قازاق ءتىلى پانىنەن ۇبت - عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
قىزىلوردا قالاسى، اباي اۋىلى،
№138 اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ءپىرىموۆا اسەم ءابدىراحمان قىزى
قازاق ءتىلى پانىنەن ۇبت - عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىمدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا «ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى - تەرەڭ ءبىلىم، كاسىبي داعدىلار نەگىزىندە ەركىن باعالاي بىلۋگە، ءوزىن - ءوزى ىسكە اسىرۋعا، ءوزىن - ءوزى دامىتۋ جانە ءوز بەتىنشە دۇرىس ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان شەشىم قابىلداۋعا قابىلەتتى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ» دەپ كورسەتىلگەن. بۇگىنگى تاڭدا بارلىق ءمۇعالىمنىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت – وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ۇتىمدى پايدالانا وتىرىپ، ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ. وقۋ - تاربيە پروسەسىندە وڭ موتيۆاسيانى قالىپتاستىرۋدا ساباق جانە ساباق جوسپارى ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
ساباق جوسپارى - بۇل ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ قۇرالى. ساباق - شىعارماشىلىق ءۇردىس. ىزدەنىمپاز ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى ەرەكشە تۇس - ونىڭ ساباقتى تۇرلەندىرىپ، تۇلعانىڭ جۇرەگىنە جول تابا ءبىلۋى. ساباققا دايىندىق كەزىندە ءمۇعالىم وقۋ ماتەريالىن وقۋ توبىنىڭ مۇمكىندىگىنە "يكەمدەيدى"، جاقسى ناتيجە بەرەتىن تانىمدىق ەڭبەك جانە ۇجىمدىق جۇمىستاردى جوسپارلايدى.
ل. س. ۆىگوتسكييدىڭ تۇجىرىمدارىنا سۇيەنەتىن بولساق، بالانىڭ دامۋىنان الدەقايدا وزىق ءجۇرىپ، ونىڭ بولاشاقتاعى دامۋ مۇمكىنشىلىگىن بولجاي وتىرىپ وقىتاتىن ءبىلىم عانا جەتىستىككە اكەلەدى. ال ونىڭ نەگىزى، باستى شارتى – ءبىلىمدى دۇرىس ۇيىمداستىرا بىلۋدە.
ۇبت - ءبىلىم ساپاسىنىڭ باستى كورسەتكىشى. قازاق ءتىلى پانىنەن ۇبت - عا دايىنداۋ ءۇشىن تەرەڭ دە جان - جاقتى ءبىلىم مەن بىرگە ىزدەنۋمەن جيناقتالعان تاجىريبە كەرەك. وقۋشىلارعا جۇيەلى ءبىلىم بەرۋ، سىناما تەستىلەۋدە كورسەتكەن ناتيجەسىن ۇنەمى نازاردا ۇستاپ، سالىستىرۋ، ءاربىر وقۋشىمەن جەكە قاتەمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ولاردىڭ ءبىلىمىن شىڭداي تۇسەرى حاق. ۇبت - عا دايىنداۋ تاجىريبەمدە مەن كوبىنە لوگيكالىق تاپسىرمالارعا جانە تالداۋعا كوپ ءمان بەرەمىن. سونداي - اق تاقىرىپتىق تەست قۇراتۋ، سەمانتيكالىق كارتانى تولتىرتۋ، ماتىنمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءوز - وزىنە دەگەن سەنىمى مەن جاۋاپكەرشىلىگى، ەڭ باستىسى، ءبىلىمى ۇشتالعاندىعىن بايقادىم. سول تاجىريبەمدى سىزدەرمەن بولىسكىم كەلدى. لەكسيكا سالاسىن وتكەندە ءاربىر وقۋشىعا مىناداي تاپسىرمالار بەرەمىن: تۋرا ماعىنالى جانە اۋىسپالى ماعىنالى سوزدەر، تۇراقتى تىركەستەر، ديالەكت سوزدەر، كاسىبي سوزدەر، تاريحي سوزدەر، ومونيم، انتونيم، سينونيمدەردىڭ ءارقايسىسىنا 20 سوزدەن جازىپ كەلۋ تاپسىرامىن. وقۋشى وزدىگىنەن ىزدەنىپ، سوزدەردى تاۋىپ جازىپ، ونىڭ ماعىناسىن تۇسىندەرگەننەن كەيىن، لەكسيكا تاراۋى بويىنشا تاقىرىپتىق تەستىلەردى قۇراستىرۋ وقۋشىلاردى ويلانتادى ءارى ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ارتادى. كەلەسى ساباقتى «سوزمەرگەن» ويىنىنىڭ كەزەڭدەرىن تۇرلەندىرىپ، توپتىق سايىس تۇرىندە بىلىمدەرىن تەكسەرىپ، قورىتىندىلايمىن.
ساباقتاس قۇرمالاستىڭ ماعىنالىق تۇرلەرىن وتكەندە، ولاردىڭ جاسالۋ جولدارىن سويلەمدەردى تالداتۋ ارقىلى وزدەرى تۇسىندىرەدى. مىسالى: ماقسات باعىنىڭقى ساباقتاستى وتكەندە «اداسقان سوزدەر» ويىنى ارقىلى سويلەمدەگى سوزدەردىڭ ورنىن اۋىستىرىپ تاراتىپ بەرەمىن. موزايكا ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار سويلەمدى قۇراستىرادى دا، وعان سينتاكسيستىك تالداۋ جاسايدى. ال سويلەمنىڭ ۇستىنەن سويلەم مۇشەلەرىنىڭ قاي ءسوز تابىنان ەكەن، ءتۇبىرى مەن قوسىمشاسىن اجىراتىپ جازادى.
باعىنىڭقى باسىڭقى
حاكىممەن جولىقپاق بولىپ، شولپان قايىققا مىنبەگەن ەدى..
سودان كەيىن باعىنىڭقى سويلەمنىڭ بايانداۋىشىنىڭ قالاي جاسالىپ تۇرعانىن انىقتايدى. ماقسات باعىنىڭقى ساباقتاستىڭ باعىنىڭقى سويلەمىنىڭ بايانداۋىشىنىڭ باسقا دا جاسالۋ جولدارىن ءمۇعالىم تۇسىندىرگەننەن كەيىن، مىسالعا الىنعان سويلەمدى وقۋشىلار باعىنىڭقى سويلەمنىڭ بايانداۋىشىن سول جاسالۋ جولدارىنا سايكەستەندىرىپ قايتا قۇرادى.
ۇلگى: حاكىممەن جولىقسام دەپ، شولپان قايىققا مىنبەگەن ەدى.
حاكىممەن جولىعايىن دەپ، شولپان قايىققا مىنبەگەن ەدى.
حاكىممەن جولىعۋ ءۇشىن، شولپان قايىققا مىنبەگەن ەدى.
وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە باعىنىڭقى سويلەمنىڭ بايانداۋىشىنىڭ ءاربىر جاسالۋ جولىنا سويلەم قۇراتىپ، تالداتامىن. بۇل دا ەرەجەنى دايىن قالىپتا جاتتاعاننان تيىمدىرەك. تەست كىتاپشاسىندا بەرىلگەن مىسالداردىڭ كوبىسى مەكتەپ وقۋلىعىنان الىنعاندىعىنا قاراماستان، وقۋشىلار قاتەلىك جىبەرىپ جاتادى. ونىڭ سەبەبى، وقۋلىقتاعى مىسالداردى مۇقيات نازار اۋدارىپ، تالداماۋىندا دەپ ويلايمىن. «ۇستازى بەيىلدى بولسا، شاكىرتى زەيىندى بولادى» بولادى دەگەن ماقال تەگىن ايتىلماسا كەرەك. ساباقتى تۇرلەندىرىپ، جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى ءتيىمدى پايدالانىپ، دۇرىس ۇيىمداستىرا بىلگەن ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ پىكىرىن دە ەسكەرىپ وتىرسا، ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم دەگەنىمىز - وسى. وقۋشى جەتىستىگى - ۇستاز جەتىستىگى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
№138 اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ءپىرىموۆا اسەم ءابدىراحمان قىزى
قازاق ءتىلى پانىنەن ۇبت - عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىمدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا «ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى - تەرەڭ ءبىلىم، كاسىبي داعدىلار نەگىزىندە ەركىن باعالاي بىلۋگە، ءوزىن - ءوزى ىسكە اسىرۋعا، ءوزىن - ءوزى دامىتۋ جانە ءوز بەتىنشە دۇرىس ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان شەشىم قابىلداۋعا قابىلەتتى جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ» دەپ كورسەتىلگەن. بۇگىنگى تاڭدا بارلىق ءمۇعالىمنىڭ الدىندا تۇرعان مىندەت – وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ۇتىمدى پايدالانا وتىرىپ، ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم بەرۋ. وقۋ - تاربيە پروسەسىندە وڭ موتيۆاسيانى قالىپتاستىرۋدا ساباق جانە ساباق جوسپارى ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
ساباق جوسپارى - بۇل ءمۇعالىمنىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ قۇرالى. ساباق - شىعارماشىلىق ءۇردىس. ىزدەنىمپاز ءمۇعالىمنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى ەرەكشە تۇس - ونىڭ ساباقتى تۇرلەندىرىپ، تۇلعانىڭ جۇرەگىنە جول تابا ءبىلۋى. ساباققا دايىندىق كەزىندە ءمۇعالىم وقۋ ماتەريالىن وقۋ توبىنىڭ مۇمكىندىگىنە "يكەمدەيدى"، جاقسى ناتيجە بەرەتىن تانىمدىق ەڭبەك جانە ۇجىمدىق جۇمىستاردى جوسپارلايدى.
ل. س. ۆىگوتسكييدىڭ تۇجىرىمدارىنا سۇيەنەتىن بولساق، بالانىڭ دامۋىنان الدەقايدا وزىق ءجۇرىپ، ونىڭ بولاشاقتاعى دامۋ مۇمكىنشىلىگىن بولجاي وتىرىپ وقىتاتىن ءبىلىم عانا جەتىستىككە اكەلەدى. ال ونىڭ نەگىزى، باستى شارتى – ءبىلىمدى دۇرىس ۇيىمداستىرا بىلۋدە.
ۇبت - ءبىلىم ساپاسىنىڭ باستى كورسەتكىشى. قازاق ءتىلى پانىنەن ۇبت - عا دايىنداۋ ءۇشىن تەرەڭ دە جان - جاقتى ءبىلىم مەن بىرگە ىزدەنۋمەن جيناقتالعان تاجىريبە كەرەك. وقۋشىلارعا جۇيەلى ءبىلىم بەرۋ، سىناما تەستىلەۋدە كورسەتكەن ناتيجەسىن ۇنەمى نازاردا ۇستاپ، سالىستىرۋ، ءاربىر وقۋشىمەن جەكە قاتەمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ولاردىڭ ءبىلىمىن شىڭداي تۇسەرى حاق. ۇبت - عا دايىنداۋ تاجىريبەمدە مەن كوبىنە لوگيكالىق تاپسىرمالارعا جانە تالداۋعا كوپ ءمان بەرەمىن. سونداي - اق تاقىرىپتىق تەست قۇراتۋ، سەمانتيكالىق كارتانى تولتىرتۋ، ماتىنمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءوز - وزىنە دەگەن سەنىمى مەن جاۋاپكەرشىلىگى، ەڭ باستىسى، ءبىلىمى ۇشتالعاندىعىن بايقادىم. سول تاجىريبەمدى سىزدەرمەن بولىسكىم كەلدى. لەكسيكا سالاسىن وتكەندە ءاربىر وقۋشىعا مىناداي تاپسىرمالار بەرەمىن: تۋرا ماعىنالى جانە اۋىسپالى ماعىنالى سوزدەر، تۇراقتى تىركەستەر، ديالەكت سوزدەر، كاسىبي سوزدەر، تاريحي سوزدەر، ومونيم، انتونيم، سينونيمدەردىڭ ءارقايسىسىنا 20 سوزدەن جازىپ كەلۋ تاپسىرامىن. وقۋشى وزدىگىنەن ىزدەنىپ، سوزدەردى تاۋىپ جازىپ، ونىڭ ماعىناسىن تۇسىندەرگەننەن كەيىن، لەكسيكا تاراۋى بويىنشا تاقىرىپتىق تەستىلەردى قۇراستىرۋ وقۋشىلاردى ويلانتادى ءارى ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ارتادى. كەلەسى ساباقتى «سوزمەرگەن» ويىنىنىڭ كەزەڭدەرىن تۇرلەندىرىپ، توپتىق سايىس تۇرىندە بىلىمدەرىن تەكسەرىپ، قورىتىندىلايمىن.
ساباقتاس قۇرمالاستىڭ ماعىنالىق تۇرلەرىن وتكەندە، ولاردىڭ جاسالۋ جولدارىن سويلەمدەردى تالداتۋ ارقىلى وزدەرى تۇسىندىرەدى. مىسالى: ماقسات باعىنىڭقى ساباقتاستى وتكەندە «اداسقان سوزدەر» ويىنى ارقىلى سويلەمدەگى سوزدەردىڭ ورنىن اۋىستىرىپ تاراتىپ بەرەمىن. موزايكا ءادىسى ارقىلى وقۋشىلار سويلەمدى قۇراستىرادى دا، وعان سينتاكسيستىك تالداۋ جاسايدى. ال سويلەمنىڭ ۇستىنەن سويلەم مۇشەلەرىنىڭ قاي ءسوز تابىنان ەكەن، ءتۇبىرى مەن قوسىمشاسىن اجىراتىپ جازادى.
باعىنىڭقى باسىڭقى
حاكىممەن جولىقپاق بولىپ، شولپان قايىققا مىنبەگەن ەدى..
سودان كەيىن باعىنىڭقى سويلەمنىڭ بايانداۋىشىنىڭ قالاي جاسالىپ تۇرعانىن انىقتايدى. ماقسات باعىنىڭقى ساباقتاستىڭ باعىنىڭقى سويلەمىنىڭ بايانداۋىشىنىڭ باسقا دا جاسالۋ جولدارىن ءمۇعالىم تۇسىندىرگەننەن كەيىن، مىسالعا الىنعان سويلەمدى وقۋشىلار باعىنىڭقى سويلەمنىڭ بايانداۋىشىن سول جاسالۋ جولدارىنا سايكەستەندىرىپ قايتا قۇرادى.
ۇلگى: حاكىممەن جولىقسام دەپ، شولپان قايىققا مىنبەگەن ەدى.
حاكىممەن جولىعايىن دەپ، شولپان قايىققا مىنبەگەن ەدى.
حاكىممەن جولىعۋ ءۇشىن، شولپان قايىققا مىنبەگەن ەدى.
وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە باعىنىڭقى سويلەمنىڭ بايانداۋىشىنىڭ ءاربىر جاسالۋ جولىنا سويلەم قۇراتىپ، تالداتامىن. بۇل دا ەرەجەنى دايىن قالىپتا جاتتاعاننان تيىمدىرەك. تەست كىتاپشاسىندا بەرىلگەن مىسالداردىڭ كوبىسى مەكتەپ وقۋلىعىنان الىنعاندىعىنا قاراماستان، وقۋشىلار قاتەلىك جىبەرىپ جاتادى. ونىڭ سەبەبى، وقۋلىقتاعى مىسالداردى مۇقيات نازار اۋدارىپ، تالداماۋىندا دەپ ويلايمىن. «ۇستازى بەيىلدى بولسا، شاكىرتى زەيىندى بولادى» بولادى دەگەن ماقال تەگىن ايتىلماسا كەرەك. ساباقتى تۇرلەندىرىپ، جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى ءتيىمدى پايدالانىپ، دۇرىس ۇيىمداستىرا بىلگەن ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ پىكىرىن دە ەسكەرىپ وتىرسا، ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم دەگەنىمىز - وسى. وقۋشى جەتىستىگى - ۇستاز جەتىستىگى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
