويىن كەزىندە عانا بالا ەركىن سويلەيدى. نە ايتۋ كەرەك دەگەنگە ءمان بەرىپ جاتپايدى، ءوزىنىڭ كوكەيىندەگىسىن عانا ايتادى... بالادان جاۋاپ الامىن نەمەسە ۇيرەتەمىن دەپ ىسكە كىرىسۋدىڭ بەرەرى شامالى. ونىمەن ويناۋ، قيالداۋ، قۇراستىرۋ، بىرنارسە ويلاپ تابۋعا ارەكەتتەنۋ قاجەت.» دەگەن سوزدەرىن ەستەن شىعارماعان ابزال.
ويىن - پەداگوگتار ءۇشىن بالانى زەرتتەۋدىڭ باستى دياگنوستيكاسى. ويىن بالانىڭ ينتەللەكتۋالدىق مۇمكىندىگىنە، مىنەزدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە، ءبىر - بىرىمەن قاتىناسىنىڭ ساپاسىنا ىقپال ەتەدى. كەز - كەلگەن ويىن بارىسىندا ويىندى باستاۋىشى، قوستاۋشى، ويىندى ءوزىنىڭ قالاعان ارناسىنا بۇرۋعا ارەكەت ەتۋشى، كوپشىلىكتى ءوز دەگەنىمەن جۇرگىزۋشى(ليدەر) ارەكەتتەرى ايقىن كورىنىپ وتىرادى. ويىن كەزىندە بالانىڭ وسى ارەكەتتەرىن باقىلاي وتىرىپ، پەداگوگ ءبىر جاعىنان، بالا جايلى وزىنە قاجەتتى ماعلۇماتتار السا، 2 - جاعىنان، وقىتۋ ءىس - ارەكەتىن، تاربيەنى وزىنە كەرەكتى ارناعا باعىتتاۋ مۇمكىندىگى تۋادى.
سونىمەن قاتار ويىن كەزىندە بالانى دامۋدىڭ جاڭا بيىك كەزەڭىنە دايىندايتىن ناقتى پسيحيكالىق وزگەرىستەر بولادى. ويىن بارىسىندا بالانىڭ قيالى تولىعىمەن كورىنەدى. وسى جەردە پەداگوگتىڭ مىندەتى - بالا قيالىنىڭ جايداق قيال بولماي، وقىتۋ ءىس - ارەكەتىندەگى باستى ماقساتقا جاقىنداتۋ. جوعارىدا ايتىلعان دج. ءروداريدىڭ «بالا نە ايتۋ كەرەك دەگەنگە ءمان بەرمەيدى»،- دەگەن ءسوزىن ەستە ساقتاي وتىرىپ، بالامەن بىرگە ويناي وتىرىپ بالا قيالىن وزىمىزگە قاجەتتى ارناعا اسقان ەپتىلىك شەبەرلىكپەن بۇرا ءبىلۋ قاجەت. مىسالعا، «ويىنشىقتار الەمى» تاقىرىبىن ءوتۋ بارىسى كەزىندە «ويىنشىقتار دۇكەنىندە» سيۋجەتتىك - رولدىك ويىنىن ويناتا وتىرىپ، ءبىر عانا ويىن بارىسىندا بالانى ونىڭ ءوسىپ دامۋىنا، اينالامەن قارىم - قاتىناس جاساۋىنا قاجەتتى قانشاما ادەپتىلىك نەگىزدەرىنە ۇيرەتەمىز، مادەنيەتتى قارىم - قاتىناستىڭ باستاۋىنا جول سىلتەيمىز:- قانە، بالالار، بارلىعىمىز ويىنشىقتار دۇكەنىنە بارايىق.(سورەدە ءتۇرلى ويىنشىقتار ءتىزىلىپ تۇر. تاربيەشى نە ءبىر بالا ساتۋشى رولىنە ەنەدى.)- بالالار، كوپشىلىك ورىندا ءبىز ءوزىمىزدى ادەپتى، مادەنيەتتى ەتىپ كورسەتە ءبىلۋىمىز قاجەت - بۇل ويىننىڭ باستى شارتى. ءقازىر ساتۋشىمەن سويلەسۋ بارىسىندا وزدەرىڭ بىلەتىن ادەپتى سوزدەردى ايتاسىڭدار.
بالالار ساتۋشىمەن سويلەسۋ بارىسىندا وزدەرىن بارىنشا ادەپتى ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسادى، سىپايى سوزدەردى قولدانا وتىرىپ ساۋدا جاسايدى، ساتۋشى دا سىپايى جاۋاپ بەرەدى:
- سالاماتىسىز با، تاتەي!
- كەشىرىڭىز، انا قوياننىڭ باعاسى قانشا؟
- وتىنەمىن، انا ايۋدى كورسەتىڭىزشى؟
- ساۋ بولىڭىز! ت. ب. – جانە بۇل ويىندى كوپشىلىك ساباقتاردا قولدانۋعا بولادى.(جەمىستەر، كوكونىستەر، كيىمدەر ت. ب.)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
