InfoHub Logo

قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىنىڭ قالىپتاسۋى مەن ءتۇر-سيپاتى كوشپەلى تۇرمىس، قۇبىلمالى اۋا رايىمەن قاتار، حالىقتىڭ نانىم-سەنىمدەرى، سۇلۋلىققا قۇمارلىعى، ءتۇرلى ماتالاردىڭ قولدانىسقا ەنۋى جانە كورشى ۇلتتارمەن مادەني-ەكونوميكالىق بايلانىسى اسىرىنەن جىلدار بويى وزگەرىپ وتىردى. قازاقتاردىڭ كيىمىنىڭ ەتەك-جەڭىنە وقا تىگەتىنى، كيمەشەكتىڭ وڭىرىنە، جاقتاۋىنا كەستە جۇرگىزەتىنى، ءسابيدىڭ، قىز بالانىڭ، سال-سەرىلەردىڭ باس كيىمىنە ۇكى قادايتىنى – تۇركى-قىپشاق زامانى كەزىندە تۋعان ءداستۇر. بۇل قادام جىن-پەرىلەردەن، پالە-جالادان، تىل-كوزدەن ساقتايدى دەپ سەنگەن.

قازاقى بەلبەۋ، قاپسىرما، بويتۇمار، نازىك بەلدىكتەرگە ورنەكتەلەتىن ءار ءتۇرلى قۇستاردىڭ، جىرتقىشتاردىڭ، كوبەلەكتىڭ، اعاشتىڭ، جەر-سۋدىڭ، تاۋ-تاستىڭ كەسكىنىن بەرۋ ەجەلگى ساق، ءۇيسىن تايپالارىنان قالعان مۇرا. بويجەتكەندەر بەلى قىمتالعان، ەتەك-جەڭىنە جەلبەزەك سالىنعان قوس ەتەكتى كويلەك، وقالى قامزول كيىپ، بەلىنە مەتالل شىتىرلارمەن بەزەندىرىلگەن نەمەسە شيراتپالى كۇمىس بەلدىك (كەيبىر جەردە نازىك بەلدىك) بۋىنعان. قازاقستاننىڭ كەيبىر وڭىرلەرىندە ەتەك-جەڭگە ەكى-ۇش قاتار بۇكتەسىن، ياعني قوسەتەك تىككەن. ال وڭتۇستىكتە وسىنداي كويلەكتىڭ ۇستىنە بەلدەمشە قاۋسىرىنادى نەمەسە شالعى ورايدى ەكەن. تاقيامەن قاتار، بەلدىك تە قىزدىق داۋرەننىڭ بەلگىسى سانالعان. قىز بالا بەلدىگىن ارىنداي قورعاعان، ونىڭ جوعالتىپ الۋ – ارىنان ايىرىلعانمەن بىردەي بولعان. قوس ەتەكتى كويلەك تەك قىز بالاعا ءتان كيىم.

بالاسى بار ايەلدەرگە شىمقاي ءتۇستى ماتادان تىگىلگەن. كەستەلەنگەن نەمەسە قوس ەتەك سالىنعان كويلەك كيۋ ەرسى سانالاتىن. قىزدار شاشىن كوبىنە قوس بۇرىم ەتىپ ءورىپ، باس كيىمسىز-اق جۇرە بەرەتىن بولسا، ايەل تۇرمىس قۇرعان سوڭ اقساڭنان (سۇرىپتان) تىگىلەتىن، كەۋدەسىن، يىعىن، جون ارقاسىن جاۋىپ تۇراتىن، جاقتاۋى، ءوڭىرى، تاماق جاعى كەستەلەنگەن كيمەشەك كيەتىن. كيمەشەكتىڭ شارشىسىنىڭ، ءپىشىمىنىڭ ۇلگىسىنە قاراي شىلاۋىم، سۇلاما، كۇندىك، وراما دەگەن اتاۋلارى بار. قازاقتار قۇلاننىڭ، اقبوكەننىڭ، جولبارىستىڭ، جاناتتىڭ، بۇلعىننىڭ، سۋساردىڭ، اق تىشقاننىڭ تەرىلەرىن ەرەكشە باعالايدى. بۇل اڭداردىڭ تەرىلەرىنەن توندار تىگىلدى. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىندە تۇرعىنداردىڭ گەوگرافيالىق، رۋ-تايپالىق ەرەكشەلىكتەرى دە كورىنەدى جانە ول كوبىنە باس كيىم مەن شاپاننان بايقالادى. مىسالى، 8 ساي ۋاق تىماق، 3 قۇلاقتى كەرەي تىماق، قاراكەسەك، اداي بورىك، ارعىن تىماق، قىپشاق تىماق، سىرمالاعان 6 ساي نايمان تىماق، 4 ساي جاتاعان توبىقتى تىماعى بولعان. ايماق ەرەكشەلىگىنە قاراي جەتىسۋ، ارقا، قوڭىرات ۇلگىسىندەگى تىماقتار بولعان. ۇلى ءجۇزدىڭ ەرلەر شاپانى كوبىنەسە جولاقتى، سىرمالى، ەتەك-جەڭدەرى ۇزىن، اشىق جاعالى كەلەدى. وڭتۇستىك ەلىنە كورشىلەس وزبەك، تاجىك، ۇيعىر حالىقتارىنىڭ كيىم ۇلگىسىنىڭ اسەرى بولعانى بايقالادى. ورتا ءجۇز وكىلدەرى ورىس، تاتار حالىقتارىمەن ارالاس-قۇرالاس بولعاندىقتان بۇل ولاردىڭ كيىم ۇلگىلەرى مەن كيىم كيىستەرىنە دە اسەر ەتتى: شاپاندارى كوبىنەسە ءبىر بەتكەي ماتادان تىگىلىپ، سىرۋسىز، سيرەك قابىلىپ، ەتەكتەرى شالعايلى، جەڭدەرى كەڭ، جاعالارى شولاق ويما نەمەسە تۇيمەلى بولدى. كىشى ءجۇزدىڭ شاپاندارى دا شالعايلى، جەڭدەرى ۇزىن جانە كەڭ، ءجۇن تارتقان، بيدايلاعان قالىڭ، قايىرما جاعالى بولىپ كەلەدى. ورنەكتەرمەن كەستەلەنگەن كۇدەرى بەشپەت پەن جارعاق شالبار جوعارى باعالانعان. ەگدە تارتا باستاعان ەركەكتىڭ كيىم-كەشەگى ادەتتە جىگىتتىڭ كيىمىنە ءتان ەلەمەنتتەردەن تۇرعانىمەن، ءپىشىمى مولداۋ، شالبارى كەڭدەۋ بولىپ تىگىلەتىن. قارتتاردىڭ كيىمى مەيلىنشە قاراپايىم، كوبىنە كوكتەپ تىگىلەتىن جانە اشەكەيسىز بولعان. قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا، قارتتارعا ارنايى جەيدە، جىرىم بالاقتى شالبار، اراسىنا تۇيە ءجۇن سالىپ سىرىلاتىن كوكىرەكشە، بەشپەت، شەكپەن، شاپان تىگىلەتىن.

قازاق حالقى، ءوزىنىڭ كۇن كورىس تىرشىلىگىنە قاجەتتى ءۇي-جاي سالۋدى، كيىم-كەشەك تىگۋدى، ازىق-تۇلىك ءوندىرۋدى ءوزىنىڭ تۇرمىستىق كاسىبى ەتىپ، ولاردى كۇنبە-كۇنگى تىرشىلىك بارىسىندا ورىندى پايدالانسا، اسەم بۇيىمدار جاساپ، ومىردە ءسان-سالتانات تا كۇرا ءبىلدى. بۇدان ءبىز حالىق تۆورچەستۆوسىنىڭ قانداي ءتۇرى بولسا دا، حالىق ومىرىمەن، سول حالىقتىڭ قوعامدىق تاريحىمەن، كۇن كورىسىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن كورەمىز.
قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمى، قازاق حال­قىنىڭ سالت-داستۇرىنە، تۇرمىس-تىرشىلىگىنە بەيىم­دىلىگىمەن قاتار، وزىندىك  ءپىشىنى مەن تۇستىك ناقىشىمەن ەرەكشە.  نانىمى مەن تانىمىنا وتە  تىعىز بايلانىستى، قازاق كيىمدەرى وزىندە قايتالانباس، تەرەڭ فيلوسوفيانى وسى كەزگە دەيىن جارىلماعان قاۋىزداي الىپ كەلگەن. قازاق كيىمى ۇلتتىق، قولدانبالى قولونەرمەن تىعىز بايلانىستى، قولونەر تۇرلەرىنىڭ زەرگەرلىك، كيىز باسۋ، بىلعارى وڭدەۋ، كەستەلەۋ ونەرى ۇلت­تىق كيىمنىڭ انسامبلدىك دارالىق بەلگىسىن اشىپ تۇر. ۋاقىت وتە كەلە ۇلتتىق كيىمنىڭ جاسالۋ جولدارى، وڭدەۋ تەحنولوگياسى دامىپ، جەڭىلدەتىلىپ، وتكەل تاريح ءوزىنىڭ ورنەكتەرىن سالعاننىڭ وزىندە ۇلتتىق كيىم زاماناۋي ۇلگىدە ودان دا ارلەنە، تۇرلەنە ءتۇستى. ونى بۇكىل الەم مويىنداپ باعالاپ ەتنوديزاين رەتىندە دە زاما­ناۋي باسەكەگە قابىلەتتى دە، ءتىپتى مودانىڭ باعىتىن وزگەرۋىنە دە ىقپال جاساي الاتىن دارەجەگە يە بولدى دەسەك تە ارتىق ايتقانىمىز بولماس.

---