InfoHub Logo

شىعىس قازاقستان وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ
«تارباعاتاي كوللەدجى» كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسى
دايىنداعان: ءىىى كۋرس ستۋدەنتى سەرىكبەكوۆ الىبەك
جەتەكشىسى: اراپبايەۆا شاربات بەيسەنگالييەۆنا

 

الەم ەلدەرى قازىرگى تاڭدا تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىمنىڭ قاجەتتىلىگىن العاشقى ورىنعا قويا باستادى. ەلىمىزدىڭ تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسۋى ەڭبەك نارىعىنىڭ قۇرىلىمىنا ەلەۋلى وزگەرىستەر اكەلىپ ءبىلىمدى دە بىلىكتى، بەلسەندى ازاماتتىق ۇستانىمى بار ازاماتتار، باسەكەگە قابىلەتتى كاسىبي ماماندارعا دەگەن سۇرانىس كۇن ساناپ ارتا تۇسۋدە. سول سەبەپتى ۇلتتىق دەڭگەيدەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى-ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە ساياسي ومىرىنە قاتىسۋعا دايىن قۇزىرەتتى، ينتەللەكتۋالدى جانە رۋحاني جاعىنان دامىعان تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتۋ.

ەلىمىزدەگى تەحنيكالىق دامۋ ءاربىر ادامنىڭ جوعارعى دەڭگەيدە گرافيكالىق ساۋاتتىلىعىمەن، مادەنيەتتىلىگىمەن تىعىز بايلانىستى. ءوندىرىستى مەحانيكالاندىرۋ، اۆتوماتتاندىرۋ جانە ولارمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ادامداردىڭ تەحنيكالىق ساۋاتتىلىعىن كەرەك ەتەدى. ال تەحنيكالىق ساۋاتتىلىق سول ادامداردىڭ سىزبالاردى ەركىن وقي دا،ولاردى ورىنداي دا ءبىلۋى ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. زامان تالابىنا سايكەس بۇرىنعى سىزۋ ءپانىن وقىتۋ باعدارلاماسىنا كەيبىر وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، نەگىزىنەن تەحنيكالىق سىزبالارعا كوبىرەك كوڭىل بولىنگەن (بۇل جەردە ايتا كەتۋ كەرەك،وسىعان دەيىنگى باعدارلامالاردا نەگىزىنەن گەومەتريالىق قۇرىلىمدارعا سايكەستەندىرىلىپ جاسالعان بولاتىن. ساباققا بەرىلگەن ۋاقىتتىڭ ءبىرازى سول گەومەتريالىق دەنەلەر جانە ولاردىڭ كومبيناسيالارى تاقىرىپتارىنا بولىنەتىن).

عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىنا سايكەس كوللەدج ستۋدەنتتەرىنىڭ گرافيكالىق دايىندىعىن جاقسارتۋدى كەرەكتىگى، بۇل - ءومىر تالابى. وسىعان بايلانىستى وقۋ پاندەرىنىڭ سيستەماسىندا سىزۋ ءپانىنىڭ الاتىن ورنى انىقتالىپ، ول ءوز ورنىن تابۋ كەرەك. نەعۇرلىم وسى ءپاندى وقىتۋ ادىستەمەلەرىن جەتىلدىرىپ، ونى ومىرگە دۇرىس پايدالانا بىلسەك، سوعۇرلىم ادامزات تىرشىلىگىنىن بارلىق سالاسىندا قولدانىلاتىن سىزبالاردى وقۋشىلارىمىز وقي دا، ورىنداي دا الار ەدى.    

سىزبا دەپ نارسەنىڭ كەسكىنى جانە ونى تۇسىندىرۋگە قاجەت باسقا دا مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن قۇجاتتى اتايدى. سوندىقتان سىزبا — ۇشاقتار، كەمەلەر، زىمىراندار، تراكتورلار، ەكسكاۆاتورلار جانە ت.ب. جاساۋ ءۇشىن، كەز كەلگەن عيماراتتار، كوپىرلەر، جولدار، سوڭداي-اق سۋ، گاز، مۇناي، ەلەكتر ەنەرگياسىن ت.ب. جەتكىزۋگە ارنالعان ءارتۇرلى جەلىلەر تۇرعىزۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن نەگىزگى قۇجات بولىپ تابىلادى. XIX عاسىردىڭ باسىندا-اق فرانسۋز عالىمى گاسپار مونجدىڭ «سىزبا -تەحنيكا ءتىلى» دەۋى تەگىن ەمەس.

سىزۋ - تەحنيكا ءتىلى بولعاندىقتان، كازىرگى زامانعى ءوندىرىستىڭ نەگىزگى، زاڭدىلىقتارىن تۇسىنۋدە اتكاراتىن كىزمەتى وراسان زور. كۇن سايىن زاۆودتاردا ءار ءتۇرلى بۇيىمدار، ۇشاقتار، تۇرمىستىق بۇيىمدار، ت.ب. نارسەلەر جاسالىپ جاتىر. بۇلاردىڭ ءبارىن سىزباسىز جاساپ شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. سىزبالار بويىنشا ماشينالاردىڭ تەتىك بولشەكتەرىن دايىنداپ، دايىن بولشەكتەردەن كۇردەلى ماشينا مەحانيزمدەرىن قۇراستىرادى. سىزۋ تەحنيكادا عانا كەرەك ەمەس. ءبىزدىڭ  زامانىمىزعا ساي كەز كەلگەن ماماندىق يەلەرىنىڭ ۇنەمى سەرىگى بولىپ تابىلادى. ءبىز بۇل قۇبىلىسقا كوڭىل بولە بەرمەيمىز. تەك قانا، «نەگە مۇنداي؟، نەگە سونداي؟، نەگە قيسىق؟، نەگە ءتۇزۋ؟» ت.ب. وسىنداي سۇراقتار تۋىنداعاندا عانا، سول سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ شىتىرمان سىزىقتار، ولشەمدەردى قاعاز بەتىنە قالاي تۇسىرگەنىمىزدى بىلمەي قالامىز. بۇل – سىزۋ. دەمەك، تەحنيكانىڭ دامۋىنىڭ ءتىلى.

سىزۋ ءپانىنىڭ ماڭىزى. سىزۋ - گرافيكالىق كەسكىندەردى راسىمدەۋ، ورىنداۋ جانە ايىرىپ تانۋ تەورياسىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارى جانە پراكتيكالىق امالدارى وقىلاتىن وقۋ ءپانى. سوندىقتان سىزۋدى تەحنيكا ءتىلى رەتىندە عانا انىقتاۋ جەتكىلىكسىز. سىزا ءبىلۋ — جازا جانە وقي بىلۋدەن كەيىنگى ەكىنشى ساۋاتتىلىققا اينالدى. ولاي دەيتىنىمىز، سىزۋدى مەڭگەرۋدىڭ ناتيجەسىندە عانا ادام قاعازدا نەمەسە ديسپلەي ەكرانىندا ءوز ويىن (ويلاپ تاپقانىن) دۇرىس كەسكىندەي الادى جانە باسقالار ورىڭداعان نەمەسە ءارتۇرلى تەحنيكالىق قوندىرعىلار ەكراندارىندا پايدا بولعان كەسكىندەردى تۇسىنە الادى.

سىزۋ ءپانىنىڭ مىندەتى. قۇراما سىزبالاردى وقي بىلۋگە ستۋدەنتتەردى وقىتىپ-ۇيرەتۋدە بۇيىمداردىڭ گەومەتريالىق فورمالارى جايلى جانە بولشەكتەردىڭ ءوزارا ورنالاسۋ جايىن، ولاردىڭ قۇرامدى بولىكتەرىن، بۇيىمنىڭ جۇمىس جاساۋىن، سونداي-اق وزگە تەحنيكالىق جانە ونىڭ تەحنولوگيالىق سيپاتتاماسىن قاجەتتى مالىمەتتەردى ماقساتتى باعىتتا الۋعا كومەكتەسەتىن بۇيىمدار جايلى اقپاراتتاردى وقۋدىڭ بەلگىلى ءبىر جۇيەلىلىگىن جاساپ شىعۋ ۇسىنىلادى.

سىزۋ ساباعى ستۋدەنتتەردىڭ لوگيكالىق ويلانۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، كورۋ، قاداعالاۋ، ولاردى سالىستىرۋ، تالداۋ، سينتەزدەۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالۋ كەرەك. باعدارلاما ءاربىر ساباققا وقۋ ماتەريالدارىن تياناقتى دايىنداپ، ولاردىڭ ستۋدەنتتەرگە كوپ سالماق تۇسىرمەيتىن جاعى دا قاراستىرىلۋى كەرەك. بەرىلەتىن تاپسىرمالاردىڭ كوپ ۋاقىتتى المايتىندان، ءبىراق تەرەڭ تۇسىنەتىندەي جاتتىعىلاردىڭ ۇلگىسى دايىندالادى. قوعامنىڭ دامۋ جولىنداعى وندىرگىش كۇشتەر مەن عىلىمي تەحنيكالىق پروگرەستىڭ ءوسۋى تەحنيكالىق مامانداردى دايىنداۋعا جوعارى تالاپتار قويادى. تەحنيكالىق بىلىمدەرىن جان-جاقتى تەرەڭ يگەرۋدىڭ ماقساتى، سىزبا تۇرلەرىن پراكتيكا جۇزىندە ورىنداي الۋى مەن قاتار اۋىزشا وقي الۋى جەتىستىكتەرى، گرافيكالىق ساۋاتتىلىق ەكەندىگىن ءتۇسىنۋ كەرەك.

سىزۋ ءپانىن وقىتۋدىڭ باستى ماقساتى، ستۋدەنتتەردىڭ كەڭىستىكتەگى كورىنىستەرى كوز الدىنا ەلەستەتۋدى دامىتۋ ارقىلى وقۋشىلارعا سىزبالاردى ەركىن وقي ءبىلۋىن جانە ولاردىڭ تەحنيكالىق سۋرەتىن ورىنداۋ، سۇلباسىن سىزۋ ءبىلۋىن دامىتۋتەحنيكالىق سىزبالاردى وقي دا، ورىنداي دا بىلۋىنە جول اشۋ، مەحانيزمدەگى بولشەكتەردىڭ ءوزارا بايلانىسىن سىزبالار ارقىلى وقي ءبىلۋى، ولاردىڭ كەڭىستىكتەگى زاتتاردىڭ ورنالاسۋىن كوز الدىنا ەلەستەتە ءبىلۋىن ۇيرەتۋ بولىپ تابىلادى. بۇل كەلەشەكتە  ءارتۇرلى كاسىپتەگى، ءارتۇرلى ماماندىقتا جۇمىس ىستەيتىن ادامداردىڭ ءتۇرلى وپەراسيالاردى ورىنداۋدا ءوز ويلارىن تولىق جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك جاسايدى. وقىتۋشى سىزۋ ءپانىنىڭ باعدارلاماسى بويىنشا كەرەكتى كورنەكى قۇرالدارمەن ديداكتيكالىق ۇلەستىرمە ماتەريالدارىن ىزدەنە وتىرىپ، شارشاماي، ۋاقتىلى دايىنداپ وتىرسا، وسى ءپاندى وقىتۋ بارىسى جاندانا ءتۇسىپ، ستۋدەنتتەردىڭ بۇل پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتار ەدى جانە العان تياناقتى ءبىلىمىن كەلەشەكتە ەركىن قولدانا الۋىنا مۇمكىندىك بولار ەدى.

ءاربىر وقىتۋشىنىڭ الدىندا ءۇش سۇراق تۇرادى: نەگە وقىتۋ، نە ءۇشىن وقىتۋ جانە قالايشا وقىتۋ.

وقىتۋ ادىستەمەلەرىنە عىلىمي تۇرعىدان انىقتاما بەرەتىن بولساق: سىزبا ادىستەرى  - بۇل جالپى ءبىلىم بەرۋدىڭ، تاربيەلەۋدىڭ ماقساتى مەن تالابىنا سايكەەس گرافيكالىق ساۋاتتىلىقتىڭ مازمۇنى مەن ادىستەرىن انىقتايتىن پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ ءبىر سالاسى. سونىمەن بىرگە سىزۋ ادىستەرى گرافيكالىق جۇمىستار ورىنداۋداعى فورمالاردى تالداۋدا جانە وقۋ پروسەسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋدا ۇنەمدى تاسىلدەردى قولدانۋ ادىستەرىن زەرتتەيدى.

سونىمەن قاتار سىزۋ ءپانىن وقىتۋ پروسەسىندە وقۋشىنىڭ وزىندىك ەركىن شىعارماشىلىعىن دامىتۋدى كەڭىنەن قامتۋ كەرەك. ءبىراق ءاربىر وقىتۋشى ءوزىنىڭ پەداگوگيكالىق قولتاڭباسىنا، تەمپەرامەنتىنە، ەرۋديسياسىنا، شەبەرلىگىنە جانە وزىندىك مىنەز-قۇلقىنا سايكەس ءوز تاجريبەسىندە باسقا دا ءارتۇرلى ادىستەرمەن بىرگە وزگە تاسىلدەردى قولدانۋى دا مۇمكىن.ءاربىر تاجىريبەلى وقىتۋشى ءاردايىم وقۋلىقتان وقىپ بىلگەنىن سىن كوزبەن قاراپ، ءوزىنىڭ كاسىبي تاجىريبەسىمەن سالىستىرا وتىرىپ، ناقتى جاعدايىنا بەيىمدەگەننەن كەيىن عانا ول كىتاپتى قالاي قولدانۋعا بولاتىنىن ويلانا وتىرىپ، شەشىم قابىلدايدى.

اتالعان ماقساتتى ورىنداۋداعى نەگىزدەلگەن تالاپتار تومەندەگىدەي:

-  سىزۋ ءپانىن وقىتۋداعى تاجريبەلى مۇعالىمدەردىڭ قولدانىپ جۇرگەن ءتيىمدى ادىستەرى؛

-  وقۋشىلاردىڭ ويلانۋ قابىلەتىن جانە كەڭىستىكتەگى نارسەنى كوز الدىنا ەلەستەتە بىلۋىنە تالاپتاندىراتىن ادىستەر مەن قۇرالدار؛

-  اكسونومەتريالىق پروەكسيا نەگىزدەرىنە سايكەس ورىندالعان ەسكيزدەر مەن كورنەكى كەسكىندەرىن بەينەلەۋ ادىستەرى مەن قۇرالدارى؛

-  پراكتيكا جۇزىندە سىزبالاردى وقي دا، ورىنداي دا بىلۋىنە مۇمكىندىك جاساۋدى قامتيتىن ادىستەر مەن قۇرالدار؛

جازىقتىق بەتىنە كەڭىستىكتەگى فورمالاردى كەسكىندەۋ ارقىلى ونىڭ مازمۇنىن ءتۇسىنۋ، باسقا پاندەردى وقۋدا دا ۇلكەن كومەگىن تيگىزەتىنىن ەسكەرگەن ءجون. سوندىقتان ءاربىر ساباقتا وقۋشى ءوز لوگيكاسىمەن ويلانىپ، پراكتيكالىق، بولماسا گرافيكالىق جۇمىس ىستەگەنى دۇرىس. بۇل جەردە ايتا كەتۋ كەرەك، ءبىرىڭعاي گرافيكالىق، بولماسا پراكتيكالىق جۇمىس پەن شەكتەلۋگە بولمايدى. تەرەڭ تەوريالىق بىلىممەن قارۋلانعان وقۋشى، پراكتيكالىق ءبىلىمدى تىعىز ۇشتاستىرۋ ارقىلى عانا ءوز دارەجەسىندەگى گرافيكالىق ساۋاتتى وقۋشى بولا الادى. ءارتۇرلى تاسىلدەرمەن ورىندالعان ءتۇرلى سىزبالاردى، گرافيكالىق كەسكىندەردى، سحەمالاردى ەركىن وقي دا،ورىنداي دا بىلگەن وقۋشى وسى ءپاندى تولىق يگەرەدى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.

كەز كەلگەن پراكتيكالىق تاپسىرمالاردا وقۋشىلاردىڭ كەڭىستىكتەگى زاتتى كوز الدىنا ەلەستەتۋىن دامىتۋعا، تانىمدىلىعىن ارتتىرۋعا، ولاردىڭ ءبىلىم ءورىسىن كەڭەيتۋگە ىقپال جاساۋ كەرەك. وسىنداي ادىستەر وقۋشىلاردىڭ وتىلگەن ماتەريالداردى ەستە ساقتاي وتىرىپ، ولاردىڭ ويلانۋ قابىلەتىن، اينالانى قورشاعان ءارتۇرلى فورماداعى كورىنىستەرگە باسقاشا قاراي بىلۋىنە، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋعا مۇمكىندىك جاسايدى. وقىتۋشىنىڭ سىزبالاردىڭ دامۋى، ولاردىڭ قانداي سەبەپتەرمەن وزگەرىسكە ۇشىراعانى، سىزبالاردى كورمەۋدەگى وزگەرىستەر تۋرالى قىزىقتى تاريحي انگىمەلەرى، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جان-جاقتى ارتتىرۋ عانا ەمەس، ولارعا تاربيەلىك ءمان بەرەدى. ونداي انگىمەلەر بارىسىندا، مىندەتتى تۇردە، ءارتۇرلى قىزىقتى سۋرەتتەر مەن كورنەكىلىكتەردىڭ، زامان تالابىنا ساي وقىتۋدىڭ قازىرگى تەحنولوگيالارىندا قولدانىلاتىن قۇرالدىڭ كومەگىمەن /كودوسكوپ، وقۋلىق تەلەديدارى، كومپيۋتەرلىك جۇيەلەردىڭ مۇمكىندىكتەرى، ت.س.س./ ءارتۇرلى ماماندىقتار، ماشينالار، تەحنولوگيالار، قۇرىلىستاردا قولدانىلاتىن سىزبالاردىڭ اتقاراتىن قىزمەتى تۋرالى انگىمەلەردىڭ بەرەتىن اسەرى مول.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ حالقىنا  جولداۋىندا: «ءبىز بۇكىل ەلىمىز بويىنشا الەمدىك ستاندارتتار دەڭگەيىندە ساپالى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن كورسەتۋگە قول جەتكىزۋىمىز كەرەك»،- دەپ اتاپ وتكەن. ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ باستى مىندەتى – ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلامانى  ورىنداي وتىرىپ، وسى سالانىڭ قىزمەت كورسەتۋ اياسىن كەڭەيتۋ.

ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى زامانعا ساي ءبىلىم الۋعا جانە وزىق تەحنولوگيالاردى يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى ينفراقۇرىلىمىن جاساۋدى اياقتايتىن بولسىن دەدى.

ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ءوز جولداۋىندا: ۇلتتىڭ باسەكەلەستىك قابىلەتى ءبىرىنشى كەزەكتە ونىڭ بىلىمدىلىك دەڭگەيىمەن ايقىندالادى، - دەپ اتاپ كورسەتتى. جولداۋدى ورىنداي وتىرىپ، ءبىز يننوۆاسيالىق وقۋدى تاجىريبەمىزگە ەنگىزىپ، ويلاۋ قابىلەتى دامىعان، ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداي بىلەتىن ءبىلىمدى ۇرپاقتى دايارلاۋىمىز كەرەك.

بۇرىنعى ادەتكە اينالعان وقۋ ۇردىسىندە مۇعالىمگە باسىمدىلىق رول بەرىلسە، ال قازىرگى زاماناۋي تەحنولوگيالاردا وقۋشى بەلسەندىلىك كورسەتۋى ءتيىس، ياعني ءمۇعالىم وقۋشىنى وقىتپايدى، ول ونى وزدىگىنەن وقىپ ءبىلىم الۋعا جەتەلەيدى. سول ارقىلى وقۋشى ءوز قاجەتتىلىگىن ءوزى تاڭداعان جولىندا قامتاماسىز ەتىپ، جەتىستىككە جەتۋگە مۇمكىندىك الادى.

---