InfoHub Logo

جامبىل وبلىسى، قاراتۋ قالاسى
"ءۇمىت" مەكتەپ-ينتەرناتى
7 سىنىپ وقۋشىسى: ماحانبەتوۆ نۇرسۇلتان
جەتەكشىسى: توكبەرگەنوۆا كۋلايرا جيدەبايەۆنا

 

حالقىن سۇيگەن – سالتىن سۇيەر

                       (حالىق دانالىعى)

ءار حالىقتىڭ ۇلتتىق تانىمىن، كوزقاراسىن، وزىنە ءتان جەكە ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن بىلدىرەتىن نانىم-سەنىمى، ادەت-عۇرىپ، ءسالت-داستۇرى بار. اتا-بابادان كەلە جاتقان ءسالت-داستۇردىڭ قايماعىن بۇزباي، ۇمىتىلىپ كەتۋىنە جول بەرمەي، قازىرگى قوعامدا وتە جاراسىمدى ەتىپ قولدانىپ جۇرگەن حالىقتىڭ ءبىرى – قازاق حالقى. حالقىمىز  داستۇرگە وتە باي. ال سالت-داستۇرگە باي بولۋ - ەلدىڭ مادەنيەتتى ءارى تاربيەلى ەكەندىگىنىڭ ايعاعى.

ءسالت-داستۇر دەگەن نە، سوعان توقتالىپ وتەيىن. ءسالت-داستۇر – ەل ومىرىمەن بىتە قايناسىپ كەتكەن رۋحاني جانە مادەني ازىق. ءبىزدىڭ حالقىمىز ءوز ۇرپاقتارىن قاسيەتتى سالت - داستۇرمەن، ونەگەلى ادەت-عۇرىپپەن، ىرىم-تىيىممەن تاربيەلەپ، ۇلاعاتتى ۇل مەن يناباتتى قىزدى تەرىس جولعا تۇسىرمەي تاربيەلەي بىلگەن. باۋىرجان مومىش ۇلى «مەن ءوزىمنىڭ ۇرىستاعى تاجىريبەمنەن جاۋىنگەرلىك قاسيەتتى تاربيلەۋدە ۇلتتىق ءداستۇردىڭ ماڭىزى زور ەكەنىنە كوزىم جەتتى» دەپ جازادى. بۇدان وتانشىلدىق، ەرلىك، مارتتىك، جومارتتىق، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ ءبارى ءسالت-داستۇر ارقىلى داريتىنىن تۇسىنۋگە بولادى. ياعني، ءسالت-داستۇر ادامدى اداستىرماس تۋرا جولمەن جۇرۋگە، ءجون-جوسىقتى ءبىلىپ، ۇيرەنۋگە جانە ومىردە قولدانۋعا ۇگىتتەيتىن مىزعىماس زاڭ ىسپەتتى دەسەم دە قاتەلەسپەسىم انىق.

حالقىمىزدا ۇيلەنۋ سالتىنا، جاڭا تۋعان سابيگە بايلانىستى، قوناق كۇتۋ مادەنيەتى تۋرالى ماڭىزى مەن ءمانىن ءالى كۇنگە جويماى كەلە جاتقان سالت-داستۇرلەر وتە كوپ. كەيبىرى زامان تالابىنا ساي وزگەرىستەرگە ۇشىراعان بولسا، كەيبىرى ەش وزگەرىسسىز بۇگىنگى ۇرپاعىنا جەتىپ، ۇلتىمىزدىڭ تاراپىنان قولدانىسقا يە بولىپ وتىر.

الايدا، مەنى قىنجىلتاتىن ءبىر جاعاداي بار، ول – قازىرگى تاڭدا كەيبىر سالت-داستۇرلەرىمىزدىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقانى جانە ونى تەك ناۋرىز مەرەكەسىندە ەسىمىزگە تۇسىرەتىنىمىز. بۇلاي جالعاسا بەرسە ءتۇبى ءبىر قۇرتىلمايتىنىنا، قۇردىمعا كەتپەسىنە  كىم كەپىل، كىم كۋا؟ جەتپىس جىل بويى جەتەسىز ءارى قانقۇيلى ءتارتىپتىڭ قىرسىعىنان ۇلت داستۇرلەرىنىڭ ەرەجەسى بۇزىلادى. بىرەۋلەرى ۇمىتىلدى، بىرەۋلەرىنە تىيىم سالىندى. سالت - ءداستۇر مەن ادەت- عۇرىپسىز ەل ادەپسىزدىك پەن بەرەكەتسىزدىككە سالىنۋى مۇمكىن. وسىنداي زياندى جاقتاردى بىلە وتىرىپ مەن جۇدىرىقتاي جۇرەگىممەن قولىما قالام الىپ، ءسالت-داستۇر ارقىلى قالاي ءوزىم سەكىلدى جەتكىنشەكتەردىڭ وتانعا دەگەن پاتريوتتىق  سەزىمدەرىن ارتتىرا الامىن دەگەن وي قوزعاماقپىن. «ەل بولامىن دەسەڭ بەسىگىڭدى تۇزە» دەمەكشى ەڭ الدىمەن وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى سالت – ءداستۇردى تۇزەۋدەن باستاۋ كەرەك. سوندا ۇلتىمىزدىڭ ءاربىر مۇشەسى ءسالت-داستۇرىن جەتە تانيدى، ال ءسالت-داستۇردى  بىلسە تاريحىن تانيدى، تاريحىن ءبىلۋ - وتاندى تانۋ.

ءبىز حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق ساناسىن قالاي وياتا الامىز، ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزدى قالاي دارىپتەيمىز؟ بۇل ماقساتتى اركىم ءارقالاي جۇزەگە اسىرادى. ال مەن وسى جازبام ارقىلى سىنىپتاستارىمنىڭ بويىنا قازاقتىڭ سالت-داستۇرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىقتى قالىپتاستىرىپ، قازاق حالقىنىڭ ءسالت-داستۇرى مەن ادەت-عۇرپىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ۇعىندىرىپ، ولاردىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك، يماندىلىق قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرا الدىم دەپ ويلايمىن. ۇلتىمىزعا جالىن، ۇرپاعىمىزعا ءتالىم بەرىپ كەلە جاتقان ءداستۇرىمىزدى ۇمىتپاي، قازاق دەگەن حالىقتىڭ پاتريوت ۇرپاعى بولىپ اتىن شىعارا بەرۋ – كەز-كەلگەنىمىزدىڭ پارىزىمىز. مەنىڭ ايتقان ويىم بىرەۋگە جاي ءسوز بولىپ قالار، ال بىرەۋلەرگە قامشى بولىپ تيەتىنىنە  كوزىم  جەتەدى. ءار قازاقتىڭ ساناسىنا ساۋلە شاشىپ، از دا بولسا وي تاستاسام – بۇل مەنىڭ ۇلتتىق داستۇرلەرىمىزدى دارىپتەۋدەگى باستاپقى جەتىستىكتەرىمنىڭ ءبىرى.

---