قىزىق تا قيماس كۇندەر-اي
1.
"تالاپكەردەگى" باستاۋىش مەكتەپتى ءتامامداعاننان كەيىن، تۇرمىستىق الدەنە سەبەپتەرمەن بىرەر جىل وقۋدان قول ءۇزىپ قالا بەردىم دە، اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ بەسىنشى كلاسىنا ءوز قۇربىلارىمنان ەداۋىر كەشەۋىلدەپ بارعان بولاتىنمىن. جاس جاعىنان مەنەن ءسال ۇلكەن احمەت نۇرعازين، مەنىمەن قاتارلاس داۋلەتحان، ودان كەيىن سەمباي بايزاقوۆ، مۇرات سيباعاتوۆتار بارى ەسىمدە، قالعاندارى كىلەڭ ءبىر ءالى "بەسىكتەن بەلى شىقپاعان" دەرلىكتەي ءۇپىر-شۇپىر ءبۇلدىرشىن قىزدار مەن بالالار ەدى. جاڭا كەلگەن بالاعا سۇقتانا قادالاتىن ەسكى ادەتپەن، بويى ءالى وزدەرى وتىرعان پارتاسىنان اسا قويماعان باكەنە قىزدار دا بوتا كوزدەرى مولدىرەي تۇنىپ، ماعان الما-كەزەك قاراي بەرەدى. اجەپتەۋىر ەسەيىپ قالعان كەزىم عوي، الگى قىزدار قاراعان سايىن وز-وزىمنەن ابىرجىپ، قىسىلا تۇسەمىن.
ەڭ العاشقى كلاسس جەتەكشىمىز ادەبيەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ساكەن جۇماحانوۆا ەدى. كەيىن ءبىلدىم، قازاقتىڭ قالامى جۇردەك جازۋشى-جۋرناليستەرىنىڭ ءبىرى جەكەن جۇماحانوۆتىڭ قىزى ەكەن. مەنىڭ ادەبيەتكە قۇمارلىعىمدى اڭعارىپ، ءوزىمنىڭ دە ەپتەپ ولەڭ جازا باستاعانىمدى بايقاعان ساكەن تاتەم (ءبىز ول كىسىنى وسىلاي اتايتىنبىز) ماعان ايرىقشا ىقىلاس ءبولىپ، العاشقى كۇننەن-اق ءوز قاناتىنىڭ استىنا الا ءجۇردى.
جەتىمسىزدەۋ، جوق-جىتىك شاق ەدى عوي. ءۇيىمىز تالاپكەردە بولعان سوڭ، اتا-انامىز ءۇشارالداعى جەكجات ىشىنەن ءبىر جىل، جارىم جىل پانالاتا تۇرار بىرەۋىن ىزدەپ تاۋىپ، سول ۇيگە پاتەرگە قويادى. ولار دا ءقايبىر جارىپ وتىرعان ءۇي. كەيدە مەكتەپكە دە ورتا قۇرساق كۇيدە كەلىپ، بەس-التى ساباق بويىنا ءىشىم شۇرقىراپ وتىراتىنى دا بولىپ قالا بەرەتىن. اي سايىن وقۋشىلارعا داپتەر ۇلەستىرىلەتىن. سوعان ءبىر كەزەكتى اقشا جيناۋ كەزىندە مەنىڭ قالتامدا كوك تيىن بولماي، بالالاردىڭ ءبارى الىپ جاتقان داپتەردەن قۇرالاقان قالا جازدادىم. سونى سەزگەن ساكەن تاتەم (ءوز اقشاسىنا الدى-اۋ دەيمىن) ءبىر قۇشاق داپتەردى قولىما ۇستاتا سالدى. بالالاردىڭ الدىندا توبەم كوككە ءبىر ەلى جەتپەي قالعانى ەسىمدە.
كەيدە مەنى وڭاشالاپ الىپ: "قارنىڭ اشىپ جۇرگەن جوق پا؟" — دەپ، بەس-ون تيىن "قارجى" دا بەرىپ قويادى. جۇگىرىپ ءۇشارالدىڭ ورتاسىنداعى اسحاناعا بارام. ەتسىز بورشش، ۇمىتپاسام، ون تيىن تۇرۋشى ەدى. سونىڭ ءبىر تارەلكەسىن جانە ءبىر تيىنعا قانتسىز شاي الام دا، قارا نانعا قوسىپ سوعامىن دا الامىن. "اشارشىلىقتا جەگەن قۇيقانىڭ ءدامى اۋىزدان كەتپەيدى" دەگەن عوي باياعى. بىردە توق، بىردە اش جۇرەتىن بىزدەر ءۇشىن الگىندەي جاردەمنىڭ ءوزى ات مىنگىزگەنمەن پارا-پار ەدى. جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە ۇمىتپاي ءجۇرۋىمنىڭ سەبەبى دە سودان شىعار، بالكي.
بالالاردىڭ ءبىرازىنان ەرەسەك ەكەنىمدى ايتتىم، سودان دا ما الدە ءوزىم دە العىر بولىپ جارالعاسىن با، وبالى نە كەرەك، ساباقتى قامشى سالدىرماي جاقسى وقىدىم. ەسەپكە دە جۇيرىك ەدىم. بەسىنشى-سەگىزىنشى كلاسس ارالىعىندا ماتەماتيكاعا مەنەن جەتىك شاكىرت بولعان جوق. كلاستاعى قىزداردىڭ كوبى ۇيگە بەرىلگەن ەسەپ تاپسىرماسىن مەنەن كوشىرىپ الىپ جۇرەتىن.
ماتەماتيكادان ەڭ الدىمەن راحيلا ورالبايەۆا، ودان سوڭ تەمىرعالي يۋسۋپوۆ، رۇستەم بەكتەبايەۆ، سۇبەبەك تولەگەنوۆ، بيشات قابدولدايەۆالار ءدارىس بەرىپ ەدى، ءبىر دە ءبىرى مەنى شەتقاقپاي ەتكەن جوق. تەك، كەيىن سەگىزىنشى كلاستان سوڭ، مەن ءبىرجولا ادەبيەت جاعىنا قاراي ويىستىم دا، ەسەپ-قيساپقا سالقىن قاراي باستادىم. باستاپقىدا ونىما اجەپتەۋىر رەنجىگەن ۇستازدارىم ارى-بەرى ءسوز ەتىپ اينالدىرىپ كوردى دە، اقىرى تۇك شىقپاسىن سەزدى عوي دەيمىن، قولدارىن ءبىر-اق سىلتەپ، جايىما جىبەرگەن بولاتىن.
سول اعالارىمنان بولار، ساباقتى باسقالاردان جاقسى وقيمىن دا، جاۋابىمدى بەرىپ، ءتيىستى باعامدى العاننان سوڭ، ءبىر ورىندا بايىز تاۋىپ تىنىش وتىرا المايتىن جامان ادەتكە ءۇيىر بولا باستادىم. بۇل، ارينە، مۇعالىمدەرگە ۇنامايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. كەيدە ءوزىمىز دە شەكتەن شىعىڭقىراپ كەتەتىن بولساق كەرەك. ول كەزدە كەش قاراڭعىلىعىنداعى ساباقتى كادىمگى كەروسين شامنىڭ جارىعىمەن وقيتىن ەدىك. شام ءمۇعالىم ستولىنىڭ ۇستىندە تۇرادى. قۇدىش مۇساحانوۆ، ءدارۋ بازاروۆ سياقتى "تەنتەكتەۋ" بالالار جىڭىشكە رەزەڭكەدەن ساۋساقپەن اتاتىن روگاتكا جاساپ، سورعىش قاعازدى اۋزىنا سالىپ سۋلاپ، شيىرشىقتاپ الادى دا، دالدەپ وتىرىپ، ءمۇعالىم كوزى تايا بەرگەن كەزدە، شامعا قاراي اتىپ كەپ جىبەرەدى. شار ەتىپ شام اينەگى سىنادى دا، بالالاردىڭ "قۇدايى بەرىپ" شۋ ەتە تۇسەدى. نە ىستەرىن بىلمەي داعدارعان ءمۇعالىم ءبىزدى امالسىز ۇيگە قايتارۋعا ءماجبۇر بولادى. بۇل جاعداي ەكى كۇننىڭ بىرىندە قايتالانىپ ءجۇردى.
سوندايدا كوبىنە الگى تەنتەكتىكتىڭ باسىندا جۇرگەندەر قۇتىلادى دا، تۇتىلىپ قالا بەرەتىن مەن عانا بولدىم. بۇل ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، ءجيى قايتالانعان سوڭ، مۇعالىمدەر دە ابدەن ىعىر بولىپ، "كىنالىنى" شىنداپ ىزدەۋگە كوشەدى. ويتكەنى بارىنە ساباق بولارلىقتاي ەتىپ بىرەن-ساران بالانى تەزگە سالىپ "جازالاپ" قويماسا، مەكتەپتەگى ءتارتىپ اقساي بەرۋى، اسقىنا ءتۇسۋى ىقتيمال. ونىڭ الدىن الۋ كەرەك. وندايدا اۋىزعا ەڭ الدىمەن مەن ىلىگەتىن بولدىم. مەكتەپ ديرەكتورى بولىسبەك وسپانوۆ، كەيدە ايسا يسمايلوۆ سياقتى اعالارىمنىڭ الدىندا باسىم سالبىراپ، سۇمىرەيىپ تالاي-تالاي تۇردىق تا عوي.
كىنامدى مويىندايمىن، "ەندىگارى قايتالانبايدى" دەپ اق تا توك ۋادەمدى دە بەرەم. ءبىراق ادەيى جاساماعانمەن، مەكتەپ ىشىندە وقتىن-وقتىن وعاش جاعدايلار ۇشىراسپاي تۇرمايدى. "قاسقىردىڭ اۋزى جەسە دە قان، جەمەسە دە قان" دەپ، وندايدا امىسە مەن كىنالى بولىپ شىعا بەرەمىن.
جەتىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەندە عوي دەيمىن، الدەبىرەۋ كلاسقا شەكىلدەۋىك شاعىپ، ەدەندى تولتىرىپ تاستاعان. وقۋ ءىسىن مەڭگەرەتىن نەمىس تىلىنەن بەرەتىن ايتوۆا دەيتىن (اتىن ۇمىتقانىما كەشىرىم سۇرايمىن) ۇستازىم بولۋشى ەدى، سول كىسى: "كىم شاققان مۇنى؟" — دەپ سۇراسا، ءدارۋ تەك تۇرماي: "ساكەن دە باياعى، باسقا كىم شاعۋشى ەدى"،— دەمەي مە قاعىنىپ، مەنىڭ انت ءىشىپ اقتالعانىما قاراماي، ءايدا كەلىپ ورتاعا الا تۇقىرتتى-اۋ دەرسىڭ ءبىر. اپ-ساتتە "حۋليگان" دا مەن، "بۇزىق"، "باس بۇزار بۇزاقى" دا مەن بولىپ شىعا كەلدىم. اۋپىرىممەن ارەڭ دەپ ول شۋدىڭ باسىلعانى سول ەدى، ەرتەسىندە تاعى ءبىر "قىزىقتىڭ" تاپ بولعانى. مەنىمەن دوستاس جۇرەتىن بازاردىڭ ءدارۋى تەرەزە جاقتاۋىنا سۇيەنىپ تەرىس قاراپ كىتاپ وقىپ تۇر ەكەن. "ءاي، بالەم، قولىما ءتۇستىڭ بە، جوق پا" دەپ ويلادىم دا، جۇگىرىپ بارىپ ارقاسىنا سەكىرىپ مىنبەيىن بە ات قۇساتىپ. ول بار ەكپىنىمەن سولق ەتە ىلگەرى ۇمتىلىپ قالدى دا، باسىمەن سوعىپ، تەرەزە اينەگىنىڭ بىت-شىتىن شىعارعانى. ۇپ-ۇلكەن اينەك سالدىر-گۇلدىر ەتىپ ەدەنگە شاشىلىپ ءتۇستى.
ءبىر جاقتان اڭدىپ جۇرگەندەي بولىپ، ايتوۆا اپامىزدىڭ جەتىپ-اق كەلگەنى. ءاي-شايعا قاراتپاي، مەنى سول كەزدەگى ديرەكتورىمىز ايسا يسمايلوۆتىڭ الدىنا الىپ باردى. تاعى دا ەسكى اۋەنگە سالىپ "ەندى ويتپەيمىن" دەپ انت-سۋ ىشكەنىمە قاراتپاي، قۇجاتىمدى قولتىعىما قىستىرىپ، مەنى مەكتەپتەن ءبىرجولا شىعارىپ-اق جىبەرگەنى عوي.
ءاۋ باستا اجەپتەۋىر ەسەڭگىرەپ-اق قالسام كەرەك. بۇلاي بولا قويادى دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە دە كىرمەگەن ەدى. ءبىر جاعى، مەنى ادام بولادى دەپ اسا زور ءۇمىت ارتىپ جۇرگەن اكەمنەن دە قايمىعىپ، كىرەرگە تەسىك تاپپاي قىسىلىپ بارامىن. ەكى-ۇش كۇن مۇعالىمدەرىم رايىنان قايتار ما دەگەن ءدۇدامال ۇمىتپەن مەكتەپ ماڭىن تورىپ، اينالسوقتاپ ءجۇرىپ الدىم. ءبىراق مەنىڭ شىرىلداعان جايىمدى ۇعىپ، جاردەم ەتە قويايىق دەگەن كوڭىل كورە قويماي، نە دە بولسا دەپ، بار وقيعانى بۇلجىتپاي عانا شىپ-شىرعاسىز تۋعان اعام نۇسىپكە ايتىپ بەردىم. ول باس شايقاپ، ءبىراز ويلانىپ ءجۇردى دە، مەنى الدى-ارتىما قاراتپاي، اندرەيەۆ اۋدانى جاعىنداعى اعايىن اراسىنا الا جونەلدى. اكەمە نە ايتقانىن، قالاي دەپ تۇسىندىرگەنىن ءوزى بىلەدى، ايتەۋىر مەنى تالدىبۇلاقتاعى ورتالاۋ مەكتەپكە ورنالاستىرىپ، جاقىن تۋىسىمىز قۋانىشتىڭ ۇيىنە تاپسىرىپ كەتتى. ءسويتىپ، مەن كۇتپەگەن جەردەن قۇداي ايداپ جاڭا اۋىل، جاڭا مەكتەپتەن ءبىر-اق شىقپايمىن با.
ەشتەڭەسى جوق، مۇندا دا ءوزىم سياقتى بالالار وقيدى ەكەن. سانى كەمدەۋ دەمەسەڭ، ۇل-قىزى بار جەتىنشى كلاسس مۇندا ايىرىقشا مارتەبەگە يە بولعان. ويتكەنى ولار مەكتەپ بىتىرەتىندەر. مۇعالىمدەرىم دە اسا قاراپايىم، سىپايى جايساڭ ادامدار بولىپ شىقتى. از كۇندە بۇل ورتاعا سۋداي ءسىڭىپ، تاستاي باتىپ جۇرە بەردىم. ەسىمحان شۇكەيەۆ دەگەن وزىمنەن ءبىر جاس كىشى بالامەن (ول وسى كۇنگى ۇلكەن اقىنىمىز قاستەك بايانبايەۆتىڭ تۋعان ءىنىسى) ءتىپتى تەز شۇيىركەلەسىپ، دوستاسىپ كەتتىك. شاكەن، كۇپان دەيتىن ماعان جيەندىگى بار قىزدار، گۇلجيان، گۇلبارشىن دەيتىن قۇربىلاس ادەمى قىزدار بار ەكەن، شەتتەن كەلگەننەن سوڭ، تاڭسىق كورىندىم بە، ونىڭ ۇستىنە وسىندا كەلەردە ءنۇسىپ اعام اندرەيەۆكاداعى دۇكەننەن تاڭداپ تۇرىپ سۋ جاڭا كيىم ساتىپ اپەرىپ، جۇتىندىرا كيىندىرىپ قويعان. جۇپىنى اۋىل بالالارى ءۇشىن ول دا تاڭ شىعار، ەندى ءتىپتى تالتاڭداي باسىپ ەركىنسىپ، "پەرۆىي پارەن ۆ دەريەۆنە" بولدىق تا شىقتىق، نە كەرەك!
وبالى نە، مۇندا دا ساباقتى جاقسى وقىدىم. يگىباي، دوسىمبەك سياقتى (ءبىرازىن ۇمىتتىم) مۇعالىمدەرىم دە جاقسى قارادى. سول جىلى كومسومول قاتارىنا ءوتىپ (ول كەزدە مارتەبە)، از كۇندە "كىسى" بولىپ-اق قالدىم. فاميليام وندا اكەمنىڭ اتىندا، قۇسايىنوۆ بولاتىن. جەتىنشىنى تالدىبۇلاقتا ءتامامداپ، كەلەسى وقۋ جىلىندا تۇك بولماعانداي ءۇشارالداعى ءوز كلاسىما قايتىپ باردىم. ءبىر جاڭالىعىم — ەندىگى فاميليام يماناسوۆ بولىپ وزگەردى. اكەمنىڭ از-كەم قارسىلىعىنا قاراماي، ۇلى اتام اتىنا كوشتىم. سول فاميليا مەنى ءالى كۇنگە دەيىن جەرگە قاراتپاي، بيىكتەن بيىككە كوتەرىپ الىپ كەلە جاتقان سياقتانادى.
سەگىزىنشى كلاستا ۇستازدار قۇرامى ءسال وزگەرگەندەي بولدى. كلاسس جەتەكشىم — ءسۇباي اعاي تولەگەنوۆ. بارىنشا ادال دا اقكوڭىل، جىلىۇشىراپ بارىمىزگە جاقسىلىق تىلەپ تۇراتىن. ادەبيەتتەن ەندى سارا ستامبەكوۆا ساباق بەرەتىن بولىپتى. كۇيەۋى اۋدان پروكۋرورى ەدى دە، ونىڭ ءىنىسى مارات مەنىمەن بىرگە وقيتىن. سوندىقتان سارا تاتەم ۇيىنە ءجيى بارىپ تۇردىم. كلاسقا اسا ءبىر كىرپياز ولشەممەن جيناقى عانا كيىنىپ، قازداي قالقىپ، ىرعالا باسىپ، سۇلۋ دەنەسىن بارىنشا ەركىن ۇستاپ، جايناي كىرەتىن. ەرجەتىپ قالعان سەمباي، داۋلەتحان، مارات، مۇرات ءبارىمىز وسى تاتەيىمىزگە وزگەشە سەزىممەن قارايتىنبىز. شاكىرتتىك، ىنىلىك كوزىمەن "عاشىق" بولىپ قارادىق دەسەك تە بولعانداي ەدى. ونىڭ تۇك سوكەتتىگى بولا قويماس.
سول كەزدە وسى كۇنگى اكادەميك جازۋشى زەينوللا قابدولوۆتىڭ "ءومىر ۇشقىنى" دەيتىن شاعىن قىزىل كىتابى شىققان. مەن سونى قىزىعا وقىپ ءجۇرۋشى ەدىم، كەيدە كلاسقا دا الىپ كەلەتىنمىن. سول كىتاپتى قولىنا ۇستاپ تۇرىپ، سارا تاتەمنىڭ: "زەينوللا ەكەۋمىز كازگۋ-دە بىرگە وقىپ ەدىك"، — دەگەنى دە ەستە قالىپتى.
مەن باسىندا سەنىڭكىرەمەي دە جۇرگەم.
كەيىن، قازاق ۋنيۆەرسيتەتىندە زەكەڭ دە ماعان ۇستازدىق ەتتى. سارا تاتەمنىڭ الگى ءسوزىن رەتى كەلگەندە قۇلاققاعىس ەتكەنىم بار ەدى، زەكەڭ قۇپتاپ باس يزەگەن. وعان دا مارقايىپ قالعانىم بار.
مەكتەپتە ەكى-ۇش قابىرعا گازەتىن شىعارامىز. سەگىزىنشى كلاستان باستاپ سولاردىڭ باسى-قاسىندا مەن ءجۇردىم. ءسۇباي اعاي، ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن ساباق بەرەتىن زايىر ەسىمجان ۇلى حاسەنوۆتەر باسشىلىق جاسايتىن. اسىرەسە ءبىر قابىرعانى تۇتاس الىپ، ايىنا ءبىر شىعىپ تۇراتىن "كىرپى" گازەتىنىڭ بەدەلى وراسان بولاتىن. وعان ىلىگىپ قالۋ كىمنىڭ دە بولسا بەتىنە شىركەۋ ەدى، كەيبىر ناشار وقيتىن، ءتارتىبى تومەن شاكىرتتەر ءبىزدىڭ كوزگە تۇسپەي، قولىنان كەلسە قيىستاپ، اۋلاعىراق جۇرۋگە تىرىساتىن.
سول جىلداردان باستاپ مەنىڭ شاعىن ماقالالارىم، ءبىرلى-جارىم ءبىر شۋماق، ەكى شۋماق ولەڭدەرىم اۋداڭدىق، وبلىستىق، ءتىپتى رەسپۋبليكالىق "لەنينشىل جاس" (قازىرگى "جاس الاش") گازەتتەرىندە جاريالانا دا باستاعان. بالاڭ كوڭىلدى ول دا وسىرمەي قويعان جوق.
ساباقتى جاقسى وقيتىن ەدىم دە، ءبىراق ىنتام دۇرىس بولعانىمەن، ۇدايى سوڭىنا ءتۇسىپ سارىلىپ وتىرۋعا جوقتاۋ بولدىم. سوندىقتان دا بولار، بىردە-بىر رەت "ۇزدىك" (وتليچنيك) وقۋشى اتاعىن الا العان ەمەسپىن. ءبىراق ماعان دەگەن ۇستازدارىمنىڭ ۇمىت-سەنىمى ءاردايىم جوعارى ەكەنىن ىشتەي جاقسى سەزىنەتىنمىن. سول سەنىمدى اقتاسام دەگەن وي سوڭىمنان قالىپ كورمەگەن.
مىنا ءبىر جاعدايدى ايتا كەتەيىن. تاريح پانىنەن قايىرعوجينا دەگەن (قۇداي-اي، كەشىر، ەسىمىن ۇمىتىپپىن) ساباق بەرەتىن. توقسان اياقتالاردا ءاربىر كلاستىڭ جەتەكشىسى وزدەرىنىڭ "وتليچنيكتەرىن" ورنىقتى ۇستاپ قالۋ ماقساتىندا ءبىراز جۇگىرىسكە تۇسەتىن. ونى ءبىز دە كورىپ، ءبىلىپ جۇرەمىز. ماعان شەشەسى جاعىنان تۋىستىعى بار كۇلجيان ساعاتجانوۆا كوبىنە-كوپ ۇزدىك وقىپ ءجۇردى. بىردە تاريح ساباعى ۇستىندە ونى كلاسس جەتەكشىسى ءبىزدىڭ كلاسقا جەتەلەي كىردى دە، قايىرعوجينا تاتەمە قاراپ: "وسى قىزدىڭ باعاسىن كوتەرىپ، "بەسكە" شىعارشى. وتليچنيسا ەدى، وبال بولعالى تۇر"، — دەپ قولقا سالدى.
قايىرعوجينا اسا سالماقتى، ءسوزىن مانەرلەپ، تۇجىرا سويلەيتىن ادام بولاتىن. "سەن وسى قىز ءۇشىن بەكەر ارامتەر بولىپ ءجۇرسىڭ، — دەدى ول ارىپتەسىنە، — مىنە، الدىندا يماناسوۆ وتىر عوي، سونى ءقازىر تۇرعىز دا، وقۋلىقتىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن سۇراپ كورشى، ءبىر مۇدىرسە، بۇيىرماسىن، ءوزىڭ كورەرسىڭ. سول دا "وتليچنيك" بولام دەپ جۇگىرگەن ەمەس. مىنا قىزىڭ، باسقا ءپاندى بىلمەيمىن، ءدال تاريحتان ساكەننىڭ قاراسىن دا كورە المايدى. قايتەيىك، سەن ايتقان سوڭ كونەمىز دە"، — دەپ ارىپتەسىنىڭ سۇراعان باعاسىن قويىپ بەردى-اۋ دەيمىن.
ماڭدايىمنان شىپ-شىپ تەر شىققانىن سول كەزدە ءوزىم عانا بىلگەن شىعارمىن. الگى ءمۇعالىم: "ال، تۇرا قويشى، كورەلىك!" — دەپ جۇرە مە، ويتە قالسا، شىنىندا قايىرعوجينا تاتەم ايتقانداي اعىپ كەتە قالسام جاقسى، جاۋاپ بەرە الماي، ءمۇدىرىپ قالسام ءقايتتىم؟" — دەگەن ءبىر سۋىق وي سول ساتتە سانامدا جاي وعىنداي جۇگىرىپ ءوتتى-اۋ دەيمىن.
بىرەر جىل قوي اۋزىنان ءشوپ الماس مومىندار قاتارىنا قوسىلىپ ءجۇردىم دە، ونىنشى كلاستى ورتالاي بەرە تاعى دا بىرەر رەت "سىر ءبىلدىرىپ" العانىم بار. بۇل كەزدە ءبىز سەمباي ەكەۋمىز وسى مەكتەپتەگى بالالاردىڭ الدىمىز. سەمباي مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ ءبىرازىندا ەركىن وينايدى. كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنىڭ ۇيتقىسى سول، ونسىز ءبىر دە ءبىر كونسەرت ءوز ۇدەسىنەن شىعا المايدى. مەن "اقىن بولام، جازۋشى، جۋرناليست بولام" دەگەنگە ءبىرجولا مويىنسۇنا بەكىپ، ۇزدىكسىز ىزدەنىپ، بۇل جولداعى العاشقى ابىرويعا دا يە بولا باستاعان بوزبالامىن. قازاق ادەبيەتىنىڭ ءبىر مىقتىسى بولارىما سەنىمىم زور ايتەۋىر.
سوندىقتان دا بولار، ەندى-ەندى ۇلبىرەي بويجەتىپ كەلە جاتقان قىزداردىڭ ىشىندەگى ەڭ كورىكتى، ەڭ سۇلۋلارىنىڭ كوزى دە، كوڭىلى دە ءبىز جاقتا. سونى قىزعانعان بوزبالا جىگىتتەر ءار جەردە قىر كورسەتىپ، "ءبىز دە قاراجاياۋ ەمەسپىز" دەگەن بولىپ، ورىندى-ورىنسىز بىزگە سوقتىعا بەرەتىندى شىعاردى. سونىڭ اياعى ءبىر كۇنى بالاپان قورازدارعا ۇقساعان قىپ-قىزىل توبەلەسكە ۇلاستى. باس جارىلىپ، كوز شىقپاعانىمەن، توبەلەستىڭ اتى — توبەلەس. ەرتەسىڭدە-اق ەكى جاقتى دا ۇستازدارىمىز ۇلى "تەرگەۋگە" الىپ، تاعى دا مەن تۇتىلدىم دا، بار بولعانى جارتى جىل قالعاندا مەكتەپتەن شىعىپ قالۋ ءقاۋپى ءتوندى. بىزگە قارسى جاقتا قازىرگى ءبازىل، قۇدايبەرگەن اقبايەۆ، مەلستەر (جايپاقتان) بار ەدى. ولارعا سۋ جۇعا قويمادى دا، كەزەكتى پەدسوۆەتكە تاعى دا مەن ءتۇستىم. اكەمدى دە شاقىرتتى. و كىسىگە قاراۋعا مەندە بەت جوق.
كىم بىلەدى، الدىن الا جاسالىپ قويعان سپەكتاكل بولۋى دا مۇمكىن، ايتەۋىر، مەنىڭ باسىما قاراسپاندى توندىرە كەلىپ، جيىن سوڭىنان تەمىرعالي يۋسۋپوۆ اعامىز ءسوز الدى: "وسى ساكەننەن ءتۇبى جاقسى ازامات شىعاتىنىنا مەن سەنەم. ەگەر ماعان ۋادە بەرسە، كەپىلدىگىمە الىپ، مەكتەپ بىتىرۋىنە جاعداي جاساپ كورەيىن، سوعان سەنىڭىزدەر"،— دەگەنى القالى توپقا قاراپ.
ۋادەنى ۇيىپ-توگىپ بەرىپ جاتىرمىن. ۇلكەندەر دە باس يزەستى.
ءسويتىپ، اۋپىرىممەن ءجۇرىپ ونىنشىنى دا ءبىتىرىپ شىعىپ ەدىم.
مەنىمەن وقىعان قىزدار ىشىنەن كۇلتاي ىبىرايحانوۆا، ۇيالىدان كەلگەن ەكى كۇلاش، كۇلجيان، گۇلسارا، سودان سوڭ ءاسيا، راۋشان، رايسالار ءبىر توپ بولىپ بولەك جۇرەتىن ەدى دە، ويىن-ساۋىعىمىز امىسە سولارمەن بىرگە وتەتىن. ءقازىر جاركەنتتە تۇراتىن نۇرعايشا، ۇزىناعاشتاعى نۇكەتايدى دا ۇمىتقان جوقپىن. ولار دا مەنى ۇمىتپاعانىن ارا-تۇرا اركىمنەن ايتقان سالەمدەرىنەن اڭعارامىن.
وسىدان جيىرما جىل بۇرىن بىرگە وقىعان قىزداردى بەيۋاقتا ەسكە الىپ وتىرىپ، "قۇربى قىزدار" دەيتىن ولەڭ جازىپ ەدىم.سوندا:
قىلىعىنا وزدەرىڭ كوپ تە كۇلگەن،
ەستەرىڭە تۇسەم بە وتكەنىممەن،
بىرىڭنەن ءبىرىڭ ارتىق سياقتانىپ،
عاشىق بولىپ ءجۇرۋشى ەم شەتتەرىڭنەن.
... بىرلەسىپ كول دە كەشپەي، ءشول دە كەشپەي،
جۇرسىڭدەر كوز الدىمدا سوڭعى ەلەستەي.
ءتىپتى دە جامان بولا قويماسپىن مەن،
كوڭىلدەن، قۇربى قىزدار، سەندەر وشپەي! —
دەپ جىبەرگەن ۋادەم دە بار ەدى. ءالى دە سول نيەت، سول سەنىمدى بەرىك ۇستانىپ كەلەمىن.
جىگىتتەردەن سول سەمباي بايزاقوۆ، زاۋرەنبەك مۇسابەكوۆ، مارات نۇۇرعالييەۆ (ول ەسىك قالاسىندا تۇرادى)، ەسىم قايىروۆ، شىلبى تۇياقوۆ، مەلس بايبازاروۆتار كۇنى بۇگىنگە دەيىن قاسىمدا، ۇدايى ارالاس-قۇرالاس ءجۇرىپ كەلە جاتىرمىز.
حابارلاسىپ، كورىسكەندە قاۋقىلداسىپ قالىپ جاتامىز.
مۇقامەتباي مىڭبايەۆ، راحيلا ورالبايەۆا، بولىسبەك وسپانوۆ، زايىر حاسەنوۆ، قۇسايىن سادىقوۆ، قازىمبەتوۆا، سەمبايەۆادان، باسقا ۇستازدارىمنان كوز جازىڭقىراپ قالعاندايمىن. ايتسە دە، بولە-جارماي، ۇستازدارىمنىڭ بارىنە دە ۇلكەن ءىلتيپات، اسا ءبىر ىستىق كوڭىلمەن ۇدايى ەسكە الىپ وتىرعاندىعىمدى باسا ايتىپ وتكىم كەلەدى.
اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتە وقىپ ءبىلىم العانىمدى ءوز باسىم ءاردايىم ماقتان ەتىپ جۇرەمىن. بۇل مەكتەپتى ءار جىلدارى ءبىتىرىپ شىققان تۇلەكتەرىنىڭ ءبارى دە وسىنداي ويدا ەكەنىنە دە ەشقانداي كۇمانىم جوق.
بارلىعىڭىزعا دا اللا جار بولسىن!
You Might Also Like
-
كۇرە جولدان ەداۋىر شەتكەرى جاتقان، ارنايى بۇرىلىپ بارىپ توبەسىنەن تۇسپەسە، كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ كوزىنە تۇسە قويمايتىن شالعايداعى ءبىزدىڭ اۋىلدا ورىس اتاۋلى بولمايتىن ەدى. ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە قىڭقى...
