پارتيزان قاسىم قايسەنوۆ
ءوز ۇلىن، ءوز ەرلەرىن ەسكەرمەسە،
ەل، تەگى، السىن قايدان كەمەڭگەردى.
ءىلياس جانسۇگىروۆ
1.
جۇرت نە دەسە، و دەسىن، وسى قالادا ءوز باسىم ءارقاشان ارقا تۇتىپ، اسقار تاۋداي كورىپ ۇيرەنگەن ءبىر اعام بار. اراعا ايلار سالىپ پا، اپتالار سالىپ پا، كەيدە ءتىپتى جىل وتكىزىپ بارىپ تەلەفون سوعاتىنى بولادى و كىسىنىڭ.
— اۋ، ساكەن دوروگوي! — دەپ باستايدى ءسوزىن اماندىق ايتپاس بۇرىن.
— اسسالاۋماليكۋم، قاسەكە! — دەيمىن مەن دە قۋانعانىمدى بارىنشا ءبىلدىرىپ-اق قالعىم كەلگەن ۇنمەن داۋىسىمدى سوزا تۇسۋگە تىرىسىپ.
— اليكۋمسسالام! قال قالاي؟
— قال جاقسى، قاسەكە! جايشىلىق پا؟
— جارايدى وندا. جاي عوي، — دەپ قاسەكەڭ تەلەفوندى تاستاي سالادى. "مەنىڭ ءقالىمنىڭ قانداي ەكەنى بۇ كىسىگە نە ءۇشىن كەرەك بولا قالدى؟" — دەپ، داعدارعان قالپىمدا قالا بەرەم.
جايشىلىقتا جاسىم كىشى ەكەن-اۋ دەپ مەن كوپ حابارلاسا بەرمەيمىن. ايلار بويىنا جۇزدەسپەي جۇرە بەرەتىن دە كەزدەرىمىز بولىپ تۇرادى. ال ءبىر جەڭىل-جەلپى نارسەدەن قىسىلا باستاسام بولدى، اعاسى باردىڭ جاعاسى بار دەپ، سالىپ ۇرىپ سو كىسىگە بارامىن. "جان قىسىلسا، جاقىنىن تابادىدان" ەمەس، ءسوزىم جەردە قالماسىنا، قاشان بولسىن قولىنان كەلسە، كومەگىن اياماسىنا، اقىل-كەڭەس ايتارىنا سەنىپ بارامىن. "وۋ، سەن قايدا كەتتىڭ كورىنبەي؟" — دەپ تەرگەپ جاتقان قاسەكەڭ جوق، كۇندە كورىپ جۇرگەندەي، ەكى كۇننىڭ بىرىندە سالەم بەرىپ جۇرگەندەي، مەنى بۇرىنعى داعدىسىمەن جارقىلداي قابىلداپ، مول پىشىلگەن قۇشاعىنا الادى دا، ءجون سۇرايدى. مەن كۇمىلجي وتىرىپ بۇيىمتايىمدى ايتقان بولام. قايتالاپ سۇراپ، ەزىپ-مىجىپ وتىرمايدى، بارعان شارۋامنىڭ اۋىر-جەڭىلىنە، جۇمىسىمنىڭ سالماقتى-سالماقسىزىنا قاراي نە تەلەفونىن الدىنا الىپ، قولما-قول بۇراي باستايدى، نە ءومىرى وزگەرمەيتىن قولقىلداعان قوڭىر كوستيۋمىن كيىپ، "ءايدا، كەتتىك!" دەپ بۇيىرادى.
سولپيىپ سوڭىنان مەن ەرەم.
وزىمە عانا مەنشىكتەپ "اعام" دەپ وتىرعان بۇل ادامنىڭ ءاتى-جونى — قاسىم قايسەنوۆ. ءيىسى قازاق "پارتيزان" دەگەن اتاعىن قوسىپ اتايتىن ايگىلى جازۋشى قاسىم قايسەنوۆ. بۇل جولداردى وقىسا، و كىسى تاعى: "مەنى ساعان جازۋشى دەپ كىم ايتتى؟ مەن جازۋشى ەمەسپىن. مەن بار بولعانى كورگەنىمدى كوشىرۋشى، ونىڭ ۇستىنە، سوعىستا كورگەنىمدى عانا قاعازعا ءتۇسۇرۋشىمىن"، — دەر ەدى. سولاي دەۋىندە داۋ جوق.
ءوز باسىم ۇلى وتان سوعىسى اتانعان كەشەگى قاندى قىرعىنعا قاتىسىپ، تاۋەكەل دەپ تاس جۇتىپ قايتقانداردىڭ ءبارىن دە بولە-جارماي باتىر دەپ سانايتىە اداممىن. ۇستىڭنەن گۇرىلدەپ بومبا تۇسپەك تۇگىلى، قۇلاعاڭنىڭ تۇبىنەن ىزىڭداپ بىرەر ماسا ۇشىپ وتسە دە مازاڭدى الىپ بىتەدى عوي. ال ايلار، جىلدار بويى اۋزىنان اجال بۇرىككەن اجداھامەن الىسۋ، الىسۋ عانا ەمەس، ونى قۇرتۋدىڭ الپىس ەكى ايلاسىن ويلاپ تاۋىپ، ومىرتقاسىن وپىرۋ وڭاي دەگەندى كىمنىڭ عانا اۋزى بارىپ ايتا السىن.
ايتسە دە سوعىسقا بارىپ، امان قايتقاندار ىشىنەن مەن ءۇشىن باۋىرجان مومىش ۇلى، قاسىم قايسەنوۆ، راحىمجان قوشقاربايەۆتاردىڭ ورنى وزگەشە بولادى دا تۇرادى. بۇل ۇشەۋى ماعان ەل اراسىنا كوپ تاراپ كەتكەن، ءبارىمىز بىلەتىن ورىستىڭ اتاقتى ءۇش باتىرىنىڭ سۋرەتىندەگى كەيىپكەرلەرىندەي بولىپ ەلەستەيدى. باۋكەڭ — يليا مۋرومەس، قاسەكەڭ — دوبرىنيا نيكيتيچ جانە راحاڭ — الەشا پوپوۆيچ. قازاقتىڭ ءبىر سۋرەتشىسى ەسەبىن تاۋىپ، تىگىسىن جاتقىزا وسىناۋ ءۇش قازاقتىڭ سۋرەتىن سالىپ شىقسا، قۇداي-اۋ، قانداي جاراسىپ شىعا كەلەر ەدى دەپ تە ويلايمىن.
باۋكەڭمەن كوزى تىرىسىندە ءبىر رەت تىلدەسىپ، قول الىپ امانداسقان پەندە ەمەسپىن. جازۋشىلار وداعىنا باۋكەڭ كىرىپ كەلگەندە ءوزىم سىندى جىگىتتەر تانىسىن-تانىماسىن قولدارىن الا جۇگىرىپ، جاپاتارماعاي جامىراي امانداسىپ، جىك-جاپار بولىپ جاتاتىن. مىسى باسا ما، سۇسىنان ىعام با، باۋكەڭدى زور تۇتقان كوڭىل ءوزىمدى قوراشسىنۋعا كونبەدى مە، ايتەۋىر، ءوز باسىم جاقىن جولاپ كورمەپپىن. بىردە جازدىڭ كۇنى "قالامگەر" كافەسىندە تۇسكى اس ءىشىپ وتىر ەدىم، ءبىر شولمەك كونياكتى موينىنان قىلقىندىرا ۇستاپ توقاش اعام بەردياروۆ كەلدى قاسىما. كۇن بولسا كۇيىپ تۇر، ءارى جۇمىستامىن دەپ، مەن ىشۋدەن ازار-بەزەر باس تارتتىم. Tءوp جاقتا باۋكەڭ مەن ساۋكەڭ (ساۋىربەك باقبەرگەنوۆ) وڭاشا اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن. توقاڭ شولمەگىن سۇيرەتە ۇستاپ سولاي تارتتى دا، مەن ەسىككە بەتتەگەم.
— سلۋشاي، ۆەرنيس! — دەپ باۋكەڭ ساڭق ەتە قالدى. جالت بۇرىلىپ ەدىم، ساۋساعىمەن ىمداپ، مەنى شاقىردى دا:
— زابەري ەگو وتسيۋدا! — دەپ توقاندى نۇسقادى.
— كاك يا زابەرۋ! — دەپ مىڭگىرلەي بىردەڭە ايتقانىم ەسىمدە، ايتەۋىر قاشقانداي بولىپ، قاسىنان تايساقتاي بەرگەن ەدىم.
ومىرىمدە باۋىرجان مومىشۇلىمەن اۋىزەكى تىلگە كەلىپ كورگەنىمنىڭ باس-اياعى دا، بەتپە-بەت تانىستىعىم دا وسى عانا.
ال راحىمجان قوشقاربايەۆ پەن كاكىمجان قازىبايەۆ ءبىر رەت، قاسىم قايسەنوۆ ەڭ كەمى تورت-بەس رەت "تانىستىرىپ" ەدى. ول كىسى "الماتى" ءقوناقۇيىنىڭ ديرەكتورى دا، مەن اۋىلدا تۇراتىنمىن. وقتىن-وقتىن الماتىعا سوعاتىنىم بار. سوندا جاتار ورىن كەرەك. كاكەڭ ءبىر رەت ەرتىپ اپارىپ:
— راحا، مىنا ساكەن مەنىڭ جەرلەس ءىنىم ەدى، ىلعي مەنى ىزدەپ جۇرە الماس، كەلىپ-كەتكەندە ورىن جاعىنا قارايلاسىپ تۇرساڭىز، دەگەن قولقالاپ. ءبىراق ادەتى سولاي ما، ادەيى جاساي ما، راحاڭ كەلەسى كەلگەندە "مەنى ەسىنە تۇسىرە الماي"، مەن بولسام كاكەڭە سىلتەمە جاساۋدان تاعى ۇيالىپ، قوناقۇيگە ورنالاسا الماي قالا بەرەتىن ەدىم.
قاسەكەڭ ول كىسىگە ەركىن. ىلعي جەتەلەپ اپارىپ، جەلكەلەپ وتىرىپ ورىن الىپ بەرىپ ءجۇردى. سودان كەيىن عانا بارىپ راحاڭ مەنى "شىرامىتا" باستاعان بولاتىن.
قاسىم قايسەنوۆتىڭ اتىنا ەرتەدەن قانىق بولسام دا، ءتانىسىپ-بىلىسۋدىڭ ءساتى العاش رەت 1970 جىلدىڭ جازىندا ءتۇستى. تالدىقورعاندا تۇراتىن ءبىزدىڭ ۇيگە ءبىر كۇنى كەشتەتە قاسەكەڭ باستاپ ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ، ورىس اقىنى سەرگەي كيسەليەۆتار كىرىپ كەلدى. ول كەزدە كوركەم ادەبيەتتى ناسيحاتتاۋ بيۋروسى دەگەن بار ەدى. سول بيۋرونىڭ اتىنان جازۋشىلار توپ-توپقا ءبولىنىپ وقتىن-وقتىن ەل ارالاپ تۇراتىن. مەن ماسكەۋگە وقۋعا جۇرگەلى جاتقام، الگى بيۋرونىڭ ءتوراعاسى قازىرگى ۇلكەن جازۋشىمىز سايىن مۇراتبەكوۆ ەدى دە، ءوزى دە ماسكەۋدە ەكى جىل وقىپ كەلگەن بولاتىن، ونداعى جۇرتتىڭ اۋقىمىن بىلەدى، ازدى-كوپتى ازىق بولسىن دەگەن بولۋى كەرەك، الگى توپقا مەنى دە ىلىكتىرىپ، قۇجات، قاراجاتىن قوسا بەرىپ جىبەرىپتى.
قاسەكەڭنىڭ اتىن ەستىپ، كىتاپتارىن وقىپ جۇرەتىن ەدىم. اڭىز بوپ تاراعان كوپ-كوپ اڭگىمەلەرىنىڭ جاڭعىرىعى ماعان دا جەتىپ جاتاتىن. ەندى، مىنە، سول قاسىم، پارتيزان قاسىم قايسەنوۆ ءتىرى قالپىندا ءبىزدىڭ ۇيدە بولىپ، ەرتەسىندە ءبارىمىزدى باستاپ، جارتى اي بويى اقسۋ، تالدىقورعان اۋداندارىنىڭ شارۋاشىلىقتارىن ارالادىق.
مەن كوبىنە قاسەكەڭنىڭ اۋزىنا قارايمىن. ءا دەگەننەن-اق وزىنە ۇيىرە باۋراپ الادى ەكەن. مەنى باياعىدان بىلەتىن باۋىرىنداي ءىش تارتىپ، نە جازىپ، نە قويىپ جۇرگەنىمدى دە سۇراپ ءبىلىپ الدى. مەن دە ۇيرەنە باستاعان ەدىم. ءبىراق...
العاشقى كۇندەردىڭ ءبىرى بولاتىن. ءبىر ۇيدە تۇستەنىپ وتىرعامىز. قاسەكەڭ الدەنە ءسوز ىڭعايىنا وراي ماعان: «وي، ەنەڭدى» — دەپ جىبەرگەنى.
ۇلكەن ادامنان ەستي قويام دەگەن ءسوزىم ەمەس. ەرسىلەۋ بولىپ كورىندى. ونىڭ ۇستىنە، ۇستىمنەن قۇس ۇشىرمايمىن دەپ جۇرگەن وردا بۇزار وتىزداعى كەزىم، قاباق شىتىپ قالسام كەرەك، اسقا وتىرار الدىندا سىرتقا بارىپ، قول جۋىپ كەلە جاتىر ەم، الدىمنان قاسەكەڭ شىعىپ، مەنى وزگەلەردەن وڭاشالاي بەردى دە:
— سەن وسى مەنىڭ ەنەڭدى بوقتاعانىما رەنجىپ قالدىڭ-اۋ دەيمىن، سولاي؟ — دەپ سۇرادى.
ءالى دە بۇرتيىڭقىراپ، "ءيا" دەگەندەي باس يزەدىم.
— قوي، رەنجىمە، مەنىڭ دە وسپادار قىلىعىم از ەمەس، جاسى كىشىلەرگە سولاي دەي سالاتىنىم بار، ۇيرەنگەندەر كەك تۇتپايدى. ءزىلسىز بوقتاۋ عوي، — دەپ ارقامنان قاعىپ تۇردى دا، — ءاي، دەگەنمەن، سەنىڭ ەنەڭ دە مەنەن كىشى شىعار-اي، ويتكەنى مەنىڭ تۇڭعىش بالامنىڭ (ءقازىر جوق) اتى جۇسىپبەك، ءوزى سەنىمەن جاستى ەدى. سولاي، ەنەندى...، — دەپ، تاعى ءبىر سىلەيتىپ، قاسەكەڭ ىشكە اياڭدادى.
ەندى وكپەلەۋدىڭ دە، رەنجۋدىڭ دە رەتى جوق ەكەنىن سەزىپ، مەن سوڭىنان ىلەستىم.
ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ اسا اڭقىلداق، اقكوڭىل، تاپ-تازا اقىن عانا بولىپ جارالا سالعان، الدى بار دا، ارتى جوق ادام ەدى عوي. ونىڭ ۇستىنە، كىرپياز، كۇي تاڭداعىش. سىلانىپ-سىيپانۋى دا بىتە قويمايدى. بۇلاردىڭ ءازىل-قالجىڭدارى دا قىزىق، "قاعىسىپ" قالا بەرەدى. ادەكەڭ كۇيگەلەك، قاسەكەڭ ساسپاس سابىرلى. ءبىرى قارپىپ، ءبىرى تارپىپ دەگەندەي، ويىندارى شىنعا بەرگىسىز، ءبىراق قاسەكەڭ قونجىعىنىڭ قىلىعىن قىزىقتاعان ايۋداي ادەكەڭدى ولاي ءبىر، بىلاي ءبىر وراپ، تىرپ ەتكىزبەيدى. تىرناق باتىرا ىزالاندىرىپ تا الادى. اقىن كۇيىپ-پىسىپ، شىر-پىر بولادى دا قالادى. ايتسە دە قاسەكەڭ بويىنا بىتكەن سەزىمتال سۇڭعىلالىعىنا باعىپ، ادەكەڭ تالانتىن اسا باعالايتىنىن اڭعارتىپ ءجۇردى. ءوزى دە اۋديتوريانى ۇستاي بىلەدى، تىڭداۋشىلارىنىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىرا اڭگىمە ايتادى. كوزىمەن كورىپ، قولىمەن ۇستاعان وقيعالار توڭىرەگىندە تىگىسىن جاتقىزا، مايىن تامىزا ايتقان مىسالداپ سويلەيتىن تاپقىر، وتكىر سۇلۋ ءسوزى، ولەڭ وقۋ مانەرى قوسىلىپ تۇگەل ۇناپ، ءوزى سوعان سۇيسىنە قول سوعىپ، قوشەمەتتەپ وتىرادى. سەرگەي كيسەليەۆ تا ورىستىڭ ءبىر تاماشا اقىنى بولاتىن. ۇشەۋىنە ەرگەنىمە مەن دە ءمازبىن. قاسەكەڭ سۇڭعىلالىعىنا، ءوزى ايتقانداي، "سوماداي بولىپ" كىسى قاباعىن اڭعارعىشتىعىنا سول جولى ءتانتى بولعام. ادەكەڭ اقىندىق ادۋىندىلىعىمەن ارتىعىراق كەتىپ قالعاندا دا، بۇل كىسى كوڭىلىنە قاتتى تيمەي، ارىدەن وراعىتىپ، ءاجۋاسىنىڭ ءوزىن ادەمى ازىلمەن اياقتاپ وتىرادى.
سونداي اڭعارىمپازدىعىنا كەيىن دە كوپ-كوپ كوز جەتكىزىپ ءجۇردىم. وسىدان جەتى-سەگىز جىل بۇرىن تاعى تەلەفون شالىپ:
— وۋ، ساكەن، — دەگەن، — مەنىمەن باقاناس جاققا بارىپ، ىلە بويلاپ، قۇس اتىپ، بالىق اۋلاپ قايتۋعا قالايسىڭ؟
— ايتساڭىز بولدى عوي، اعا. سىزگە ەرىپ تەسكەنتاۋ بولسا دا جۇرە بەرۋگە ءازىرمىن عوي مەن! — دەيمىن ەلپىلدەپ.
— ەندەشە، دايىندال.
جۇرەر ءسات تايانعاندا تاعى تەلەفون سوعىپ ءتۇر:
— وسى سەنىڭ ەسلام دەگەن جىگىتپەن، زىكىبايەۆتى ايتامىن، اراڭ قالاي ەدى؟
— ە، جاقسى عوي.
— سول دا ەرە جۇرەم دەپ ەدى، قارسى ەمەسسىڭ بە؟
— جوق، ءا!
سويتسەم، اقساقال وزىمەن ساپارلاس بولماق ەكى ادامنىڭ جاراسىمى قانداي، بىرگە جۇرگەندە بىر-بىرىنە كىرجيىپ، كىدىلىك كورسەتىپ، سىيىسپاي قالماس پا ەكەن دەگەندى ويلاپتى. ىشكە ءتۇيدىم دە قويدىم.
كىسىگە رەنجىگەنىن دە وزگەلەرگە ۇقساپ وزەۋرەپ جاتپاي، كوزىمەن، ۇنىمەن سەزدىرەتىن. 1985 جىلى:
— ءايدا، ەكەۋمىز ۋكرايناعا بارىپ قايتايىق، — دەمەسى بار ما اعامنىڭ. — مەن ساعان ءوزىم سوعىسقان ورمانداردى ارالاتايىن. ەل كورەسىڭ، جەر تانيسىڭ. حوحولدىڭ قىزدارىمەن تانىستىرام.
سول جىلى چەرنوبىل وقيعاسى بولىپ، جۇرت قارا تەڭىزگە دە بارۋدان تايساقتاپ جۇرگەن. سونى ويلاپ، ونى-مۇنى سىلتاۋ ايتىپ، بارعىم كەلمەدى.
— بارىپ قايتتىم. چەرنوبىل تۇك قىلعان جوق. ونداعى جۇرت تا ەسەن-امان، — دەدى ماعان.
كومەيىندە نە تۇرعانىن ايتقىزباي ۇقتىم دا، وڭباي قاتەلەسكەنىمدى اڭعارىپ، ۇندەمەي قۇتىلدىم.
قاسەكەڭمەن ەندى ءبىر ۇزاق ساپارلاس بولۋىم بەرتىندە ەدى. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن رەسپۋبليكا جوعارعى كەڭەسىنە دەپۋتاتتىققا كانديدات بولىپ تىركەلدىم دە، سايلاۋ الدىنداعى ەل ارالاپ، ءوزىندى تانىتۋ كەزىندە قاسىمدا بولار ادام ىزدەدىم. اتى الاشقا ءمالىم دەيتىن، وزىمە كوڭىلى جاقىن با دەپ جۇرگەن بىرەر ارىپتەس ازاماتقا قولقا سالىپ كورىپ ەدىم، مەنى ولقىسىندى ما، وتە قويۋىما كۇمانداندى ما، ايتەۋىر، "ونىقى-مۇنىقى، اناۋ ەدى، مىناۋ ەدى" دەپ، قاشقاقتايتىن ىڭعاي تانىتقان. وندايدا قاسەكەڭنەن باسقا كىمىم بار اقىل سالاتىن. ءبىراق ءالى قىس ءىشى، جاسى بولسا اناۋ، قوزعالا قويار ما ەكەن دەگەن كۇدىگىم دە جوق ەمەس، نە دە بولسا دەپ، تەلەفون سوقتىم. "وسىلاي دا وسىلاي، ءىنىڭىز ءبىر ىسكە تاۋەكەل دەپ كىرىسىپ كەتىپ ەدى، دەمەۋشى دەيتىن اتىمەن جوق، جەبەۋشىم ءوزىڭىز بولساڭىز"، — دەپ قولقالادىم.
— ە، بوپتى. سەن ايتساڭ، مەن قايدا بارماۋشى ەم! — دەپ ەلپ ەتە قالدى قاسەكەڭ.
مەنىمەن قارسىلىستاردىڭ ءبىرى اتى جۇرتقا بەلگىلى پالۋان ابىلسەيىت ايحانوۆ ەدى. الاكولدە العاشقى كەزىككەن كۇنى-اق قاسەكەڭە ورىنسىز كيلىگىپ، رەتسىز ءتيىسىپ: "ساكەنگە ەرگەنىڭىز قالاي، باتىر باتىرعا ەرۋى كەرەك قوي"، — دەپ بۇرتيا سويلەپ، قومپىلداي بەردى. سول ءسوزىن الدەنەشە رەت قايتالاپ ايتتى. شىدامى تاۋسىلعان قاسەكەڭ:
— ءاي، سەن ءوزىڭ، كۇمپيگەن كۇشىڭ بولماسا، تاۋىقتىڭ ميىنداي ميىڭ جوق مىلجىڭ ەكەنسىڭ عوي، — دەپ سالدى. — مەن سەنىڭ ءاربىر كۇرەسكەنىڭدى كورىپ قىزىقتاپ، سىرتىڭنان ءسۇيسىنىپ قول سوعىپ، قولپاشتاپ ءجۇرۋشى ەدىم. ءبىراق ساعان قالاي ەرەم؟ مەنى دە جۇرت جازۋشى، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى دەپ جۇرگەن جوق پا، ەندەشە ساكەن يماناسوۆ سياقتى جازۋشىنى قولداماي، ساعان ەرىپ ەسەك ميىن جەپپىن بە، قوي، شىراعىم، ونىڭدى! — دەپ تىيىپ تاستاعان.
ال ەكىنشى قارسىلاسىم — وبلىس اكىمشىلىگىنىڭ قىزمەتكەرى ءابدىراحمانوۆ كامال دەگەن جىگىت. ىسقاياك، ءتىسقاققاندىعىن بايقاتادى. بىزدەن بۇرىن بارىپ ەلدى اۋزىنا قاراتىپ العانعا ۇقسايدى. اۋدان اكىمشىلىگى دە ءبىراۋىزدان سونى قولدايدى. بۇرىن وزىمە دوس بولىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءبىرازى كوپە-كورنەۋ قىبىجىقتاپ، كوزدەرىمەن جەر شۇقىپ قالىپتى. قاي شارۋاشىلىققا بارساق تا: "كامالعا داۋىس بەرۋ كەرەك"، — دەگەن "شەشەندەر" الدىمىزدان شىعا كەلەدى دە، ۇلكەن-كىشىگە جەل بەرىپ، جەتەلەپ الا جونەلەدى. قاسەكەڭ بارىن سالىپ، ماملەگە شاقىرىپ، قانشاما تاۋسىلا سويلەسە دە، مۇزدى مۇحيتتاي سىرەسكەن جۇرت كوڭىلىن جىبىتە الماي الەك، مەن دە ىنعايسىزدانا بەرەم. ەل اراسىنا دا ىرىتكى تۇسە باستادى.
ءبىر سوۆحوزدا ءوزىم الدىنان ءدارىس العان ۇستازدارىمنىڭ ءبىرى جولىقتى. "قاسەكە، بۇل كىسى مەنىڭ ءمۇعالىمىم بولعان"، دەپ تانىستىرىپ قويدىم.
نە كەرەك، جيىن ۇستىندە الگى ۇستازىم دا باسشىلارعا جالتاقتاپ: "ساكەنگە دە، كامالعا دا داۋىس بەرەيىك"، — دەپ جالپاق-شەشەيلىككە سالماسى بار ما.
قاسەكەڭ الدەنەنى شۇقشيىپ جازىپ جاتىر ەدى، ءبىر جاپىراق قاعازدى ستول ۇستىمەن ماعان قاراي جىلجىتىپ جىبەردى. وقىسام، ولەڭ ەكەن. دوبالداي ارىپتەرمەن:
ءوزىڭ دە ءبىر نيەۆەزۋچيي نەمەسىڭ،
و دوروگوي، امالىڭ جوق، كونەسىڭ.
ال مىناداي مىڭگىرلەگەن ۇستازدىڭ
ۇرايىن مەن ەنەسىن! — دەپ جازىپتى.
مەن كۇلدىم دە، باس بارماعىمدى كورسەتتىم. ءوزى دە ماعان قاراپ جىميىپ قويادى.
سول جولى قاسەكەڭ ماعان ارناپ مۇنداي ولەڭدەردىڭ بىرنەشەۋىن جازدى.
كولحوزدار مەن سوۆحوزداردىڭ كلۋبتارى سۋىق بولادى ەكەن. ساحنادا وتىرىپ مەن قالتىراي باستايمىن. قاسەكەڭ بىلق ەتپەيدى. "ماعان سۋىق تيمەيدى، ەتىم ۇيرەنىپ كەتكەن"، — دەپ قويادى. بىرەسە ابايشا:
ءيا، سولاي، قالتىرارسىڭ، توڭارسىڭ.
حالقىڭ نادان بولعان سوڭ،
قايدا بارىپ وڭارسىڭ، —
دەپ، بىرەسە:
قايران ءسوزىڭ قور بولدى-اۋ،
الاكولدىڭ ەزىنە! —
دەپ، كەيدە وزىنشە:
تۇمسىعىنان ۇرام با؟
بومبا تاستاپ قىرام با؟
ەل سەنىكى، دوروگوي.
نە جاسايمىن بۇلارعا، —
دەپ جازىپ جىبەرەدى. مەن ولارىن بۇكتەپ قالتاما سالىپ قويامىن. اياق استىنان اعامنىڭ اقىن بولىپ كەتكەنىنە تاڭقالام. "و، جاسىمدا مەن دە ولەڭ جازعام"، — دەپ كۇلىمدەيدى قاسەكەڭ. مىنا ولەڭدەرىن وقىپ، "جازسا، جازعان شىعار-اۋ" دەپ ويلايمىن.
بىرەۋدى ماقتاۋعا كەلگەندە قيىنسىزدى دا قيىستىرىپ جىبەرەتىن قازاق ەمەسپىز بە، سول جيىنداردىڭ بىرىندە كامالدى جاقتاپ سويلەگەندەردىڭ ءبىرى قىزا-قىزا كەلىپ: "اۋىل-اۋىلداعى زيراتتاردى قورشاتىپ، كونە مازارلاردى جوندەۋدەن وتكىزگەن، ءتىپتى اۋدان ورتالىعىنا قابانباي باتىردىڭ ەسكەرتكىشىن تۇرعىزىپ، ستاديون سالدىرىپ بەرگەن دە كامال"، — دەپ جىبەردى. سوندا قاسەكەڭ:
— وسى اۋداندا ەلۋ مىڭ ەل بار، باسشىلارى، باسقالارى بار دەۋشى ەدى، تۇك بىتىرمەي ءجۇر ەكەنسىندەر عوي، ولاي بولسا، كامالجاندى عانا قالدىرىپ، قالعاندارىڭ باسقا جاققا كوشىپ-اق كەتپەيسىڭدەر مە؟ — دەگەنى شىداماي.
ەشكىم دالەل ايتىپ داۋرىققان جوق.
— ءىڭعايسىزداۋ بولدى ما، قالاي! ءاي، ءبىراق وزدەرى دە ءسوز ەمەس ءسوزدى ايتىپ دەپ قاسەكەڭ جيىن سوڭىنان ماعان قاراپ كۇلە سويلەپ ءجۇردى.
سوعىس تۋرالى، پارتيزاندىق ءومىردىڭ نەبىر تار جول، تايعاق كەشۋلەرى جونىندە قاسىم قايسەنوۆ جازعان كىتاپتار ۇلكەن-كىشىنىڭ بارىنە قىزعىلىقتى عوي. ال اۋىزەكى اڭگىمەسى ودان دا قىزىقتى. ءوز اۋەن، ءوز ىرعاعىمەن ايتىلاتىن قاسەكەڭ اڭگىمەلەرىن ءجۇز قايتالاپ ەستىسەڭ دە جالىقپايسىڭ.
ۇزاق كۇندەر بىرگە ءجۇرىپ، قاسەكەڭ سول اڭگىمەلەرىن ءارى ساباقتاي تۇسەدى. ارا-تۇرا تانىس-بەيتانىس ادامدارعا بەرەتىن مىنەزدەمەسى كوبىنەسە ءمىردىڭ وعىنداي ءدال ءتيىپ جاتادى. ءسوزى — سىبىر، ءىسى — جىبىر ادامداردى ۇناتپايدى. قۋلىق ساۋىپ كۇن كورگىسى كەلەتىندەردى يت ەتىنەن جەك كورەتىنىن جاسىرعان ەمەس.
— سەنىڭ اناۋ دوستارىڭ بار عوي، — دەپ، بىردە ماعان جاقىنىراق جۇرەتىن بىرەر جىگىتتىڭ اتىن اتادى، — سولاردى ايتام. ءبىرى — ۋشكۋرنيك (ونىسىن ۇعا قويمادىم،) ال اناۋسى ساعان ءتۇبىن تىرلىگىندە كورسەتپەيتىن باتىپ تۇرعان زاندەمەنىڭ ءوزى.
مەن ۇندەمەي وتىرىپ قالسام كەرەك:
— وۋ، سەن جاراتپاي قالدىڭ-اۋ دەيمىن. كورەرسىڭ ءوزىڭ-اق ءالى، — دەپ ءارى قاراي تاراتىپ جاتپادى.
كەيىن قاسەكەڭ ايتقان مىنەزدەمەنىڭ شىندىعىنا كوزىم جەتتى عوي.
مىنەزى عانا ەمەس، ىس-ارەكەت، قيمىل-قوزعالىسى دا وزگەگە ۇقسامايتىن كەسەك، ءىرى. اۋىلدا تۇراتىن سەرىك تولعانبايەۆ دەگەن مال دارىگەر دوسىم بار. سونىڭ ۇيىندە ەكى-ۇش كۇن قوندىق. العاشقى كۇنى سەرىك ءبىر كوكمويىن شولمەكتى جىلتىڭداتا بەرىپ ەدى، قاسەكەڭ:
— قاراعىم، بۇل نە؟ — دەپ سۇرادى.
— ىشىمدىك قوي، اعا. ەسىگىمدى العاش رەت اشىپ وتىرسىز، — دەپ ىدىستارىن ىڭعايلاي باستادى.
— قويا عوي ونىڭدى. وزدەرىڭ بولماساڭ، مەن كارى اداممىن، تاتپايمىن، — دەدى.
سەرىك ساسقالاقتاپ، الگىسىن ءارى ىسىرا سالعان. كەلەسى كۇنگى كەشتە سول ورنىندا تۇرعان شولمەكتى ىمداپ، قاسەكەڭ:
— سەرىك مىنۋىڭ نەمەنە؟ — دەپ توسىن سۇراق قويدى.
— كەشەگى اراق قوي، اعا. الىپ قويماپپىن عوي ارىگە، — دەپ تاعى ساستى.
— جوق، ول نەگە تۇر؟
— كەشە سىزدەرگە قۇيام با دەپ، ىشپەيمىن دەگەسىن، ەندى...
— كەشە ىشپەسەك، بۇگىن تاعى قولقالاۋعا بولماي ما ءوزى؟
— بولادى، اعا.
— بولسا، قولقالاپ كورمەيسىڭ بە؟
سەرىك ويماقتاي ريۋمكەلەرىن اكەلە بەرىپ ەدى، قاسەكەڭ ماعان قاراپ:
— ايت مىنا دوسىڭا، مەنىڭ قانداي ىدىستى قالايتىنىمدى، — دەدى.
مەن كەمى بولاتىن ۇلكەن ءبىر بوكالدى نۇسقادىم دا، تولتىرا قۇيعىزدىم. سەرىك تاعى دا ءسوز ەستىپ جۇرەم بە دەگەندەي، قولى قالتىراپ ارەڭ-ارەڭ تولتىردى-اۋ.
قاسەكەڭ الدىنداعىسىن قاعىپ سالدى دا:
— ەندى الگىدەن ازىراق ەتىپ ءبىر قايتالاپ جىبەر دە، جيناپ تاستا، — دەدى.
سەرىكتەن دەگبىر كەتە باستادى. ۇناعان ءبىر ۇيىندە وسىلاي الدىنداعاسىن سىپىرا جەپ، وپىرا ىشەتىن قاسەكەڭ، ءۇي يەسىنىڭ قىلداي ءبىر قىلىعى جاقپاي قالسا بولدى، قانشاما قيىلىپ، جىك-جاپار بولىپ، استى-ۇستىنە تۇسكەنىمەن، بىرەر ءشاي عانا ءىشىپ: "مەن كارى اداممىن عوي، قاراعىم. دەمالا تۇرايىن"، — دەپ داستارحاننان ىعىسىپ كەتە بەرەدى.
وڭاشا قالعاندا: "الگى جىگىتىڭنىڭ جىلىگى تاتىمسىزداۋ ەكەن"، — دەپ، بىرەر سوزبەن مىنەز-قۇلقىن ءدال ايتىپ بەرەدى. وندايىن ءوزىم دە ىشتەي سەزەتىن بولعاندىقتان، داۋ ايتىپ، ءسوزدى ۇزارتىپ جاتپايمىن.
كەيدە ءوزىمدى دە "وڭدىرمايدى". سول سەرىكتىڭ ۇيىندە ءبىر قىلىعىم جاقپاي قالدى ما، قايدام:
— ءاي، سەرىك، — دەدى، — سەن عوي مىنا دوسىڭا جاتىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولىپ ءجۇرسىڭ. مەن دە سوماداي بولىپ سوڭىنا ىلەسىپ كەلەم. ال بۇل ەكەۋمىزدى دە اسا مەنسىنىپ جۇرگەن جوق. كوكىرەگىن كوردىڭ بە، كوك تىرەيدى.
نە دەپ داۋ ايتايىن.
ءبىر كورگەن ادامنىڭ ءاتى-جونىن ولسە ۇمىتپايدى ەكەن. سول ساپاردان ورالعاننان كەيىن ءۇش-تورت ايدان سوڭ:
— وۋ، ساكەن، — دەپ تەلەفون سوقتى. — سەنىڭ اناۋ ءبىر ءداۋقارا ءىنىڭ بار ەدى عوي، ەركىنباي دەگەن، سونىڭ ادرەسىن ءدال ايتىپ جىبەرشى. وسكەمەن جاققا بارماق ەدىم، جولشىباي سوعان سوعىپ، دەمالا كەتەيىن.
ماسقارا بولعاندا، ءىنىمنىڭ ادرەسىن ءوزىم دە بىلمەيدى ەكەنمىن. سوندىقتان:
— قاسەكە-اۋ، قازاق جەرىنىڭ ءبارى پارتيزان قاسىم قايسەنوۆتى بىلەدى عوي. "كىم بار-ay؟" دەپ جەتىپ بارساڭىز، قارسى المايتىن ەل بار ما، — دەپ قالجىڭ ايتقان بولام.
قاسەكەڭ مۇندايدا: "ءاي، سولاي"، — دەپ قويا سالادى. ۇناتقانى ما، ۇناتپاعانى ما، قۇپتاعانى ما، جوق پا، ونىسىن ءوزىڭ پايىمدا.
ءوزى اعا تۇتقان ادامداردى، اسىرەسە جۇماعالي ساين جايلى سونشالىق كىشىلىكپەن كوپ اڭگىمەلەر ايتادى.
— باۋكەڭمەن اراڭىز قالاي بولىپ ەدى، قاسەكە؟ — دەپ سۇرادىم جول ءۇستى ءبىر اڭگىمەدە. "ەكى قوشقاردىڭ باسى ءبىر قازانعا سىيىستى ما ەكەن" دەگەن دە كۇدىگىم بار ەدى.
— قالاي بولۋشى ەدى، وسى ءوزىمىز سياقتى. باۋىرجان دا، ءوزى ايتقانداي، ەت پەن سۇيەكگەن جارالعان عوي، — دەپ ءبىر قويادى دا، — بىرەۋدىڭ ۇيىندە الدەقالاي باۋكەڭمەن دامدەس، داستارقانداس بولا قالعانىم بار ەمەس پە. ەڭ توردە باۋكەڭ. جۇرتتىڭ نازارى دا سول كىسىدە. قىزىپ وتىرعامىز. ورىنسىز كيىلىكتىم بە، ءسوزىن بۇزدىم با، بىلمەيمىن، ءبىر كەزدە ماعان مۇرتى تىكىرەيە قاراپ، ورىستىڭ جامان ءبىر بوعاۋىز سوزىمەن سىقپىرتا سالعانى. مەندە دە ءقايبىر اقىل بار، قارسىلاسا كەتەيىن دەپ تۇردىم دا، ۇزىلىستە دالىزگە شىقسام، باۋكەڭ وڭاشا تەمەكى تارتىپ تۇر ەكەن، قاسىنا تاياپ كەلىپ: "باۋكە، جاڭا عانا مەنى ەش كىناسىز قىزارتىپ ءوتتىڭىز. ءسىز كوپ وقىپ، كوپ توقىعان ادامسىز، مەن بولسام — تۇرعان بويىم مىناۋ، ونىڭ ۇستىنە، ورمان ىشىندە ءجۇرىپ ورىس، حوحولدىڭ جەتى اتادان جىبەرەتىن بوقتىعىنىڭ نەشە ءتۇرىن ۇيرەنگەم. الگىندە بەتىڭىزدەن الىپ، "ولاي ەمەس، بىلاي دەپ" وتتاپ كەتسەم، قايتەر ەدىڭىز؟ سىزدە نە ابىروي قالار ەدى، مەن نە بارقادار تابار ەم؟" — دەدىم.
باۋكەڭ بەتىمە باجىرايا قاراپ تۇرىپ، تاياپ كەلدى دە، ەكى قۇلاعىمنان ۇستاپ وزىنە تارتىپ الدى دا، بىلش ەتكىزىپ ماڭدايىمنان ءسۇيدى. ءسۇيدى دە، ءلام-ميم دەمەستەن، بۇرىلىپ جۇرە بەردى.
— قالعان تىرلىگىمىزدە "ءاي" دەپ ءجۇز شايىسقان ەمەسپىز، — دەپ قاسەكەڭ ءبىر توقتادى.
— ال راحىمجان قوشقاربايەۆ ەكەۋىنىڭ ءزىلسىز قالجىڭدارىنىڭ قانشاما رەت كۋاسى بوپ كورگەنىم بار، ول ءوز الدىنا ءبىر بولەك اڭگىمە.
قاتارلاس جۇرگەن، سىرلاس، سىيلاس بولعان جۇماعالي ساين، سىرباي ماۋلەنوۆتەر جونىندە دە ەستە قالارلىقتاي ەتىپ نەلەر ءبىر قىزىق حيكايالار شەرتەدى. زامانداستارىنىڭ ءار ءسوز، ءار قىلىعىن اسپەتتەپ اڭگىمەلەر ايتادى. ولارىن ءوزى جازار دەپ، بۇل جەردە قايتالاپ جاتقىم كەلمەيدى.
تاياۋدا تاعى ءبىر شارۋامدى ايتىپ، ارالاسا قويىڭىز دەپ، تەلەفونداسام، قاسەكەڭ ازىراق تۇماۋراتىپ جاتىر ەكەن:
— ءاي، ساكەن، سەن دە قازاقتىڭ بەلگىلى ازاماتىنىڭ ءبىرىسىڭ، ءوز شارۋاڭدى جۇرتقا يتەرە سالۋدى قاشان قوياسىڭ. تابالدىرىق توزدىرعىڭ كەلمەيتىن وركەۋدە ەكەنىندى بىلەم، ايتسە دە تونىڭدى الىپ قالماس، وسى جولى ءوزىڭ بار. تونىڭدى الىپ قالسا، مەنىڭ سوعىستان قالعان ءبىرشاما قارۋ-جاراعىم بار، قورقىتىپ، قايتا الىپ بەرەم، — دەپ ۇرسىپ-اق تاستادى.
كۇللى ادامزات بالاسىنىڭ قامىن جەپ، قامىعىپ جۇرگەندەي بولىپ كورىنەتىن نەمەسە كورىنگىسى كەلەتىن دە ازاماتتارىمىز بار. سولاردىڭ ءبىرىنىڭ الدىنا ءىسىڭ ءتۇسىپ بارا قالشى، قول ۇشىن بەرمەك تۇگىلى، پالەسى جۇعىپ كەتە مە، بەدەلىمە نۇقسان كەلتىرىپ الام با دەي مە، ازار دا بەزەر بولىپ، اياعىنا دا وتىرعىزباس ەدى. ادامزاتتىڭ ءوزى ءاربىر جەكە ادامداردان تۇراتىنىن و شىركىندەر ەسكەرىپ جاتپايدى. وندايلاردان گورى قاسەكەڭنىڭ جەكە ءبىر ادامعا، بىرەۋى ارقىلى ون ادام، ءجۇز ادامعا جاساعان قولما-قول جاردەمىنىڭ ءوزى ارتىق. "جاقسىدان — شاراپات" دەگەندى قازەكەڭ سولارعا قاراپ ايتقان. سول اعالاپ، ارتىنان ەرىپ جۇرگەن قاسەكەمە ءالى كۇنگە ءوز ۇيىمنەن ءدام تاتىرىپ تا كورمەپپىن. كەيدە ءبىر مەنى "ساراڭسىڭ" دەپ قاعىتىپ جۇرەتىن قۇرداستارىمنىڭ كوزىنشە:
— ءاي، ساكەن، — دەيدى قاسەكەڭ. — مەنى بىلەسىڭ عوي، كوپ بولسا، ەكىگە ءبولىپ ءبىر شولمەك كونياك ىشەتىنىم بار، سول قاشان بولادى؟
— قاسەكە-اي، ورىس ورمانىنا ارەڭ سىيعان الىپ تۇلعا باتىرسىز، ءبىزدىڭ قۇجىراداي قۋىس بولمەلەرىمىزدەن سىزگە وتىرار ورىن تاپپاي ءجۇرمىن عوي. پاتەر كەڭەيىپ جاتسا، كورەمىز عوي ءالى، كوپ جاسايتىن سياقتىسىز عوي، اسىعاتىن نە بار، — دەپ جۋىپ-شايىپ قۇتىلامىن.
قارقىلداپ كۇلىپ كەتە بەرەدى قاسەكەڭ.
بيىلعى رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا ءبىراز ادامعا وردەندەر مەن مەدالدار تاپسىرىلىپ، "حالىق قاھارمانى" دەگەن اتاقتار بەرىلدى. سول اتاقتىڭ ءبىرى قاسەكەڭە دە ءتيىپ قالار ما دەگەن ۇلكەن-كىشىنىڭ ۇمىت-دامەسى كوپ ەدى. سولاردىڭ ءبىرى قاسەكەڭە تەلەفون سوعاتىن كورىنەدى:
— قاسەكە، باتىر اتاعىن الىپ قالا ما دەپ ەدىك، امال قانشا، ءبىزدىڭ قولدا ەمەس، — دەپ جۇباتادى عوي باياعى.
— ءاي، پالەنشە، — دەيدى قاسەكەڭ، — باتىر اتىن بەرمەسەندەر، بەرمەي-اق قويىڭدار، جاسىم سەكسەنگە تايانعاندا ەندى مەنى جۇرت قورقاق دەپ اتار دەپ پە ەدىڭ؟ — دەگەن ەكەن.
شىنىندا دا، دەپ ويلايمىن مەن، جاقسىمىزدى كورمەۋگە كەلگەندە، جۇيرىگىمىزگە جۇلدە بەرمەۋگە كەلگەندە، الدىنا جان سالمايتىن ەلمىز-اۋ وسى.
قۇدايعا شۇكىر، سوعىس كەزىندە ەرلىك كورسەتكەن، رەسمي تۇردە باتىر اتانعان اعالارىمىز از ەمەس. ءبىراق سولاردىڭ كوبىن قالىڭ ەل بىلە بەرمەسى اقيقات. ال باۋكەڭ، قاسەكەڭدەردىڭ ەسىمى ەل ىشىنە اڭىز بولىپ تاراپ، جۇرتتىڭ ءبارى باياعىدا-اق باتىر ساناپ كەتكەن. بۇلاردىڭ سوعىستا كورسەتكەن ەرلىگىن ايتپاعاندا، سول سۇراپىل جىلدار سۋرەتىن كەيىن قاعازعا ءتۇسىرىپ، كەلەر ۇرپاققا ۇلگى، ساباق بولۋ ءۇشىن جاساعان ادەبي ەرلىكتەرىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى! كەش قالىپ جۇرەتىن قازاقىلىق كىمگە بارماق تىستەتەرىن كىم ءبىلسىن. ەسىمى ەرتەڭ-اق ەل ەسىنەن شىعىپ كەتەتىن قاھارماننىڭ كوپتىگىنەن نە پايدا؟! مۇنى وقىسا، قاسەكەڭنىڭ: "مەن ساعان باتىر اتىن الىپ بەر دەپ ايتتىم با؟ الدە وزىنە لايىق اتاعىن الا الماي وتكەندەردەن مەنىڭ جانىم ارتىق دەپ پە ەدىڭ؟! بولماسا: "باتىر دەگەن اتى جوق، جۇرت "قورقاق" دەپ ءجۇر مە دەپ قورقاسىڭ با؟" — دەپ ۇرسىپ تاستارىن دا سەزىپ وتىرمىن.
ءبىراق نە دە بولسا، جازىلىپ كەتتى ەندى.
قاسەكەڭنىڭ مەنەن دە گورى جاقسى كورەتىن، مەنەن دە گورى جاقىن تۇتاتىن قالامداس ىنىلەرى بار دا شىعار. ول جايلى ءوزى ماعان ايتىپ كورگەن جوق. مەن دە سۇراعان ەمەسپىن. ءوز تۇستاستارىم ىشىندە مارقۇم ساعي اقىندى ايرىقشا باعالايتىنىن كەيبىر سوزدەرىنەن اڭعارىپ قانا قالاتىن ەدىم. ال ءوزىم ءۇشىن ول كىسى، اڭگىمەنىڭ باسىندا ايتقانداي، اسقار تاۋ سياقتى كورىنەدى دە تۇرادى. ىرگەسىندە ۇزىننان سۇلاپ الاتاۋى جاتپاسا، الماتىدان دا ءسان كەتەر ەدى، سول سياقتى قاسىمى، قاسىم سياقتى سيرەك تۋار، اتى اڭىزعا اينالعان ۇلدارى بولماسا، قازاقتى دا كىم تانىپ، كىم بىلەر ەدى.
ءبىز ءۇشىن قاسىمىزدا قارايىپ قاسىم قايسەنوۆتەر ءجۇرۋىنىڭ ءوزى دە ءبىر مارتەبە. كىسىلىكتىڭ قۇنى تۇسە باستاعان قازىرگى زاماندا قاسەكەندەردىڭ ارامىزدا بولۋى دا كوڭىلگە مەدەۋ.
جۇرت نە دەسە، و دەسىن، ومىراۋىندا باتىرلىق بەلگىسى بولسىن، بولماسىن، ول كۇنى كەشە عانا ارامىزدان كەتكەن باۋكەڭ اعاسى سياقتى قازاقتىڭ وزگەدەن بولەك جارالعان، باسقا جۇرتپەن سالىستىرۋعا كونبەيتىن ءمارت ۇلدارىنىن ءبىرى. باتىرى. پارتيزانى. جازۋشىسى.
جاساي بەرىڭىز، مەنىڭ پارتيزان اعام! ۇساقتاپ بارا جاتقان قۇلكەۋدە تىرلىكتى كولەگەيلەي ءتۇسۋ ءۇشىن دە ءسىز كەرەكسىز.
حابارلاسىپ تۇرىڭىز، قاسەكە!
You Might Also Like
-
باققوجا مۇقايدىڭ مەنىمەن جولىعىپ قالسا، ۇستىمدەگى كوستيۋمىمنىڭ و جەر، بۇ جەرىن شۇقىلاپ، استارىنا ءۇڭىلىپ: "قاي ەلدىكى؟" — دەپ سىعالاي قاراپ شىعاتىن ادەتى بار. تىم قۇرىسا بەل قۇرداس بو...
