قوبىلاندى باتىر جىرى تۋرالى تۇسىنىك
ادەبيەت 6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قوبىلاندى باتىر» جىرى تۋرالى تۇسىنىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا باتىرلار جىرى، ولاردىڭ وزگە جىرلاردان ايىرماشىلىعى، "قوبىلاندى باتىر" جىرى جايلى تولىق تۇردە تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگى، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەي بىلۋگە،
ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ، سوزدىكپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كوركەم ادەبيەتتەر، بۇكتەمە، بەينەلى سۋرەتتەر، رەفەرات.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن ءجۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: كىرىسپە، ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
ءا) كەزەكشى مالىمدەمەسى.
ب) جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءسوز قۇدىرەتى جايلى سۇرايمىن.
2. قوسىمشا سۇراقتار قويۋ ارقىلى وتكەن تاقىرىپتى قورىتىندىلاي - مىڭ
3. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
باتىرلار جىرى - كولەمى جاعىنان دا، مازمۇن - ءمانى جاعىنان دا قازاق فولكلورىندا اۋقىمدى ورىن الاتىن اسا كورىكتى جانرلاردىڭ ءبىرى.
باتىرلار جىرىنىڭ باستى تاقىرىبى - ەرلىك، باتىرلىق، ەلدى سىرتقى جاۋلاردان قورعاۋ. ەلدى، جەردى ءسۇيۋ، وتان قورعاۋ ماسەلەسى - قاي جىردىڭ بولماسىن التىن ارقاۋى. وندا ەل باسىنان وتكەن ەلەۋلى وقيعالار ناقتى بەينەلەنبەگەنمەن دە، تاريحي كەزەڭدەردىڭ توبى ايقىن بايقالىپ وتىرادى. ەلدىڭ ارىدەگى ەسكىلىگىن جىرعا قوساتىن كونە ەپوستاردا («قۇلامەرگەن»، «جويامەرگەن»، «دوتان باتىر»، «ءقۇبىعۇل»، ت. ب.) تاريحي وقيعالار تىم كومەسكى تارتىپ، قيال - عاجايىپتىق سيپات باسىم بولسا، ودان بەرىرەكتە تۋعان قاھارماندىق ەپوستاردا («الپامىس»، «قوبىلاندى»، «ەر تارعىن»، «ەدىگە»، «قامبار»، ت. ب.) تاريحي وقيعالار سىلەمى ناقتىراق كورىنىس بەرەدى. ال اتى ءمالىم تاريحي تۇلعالاردى (ابىلاي، قابانباي، بوگەنباي، كەنەسارى، ناۋرىزباي، اعىباي، ەسەت، جانقوجا، ت. ب.) جىرعا قوساتىن شىعارمالاردا تاريحي دەرەكتىلىك تىپتەن باسىم. ياعني باتىرلار جىرى - ەلدىڭ ازاتتىقكا ۇمتىلعان كۇرەس جولىنىڭ ەرلىك شەجىرەسى. حالىقتىڭ ەلگە قورعان بولعان ايبىندى ادال ۇلدارىنا سوزدەن سوققان ەسكەرتكىشى.
باتىرلار جىرى ەلدىڭ سان عاسىرلىق تاريحىن، ەرلىك ءداستۇرىن، كەزەڭدىك وقيعالارعا دەگەن حالىق باعاسىن، الدان كۇتكەن ءۇمىتى مەن اڭسار - مۇراتىن كوركەم جيناقتاپ بەينەلەيدى. ول تاريحتىڭ سالقار كەشىندە ءجيى قايتالاناتىن سوعىستار مەن شايقاستاردىڭ جىلناماسى ەمەس، ەل ەسىندە ەرەكشە قالعان ەلەۋلى وقيعالاردى جيناقتاي بەينەلەيتىن كوركەم تۋىندى. حالىقتىڭ ونى ەرەكشە قاستەرلەپ، سۇيسىنە جىرلاپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا ەتۋىنىڭ تاعى ءبىر سىرى ونداعى وتانشىلدىق يدەيانىڭ ەرەكشە اسقاقتىعىندا. حالىقتىڭ ارمان - مۇڭىنىڭ ۇنەمى الدىڭعى كەزەكتە تۇراتىندىعىندا.
باتىرلار جىرىن فولكلوردىڭ باسقا ەپيكالىق جانرلارىنان وزگەشەلەيتىن وزىنە ءتون بەلگىلەرى بار.
ەڭ الدىمەن ونىڭ باستى كاھارمانى - باتىر. باتىرلار جىرىنىڭ بارلىعىندا ول ادەتتەن تىس جاعدايدا دۇنيەگە كەلەدى. ءبىر بالاعا زار بولعان اتا - اناسى ونى تاڭىرىدەن تىلەپ الادى. عايىپتان تۋعان ول جاستايىنان الىپ كۇشتىڭ يەسى جانە تەز ەر جەتەدى. العاشقى ەرلىگىن وزىنە جار تاڭداۋ ساپارىندا كورسەتەدى. ونىڭ جارى دا وزىنە ساي ەر مىنەزدى، اقىل - پاراساتقا باي، سەزىمتال، اينىماس جولداس بولىپ كەلەدى. جىردا باتىرمەن اجىراماستاي بىرلىكتە سيپاتتالاتىن بەينەنىڭ ءبىرى — ونىڭ اتى. «ات — ەردىڭ قاناتى» دەگەن ناقىلعا بەرىك حالىق جىرلارىندا ات - باتىردىڭ ەڭ جاقىن سەرىگى. باتىردىڭ اتى جىردا ەرەكشە اسىرەلەنە سۋرەتتەلەدى. ول «التى اي جورىتسا ارىمايتىن» جاۋعا مىنەتىن تۇلپار عانا ەمەس، قىسىلعان جەردە باتىرعا ەس قوساتىن اقىل يەسى بولىپ كورىنەدى. سول سياقتى باتىرلار جىرىندا "قوبىلاندى سوندا سويلەيدى، سەيلەگەندە ءبۇي دەيدى»، «قورامساققا قول سالدى، ءبىر سالعاندا مول سالدى» دەگەن سياقتى تۇراقتى قايتالاۋلار بولادى.
باتىرلار جىرىنىڭ سيۋجەتتىك جەلىسى باتىردىڭ بالالىق شاعىنان باستالىپ، ءتۇرلى جورىقتارىن، ەرلىك ىستەرىن باياندايتىن قىزعىلىقتى وقيعالارعا قۇرىلادى. ولاردىڭ جاۋمەن شايقاسى اسا تارتىستى، جاۋ باتىرلارى كەيدە ونىڭ وزىنەن دە قايراتتى بولىپ كەلەدى. ءبىراق ازاتتىق، ادىلدىك جولىنداعى باتىر كۇرەسى ءارقاشان جەڭىسپەن اياقتالادى. جىر اعىمىمەن كەلەتىن باتىرلىق ەپوستاردىڭ ءتىلى اسا كوركەم، ايشىقتى شەكتەن تىس كىشىرەيتىپ سۋرەتتەيتىن اسىرەلەۋلەر مول. باتىرلار جىرىن جىرشىلار سازدى ماقاممەن اپتالاپ جىرلايتىن بولعان.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1. ەرتەگىلەر مەن باتىرلار جىرلارىن سالىستىرىڭدار، قانداي
ايىرماشىلىقتار بايقايسىڭدار؟
2. باتىرلار جىرىندا ەرلىك، باتىرلىق، ەل قورعاۋ ماسەلەسىنىڭ، الدىڭعى كەزەكتە بولاتىندىعى نەلىكتەن دەپ ويلايسىڭدار؟
3. باتىرلار جىرىنا ءتان سيپاتتار قانداي؟
4. باتىرلار جىرىنىڭ كەيىپكەرىنە اينالعان قانداي تاريحي تۇلعالاردى بىلەسىڭدەر؟ ولار تاريحتا قانداي ەرلىكتەر كورسەتكەن؟
ماتىنمەن جۇمىس.
• ءماتىندى ءبىر - بىردەن وقىپ، تۇسىنگەندەرىن باياندايدى.
• سوزدىكپەن جۇمىس جاسايدى.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى.
باعالاۋ:
• وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
ۇيگە تاپسىرما:
• "قوبىلاندى باتىر" جىرىن وقىپ، مازمۇنداۋ، ءماتىن بويىنشا سۋرەت سالۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «قوبىلاندى باتىر» جىرى تۋرالى تۇسىنىك
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا باتىرلار جىرى، ولاردىڭ وزگە جىرلاردان ايىرماشىلىعى، "قوبىلاندى باتىر" جىرى جايلى تولىق تۇردە تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: وي - ءورىسىن، ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، سويلەۋ شەبەرلىگى، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ەلىن، جەرىن، وتانىن قادىرلەي بىلۋگە،
ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكسۇيگىشتىككە، تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: قالىپتى ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ، سوزدىكپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كوركەم ادەبيەتتەر، بۇكتەمە، بەينەلى سۋرەتتەر، رەفەرات.
ساباقتىڭ فورمالارى: جەكە بالامەن، توپپەن، سىنىپ ۇجىمىمەن ءجۇمىس جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تيپتەرى: كىرىسپە، ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى، جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ، بەكىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
ءا) كەزەكشى مالىمدەمەسى.
ب) جۋرنال بويىنشا تۇگەلدەۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءسوز قۇدىرەتى جايلى سۇرايمىن.
2. قوسىمشا سۇراقتار قويۋ ارقىلى وتكەن تاقىرىپتى قورىتىندىلاي - مىڭ
3. وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
باتىرلار جىرى - كولەمى جاعىنان دا، مازمۇن - ءمانى جاعىنان دا قازاق فولكلورىندا اۋقىمدى ورىن الاتىن اسا كورىكتى جانرلاردىڭ ءبىرى.
باتىرلار جىرىنىڭ باستى تاقىرىبى - ەرلىك، باتىرلىق، ەلدى سىرتقى جاۋلاردان قورعاۋ. ەلدى، جەردى ءسۇيۋ، وتان قورعاۋ ماسەلەسى - قاي جىردىڭ بولماسىن التىن ارقاۋى. وندا ەل باسىنان وتكەن ەلەۋلى وقيعالار ناقتى بەينەلەنبەگەنمەن دە، تاريحي كەزەڭدەردىڭ توبى ايقىن بايقالىپ وتىرادى. ەلدىڭ ارىدەگى ەسكىلىگىن جىرعا قوساتىن كونە ەپوستاردا («قۇلامەرگەن»، «جويامەرگەن»، «دوتان باتىر»، «ءقۇبىعۇل»، ت. ب.) تاريحي وقيعالار تىم كومەسكى تارتىپ، قيال - عاجايىپتىق سيپات باسىم بولسا، ودان بەرىرەكتە تۋعان قاھارماندىق ەپوستاردا («الپامىس»، «قوبىلاندى»، «ەر تارعىن»، «ەدىگە»، «قامبار»، ت. ب.) تاريحي وقيعالار سىلەمى ناقتىراق كورىنىس بەرەدى. ال اتى ءمالىم تاريحي تۇلعالاردى (ابىلاي، قابانباي، بوگەنباي، كەنەسارى، ناۋرىزباي، اعىباي، ەسەت، جانقوجا، ت. ب.) جىرعا قوساتىن شىعارمالاردا تاريحي دەرەكتىلىك تىپتەن باسىم. ياعني باتىرلار جىرى - ەلدىڭ ازاتتىقكا ۇمتىلعان كۇرەس جولىنىڭ ەرلىك شەجىرەسى. حالىقتىڭ ەلگە قورعان بولعان ايبىندى ادال ۇلدارىنا سوزدەن سوققان ەسكەرتكىشى.
باتىرلار جىرى ەلدىڭ سان عاسىرلىق تاريحىن، ەرلىك ءداستۇرىن، كەزەڭدىك وقيعالارعا دەگەن حالىق باعاسىن، الدان كۇتكەن ءۇمىتى مەن اڭسار - مۇراتىن كوركەم جيناقتاپ بەينەلەيدى. ول تاريحتىڭ سالقار كەشىندە ءجيى قايتالاناتىن سوعىستار مەن شايقاستاردىڭ جىلناماسى ەمەس، ەل ەسىندە ەرەكشە قالعان ەلەۋلى وقيعالاردى جيناقتاي بەينەلەيتىن كوركەم تۋىندى. حالىقتىڭ ونى ەرەكشە قاستەرلەپ، سۇيسىنە جىرلاپ، ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا ەتۋىنىڭ تاعى ءبىر سىرى ونداعى وتانشىلدىق يدەيانىڭ ەرەكشە اسقاقتىعىندا. حالىقتىڭ ارمان - مۇڭىنىڭ ۇنەمى الدىڭعى كەزەكتە تۇراتىندىعىندا.
باتىرلار جىرىن فولكلوردىڭ باسقا ەپيكالىق جانرلارىنان وزگەشەلەيتىن وزىنە ءتون بەلگىلەرى بار.
ەڭ الدىمەن ونىڭ باستى كاھارمانى - باتىر. باتىرلار جىرىنىڭ بارلىعىندا ول ادەتتەن تىس جاعدايدا دۇنيەگە كەلەدى. ءبىر بالاعا زار بولعان اتا - اناسى ونى تاڭىرىدەن تىلەپ الادى. عايىپتان تۋعان ول جاستايىنان الىپ كۇشتىڭ يەسى جانە تەز ەر جەتەدى. العاشقى ەرلىگىن وزىنە جار تاڭداۋ ساپارىندا كورسەتەدى. ونىڭ جارى دا وزىنە ساي ەر مىنەزدى، اقىل - پاراساتقا باي، سەزىمتال، اينىماس جولداس بولىپ كەلەدى. جىردا باتىرمەن اجىراماستاي بىرلىكتە سيپاتتالاتىن بەينەنىڭ ءبىرى — ونىڭ اتى. «ات — ەردىڭ قاناتى» دەگەن ناقىلعا بەرىك حالىق جىرلارىندا ات - باتىردىڭ ەڭ جاقىن سەرىگى. باتىردىڭ اتى جىردا ەرەكشە اسىرەلەنە سۋرەتتەلەدى. ول «التى اي جورىتسا ارىمايتىن» جاۋعا مىنەتىن تۇلپار عانا ەمەس، قىسىلعان جەردە باتىرعا ەس قوساتىن اقىل يەسى بولىپ كورىنەدى. سول سياقتى باتىرلار جىرىندا "قوبىلاندى سوندا سويلەيدى، سەيلەگەندە ءبۇي دەيدى»، «قورامساققا قول سالدى، ءبىر سالعاندا مول سالدى» دەگەن سياقتى تۇراقتى قايتالاۋلار بولادى.
باتىرلار جىرىنىڭ سيۋجەتتىك جەلىسى باتىردىڭ بالالىق شاعىنان باستالىپ، ءتۇرلى جورىقتارىن، ەرلىك ىستەرىن باياندايتىن قىزعىلىقتى وقيعالارعا قۇرىلادى. ولاردىڭ جاۋمەن شايقاسى اسا تارتىستى، جاۋ باتىرلارى كەيدە ونىڭ وزىنەن دە قايراتتى بولىپ كەلەدى. ءبىراق ازاتتىق، ادىلدىك جولىنداعى باتىر كۇرەسى ءارقاشان جەڭىسپەن اياقتالادى. جىر اعىمىمەن كەلەتىن باتىرلىق ەپوستاردىڭ ءتىلى اسا كوركەم، ايشىقتى شەكتەن تىس كىشىرەيتىپ سۋرەتتەيتىن اسىرەلەۋلەر مول. باتىرلار جىرىن جىرشىلار سازدى ماقاممەن اپتالاپ جىرلايتىن بولعان.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
1. ەرتەگىلەر مەن باتىرلار جىرلارىن سالىستىرىڭدار، قانداي
ايىرماشىلىقتار بايقايسىڭدار؟
2. باتىرلار جىرىندا ەرلىك، باتىرلىق، ەل قورعاۋ ماسەلەسىنىڭ، الدىڭعى كەزەكتە بولاتىندىعى نەلىكتەن دەپ ويلايسىڭدار؟
3. باتىرلار جىرىنا ءتان سيپاتتار قانداي؟
4. باتىرلار جىرىنىڭ كەيىپكەرىنە اينالعان قانداي تاريحي تۇلعالاردى بىلەسىڭدەر؟ ولار تاريحتا قانداي ەرلىكتەر كورسەتكەن؟
ماتىنمەن جۇمىس.
• ءماتىندى ءبىر - بىردەن وقىپ، تۇسىنگەندەرىن باياندايدى.
• سوزدىكپەن جۇمىس جاسايدى.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى.
باعالاۋ:
• وقۋشىلاردىڭ بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراي بىلىمدەرىن باعالايمىن.
ۇيگە تاپسىرما:
• "قوبىلاندى باتىر" جىرىن وقىپ، مازمۇنداۋ، ءماتىن بويىنشا سۋرەت سالۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ «بالىقشىلار»
