InfoHub Logo

شىعىس قازاقستان وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ
«تارباعاتاي كوللەدجى» كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
دايىنداعان: ايتپايەۆا دينا
جەتەكشىسى: بايراحيموۆا ارداك توكايەۆنا

جوسپار

1. كىرىسپە
2. ماتا تاڭداۋ
3. مودەل تاڭداۋ جانە ونىڭ سيپاتتاماسى
4. مودەلدىڭ سۋرەتى
6. ولشەم بىرلىكتەرى
7. تىگىن ماشيناسىنىڭ اقاۋلىعى، ولاردىڭ بولۋ سەبەپتەرى جانە ولاردى تۇزەتۋگە ۇسىنىلاتىن تاسىلدەر
8. قازاقتىق ۇلتتىق كيىمدەرى
9. قازاقتىڭ ۇلتتىقكيىمدەرىنىڭ كلاسسيفيكاسياسى
10. كامزول دايىنداۋ تەحنولوگياسى
11. بۇيىم ەتەگىن وڭدەۋ
12. قورتىندى
13. پايدالانگان ادەبيەتتەر

كىرىسپە

كيىم-دەنەنى اۋا رايىنىڭ، سىرتقى ورتانىڭ زياندى اسەرىنە قورعايتىن،ادامنىڭ دەنەسىنە  ارنالعان جاساندى جامىلعى ءتۇرى،تۇتىنىس بۇيىمى. كيىم-ادامنىڭ ءومىر سۇرۋىنە قاجەتتى نەگىزگى قۇرالداردىڭ ءبىرى بولا وتىرىپ، بەلگىلى دارەجەدە ولاردىڭ جاس ايىرماشىلىعىن، الەۋمەتتىك جاعدايىتۋرالى ماعلۇمات بەرەتىن ەتنو-مادەني ۇلگى. كيىم ادامدى قورشاعان ورتانىڭ، تابيعاتتىڭ ءتۇرلى اسەرلەرىنەن قورعاپ ءوزىنىڭ پراكتيكالىق قىزمەتىن اتقارسا، ادام دەنەسىنە ءسان بەرىپ،ەستەتيكالىق قىزمەتى اقارعان. اعاش جاپىراقتارىنان، اڭ تەرىلەرىنەن لىپا سياقتى العاشقى كيىمدەر ادام العاش پايدا بولىپ ۇڭگىرلەر، جارتاس قۋىستارىن پانالاپ، ءشوپ-شالام، قامىستان لاشىق جاساپ، تابيعاتپەن ۇيلەسىم تاپقان كەدەن باستالعان. كيىم تىگىسسىز كيىم ادام دەنەسىنە ورالادى، بايلانادى. تىگىنشىلىكتىڭ شىعۋى ادام ەڭبەگىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە، قوعامدىق ءوندىرىس پەن مادەنيەتتىڭ دامۋىەن تىعىس بايلانىستى. كيىم قوعامنىڭ ماتەريالدىق جادىعاتتىق جانە رۋحاني قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى. ءبىر جاعىنان بۇل ادامداردىڭ ەڭبەگىمەن جاسالعان جانە كەيبىر قاجەتتىلىكتى قاناعاتتاندىراتىن ماتەريالدىق قۇندىلىقتار بولسا، ەكىنشىدەن-ول ادامنىڭ كەلبەتىن ەستەتيكالىق جاعىنان وزگەرتەتىن قولدانبالى ءسان ونەرى. 1211000-تىگىن ءوندىرىسى جانە كيىمدەردى مودەلدەۋ كاسىبىنىڭ وقۋ باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تەحنولوگيا مەن تىگىن بۇيىمدارىن دايىنداۋدى ۇيرەتەدى. تەوريالىق جانە كاسىبي ءبىلىم بەرۋ وقۋشىلاردىڭ تەحنيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرىپ، كاسىپ سالاسىندا قابىلەتىن ءوز بەتىمەن جەتىلدىرۋگە باعىتتالۋى ءتيىس. تىگىن ءوندىرىسى جانە كيىمدەردى مودەلدەۋ كاسىبىن الۋشىلار وندىرىستىك وقۋ پراكتيكا پروسەسى كەزىندە العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتىپ جانە بەكىتىپ،ءوز ماماندىعىنا ساي كاسىپتىك قىزمەتى ءۇشىن بىلىك پەن داعدىنى قالىپتاستاستىۋعا مىندەتتى. جەكە تاپسىرىسقا ساي تىگىن بۇيىمدارىن دايىنداۋداعى بارلىق جۇمىستار ءتۇرىن ورىنداي ءبىلۋدى: ۇلتتىق تىگىن كوركەمدەۋدى؛ كيىم جاڭارتۋ نەمەسە قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى؛كيىمدى جاڭارتۋ نەمەسە قالپىنا كەلتىرۋجۇمىستارىكيىمدىك ماتالاردىڭ قاسيەتتەرى مەن تەحنيكالىق ساۋاتتىلىق بۇيىم بولىكتەرىن وڭدەۋدىڭ ءتارتىبى تاسىلدەرىن تاڭداۋدى مەن  قۇرال جابدىقتاردىڭ جاعدايىن تەكسەرۋدى  وسى زاماندىق كيىمدەردەگى ستيلدىك جان جاقتىلىعىن ۇعىنۋ كەرەك. كيىم دەگەىمىز بۇل قورعايتىن جانە اسەمدىك بەرەتىن، تۇتىنۋشىنىڭ دەربەستىگىن كورسەتەتىنجابۋلاردىڭ جيىندىعى بولىپ تابىلادى. كيىمنىڭ دامۋىمەن وعان قويىلاتىن تالاپ دا ءوستى.قازىرگى كەزدە ءسان باعىتىنداعى وندىرىلگەن تىگىن بۇيىمدارى،ءار ءتۇرلى كوپ فۋنكسيونالدى بولىپ كەلەدى. وسىعان بايلانىستى تۇرمىستىق  كمىمگە قويىلاتىن تالاپتار ەكى توپقا بولىنەلى:تۇتىنۋشىلىق وندىرىستىك تالاپتار. كيىمدەردىڭ بۇل كورسەتكىشتەرگە ساي كەلۋى ماڭىزدى بولىپ سانالادى

ماتا تاڭداۋ

قازىرگى ۋاقىتتا شىعارلاتىن ماتالاردىڭ تۇرلەرى وتە كوپ، تۇستەرى سان الۋان بۇل ءوز ماتاندى قالاۋىنشا تاڭتاپ الۋعا، مۇمكىندىك بەرەدى ءبىراق ماتانى دۇرىس جاراسىمىنا قاراي دۇرىس تاڭداپ الۋ كەرەك، تاڭداپ الۋ ءۇشىن،ونىڭ اتاۋىن،قولدانىلۋىن تاعى باسقادا تاجىريبەلەرىن ءبىلۋ قاجەت. ماتا ءتۇسى بويالعان بەتتەردەگىدەي، ماتا ايشىقتالىپ نەمەسە مانەرلەنىپ بويالعان ءتۇرلى-تۇستى جىپپەن، جۇننەن توقىلعان، بويالعان. سۇر اقشىل، جانە اق، بولىپ بولىنەدى. ءبىر ءتۇستى بويالعان ماتالار اشىق كۇنگىرت ءتۇس بولىپ بولىنەدى. ماتانىڭ ءوڭىن ىشىنە قاراتىپ، بەتتەستىرىپ بۇكتەۋ، ماتانى كولدەنەڭىنەن تۇيرەپ قويۋ. تىگىلەتىن بۇيىمنىڭ ءتيىستى ءپىشىمىن ساقتاۋ ءۇشىن الدىڭعى ورتا سىزىقتى ماتانىڭ ءۇزىندىق جىپتەرىنىڭ بويىمەن ورنالاستىرادى. ءپىشۋ بارىسىندا بەلدىك پەن اسپا باۋعا ەرەكشك نازار اۋدارىلىپ، تىگىس پەن بۇكتەۋگە كەتەتىن تۇستار ءپىشىمدى بولشەكتەرىندە ءتۇستى قارىنداشپەن بەلگىلەنەدى. پىشۋ-تىگىن بۇيىمىن دايىنداۋ كەزىندەگى اسا ماڭىزدى پروسەستەردىڭ ءبىرى. ءپىشۋ بارىسىنداعى رەتتىلىك،

1. ماتانىڭ ءونىڭ ىشىنە قاراي بەتتەستىرىپ، قوسارلاپ، وزىڭە قاراي قايىرىپ بۇكتەۋ.

2. قيىندىلاردى سالۋدى ءىرى بولشەكتەردەن باستاۋ.

3. قوسارلانعان بولشەكتەردى بەتتەستىرگەندەگى سۋرەتتەردىڭ ءبىرىڭعاي قابىسۋىن قاداعالاۋ. بۇل رەتتە جەتى رەت ولشەپ ءبىر رەت كەس دەگەن ماكالدى ەسكە الۋ قاجەت. بارلىق ماتالاردى پىشۋدەن بۇرىن ۇتىكتەپ الادى. ءپىشۋدىڭ الدىندا ماتانى ۇزىنا بويىنا، ءوڭىن ىشىنە قاراتىپ،تەن ەتىپ بۇكتەيدى دە ارقاۋ ءجىبىن نەگىزگى جىپكە پەرپەنديكۋليار بولىپ ءتۇسۋىن قاداعالاپ، ەكى شەتىن بەتتەستىرەدى. ەگەر ماتا قيىعىنىڭ شەتتەرىندە قيعاشتىق بولسا، بۇل بولىكتەر پىشۋگە جاتپايدى. ماتانىڭ شەتتەرىندەگى تور كوزدەر مەن كەستەلەرىنىڭ ورنالاسۋى بىركەلكى بولماسا، ونى سيممەتريانىڭ ناق ورتاسىمەن ورنالاستىرادى. ماتانىڭ ەڭ شەتىن جەكە بولىكتەرگە بەلدىك جانە باسقالار پايدالانادى. توركوزدەرىنىڭ قيىلىسقان جەرىن قيۋلاستىرىپ، بۇكتەلگەن ماتانى 15-20 سم سايىن ينەمەن شانشىپ بەلگىلەپ قويادى. بارلىق لەكالونى، سوڭىن ىشىندە ەڭ ۇساقتارىن دا مىندەتتى تۇردە بىردەن جاساۋ كەرەك.

مودەل تاڭداۋ جانە سيپاتتاماسى

مودەلدىڭ سىرتقى ءتۇرىنىڭ سيپاتتاماسىن بەرگەن كەزدە الدىمەن مودەلدىڭ تۇتاس اۋدانىنداعى جالپى سيپاتتاماسى بەرىلەدى، سودان كەيىن نەگىزگى بولشەكتەرى جەكەلەي سيپاتتالادى، بۇيىم اتالۋى ءۇشىن قاراپايىم نەمەسە ەرەكشە بولىپ ەكىگە بولىنەدى. تاقيا-ەرلەردىڭ جەڭىل باس كيىمى. تاقيانىڭ تۇرلەرى كوپ. بيىك توبەلى، تەگىس توبەلى جانە ۇشكىر توبەلى تاقيا. ەرلەر كيەتىن تاقيادا تەنگە، مونشاق، تانا بولمايدى.ونىڭ ەسەسىنە ولار ءمۇيىز، ات ەرىن، شىرماۋىق سياقتى ورنەكتەرمەن كەستەلەنەدى، ماشينامەن، قولمەن تاندايدى، يرەك، قابىرعا تىگىستەرىمەن ادەمىلە ءنىل سىرىلادى. تاقيانى پۇلىشتەن،قىجىمناڭ الا استارىن جىبەك، سىتەننەن تىگەدى. بيىك توبەلى  تاقيا مەن تەگىس توبەلى تاقيانىڭ تىگىلۋى بىردەي.تاقيا مىجىلماي ءوز فورماسىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن ونىڭ استارى مەن قوس استارىن بەتتەستىرىپ ءجيى ەتىپ سىريدى. ودان كيىن تىسىن جاۋىپ، شەتىن باسقا ءتۇستى ماتامەن ادىپتەن كومكەرەدى.سايلاردىڭ جانە تاقيانىڭ توبەسى مەن ەتەگىنىڭ قوسپا تىگىستەرى بىلىنبەۋ ءۇشىن سول تىگىستەردى باستىرا جىبەك جىپپەن ادەمىلەپ شالىپ تىگەدى. قازىرگى كەزدە جەرگىلىكتى كاسىپورىندار ءار ءتۇرلى تاقيا جاساپ شىعارادى .

مەنىڭ تىككەن تاقيام قازىرگى زامانعا ساي ەرلەرگە ارنالعاڭ باس كيىم سيپاتتاماسى تاقيا ماتەريالى مانات ماتەريالدان تىگىلگەن تاقيا وتە ىنعايلى، ءساندى، جەڭىل جازدا كيۋگە ارنالعان. بۇنى 40-50 جاس ارالىعىنداعى ەر ازاماتتارعا كيۋگە بولادى.

مودەل سۋرەتتەرى

 

ولشەم بىرلىكتەرى

ولشەم بىرلىكتەرىنىڭ شارتتى بەلگىلەرى	ولشەم بىرلىكتەرىنىڭ اتى		ولشەۋ ادىستەرى
سش	مويىننىڭ جارتى ورامى		مويىن نەگىزى مەن جەتىنشى مويىن ومىرتقا جانە الدىڭعى جاقتاعى تاماق ويىندىسى ارقىلى
سگ1	كەۋدەنىڭ ءبىرىنشى جارتى ورامى		تاسپا قولتىق ويىعىنىڭ ارتقى بۇرىش دەڭگەيىدە، جاۋىرىن ۇستىندەكولدەنەڭ جاتادى،الدى ومىراۋ بەزدەرىنەن جوعارى
سگ2	كەۋدەنىڭ ەكىنشى جارتى ورامى		تاسپا ارقادا ءبىرىنشى جاعدايداعىداي ساقتالادى،الدىڭعى جاقتا ومىراۋ بەزدەرىنىڭ ۇشى ارقىلى وتەدى
ست	بەل سىزىعىنىڭ جارتى ورامى		بەل سىزىعىنداعى ءجىپ بويىمەن كولدەنەڭ
سب	مىقىننىڭ جارتى ورامى		بوكسەنىڭ تومپاق نۇكتەلەرى دەڭگەيىمەن كولدەنەڭ، الدىڭعى جاقتا قارىن شىعىڭقىلىعى قوسا ولشەنەدى. جابىسىپ تۇراتىن شالبار ءۇشىن قارىن شىعىڭقىلىعىن ەسەپتەمەسە دە بولادى
دگ	ومىراۋ بەزدەرىنىڭ ورتالىعى		ومىراۋ بەزىنىڭ ۇشى ارقىلى كولدەنەڭ ولشەنەدى
شگ	كەۋدە جالپاقتىعى		ولشەم ۇزىندىعىنىڭ جارتىسى جازىلادى.ومىراۋ بەزدەرىنەن جوعارى قولتىق ويىعىنىڭ الدىڭعى نۇكتەلەرىنىن ارالىعى،ولشەم ۇزىندىعىنىڭ جارتىسى جازىلادى
شس	ارقا جالپاقتىعى		جاۋىرىن ارقىلى قولتىق ويىعىنىڭ ارتقى نۇكتەلەرىنىڭ اراسى. ولشەم ۇزىندىعىنىڭ جارتىسى جازىلادى.
شن	يىق ەڭسىنىڭ جالپاقتىعى		مويىننان يىق نۇكتەسىنە دەيىن
دس	ارقا ۇزىندىعى		بەل سىزىعىنان جەتىنشى مويىن ومىرتقاسىن دەيىنگى ۇزىنا بويىلىق
دتس	ارقا بەل سىزىعىنىڭ ۇزىندىعى		تىگىنەن ومىرتقاعا پارالەل( ودان7-8 سم الشاقتاۋ) جاۋىرىننىڭ تومپاق نۇكتەسى ارقىلى مويىن نەگىزى تۇسىندا جوبالانعان يىق تىگىسىنىڭ جوعارى نۇكتەسىنە دەيىنگى
ۆگ	كەۋدە بيىكتىگى		جوبالانعان يىق تىگىسىنەن ومىراۋ بەزدەرىنىڭ ەڭ جوعارى نۇكتەسىنە دەيىن
دتپ	الدىڭعى جاقتاعى بەل سىزىعىنىڭ ۇزىندىعى		الدىڭعى ولشەۋمەن ءبىر مەزگىلدە بەلگە بايلانعان رەزەڭكەگە دەيىن ولشەنەدى
ۆپك	قيسىق يىق بيىكتىگى		بەل سىزىعى مەن ومىرتقانىڭ تۇيىسەتىن نۇكتەسىنەن يىق نۇكتەسىنە دەيىن
يديۋ	بەلدەمشە ۇزىندىعى		جامباس بويىمەن تىگىنەن بەل سىزىعىنان قالاعان ۇزىندىققا دەيىن
دبر	شالبار ۇزىندىعى		تىگىنەن بەل سىزىعىنان قالاعان ۇزىندىققا دەيىن
دي		بۇيىم ۇزىندىعى	ومىرتقا جوتاسىمەن جەتىنشى مويىن ومىرتقاسىنىڭ قالاعان دەڭگەيگە دەيىن بەلى قيىلعان بۇيىمدار بەل بۇگىسىن قوسىپ ەسەپتەۋ كەرەك.( بۇيىم ۇزىندىعى ەكى ولشەم؛ دتس+ديۋ قوسىندىسىنان قۇرالۋى مۇمكىن)
ۆپرز	ارتقى قولتىق ويىعىنىڭ بيىكتىگى		تىگىنەن مويىن نەگىزىندە جوبالانعان يىق تىگىسىنىڭ جوعارعى نۇكتەسىنەن قولتىق ويىعىنىڭ ارت جاقتاعى نۇكتەلەرى دەڭگەيىندە وتەتىن كولدەنەڭ ويىققا دەيىن
در	جەڭ ۇزىندىعى		يىق نۇكتەسىنەن ازداپ بۇگىلگەن شىنتاق ارقىلى بىلەزىككە دەيىن
وپ	يىق ورامى		كولدەنەڭىنەن قولتىق ويىندىسى دەنگەيىندە
وزاپ	بىلەزىك ورام		ساۋساقتىڭ بىلەكپەن جالعاسقان تۇسىندا
وكيس	قولباسى ورامى		بىلەكتىڭ ەڭ جۋان جەرىنەن
ۆس	وتىرۋ بيىكتىگى		وتىرعان كۇيىندە، تىگىنەن ءبىر جامباس بەلىنەن ورىندىققا دەيىن

 

تىگىن ماشيناسىنىڭ اقاۋلىعى ولاردىڭ بولۋ سەبەتەرى جانە ولاردى تۇزەتۋگە ۇسىنىلاتىن تاسىلدەر

№	ماشينا اقاۋلىعىنىڭ سەبەپتەرى	ماشينا اقاۋلىعىن تۇزەتۋ تاسىلدەرى
1	قيسىق ينە. ينە ينە ۇستاتقىشتىڭ ۇياسىنا دەيىن قوندىرىلماعان. ينە ينە پلاستيناسىمەن رەيكانىڭ تەڭ ورتاسىنا وتپەگەن	ينەنى اۋىستىرۋ. ينەنى بار ۇزىندىعىمەن قوندىرۋ
2	ينە ءنومىرىنىڭ ءجىپ نومەرىنە جانە تىگىلەتىن ماتانىڭ قالىڭدىعىنا سايكەستەلمەۋى. ينە جۇرگىزگىش وتە تومەن قوندىرىلعان	ينە جۇرگىزگىشتى جوعارى دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرۋ
3	ناۋاشا باعىتتاۋشى روليك، جەتەك بولىگى، شاتۋننىڭ تومەنگى بولىگىنىڭ اقاۋى بولۋى مۇمكىن. رەيكا نەمەسە ينە دۇرىس قوندىرىلماعان	ينە بويىنشا رەيكا ساڭىلاۋىن نەمەسە رەيكانىڭ ساڭىلاۋى بويىنشا ينە جاعدايىن رەتتەۋ
4	ينە مەحانيزم بولشەكتەرىنىڭ توزۋى	توزعان بولشەكتەردى اۋىستىرۋ.ينە جۇرگىزگىشتىڭ كوتەرىلۋ ءساتىن انىقتاۋ،قوندىرۋ.
5	ماتەريالدىڭ جىلجۋىمەن ينە قوعالىسىنىڭ سايكەستەندىرىلمەۋى	ماتەريال جىلجىتقىشتى ءوز ۋاقىتىندا جوندەۋ
6	فۋرنيتۋرا ۇستاتقىشتىڭ دۇرىس قوندىرىلماعانى	ينە جاعدايىن جوندەۋ جانە فۋرنيتۋرا ۇستاتقىشتى دۇرىس قوندىرۋ
7	فۋرنيتۋرانىڭ ساپاسى تومەن	فۋرنيتۋرانى اۋىستىرۋ
8	كەسە كولدەنەڭ كەزىندە فۋرنيتۋرانى نەمەسە باسپا تاباندى ينە سوعادى	ۇستاتقىشتى باسپا تاباندى،پلانكا جاعدايىنا قاجەتتى جانە ماتەريالدى جىلجىتۋ كولەمىنە قاجەتتى قوندىرۋ
9	ماشينامەن جۇمىس ىستەۋ ۋاقىتىندا بۇيىمنىڭ ىعىسۋى ينە باسپا تاباننىڭ قىسپالى ينە سەرىپپەسىنىڭ قىسۋ پلاستيكاسىنىڭ بوساۋى	باسپا تاباننىڭ قىسپالى ءتۇيىن قىسۋ پلاستيكاسىن جوندەۋ
10	پلاستيناعا ينە سوعىلادى جانە ماتەريالدى جىلجىتۋ مەحانيزم پلاستيناسى جاعدايىنىڭ ارتقى انىقتاۋشى بۇرانداسى	بەكىتپەنى دايىنداۋ ۇستىندە ماتەريالدى ىعىستىرۋ مەحانيزمى پلاستيناسىنىڭ جاعدايىن جوندەۋ
11	ءجىپتارتقىشتىڭ شامادان تىس قىسىپ قالۋى	قايىق جاعدايىن جوندەۋ،ونىڭ ينەگە ءوز ۋاقىتىندا ىڭعايىنا جەتۋ
12	ىلمەك تۇمسىعىنىڭ ينەگە ءتيىپ كەتۋ	ينەگە سالىستىرمالى ىلمەك جاساۋشى تەتىكتى جوندەۋ
13	ينە پلاستيناسىنىڭ بۇراندالارى بوساعان	بوساعان بۇراندانى بەكىتۋ
14	ىلمەك جاساعىش تەتىككە ءجىپتىڭ ءوز ۋىقىتىندا كەلمەۋى	ءجىپ بەرگىش جۇمىسىن ءوز ۋاقىتىندا جوندەۋ
15	ماتەريالدىڭ ءوز ۋۆقىتىندا جىلجىماۋىنان ينە باسقا جاققا قيسايادى	ماتەريالدىڭ ءوز ۋاقىتىندا جىلجىتۋدى رەتتەۋ
16	ماتەريالدى جىلجىتۋ مەحانيزم پلاستيناسىنا نەمەسە ينە باسپا تابانعا تىرەلدى	ماتانى جىلجىتۋ مەحانيزم پلاستيناسىن نەمەسە باسپا تابان جاعدايىن وزگەرتۋ
17	باسپا تابان ينە پلاستيناسىنا ماتەريالدى ناشار قىسادى	ماتەريالدارعا باسپا تابان قىسىمىن جوندەۋ
18	يەن ءۇشىن باسپا تابانداعى تىم ۇلكەن ساڭىلاۋ	باسپا تاباندى اۋىستىرۋ
19	ءجىپ تارتقىش سەرىپپەنىڭ اۋىتقۋى تىم جوعارى	ءجىپتارتقىش سەرىپپەنىڭ اۋىتقۋىن وزگەرتۋ
20	الدىڭعى وپەراسيادان كەيىن ءجىپتىڭ سوڭىنىڭ قىسقاسىن الۋ	جىپكە سالىستىرمالى پىشاقتىڭ جاعدايىن جانە ءجىپتى تارتقىش ۇزىندىعىن جوندەۋ
21	ءجىپ دۇرىس ساباقتالماعان	ءجىپتىڭ ساباقتالماۋىن تەكسەرۋ
22	ءجىپتىڭ ساپاسى تومەن	ءجىپتى اۋىستىرۋ
23	ينە نومىرىنە، ءجىپتىڭ ءنومىرى سايكەس كەلمەيدى	ءجىپتى جانە ينەني سايكەستەندىرىپ تاڭداۋ
24	قايىق تۇمسىعى ينەگە كەش كەلەدى جانە ءجىپ تارتقىش ءجىپتى ۇزەدى	ينە ىلمەگىنە نەمەسە قايىق تۇمسىعىنى ءوز ۋاقىتىندا كەلۋىن رەتتەۋ
25	قايىق بۇكپە ساقيناسىنا ماي جەتكىلىكسىز كەلەدى نەمەسە كەلمەيدى	قايىق بۇكپەسىندەگى ماي بەرگىشتىڭ جۇمىسىن رەتتەۋ

 

قازاقتىڭ ۇلتتىق كيiمدەرi

قازاقتىڭ ۇلتتىق كيiمدەرi ادامنىڭ ءومiر تiرشiلiگiمەن، فيلوسوفياسى، ءداستۇرi، ادەت-عۇرپىمەن تىعىز بايلانىستى دامىدى. ۇلتتىق كيiمدەر ءۇزدiكسiز (ەستەتيكالىق جاعىنان) جەتiلدiرۋ پروسەسiن باستان كەشiردi، ونىڭ فورماسى، ءتۇر-تۇسi، كونسترۋكسياسى (قۇرىلىمى) كوپ عاسىرلىق ءتاجiريبەدەن ءوتتi. حالىق ءوزiنiڭ ەستەتيكالىق تالاپتارىنا، iس-ارەكەتiنە، تۇرمىسىنا، گەوگرافيالىق جانە كليماتتىق ەرەكشiلiگiنە سايكەس كوستيۋم فورماسىن جاساپ، ونى ساقتاپ كيگەن.
ۇلتتىق كيiمنiڭ – بارلىق قۇرامداس ءبولiكتەرi (باس كيiمi، يىعى، بەلدiگi جانە سىرتقى كيiمi، اياق كيiمi، بەزەندiرiلۋi) بiرiن-بiرi تولىقتىرىپ بiرتۇتاس كوركەم انسامبل قۇرايدى. 
وعان كوركەم سيپاتتاعى قۇرىلىم ءتان. بۇل كوستيۋمدە (ماتا دايىنداۋ ءتاسiلiنەن، كيiم ءتۇرiنiڭ ءار ءتۇرلi پiشiمiمەن، كەستەلۋiنەن اپپليكاسيالاۋىنان ءنازiك ويىقتارىنان، كەستەلەنۋiنەن باستاپ حالىقتىڭ رۋحاني مادەنيەتiمەن قوسا اسا ماڭىزدى ءداستۇرلiك جاي-كۇيi ورىن العان.
ۇلتتىق كيiمدە جەكە ءبولiكتەرi مەن كومپونەنتتەرi ۇيلەسiم تاپقان.
ۇلتتىق كيiم ەستەتيكالىق جانە فورما كوركەمدiلiگiمەن، سىمباتتىلىعىمەن، ءساندi ورنەكتەرiمەن وتە اسەم كورiنەدi.

قازاقتىڭ ۇلتتىق كيiمدەرiندە حالىقتىڭ ەتنيكالىق تاريحى، الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق جانە كليماتتىق جاعدايى، سالت-داستۇرلەرi كورiنiس تاپقان. قازاقتار قۇلاننىڭ، سايعاق پەن ارىستاننىڭ، سونداي-اق جانات پەن سۋساردىڭ، بۇلعىننىڭ، سۋ تىشقاننىڭ، اق تىشقاننىڭ جانە كۇزەننiڭ تەرiلەرiن باعالاعان. اق تىشقان مەن بۇلعىننىڭ تەرiسi وزگە اڭ تەرiسiنەن گورi قىمبات باعالانعان. تەرiدەن سىرتقى كيiم تiگiلگەن. ونىڭ جالپى اتاۋىن قازاق «تون» دەپ اتاعان. اڭ تەرiسiنەن تiگiلگەن سىرتقى كيiمدi iشiك دەپ اتاعان. جانات iشiك – جانات تەرiسiنەن، قارا تۇلكi iشiك قارا تۇلكi تەرiسiنەن، قىزىل التاي تۇلكiسi iشiگi – قىزىل التاي تۇلكiسiنiڭ تەرiسiنەن دايىندالعان. تۇكتi جiبەكتەن تىستالعان بىلعارى iشiك قالىڭدىق جاساۋىنىڭ ەڭ قىمباتتى باعالى بۇيىمدارىنىڭ بiرi بولدى، بۇل بۇيىم «باس تون» دەپ اتالدى. قازاقتار اققۋ، گاگار (تەڭiز قۇسى) كوكقۇتان ءجۇنiنەن تون جاساۋ ءادiسiن جاقسى بiلدi. 1879 جىلى اقمولادا قازاقتىڭ قول ونەرi كورمەسiندە گاگار ءجۇنiنەن جاسالعان تون ەكسپوناتقا قويىلدى. گاگار تەرiسiنiڭ ءجۇنiن تاڭداي بiلۋ ءۇشiن جانە جاقسى وڭدەۋ ءۇشiن ەرەكشە قابiلەتتiلiك قاجەت. ساق ءداۋiرiندە ءداستۇر بويىنشا اققۋ مامىعىنان جاسالعان باقسىلار كيەتiن شەكپەن مەن كۇرتەشەگە ءقوڭiل ءبولiندi. بىلعارى توندار شۇعامەن، قامقامەن، جiبەكپەن تىستالىپ، ماتانىڭ ءتۇسiمەن ەرەكشەلەندi. تەك اتاقتى ادامدار عانا قۇندىز تەرiسiنەن جاسالىپ، كوپ شۇعامەن تىستالعان كوك تون كيدi. كەڭ ءارi ءسال ۇزىنىراق جاعالى توندار قۇلىن تەرiسiنەن تiگiلدi، ول «جارعاق تون» دەپ اتالدى. تون ەشكi تەرiسiنەن دە دايىندالعان. ولاردىڭ ۇزىن قىلشىعىن جۇلىپ تاستاپ، ءتۇبiتiن قالدىردى. مۇنداي تەرiدەن جاسالعان تون «قىلقا جارعاق» دەپ اتالدى. ەشكi تەرiسiنەن قازاقتار كۇدەرi يلەدi، شاپان، جەڭiل شەكپەندەر، شالبارلار تiكتi. پ.س.پاللاس ايتقانداي، قازاقتاردىڭ كيiمi ءبارiنەن بۇرىن»، «وڭدەلگەن ەشكi تەرiسiنەن دايىندالعان». «ەشكi تەرiسi جۇمساق ءارi جاۋىن-شاشىنعا ءتوزiمدi. ەشكi تەرiسi سىرتقى كيiمگە وتە قولايلى»، - دەپ جازدى ي.پ.فالك. سول سياقتى ا.ي.ليەۆشين دە ەشكi تەرiسiنەن دايىندالعان شاپاندار وتە ىڭعايلى ەكەنiن، ىلعال وتكiزبەيتiنiن، جەل مەن جاۋىن-شاشىننان قورعايتىنىن جازادى. ەشكi تەرiسiنەن جاسالعان شاپاندار «جارعاق تون» دەپ اتالدى.

شاپاندار مەن كەڭ شالبارلار (دامبالدار) جiبەك كەستەلەرمەن بەزەندiرiلگەن.

كيiز – ەجەلگi مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان قازاقتاردىڭ ءداستۇرلi ءارi ەڭ كونە ماتاسى. ءحۇI عاسىرعا تيەسiلi جۇقا كيiزدەن دايىندالعان كيiمدەر قازاقتىڭ ۇلتتىق كيiمiن زەرتتەۋشiلەردiڭ ەڭبەكتەرiندە تالدانعان.

قازاقتار قوي ءجۇنiنەن باسقا تۇيە ءجۇنiنەن دە كيiم دايىنداعان. بۇنداي كيiمنiڭ كونە ءتۇرiنiڭ بiرi – شەكپەن، ول – جاۋىن-شاشىننان، بوراننان، تابيعاتتىڭ جاعىمسىز قۇبىلىستارىنان قورعانۋ ءۇشiن تۇيە ءجۇنiنەن دايىندالعان كەڭ ءارi ۇزىن شەكپەن.

شەكپەندi بويالماعان تۇستەن (سارى، اق) جانە كوك، القىزىل تۇسكە نەمەسە باسقا تۇستەرگە بوياپ دايىنداعان. ءساندi شەكپەندi، ادەتتە، بويالعان جۇننەن جاسادى، تiگiستەرiن جiڭiشكە التىن نە كۇمiس وقامەن بەزەندiرگەن.

شاپان (Iح-حIءۇ عاسىرلاردا) – قازاقتاردىڭ نەگiزگi جانە بايىرعى كيiمi. ونى ايەلدەر دە، ەرلەر دە كيگەن. حالاتتار تەك كۇدەرiدەن عانا تiگiلمەگەن، سونىمەن بiرگە باسقا جاقتان اكەلiنگەن جiبەك، ءجۇندi جانە ماقتا-ماتادان دا تiگiلگەن. ورىستاردا حالاتتى كافتان دەپ اتايدى. ەرلەر مەن ايەلدەرگە ارنالعان قازاق كوستيۋمiنiڭ قۇرامداس ءبولiگi – بىلعارىدان، بارقىتتان، جiبەكتەن، جۇننەن جاسالعان بەلدiك. وسىنداي بەلدiكتiڭ اشەكەيلi ءتۇرi – كiسە. بۇل بۇيىم ايەلدەردiڭ وتە كەڭ جانە ءساندi بەلدiگiنە ۇقساس. نەگiزiنەن، ايەلدەر بەلدiگi جiبەكتەن جاسالادى. بەلدiك ءساندi توقىلعان جiبەك ماتادان، تۇيە ءجۇنiنەن، ەشكi ءتۇبiتiنەن توقىلعان. ايەلدەر بەلدiگiنە بارقىت تا قولدانىلدى. Iنجۋمەن تiگiلiپ بارقىت پەن جiبەكتەن دايىندالعان قاپسىرمالى بەلدiك «امار بەلدiك» دەپ اتالدى. سونداي-اق، جۇمساق ماتالاردان بەلبەۋلەر تiگiلگەن.

قازاق كوستيۋمiنiڭ قۇرامىنا اياق كيiمدەر دە ەندi: ەتiكتەر، كەبiستەر ت.ب. حIح عاسىردىڭ ورتاسىندا ورمانوۆ «قىرعىز ەتiكتەرiنiڭ وتە جۇمساق، جىلى، ىڭعايلى» ەكەنiن جازسا، م.ا.ليەۆانسكيي «اياققا قونىمدىلىعى تۋرالى» ايتقان. سالت اتقا مiنiپ ءجۇرۋ ءۇشiن كۇمiس جاپسىرمالى قاڭىلتىرمەن بەزەندiرiلگەن جەڭiل ەتiك - كەبiءس-ماسi قولدانىلدى. ايەلدەر ەتiگi جiبەكپەن ءادiپتەلiپ، قىزىل نە جاسىل نەفتيدەن تiگiلگەن. ايەلدەر ءماسi، كەبiستەرi ۇساق كۇمiسپەن ورنەكتەلگەن.

ايگiلi قازاق كوستيۋمiن زەرتتەۋشiسi ر.حودجايەۆانىڭ پiكiرiنشە، ءحۇش-حIح عاسىرلاردا شەتەلدە تۋنيكا ءتارiزدەس كەڭ يiنiشتi كيiمدەر بولدى. ونىڭ جاعاسى جابىق جەيدە ءتۇرiندە تiگiلگەن. دەگەنمەن، حIح عاسىردىڭ ورتاسىنان باستاپ كەڭ پiشiلگەن، يىعى ويىلىپ تiگiستەلگەن، جەيدەنiڭ كەۋدەسi تiك ويىلىپ، كەستەلەنiپ كەڭ قايىرىلعان نەمەسە كiشكەنتاي تiك جاعالى جەيدەلەر كەڭiنەن تاراعان. اۋەلi جەيدەنiڭ باس ويىعىن تەگiستەپ، ەكi جاعىنان شىمقاپ تiگiلگەن بايلام جاسادى، كەيiننەن ءوڭiرجيەك تiگiلiپ، ويىق باۋلى تۇيمەلەر سالىندى.

قازاق كيiمiندە كوشپەندi جانە وتىرىقشى، جارتىلاي وتىرىقشى حالىقتىڭ كاسiبiنە ساي جيناقتالعان نەگiزگi پرينسيپتەرi مەن كوركەم ويلاۋ جەتiستiكتەرi ورنەكتەلدi. وندا حالىقتىڭ قارقىندى ءومiرi، ەستەتيكالىق يدەالى كورiنiس تاپتى، قازاق حالقىنىڭ تاريحي قالىپتاسۋىنا نەگiز بولعان ەتنيكالىق ەرەكشەلiكتەردiڭ اسەرi بولدى. مىسالى، ءتۇرiك-قىپشاق ەتنوسىنا كيiمدi سول جاققا قاراي قاۋسىرۋ، شاپاندى كومكەرۋ، وعان گۇلدi سىزىقتار ورنالاستىرۋ، ايەلدەردiڭ كيمەشەكتەرiن ويىق شەتiمەن باسقا دەيiن كەستەلەۋ ءتان. ولار ارقادان تومەن قاراي ۇشبۇرىشتالعان ءتۇرiندە ءتۇسiرiلگەن. بالالاردىڭ، قىز بالالاردىڭ، ءانشi يمپروۆيزاتورلاردىڭ باس كيiمiنiڭ ۇكiمەن ساندەلۋiن عالىمدار قازاقتاردىڭ ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتكەن، اتا-بابالارىنان قالعان پۇتقا تابىنۋشىلىقتىڭ كورiنiسi دەپ ەسەپتەيدi.

قازاق كيiمiندە كورشiلەس حالىقتاردىڭ: ورىس، تاتار، قاراقالپاق، التايلىقتاردىڭ اسەرiن دە بايقاۋعا بولادى، ونىڭ وزبەك، ءتۇرiكمەن، قىرعىزداردىڭ ۇلتتىق كيiمدەرiمەن ۇقساستىعى دا بار. ءاسiرەسە، ەرلەر بەشپەنتiنiڭ پiشiمiندە، تۇتاس پiشiلگەن شاپانداردا، ەتiك پەن تاقيا ۇلگiلەرiندە، كۇلiشتەلگەن ايەل كويلەگiندە بايقالدى.

بارلىق ۇلتتىق كيiمدەر سياقتى قازاق كوستيۋمi دە ەۆوليۋسيالىق ءوسۋ جولىمەن دامىدى، ونىڭ دامۋىنىڭ نەگiزگi فورمالارى قورشاعان ورتا اسەرiنەن، اپتاپ جەلدi، قاتتى ايازدى دالا تiرشiلiگi جاعدايىندا، كوشپەلi تۇرمىستا ۇنەمi ات ءۇستiندە ەركiن قيمىل-قوزعالىسقا بەيىمدەلىنگەن كيiم قاجەتتiلiگiنەن تۋىندادى. وسىلايشا بۇل كوستيۋمنiڭ جەرگiلiكتi دالالىق ايماققا سايكەس قاراپايىم دا ءتوزiمدi، تۇتاس تا ىڭعايلى كيiم بولعانىن كورەمiز. دالالىق ايماقتاعى اۋقاتتى ادامداردىڭ كيiمدەرi ءساندi دە وتە ايشىقتى ەتiپ دايىندالۋىمەن ەرەكشەلەنەدi. بۇل كوستيۋمدەر التىن جانە كۇمiس جiپتەرمەن ءادiپتەلiپ، مارجان-التىن نە كۇمiس جالاتىلعان قاڭىلتىر مەتالدارمەن اشەكەيلەندi.

قازاق ۇلتتىق كيiمدەرiندە بەلگiلi بiر جاس ايىرماشىلىقتارىنا بايلانىستى ءساندi كيiم مەن كۇندەلiكتi تۇرمىستىق كيiم اراسىندا ورەسكەل ايىرماشىلىق بولدى.قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى ۇرپاقتان–ۇرپاققا ميراس بولىپ كەلە جاتقان باي مۇرا

قازاق ۇلتتىق كيiمدەرiنiڭ كلاسسيفيكاسياسى

قازاق ۇلتتىق ءداستۇرلi كيiمدەر ەرلەر، ايەلدەر، بالالار كيiمi جانە جەڭiل جانە سىرتقى كيiمدەر، سونداي-اق ماۋسىمدىق، مەرەكەلiك، كۇندەلiكتi تۇرمىستىق كيiمدەر بوپ ءبولiنەدi.

قازاق ۇلتتىق كيiمدەرiنiڭ iشiندە، ءاسiرەسە ايەلدەر كيiمدەرiنiڭ، سيلۋەت، پiشiم جانە اشەكەيلەۋ ءتاسiلiنiڭ ۇقساستىعىنا قوسا، پروپورسياسىندا، ماتا تاڭداۋدا، ونىڭ ءتۇسiنiڭ ۇيلەسiمدiلiگiندە ايىرماشىلىقتار بولادى. بۇل كەيبiر جەكە ايماقتاردا سۇلۋلىق پەن ۇيلەسiمدiلiك جايلى قالىپتاسقان ۇعىم قولونەر ءداستۇرiنە باعىنعاندىقتان، كيiمنiڭ بايىرعى فورمالارىنىڭ كوبiرەك ساقتالۋىنا بايلانىستى. ءار ايماقتا كيiم ءار ءتۇرلi تiگiلدi، بiراق بويجەتكەن قىزداردىڭ كيiمiنiڭ جاس كەلiنشەكتiڭ كيiمiنەن نەمەسە جاسى ۇلعايعان ايەل كيiمiنەن ايىرماشىلىعى بولدى.

كۇندەلiكتi كويلەك بۇل مىقىن جاعى جيi بۇرلەنگەن، ەتەگi وتە تولقىندى، وتە ءۇلپiلدەگەن جەڭiل ماتادان جاسالعان بويجەتن قىزداردىڭ كۇندەلiكتi كيەتiن كويلەگi. جەڭi ۇزىن، بۇرمەلەنگەن، جاعاسى دوڭگەلەك، اشىق.

ءوڭتۇستiكتiڭ بويجەتكەندەرi سارىارقاداعى قۇربىلارىنا قاراعاندا، تiك سيلۋەتتi 2-3 قاتپارلى جەڭiل كويلەكتەر كيدi، جەلبiرشەك ورنىنا بەلدەمشەلەر كيدi. كەيدە قاتپاردان جوعارىراق ۇساق جەلبiرەۋiشتەر، بارقىتتى قامزول، تەرi كالوش-كەبiس كيدi. باسىنا ۇزىن ءارi جيi شاشاقتى جiبەك ورامال جامىلدى، كەيدە شاپكا قاسابا كيگەن.

بويجەتكەن كوستيۋمiنە التىن جانە كۇمiس جiپتەرمەن، iنجۋ مارجان مونشاقتارمەن، التىن، كۇمiس اشەكەيلەرمەن، قىمبات تاستارمەن كومكەرiلگەن جاپسىرمالار ەرەكشە ءسان بەرەدi، باس كيiمدەرiنە ۇكi تاعىلدى.

كۇيەۋگە شىققان ايەل (ايەل جانە انا بولعان سوڭ)، ادەت-عۇرىپ بويىنشا بويجەتكەن قىزدىڭ كيiمiنەن گورi ۇزىنىراق، جەلبiرشەكسiز كويلەك كيگەن. ول مەتالل قاپسىرماسى بار (كەيدە تۇيمەلەنگەن) قامزول كيدi. باس كيiم – (كيمەشەك) كيۋ جانە ونىڭ ءار ءتۇرi سۇلاما، كۇندiك، ورامال تارتۋ داستۇرگە اينالعان. كۇيەۋگە شىققان ايەل شاشىن، ءاسiرەسە، ماڭداي شاشتارىن، باسقالاردىڭ كوزiنەن جاسىرۋى تيiس بولعان. كۇيەۋگە شىققان ايەلدiڭ ۇيدەن جالاڭباس شىعۋىنا جانە شاشىن ەكi ءورiم نەمەسە كوپ ءورiم ەتiپ ءورۋiنە تىيىم سالىنعان.

قىستى كۇنگi ايەلدەر كوستيۋمi كومپلەكتiسiنە الىپ-سالمالى استارى بار بارقىتتان جاسالعان شاپان ەنەدi، ال اۋقاتتى ايەلدەر وزدەرiنiڭ ءال-اۋقاتىن كورسەتۋ ءۇشiن اڭ تەرiسiنەن جاسالعان iشiك كيگەن. بۇل ورامالمەن نەمەسە باس كيiممەن، ءبورiك پەن (اڭ تەرiسiنەن جاسالعان) تولىقتىرىلعان. ايەلدەر اياقتارىنا جىلى ەتiك كيدi.

ايەلدەر كوستيۋمiنiڭ بiر ءبولiگi شالبارلار – دامبال بولىپ سانالادى، ول تۇتاس بiر ماتادان (پiشiمi تiك سىزىقتار بولىپ كەلەدi) تiگiلەدi. وسىلاي سىرتقى شالبارلار دا تiگiلگەن.

وزبەك-تاجiك شالبارلارىنا قاراعاندا، قازاق شالبارلارى كەڭiرەك جانە قىسقاراق. ونى ەتiكتiڭ iشiنە سالىپ كيگەن.

ايەلدەردiڭ باس كيiمi iشiندە ەڭ نەگiزگiسi – ۇيلەنۋ تويىندا كيiلەتiن باس كيiم – ساۋكەلە.

ساۋكەلە – حIح عاسىردىڭ سوڭىنا دەيiن قولدانىلعان ەرتەدەگi كيiمنiڭ بiرi. يا.ي.يبراگيموۆتىڭ سيپاتاۋىنشا: «ساۋكەلە – كۇمiس جانە التىن تيىنمەن، مارجانمەن، iنجۋمەن اشەكەيلەنگەن كونۋس ءتارiزدەس بيiك ەتiپ جاسالعان باس كيiم. ونىڭ ۇزىندىعى – 1،5 ارشىن. بۇل باس كيiمدi العاشقى ۇيلەنۋ كەزەڭiندە، بiر جىلعا جۋىق ۋاقىت كيگەن، سونان سوڭ ءتورت نە بەس جىل بويى، تەك قانا ۇلكەن توي-تومالاقتاردا كيگەن. حIح عاسىردا قىمبات ساۋكەلەلەر مىڭ سومعا دەيiن نەمەسە تاڭداۋلى ءجۇز اتتىڭ قۇنىنا دەيiن جەتكەن.

كۇيەۋگە شىققان سوڭ، بiر جىلدان كەيiن ايەلدەر باس كيiمگە وتە قاراپايىم ءارi ءتوزiمدi دە قولايلى جەلەك تاققان. بۇل كونۋس ءتارiزدەس تiرەگi التىن جانە كۇمiس نەمەسە ءار ءتۇرلi ءتۇستi تاڭبامەن اشەكەيلەنگەن، جارقىراعان ماتادان تiگiلگەن، التىن-كۇمiس جiپپەن كومكەرiلگەن، فولگامەن قاپتالعان ساۋكەلەنiڭ بiر ءتۇرi. 

بالا تۋىلعاننان كەيiن جاس كەلiنشەك ءۇشiنشi باس كيiمگە كوشەدi. بۇل اق ماتادان تەگiس ەتiپ تiگiلگەن كيمەشەك. 

قازاقتاردا بالالار مەن ءجاسوسپiرiمدەردiڭ كيiمi قۇرىلىمى جاعىنا ەرەسەك ادامداردىڭ كiشiرەيتiلiپ الىنعان تۇردەگi كيiمiنە سايكەس كەلەدi. يت كويلەك پەن ماقتا سىرىپ تiككەن كەۋدەشەلەر مەن شالبارلارىنان باسقاسىنىڭ ۇلكەندەر كيiمiمەن ۇقساستىعى ولاردىڭ ءوز بالالارىن تەزiرەك ەرەسەك بولۋىن كورگiسi كەلەتiندiكتەرiنەن بولسا كەرەك. 

قازاقتاردا ەرلەر كوستيۋمi ايەلدەر كوستيۋمiنە قاراعاندا بiركەلكi. ول iشكi جەيدەدەن (كويلەك، شالباردان)، شاپاننان، بiر تەكتەس شۇعادان جاسالعان شەكپەننەن، قوي ءجۇنiنەن جاسالعان تابيعي ءتۇستi كەڭ دامبالدان (شالباردان) تۇرادى، شالباردىڭ بالاعى، ساپتاما ەتiككە سالىنادى، كەيدە iشiنەن كيiز شۇلىق-بايپاق كيiلەدi.

ءوڭتۇستiك قازاقستاندا بەشپەنت جامباستان ءسال تومەندەۋ، مىقىنعا جابىسىڭقىراپ تiگiلگەن، جوعارعى جاعىنان بiر عانا تۇيمەمەن تۇيمەلەنگەن. وسى بەشپەنتكە سايكەس تiك جاعالى جۇقا ماقتا-ماتادان كويلەك تiگiلگەن، ول قيعاشتاۋ تۇيمەلەنiپ، بەلدiكپەن شالبارعا سالىنعان. جiگiتتiڭ كوستيۋم كومپلەكتiسi شالبارىنىڭ تۇيمەلەنۋi، كەڭ بەلدiكپەن بەلدiكتەنۋ حIح عاسىردا ورىس پiشiمiنiڭ اسەرiنەن پايدا بولعان.

جاس جiگiتتiڭ بەشپەنتi، سايعاق قۇلىن تەرiسiنەن جاسالعان بiز كەستەلi شالبارى كەڭ تارالعان. ماۋسىمعا بايلانىستى بەشپەنتتەر جىلى ەتiپ جاسالىنعان. قىس ءتۇسiسiمەن، ەركەكتەر قوي نە قاسقىر تەرiسiنەن دايىندالعان. تۇلىپقا ورانىپ، باستارىنا تۇلكi تەرiسiنەن تiگiلگەن تۇماق، اياقتارىنا اۋىر بىلعارى ەتiك-ساپتاما كيگەن. قوي تەرiسiنەن جاسالعان تۇلىپ تەرi جانە ءجۇندi استارمەن تۇيمەلەنگەن، كۇپiمەن سيرەك اۋىستىرىلعان. كۇپi – قازاقتاردىڭ، ءاسiرەسە، مال باعۋشىلاردىڭ ەڭ ەجەلگi كيiمiنiڭ ءتۇرi. 

ەرلەر كوستيۋمiنiڭ جيىنتىعىنىڭ قۇرامىنا ەجەلدەن بەرi كەلە جاتقان كيiزدەن دايىندالعان كەبەنەك ەنەدi. بۇل كيiمدi قىستىق كيiمنiڭ سىرتىنان تابىنشىلار (مالشىلار) كيگەن.

ەرلەردiڭ سىرتقى كيiمiنە تۇيمەلەر قادالماعان سەبەپتi وعان بەلدiك تاعۋ قاجەت بولدى.

ەرلەر باس كيiمi. ەرلەر باس كيiمدەرiنiڭ نەگiزگi ءتۇرi بولىپ ەرنەۋi ءۇلبiرمەن كومكەرiلگەن، دوڭگەلەك پiشiندi ءبورiك سانالعان. ونىڭ قۇندىز ءبورiك، پۇشپاق ءبورiك، قارا ءبورiك جانە ت.ب. تۇرلەرi بار. ولار ماتەريالدارىنا، پiشiم بولشەكتەرiنە قاراي اجىراتىلادى. 

ەرلەر اياق كيiمدەرi. ەر ادامدار وڭى مەن سولىن ايىرمايتىن، بiر اياعىنان ەكiنشi اياعىنا اۋىستىرىپ كيە بەرۋگە بولاتىن ەتiكتەردi ۇزاق ۋاقىت كيگەن. قازاق حالقىنىڭ ەتiكتەرiنiڭ وڭ سىڭارى مەن سول سىڭارىنا اجىراتىلاتىن تۇرلەرi كەيiنiرەك، ەۋروپا مادەنيەتiنiڭ اسەرiمەن پايدا بولدى.

كامزول دايىنداۋ تەحنولوگياسى

P	بۇيىمنىڭ وڭدەلۋ  وپەراسياسى	قۇرال-جابدىقتار	تىگىس ەنى	ۋاقىت
1	ماتاعا ۇلگىنى ورنالاستىرۋ	قول جۇمىسى	--------	5 مين
2	ءپىشىم بولىكتەرىن	قايشى		5-7 مين
3	الدىڭعى بوي بۇكپە سالۋ	لەكالو		5 مين
4	بۇكپەنى باستىرىپ تىگۋ	Brother LX1400	3-5 مم	5-7 مين
5	جانىنا قاراي جاتقىزىپ ۇتىكتەۋ	ۇتىك	-------	5 مين
6	ارتقى بويعا بۇكپەسىنن بەلگىلەۋ	بور لەكالو		5-7 مين
7	بۇكپەنى باستىرا تىگۋ	Brother LX1400	3-5 مم
8	جاتقىزا ۇتىكتەۋ	ۇتىك	قول جۇمىسى
9	الدىڭعى بويدى ج/ە ارتقى بويدى قوسىپ تىگۋ	Brother LX1400		15 مين
10	تورلاۋ	Brother LX1400	5 مم	15 مين
11	الدىڭعى ج/ە ارتقى بويدىڭ تومەنگى بولىگىن قوسىپ تىگۋ	Brother LX1400	10 مم	10 مين
12	تورلاۋ	Brother LX1400	5 مم	15 مين
13	جاتقىزا ۇتىكتەۋ	ۇتىك	------	5 مين
14	الدىڭعى ج/ە ارتقى بويعا تومەنگى بولىكتەرىنە ويۋ مەن اشەكەيلەۋ	پفافف 2140		30 مين
15	ارتقى بويعا سىدىرما ورنىن بەلگىلەۋ	بور	-------	7 مين
16	سىدىرمانى قوسىپ تىگۋ	Brother LX1400	7 مم	10 مين
17	مويىن ويىندىسىنا تاسپا قوسىپ تىگۋ	Brother LX1400	5 مم	10 مين
18	قولتىق ويىندىسىنا تاسپا قوسىپ تىگۋ	Brother LX1400	5 مم	10-15 مين
19	بۇيىمنىڭ ارتىق جىپتەرىن تازالاۋ	قول جۇمىسى	-----	5 مين
20	دايىن بۇيىمدى ءىجو وپەراسياسىمەن وڭدەۋ	قول جۇمىسى	----------	10 مين
21	بارلىعى			183 مين

 

بۇيىم ەتەگىن وڭدەۋ.

بۇيىمنىڭ تومەنگى بولىگىن وڭدەۋ تورلانعان قيىقتى، قوسارلى بۇگىلگەن تىگىستى،يرەك تىگىممەن وڭدەلگەن جابىق قيىقتى،جابىق قيىقتى بولىپ بولىنەدى. وڭدەۋ ءتاسىلى ماتانىڭ تۇرىنە بايلانىستى.بۇيىمدى تىگىن ماشيناسىندا نەمەسە قولمەن جىمىرۋعا بولادى. ماقتا ماتا نەمەسە جىبەك ماتادان تىگىلگەن كويلەك، حالات، بلۋزكانىڭ ەتەگىن جابىق قيىقتى بۇگۋ تىگىسىمەن ماشينادا وڭدەگەن دۇرىس. قالىڭ ماتادا تىگىلگەن بۇيىمنىڭ ەتەگىن الدىن الا قيىقتاردى تورلاپ الىپ،اشىق قيىقتى بۇگۋ تىگىسىمەن وڭدەۋ. جۇمىس اياعىندا بۇيىم ەتەگى مىندەتتى تۇردە ىلعالدى-جىلۋمەن وڭدەلەدى.

1. بۇيىم ەتەگىن اشىق قيىقتى بۇگۋ تىگىسىمەن وڭدەۋ جۇمىسىن رەتتىلىگى بويىنشا ورىنداۋ.  

بۇيىمنىڭ  تومەنىنەن 2-6 سم-گە دەيىن ولشەنىپ بەلگىلەنەدى، سىزىق جۇرگىزىلەدى.

تومەنگى شەتىن ماشينامەن زيگزاگ تىگىسىمەن، قولمەن تورلاۋ تىگىسىمەن جيەكتەۋ.ۇتىكتەيمىز.

تومەنگى جانە جوعارى كوكتەۋ تىگىستەرىن جۇرگىزۋ.

قيىق شەتىن اشىق قالدىرىپ، تەرىستەمە جاعىنا قايىرىپ بۇگىپ شىعۋ.

بۇيىمدى تەرىس جاعىنان ۇتىكتەۋ.

 

قورىتىندى

ءبىز كيىمدى مودەلدەۋدىن نەگىزگى پروسەستەرىن كيىم تۇرلەرىنىڭ كومپازيسياسىن مەنگەردىك جانە كيىمدەردە ۇلگىلەۋ بارىسىندا ويىمىز دامىپ كوركەمدىك قۇرالداردى تاڭداۋدى ۇيرەندىك ءبىز ماماندار ياعني تىگىنشى مودەلدەۋدىن جانا مودەلدەرىڭ جانا پروسەستەرىمەن ءسان باعىتتىمەن سۋرەتشى-مودەلدەر شىعارماشىلىعىمەن تانىستىق. كيىم-ديزاين وبەكتىسى ديزاين ىس-تاجىريبە مەن كوركەمدەۋ ادىستەرىنىڭ جيىنتىعى نەگىزىندە ماتەريالدىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتار جاساۋ سالاسىنا جاتادى.كوپ بۇيىمداردىڭ جيىنتىعىنان قۇرالعان كيىم مىناداي قىزمەتتەردى اتقارادى. شىعىس قازاقستاندا ەرلەر تاقيانى استىڭعى باس كيىم رەتىندە مىندەتتى تۇردە كيگەن. ولاردى ساپاسى جانە ءتۇسى ءار ءتۇرلى ماتالاردان تىككەن. ادەتتە ولار جۇقا ماتالارمەن استارلانعان، كەيدە ولاردىڭ اراسىنا ءجۇن نەمەسە ماقتا سالىنعان ماتا قاباتتارى بولعان. ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ەڭ كوپ تارالعان تاقيالار ءتۇرىنىڭ ءتورت ءۇشبۇرىشتى قيمادان ءتۇراتىن قالقانى مەن توبەسىنەن 5-7سم ەندىلىكتە اۋزى ءسال كەڭەيتىلگەن. ۇلتتىق باس كيىم ءتۇرلى پۋلىشتەن تىگىلىپ جاسالادى، مانداي جاعى ويۋلارمەن بەزەندىرىلگەن ەر ازاماتتارعا وتە ىنعايلى .

قورتا ايتاتىن بولسام بۇل جۇمىستى جازۋ بارىسىندا ماعان ۇلتتىق باس كيىمدەر ۇناعان بولادىن. سول سەبەپدەن مەن ديپلومدىق جۇمىسىمدى باستاعان ەدىم. ديپلومدىق جۇمىسىمدا قازاق حالقىنىڭ باس كيىمى جايلى جازدىم.ۇلى دالا كوشپەندىلەرىنىڭ تاريحىمەن تىعىز بايلانىستى. بىزگە كوشپەندىلەر بىرنەشە مىڭدىعىن جىلدار بويى ساقتاعان سالت ءداستۇرىن، كيىم كيۋ مادەنيەتىن، قاجايىپ وركەنيەتىن مۇراعا قالدىرىپ كەتتى. وسى اتا-بابالارىمىزدىڭ وتكەن تاريحى، ولار جاساپ كەتكەن دۇنيەلەر كۇنى بۇگىنگە دەيىن ماڭىزىن جويماي، مۇراگەر ءبىزدىڭ قىزىعىۋشىلىعىمىزدى تۋدىرىپ وتىر. وسى ماقساتتا  بۇگىنگى جاس ۇرپاققا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق باس كيىمىن تانىتىپ، جاڭعىرتقىم كەلدى. مەنىڭ تانداعان تاقيام اركىمنىڭ كونىلىنەن شىعادى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى قازىرگى زامانعا ساي تىگىلگەن.

قولداناتىن ادەبيەتتەر

1. تىگىن ءوڭدىرىسىنىڭ تەحنولوگياسى. ب.ساتىبالدينوۆا.م سالىمبايەۆا
2. كيىمدى دايىنداۋ تەحنولوگياسى. م.نۇرجاساروۆا ك. كۋچاربايەۆا. ا.رۋستەموۆا
3. تىگىن ءوڭدىرىسىنىڭ جوباسى. ا.ورالبەكوۆا س.ءابدىجاروۆا
4. كيىمدى كونسترۋكسيالاۋ جانە تىگىڭ تەحنولوگياسى. ا.اسانوۆا گ.تاستانبەكوۆا
5. ويۋ-ورنەكتىڭ جاساۋ جولدارى. ساپار تولەنبايەۆ. مارگاريتا ومىربەكوۆا

---