ءوزىنىڭ التىن قازىعىن تاپقان جامپوزىم
"قازاقستان كينوسىندا ەڭ باستىسى — ءوز حالقىڭدى وزىنە مىنەز-قۇلقىمەن جانە وزىندىك وي تۇيىندەۋ ەرەكشەلىكتەرىمەن كورسەتە ءبىلۋ دەپ تۇسىنەمىن. كەشەگى، بۇگىنگى، ەرتەڭگى كۇنىمىز تۋرالى كارتينالار كەرەك. كەشەگىمىز — بۇل ءبىزدىڭ تاريحىمىز، بۇگىنگىمىز — بۇل جاڭا دۇنيەنىڭ ادامى، ول بايقوڭىردان عارىشقا شىرقايدى، ول قازىنا ارالى اتانعان ماڭعىستاۋدى يگەرۋدە، ول جاڭا كەلبەتتى قازاقستاندى جاساۋدا. ەرتەڭىمىز بولسا — جەر شارىنىڭ بۇكىل حالقى مەنىڭ ۇيىمە قوناققا كەلەتىن ارايلى شاقتى اڭساۋ عوي"، — دەپتى نۇرمۇحان ءجانتورين ءوزىنىڭ سوڭعى سۇحباتىنىڭ بىرىندە. ونىڭ مۇنان جيىرما جىل بۇرىن كورەگەندىكپەن ايتىلعان وسىناۋ پايىمى اقيقاتقا اينالدى. كوك بايراعى جەلبىرەگەن قازاقستان بۇگىندە تورتكۇل دۇنيەگە ءماشھۇر ەگەمەندى مەملەكەت، قازىنالى ماڭعىستاۋ ءوندىرىسى ورلەگەن، ماڭدايالدى وبلىسقا اينالدى.
ءوزىنىڭ تۋما تالانتىمەن تالايلاردى ءتانتى ەتكەن، ونەر قايراتكەرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەگى سىڭگەن جانە حالىق ءارتىسى نۇرمۇحان ءجانتورين 1928 جىلعى ءساۋىردىڭ 22-سىندە دۇنيەگە كەلىپتى. 1950 جىلى الماتى كينو مەكتەبىن، ەكى جىلدان كەيىن تاشكەنت تەاتر ونەرى ينستيتۋتىن بىتىرگەن ول الماتىداعى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق اكادەميالىق دراما تەاترىندا اكتەر ءھام رەجيسسەر قىزمەتىن اتقارادى. العاشقى ءرولىن مارك دونسكويدىڭ "الاستالعان اليتەت" فيلمىندە 1949 جىلى وينايدى. ول كينوفيلمدەردە 74 ءرولدى سومداپ، م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا 28 كەيىپكەردىڭ بەينەسىن جاسادى، "ورمان باللاداسى"، "مەدالدىڭ ءۇشىنشى جاعى"، "قاراتاۋلار قازىناسى" سياقتى كوركەم فيلمدەردىڭ رەجيسسەرى بولدى. ونىڭ ويناعان باتىي ("دانييل-كنياز گاليسكيي")، قويشى ("امۋلانعا")، تاعاي ("جورا")، تاناباي ("قوش، گۇلسارى")، شوقان ("ونىڭ ۋاقىتى كەلەدى")، بەيبارىس ("سۇلتان بەيبارىس")، تاعى باسقا رولدەرى بۇرىنعى وداق كينوسىنىڭ التىن قورىنا قوسىلعان-دى. "انانىڭ ۇنامسىز بالالارى بولمايتىندىعى سياقتى مەنىڭ دە ۇنامسىز ءرولىم جوق ولاردىڭ ءارقايسىسى وزىنشە تارتىمدى. كەز كەلگەنىنە ەڭبەگىمدى ءسىڭىردىم. ارينە، ءوزىنىڭ اۋىرشىلىعىمەن، تەرەڭ پسيحولوگيالىق يىرىمدەرىمەن شوقانمەن نەمەسە بەيبارىسپەن تەڭ تۇسەتىنى سيرەك بولار، دەگەنمەن، ولاردىڭ ءاربىرى مەن ءۇشىن ىستىق"، — دەيدى نۇرەكەڭ ءوز رولدەرى جايىندا.
نۇرمۇحان سىندى بولات كەزدىكتىڭ قىن تۇبىندە جاتپايتىندىعى ايدان انىق-تى. ءسويتىپ، ونىڭ ۇزاق جىلعى جانسەبىل ەڭبەگىنىڭ، ەكراندىق ءومىرىنىڭ جۇلدىزدى ساعاتى دا سوقتى. ونى "سۇلتان بەيبارىس" ءفيلمى اكەلدى. "سوزۆەزديە-90" اتتى بۇكىلوداقتىق فەستيۆالدە كورسەتۋگە ۇسىنىلعان 68 ءفيلمنىڭ 20-سى كونكۋرستىق باعدارلاماعا جىبەرىلەدى، ىشىندە اتالعان فيلم بار ەدى. تالانتتى دەگەن 250 اكتەردىڭ اراسىنان نوننا ۆيكتوروۆنا مورديۋكوۆا مەن نۇرمۇحان ءجانتورين "اكتەر ماماندىعىنا قوسقان كورنەكتى ۇلەسى ءۇشىن" اتتى ارناۋلى جۇلدەگە جانە ديپلومعا يە بولدى.
ول كينەماتوگرافيادا ەتەك الىپ بارا جاتقان جاعىمسىز وزگەرىستەرگە، ارنايى كورىنىستەر قۋۋشىلىققا ءاردايىم قىنجىلىس بىلدىرەدى. ولاردى ونەر تۋىندىسى دەۋگە كەلمەيتىن، جەڭىل جولمەن اقشا تابۋدىڭ ارەكەتى دەپ ۇعادى. "وكىنىشكە وراي، سوڭعى بەس جىلدىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ كينو زورلىق-زومبىلىق پەن ەروتيكانى كورسەتۋگە زور كوڭىل ءبولىپ، ويلانباستان باتىستىڭ فيلمدەرىنە، ولاردىڭ دا ناشار تۋىندىلارىنا ەلىكتەۋدى شىعاردى. ادەتتەگىشە كارتينا ادىلەتتىلىكتىڭ ورنىعۋىمەن اياقتالسا دا، ونىڭ ءون بويىندا جاعىمسىز تيپتەردىڭ توبەلەسى، ۇرلىعى، زورلاۋى ورىن الادى... مۇندا كينو تىلىندەگى ەرەكشەلىككە، ويىڭداعى نازىك سەزىمتالدىققا ورىن جوق، مۇنى جاعىمدى ءۇردىس دەۋگە استە كەلمەيدى"، — دەيدى.
نۇرمۇحان اعا سوڭعى سۇحباتىندا: "مەن ءقازىر ەكى فيلمگە بىردەي ءتۇسىپ جاتىرمىن. ەكەۋى دە مەنىڭ قايعى-قاسىرەتتى كوپ-كورگەن حالقىم جايىندا. ءبىرى 30-جىلدارى قازاقستاندى جايلاعان اشتىقتىڭ تراگەدياسى، بۇل رەجيسسەر دامير مانابايەۆتىڭ "سۇرجەكەي — اجال پەرىشتەسى"، ەكىنشىسى ايگىلى ورىس جازۋشىسى ميحايل ءپريشۆيننىڭ عاسىر باسىنداعى قازاقستانعا ساپارى جونىندەگى وچەركى نەگىزىندە جازىلعان "قارا اراب" ءفيلمى..."، — دەگەن ەكەن. "كوزىڭ تىرىدە بار اسىلىڭدى بەرىپ كەتكىڭ-اق كەلەدى..." بۇل — نۇرمۇحان اعامىزدىڭ ارمانى ەدى، ويتكەنى، الپىستان جاڭا اسقان شاعىندا، 1990 جىلى مامىردىڭ 2-سىندە ونىڭ جۇرەگى سوعۋىن توقتاتتى. ول ءالى دە كوپ نارسە تىندىرۋعا، جۇمىس جاساۋعا قۇشتار-دى. وكىنىشتىسى، سۇم اجال ونىڭ ويعا العان ىستەرىن اياقتاۋىنا مۇمكىندىك بەرمەدى...
حالىق جازۋشىسى، جەرلەسىمىز ءابىش كەكىلبايەۆ "ول تۇنگى اسپانداعى تەمىرقازىق جۇلدىزداي تانىمال ەدى" دەگەن ەستەلىگىندە وقۋشى كەزىندە كورگەن "قوزى كورپەش — بايان سۇلۋ" فيلمىندەگى قودار بەينەسى ۇمىتىلماستاي ەستە قالعانىن، بۇل فيلم قوداردى كورەرمەن جادىندا قالارداي تاماشا سومداعان نۇرمۇحان ءجانتوريننىڭ ءفيلمى بولعانىن جازادى. مىنە، وسىدان باستاپ ءجانتورين داڭقى تەمىرقازىق جۇلدىزداي جارقىراعان ەكەن!
ال، قازىرگى كينوكورەرمەندەر ونى اكتەردىڭ سوڭعى ويناعان رولدەرىنىڭ بىرەگەيى "سۇلتان بەيبارىستاعى" بەيبارىس دەپ بىلەدى، كوكىرەگىندە نۇرمۇحان ءجانتورين سولاي جاتتالىپ قالدى، ونەر الەمىندە تەك دارا دارىندار عانا وسىلايشا كوپ جۇرەگىنە جول تاپسا كەرەك-تى...
"ساحنا اۋليەسى" اتانعان ساڭلاق اكتەردىڭ وتباسىلىق جاعدايىنا كەلەتىن بولساق، نۇرەكەڭنىڭ زايىبى، تەاتر زەرتتەۋشىسى مارگاريتا يوۆليەۆا-جانتورينا ءوز ەستەلىگىندە ەرىنىڭ رۋى اداي، ال ونىڭ اناسى عازيزانىڭ ەسەنتەمىر قىزى ەكەنىن ايتادى. اعامىزدىڭ سوڭىندا، اسىلدىڭ سىنىعىنداي بوپ قالعان قوس قىزى باقىت پەن جاننا بار، ءبىرى فيلولوگ بولسا، ەكىنشىسى-تەاتر زەرتتەۋشىسى.
جۋىردا عانا ءوزىنىڭ بەس جىلدىعىن اتاپ وتكەن وبلىستىق مۋزىكالىق دراما تەاترى نۇرمۇحان ءجانتورين اتىندا. "تەاتر اشىلعاننان كەيىن وعان كىمنىڭ اتىن بەرۋ كەرەك دەگەن ساۋالدىڭ تۋىندايتىنى زاڭدى عوي. وسىعان وراي سان الۋان ۇسىنىستار، تالاس پىكىرلەر بولماي قالعان جوق، جوعارى جاقتان ءبىزدىڭ كيەلى ولكەمىزگە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن بىرەۋلەردىڭ ەسىمدەرىن بەرۋ كەرەك دەپ، تىقپالاپ جاتقاندار بولدى. الايدا، ءبىزدىڭ قالاۋىمىزداعى نۇرەكەڭ قاي جاعىنان دا كەلىپ تۇردى، ويتكەنى ماڭعىستاۋ ونىڭ تاريحي وتانى، ءوزى قازاق تەاتر، كينو ونەرىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ۇلى اكتەر، قايتالانباس تۇلعا، ۇلت ماقتانىشى. سونىڭ وزىندە ءبىز بىرەۋلەر الدىمىزدى وراپ كەتەر دەگەن ويمەن بارىنشا اسىقتىق جانە ونىمىز دۇرىس تا بولدى"، — دەپ اڭگىمەلەيدى تەاتر ديرەكتورى نۇرنياز مۇحانوۆ.
وبلىستىق مۋزىكالىق دراما تەاترىنا ن. ءجانتورين ەسىمى بەرىلىپ، "تەاتر ونەرىندەگى تۇلعانىڭ ءرولى" اتتى عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيادا وبلىس اكىمى ق. كوشەربايەۆ ءسوز سويلەدى. "تالانت بولىپ تۋىلۋ — ءتاڭىردىڭ ءىسى. وعان كينو الاڭى مەن تەاتر ساحناسى — تاعدىر بولعاندا، ءجانتورين بولۋ — جازمىشتان!... "
ول — تۋماتۋگي، قودار، كەبەك، سىرىم، مولەر، ياگو، ماكبەت بولىپ سانامىزدا ساقتالدى، اسىرەسە كينو ونەرىندە شوقان ءۋاليحان، سۇلتان بەيبارىس بولىپ كوكىرەگىمىزگە جاتتالدى.
كىم بىلگەن، بالكىم قىپشاق دالاسىنىڭ ءبىر ءتۇپ جۋسانىن يىسكەۋدى اڭساپ تۇرعان بەيبارىس-جانتورين قاندى قيان — جايىعى مەن مۇڭدى قيان ماڭعىستاۋىن اڭساپ كوزىنە جاس العان بولار. ءون بويىنا تۋعان حالقىنىڭ كيەسى جۇققان پەرزەنتتىڭ سول ءبىر تامشى جاسى بۇگىن ونىڭ باباكۇلدىگى — ماڭعىستاۋ توپىراعىنا ءسىڭدى دەپ بىلەمىن... ەڭ العاش قازاق ۇلتتىق تەاترىن قۇرۋ تۋرالى قاۋلىعا 1926 جىلدىڭ 13 قاڭتارىندا قازاقستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ تۇڭعىش ءتوراعاسى، جەرلەسىمىز جالاۋ مىڭباي ۇلىنىڭ قول قويعاندىعى بەلگىلى بولدى. ماڭعىستاۋلىقتار ءۇشىن بۇل دا قۋانىشتى جاڭالىق بولۋى ءتيىس. قاسيەتتى ولكەمىزدەن شىققان ءوز زامانىنىڭ كوشباسشىسى بولا بىلگەن دارابوز پەرزەنتتەردىڭ قاتارىنا تاعى دا ءبىر ات جازىلدى. نۇرمۇحان ءجانتوريننىڭ ەسىمى ەلگە ورالدى..."، — دەگەن-دى ول سوزىندە.
وسى ورايدا مەڭدەكەش اقىننىڭ تولەگەن ايبەرگەنوۆكە ارناۋىنداعى مىنا جىر جولدارى ەسىمە تۇسەدى.
... ءجۇزىڭدى العاش كورگەندە-اق بىتكەن ءبىر سەنىم
و باستان وقشاۋ تۋ تىگە كەلگەن جىرشى ەدىڭ،
ولگەننەن كەيىن، كوپ جوقتاپ ءجۇرمىز ءوزىڭدى —
ولمەسكە اياق باسقانىڭ شىعار بۇل سەنىڭ!
ءيا، ءوزى بولماسا دا ەسىمى، رۋحى كۇللى دۇنيەنى شارلاپ كەلىپ، التىن قازىعىن باباكۇلدىگىنەن تاپقان نۇرمۇحان سەيداحمەت ۇلى ءجانتورين ەسىمى دە حالىق جادىندا ساقتالىپ، ۇرپاقتارىمەن بىرگە جاساي بەرمەك.
You Might Also Like
