"مۇڭلىق-زارلىق" عىلىمي جوبا جۇمىسى
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانى،
م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
مازمۇنى
تەرميندەر تىزبەگى
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. تۋعان ولكەم - شەجىرەم
2. «مۇڭلىق - زارلىق» داستانىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى
ءىىى. قورىتىندى
پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
سۋرەتتەر جيناعى
تەرميندەر تىزبەگى.
سۇلبا – كەسكىن
اۋليەل، كيەلى – قاسيەتتى جەر
شوگىرلى توعاي – جەر اتاۋى
سىناتاس، قۇلىپتاس – بەيىت باسىنا قويىلاتىن بەلگى
كونەكوز، كارىقۇلاق – كوپ جاساعان قاريا
مۇرىنقاراق، قاراق – تاۋ اتاۋى
سايات – اڭشىلىق
جالباعاي – جۇپىندى، جىرتىق
عايىپ ەرەن قىرىق شىلتەن – پەرىشتە
دارگاھ – جاراتىلىس يەسى
كىرىسپە
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ وزەكتىلىگى:
حالىق اۋىز ادەبيەتى ومىردە بولعان وقيعالاردىڭ جاڭعىرىعى، سۇلباسى، ودان وقيعالار ءىزىن، تاريح سىرىن تانيمىز. قالا بەردى بەلگىلى ءبىر مەكەندى انىقتايدى، سىلتەمە جاسايدى. سول سياقتى قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىنىڭ اسىل مۇرالارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن « مۇڭلىق - زارلىق» جونىندەگى اڭىز شىنىندا دا ءبىزدىڭ قازاققا اتا – تەگى جات، كىرمە، ءبىراق، ءسىڭىسىپ كەتكەن دۇنيە مە؟ جوق الدە، ءوز جەرىمىز، ءوز ەلىمىزدە جاراتىلعان ءتولتۋما ما؟ ال ەگەر بۇل وقيعا ءوز جەرىمىزدە وتكەن بولسا قايدا وتكەن؟ مىنە وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ ماقساتىندا سىر بويىنداعى اۋليەلى كيەلى جەردىڭ سىرلى تاريحي وقيعاسى «مۇڭلىق زارلىق» اڭىزىنىڭ وبەكتيۆتى بەينەلەنۋىن زەرتتەۋدى قولعا الدىق.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى:
قازاق حالقىنىڭ ءادىل حانى شانشارحاننىڭ پەرزەنتتەرى «مۇڭلىق – زارلىق» جايلى مالىمەتتەر وتە از. «مۇڭلىق - زارلىق» اۋليەسىنىڭ تاريحى تۋرالى قازاق حالقى ءالى دە بىلە بەرمەيدى.
ءبىزدىڭ ماقساتىمىز قانشا عاسىرلار بويى حالىق اۋزىندا جۇرگەن سان الۋان اڭىز - اڭگىمەلەرى مەن جىر ارالاس نۇسقالارىن جيناقتاپ، بىرىزگە ءتۇسىرىپ، بۇل وقيعانىڭ شىعىستا ەمەس دالىرەك ايتساق قازاق جەرى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانى، كيەلى بايىرقۇم جەرىندەگى سىر بويىندا وتكەنىن انىقتاۋ جانە دالەل كەلتىرۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ جاڭاشىلدىعى:
مۇڭلىق پەن زارلىق، قانشايىم مازارىنىڭ باسىنا زيرات ەتىپ جۇرگەن كىسىلەردىڭ، كونە كوز قاريالاردىڭ اڭگىمەسىنەن قانشايىمنىڭ اتى جازىلعان قۇلپىتاستىڭ تابىلۋ تاريحىن بىلدىك. ەڭ كەم دەگەندە ءۇش - ءتورت عاسىرلىق مەرزىمدە جەرلەنگەن قانشايىم بەيىتىن قازىپ، باسىنداعى قۇلپىتاستى تاپقان مارقۇم ءاسىلحان دەگەن مولدا ەكەن.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مەرزىمدىك شەڭبەرى:
«مۇڭلىق - زارلىق» داستانى ءوزىنىڭ مازمۇنى مەن كوركەمدىك سيپاتتارى جاعىنان ايرىقشا دارالاناتىن قۇندى شىعارما، ول تاريحي شىندىق نەگىزىندە اتاپ ايتساق، قازاق پەن نوعاي بولىنبەي بىرگە جاساعان ءداۋىردىڭ كورىنىستەرىن كوركەم بەينەلەيدى.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مەتودولوگياسىمەن ادىستەمەسى:
جۇمىستىڭ باستى مەتودولوگيالىق نەگىزدەرى بولىپ قازاق ادەبيەتى تاريحى عىلىمىندا ءجيى قولدانىلاتىن نەگىزگى ادىستەر: تاريحيلىق، جۇيەلىك، تالداۋ، تاريحي سالىستىرۋ، حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ اسىل ۇلگىلەرىن جيناقتاۋ جانە سالىستىرۋ جانە باتىرلىق ەپوستا كەزدەسەتىن ءسوز ورالىمدارى مەن بەينەلەۋ تاسىلدەرى كەڭىنەن قولدانىلعان، وبەكتيۆتىلىك باستى پرينسيپ رەتىندە الىنعان. (ەۆروسەنتريستىك، شوۆينيستىك، سۋبەكتيۆتى ت. ب كوزقاراستار تەرىستەلىپ وتىرادى).
تۋعان ولكەم - شەجىرەم.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «جەر تۋرالى» زاڭدى قابىلداۋ تۇسىندا «جەر مەملەكەتىمىزدىڭ تۇعىرى. تۇعىرى مىقتى بولسا – باقىت، قۇلاسا - سور» دەگەندەي، اتا - بابامىز بولاشاق ۇرپاعىنا كوزىندەي كورىپ، وزىندەي ايالاپ ءجۇرۋى ءۇشىن ماڭگى مۇرا ەتىپ ارتىنا تەك تۋعان جەرىن عانا قالدىرعان. تۋعان جەردىڭ ءار تاسى، ءاربىر بۇتاسى، ەڭ اياعى قۇبىلمالى اسپانى مەن كوشپەلى بۇلتى دا اتا – بابامىزدىڭ بىزگە بەرىپ كەتكەن باعا جەتپەس اماناتى.
تۋعان جەردىڭ ءاربىر جەر – سۋ اتاۋلارى حالقىمنىڭ باي، شەجىرەسى. ءبىزدىڭ بايلىعىمىز. قانداي ۇلت، قانداي ەل ەكەندىگىمىزدى كورسەتەتىن ەسكەرتكىش – مۇرا.
«تۋعان ولكەمىز تۇنعان شەجىرەمىز» دەپ بەكەر - بوسقا ايتىلمايدى. تاۋ مەن دالانىڭ، ءشول مەن قۇمنىڭ، ءاربىر وزەن – كولدىڭ، وزگە دە جەر - سۋدىڭ، ساي - سالا مەن باستاۋ – بۇلاقتىڭ، ەلدى مەكەننىڭ اتاۋلارىندا الۋان - الۋان سىرلار بار. كەمەڭگەر سۋرەتكەرىمىز، دانىشپان جازۋشىمىز مۇحتار اۋەزوۆ بىلاي دەيدى: «ءبىزدىڭ قازاق - جەر اتىن، تاۋ اتىن ءاماندا سول ورتانىڭ سىر - سيپاتىنا قاراي قويا بىلەتىن جۇرت. قايدا، قانداي ءبىر ەلگە بارساڭ دا جەر، سۋ، جاپان تۇزدە كەزدەسكەن كىشكەنە بۇلاق اتىنىڭ وزىندە قانشاما ءمان - ماعىنا، شەشىلمەگەن قۇپيا سىر جاتادى؟!».
مەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانىنا قاراستى بايىرقۇم اۋىلىندا تۋىپ، ءوستىم. مەنىڭ تۋعان جەرىمنىڭ تابيعاتى كەرەمەت. بايىرقۇم اۋىلى سىر بويىندا ورنالاسقان. مەنىڭ اۋىلىما كورشىلەس اققالا، جيدەلى ەلدى مەكەندەرى بار. ارىس قالاسىنان شاردارا قالاسىنا قاراي اققالا، جيدەلى، بايىرقۇم ەلدى مەكەندەرىن كەسىپ، ۇلكەن جول كەتەدى. شاردارا قالاسىنا قاراي باعىتتالعان كولىك جولى سىرداريادان وتكەن سوڭ، كوپ ۇزاماي سىردىڭ سول جاعاسىن بوكتەرلەي بالتاكول، ماياقۇم، اقىنتوعاي، اقتوبە ەلدى مەكەندەرىن باسىپ وتكەن ۇلكەن جولعا قوسىلادى. سول جەردەن سىر جيەكتەپ، شارداراعا قاراي جول كەتەدى. وسى ءۇش جولدىڭ تۇيىسكەن جەرىنەن ەكى - ءۇش شاقىرىم جوعارى جۇرسە، جول جيەگىنە جاقىن اۋليە قورىمدار بار. ول قورىمداردى بىزگە بەلگىسىز زاماننان بەرى «مۇڭلىق»، «زارلىق» قورىمدارى دەپ اتايدى.
- مۇڭلىق كىم؟ زارلىق كىم؟ بۇل قورىمدار نەگە ولاي اتالادى؟ قيسساشىل اقىن جۇسىپبەك شايحىسلام ۇلىنىڭ شىعىستا وتكەن دەپ جازعان «مۇڭلىق - زارلىق» داستانىنداعى مۇڭلىق پەن زارلىق ەمەس پە ەكەن؟- دەگەن ويلار مەنى مازالادى. سودان مەن زارلىق اۋليەسىنە بارىپ بەيىت باسىنداعى مەشىتكە كىردىم. وندا زارلىق – مۇڭلىققا اناسى قانشايىمعا جانە اكەسى شانشارحانعا ارنايى سالىنعان كەسەنە بار ەكەن. كەسەنەدە «مۇڭلىق – زارلىق اناسى حانشايىم اكەسى شاناشرحان پاتشا دۇنيەدەن وتكەنىنە 440 جىل» دەگەن جازۋ بار ەكەن. بۇل كەسەنە 1996 جىلى قويىلىپتى. مۇنى ءبىلىپ مەن تەرەڭ ويعا قالدىم.
قازىرگى كەزدە بۇل ماڭدى كوبىرەك جايلاعان قوڭىرات كوكتىڭ ۇلىنان تاراعان رۋ يەلەرى مەكەندەيدى. اۋليە قورىم رەتىندە وسى سىر بويىندا تۇراتىن حالىق كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونى قاتتى قاستەرلەيدى.
بۇل بەيىتكە «بايىرقۇم»، «جيدەلى»، «اققالا»، «دوستىق»، «اق - التىن»، «قازاقستاننىڭ الپىس جىلدىعى» اتىنداعى اۋىلدار مارقۇمدارىن جەرلەيدى. اپتا سايىن جۇما نامازى وقىلىپ تۇرادى.
بۇل ساۋاپتى كۇنى ءاربىر ازامات وزدەرىنىڭ اتا - اناسىنىڭ، تۋعان - تۋىستارىمەن جەكجاتتارىنىڭ، ارينە «قانشايىم» مەن «زارلىق جانە مۇڭلىقتىڭ» باسىنا دۇعا وقىپ، بەيىتتىڭ توڭىرەگىن تازالاۋدى ادەتىنە اينالدىرعان.
م. شاحانوۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
پولاتوۆا اينۇر مۇسلىمبەك قىزى
مازمۇنى
تەرميندەر تىزبەگى
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. تۋعان ولكەم - شەجىرەم
2. «مۇڭلىق - زارلىق» داستانىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى
ءىىى. قورىتىندى
پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
سۋرەتتەر جيناعى
تەرميندەر تىزبەگى.
سۇلبا – كەسكىن
اۋليەل، كيەلى – قاسيەتتى جەر
شوگىرلى توعاي – جەر اتاۋى
سىناتاس، قۇلىپتاس – بەيىت باسىنا قويىلاتىن بەلگى
كونەكوز، كارىقۇلاق – كوپ جاساعان قاريا
مۇرىنقاراق، قاراق – تاۋ اتاۋى
سايات – اڭشىلىق
جالباعاي – جۇپىندى، جىرتىق
عايىپ ەرەن قىرىق شىلتەن – پەرىشتە
دارگاھ – جاراتىلىس يەسى
كىرىسپە
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ وزەكتىلىگى:
حالىق اۋىز ادەبيەتى ومىردە بولعان وقيعالاردىڭ جاڭعىرىعى، سۇلباسى، ودان وقيعالار ءىزىن، تاريح سىرىن تانيمىز. قالا بەردى بەلگىلى ءبىر مەكەندى انىقتايدى، سىلتەمە جاسايدى. سول سياقتى قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىنىڭ اسىل مۇرالارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن « مۇڭلىق - زارلىق» جونىندەگى اڭىز شىنىندا دا ءبىزدىڭ قازاققا اتا – تەگى جات، كىرمە، ءبىراق، ءسىڭىسىپ كەتكەن دۇنيە مە؟ جوق الدە، ءوز جەرىمىز، ءوز ەلىمىزدە جاراتىلعان ءتولتۋما ما؟ ال ەگەر بۇل وقيعا ءوز جەرىمىزدە وتكەن بولسا قايدا وتكەن؟ مىنە وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ ماقساتىندا سىر بويىنداعى اۋليەلى كيەلى جەردىڭ سىرلى تاريحي وقيعاسى «مۇڭلىق زارلىق» اڭىزىنىڭ وبەكتيۆتى بەينەلەنۋىن زەرتتەۋدى قولعا الدىق.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى:
قازاق حالقىنىڭ ءادىل حانى شانشارحاننىڭ پەرزەنتتەرى «مۇڭلىق – زارلىق» جايلى مالىمەتتەر وتە از. «مۇڭلىق - زارلىق» اۋليەسىنىڭ تاريحى تۋرالى قازاق حالقى ءالى دە بىلە بەرمەيدى.
ءبىزدىڭ ماقساتىمىز قانشا عاسىرلار بويى حالىق اۋزىندا جۇرگەن سان الۋان اڭىز - اڭگىمەلەرى مەن جىر ارالاس نۇسقالارىن جيناقتاپ، بىرىزگە ءتۇسىرىپ، بۇل وقيعانىڭ شىعىستا ەمەس دالىرەك ايتساق قازاق جەرى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانى، كيەلى بايىرقۇم جەرىندەگى سىر بويىندا وتكەنىن انىقتاۋ جانە دالەل كەلتىرۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ جاڭاشىلدىعى:
مۇڭلىق پەن زارلىق، قانشايىم مازارىنىڭ باسىنا زيرات ەتىپ جۇرگەن كىسىلەردىڭ، كونە كوز قاريالاردىڭ اڭگىمەسىنەن قانشايىمنىڭ اتى جازىلعان قۇلپىتاستىڭ تابىلۋ تاريحىن بىلدىك. ەڭ كەم دەگەندە ءۇش - ءتورت عاسىرلىق مەرزىمدە جەرلەنگەن قانشايىم بەيىتىن قازىپ، باسىنداعى قۇلپىتاستى تاپقان مارقۇم ءاسىلحان دەگەن مولدا ەكەن.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مەرزىمدىك شەڭبەرى:
«مۇڭلىق - زارلىق» داستانى ءوزىنىڭ مازمۇنى مەن كوركەمدىك سيپاتتارى جاعىنان ايرىقشا دارالاناتىن قۇندى شىعارما، ول تاريحي شىندىق نەگىزىندە اتاپ ايتساق، قازاق پەن نوعاي بولىنبەي بىرگە جاساعان ءداۋىردىڭ كورىنىستەرىن كوركەم بەينەلەيدى.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مەتودولوگياسىمەن ادىستەمەسى:
جۇمىستىڭ باستى مەتودولوگيالىق نەگىزدەرى بولىپ قازاق ادەبيەتى تاريحى عىلىمىندا ءجيى قولدانىلاتىن نەگىزگى ادىستەر: تاريحيلىق، جۇيەلىك، تالداۋ، تاريحي سالىستىرۋ، حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ اسىل ۇلگىلەرىن جيناقتاۋ جانە سالىستىرۋ جانە باتىرلىق ەپوستا كەزدەسەتىن ءسوز ورالىمدارى مەن بەينەلەۋ تاسىلدەرى كەڭىنەن قولدانىلعان، وبەكتيۆتىلىك باستى پرينسيپ رەتىندە الىنعان. (ەۆروسەنتريستىك، شوۆينيستىك، سۋبەكتيۆتى ت. ب كوزقاراستار تەرىستەلىپ وتىرادى).
تۋعان ولكەم - شەجىرەم.
ەلباسىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «جەر تۋرالى» زاڭدى قابىلداۋ تۇسىندا «جەر مەملەكەتىمىزدىڭ تۇعىرى. تۇعىرى مىقتى بولسا – باقىت، قۇلاسا - سور» دەگەندەي، اتا - بابامىز بولاشاق ۇرپاعىنا كوزىندەي كورىپ، وزىندەي ايالاپ ءجۇرۋى ءۇشىن ماڭگى مۇرا ەتىپ ارتىنا تەك تۋعان جەرىن عانا قالدىرعان. تۋعان جەردىڭ ءار تاسى، ءاربىر بۇتاسى، ەڭ اياعى قۇبىلمالى اسپانى مەن كوشپەلى بۇلتى دا اتا – بابامىزدىڭ بىزگە بەرىپ كەتكەن باعا جەتپەس اماناتى.
تۋعان جەردىڭ ءاربىر جەر – سۋ اتاۋلارى حالقىمنىڭ باي، شەجىرەسى. ءبىزدىڭ بايلىعىمىز. قانداي ۇلت، قانداي ەل ەكەندىگىمىزدى كورسەتەتىن ەسكەرتكىش – مۇرا.
«تۋعان ولكەمىز تۇنعان شەجىرەمىز» دەپ بەكەر - بوسقا ايتىلمايدى. تاۋ مەن دالانىڭ، ءشول مەن قۇمنىڭ، ءاربىر وزەن – كولدىڭ، وزگە دە جەر - سۋدىڭ، ساي - سالا مەن باستاۋ – بۇلاقتىڭ، ەلدى مەكەننىڭ اتاۋلارىندا الۋان - الۋان سىرلار بار. كەمەڭگەر سۋرەتكەرىمىز، دانىشپان جازۋشىمىز مۇحتار اۋەزوۆ بىلاي دەيدى: «ءبىزدىڭ قازاق - جەر اتىن، تاۋ اتىن ءاماندا سول ورتانىڭ سىر - سيپاتىنا قاراي قويا بىلەتىن جۇرت. قايدا، قانداي ءبىر ەلگە بارساڭ دا جەر، سۋ، جاپان تۇزدە كەزدەسكەن كىشكەنە بۇلاق اتىنىڭ وزىندە قانشاما ءمان - ماعىنا، شەشىلمەگەن قۇپيا سىر جاتادى؟!».
مەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس اۋدانىنا قاراستى بايىرقۇم اۋىلىندا تۋىپ، ءوستىم. مەنىڭ تۋعان جەرىمنىڭ تابيعاتى كەرەمەت. بايىرقۇم اۋىلى سىر بويىندا ورنالاسقان. مەنىڭ اۋىلىما كورشىلەس اققالا، جيدەلى ەلدى مەكەندەرى بار. ارىس قالاسىنان شاردارا قالاسىنا قاراي اققالا، جيدەلى، بايىرقۇم ەلدى مەكەندەرىن كەسىپ، ۇلكەن جول كەتەدى. شاردارا قالاسىنا قاراي باعىتتالعان كولىك جولى سىرداريادان وتكەن سوڭ، كوپ ۇزاماي سىردىڭ سول جاعاسىن بوكتەرلەي بالتاكول، ماياقۇم، اقىنتوعاي، اقتوبە ەلدى مەكەندەرىن باسىپ وتكەن ۇلكەن جولعا قوسىلادى. سول جەردەن سىر جيەكتەپ، شارداراعا قاراي جول كەتەدى. وسى ءۇش جولدىڭ تۇيىسكەن جەرىنەن ەكى - ءۇش شاقىرىم جوعارى جۇرسە، جول جيەگىنە جاقىن اۋليە قورىمدار بار. ول قورىمداردى بىزگە بەلگىسىز زاماننان بەرى «مۇڭلىق»، «زارلىق» قورىمدارى دەپ اتايدى.
- مۇڭلىق كىم؟ زارلىق كىم؟ بۇل قورىمدار نەگە ولاي اتالادى؟ قيسساشىل اقىن جۇسىپبەك شايحىسلام ۇلىنىڭ شىعىستا وتكەن دەپ جازعان «مۇڭلىق - زارلىق» داستانىنداعى مۇڭلىق پەن زارلىق ەمەس پە ەكەن؟- دەگەن ويلار مەنى مازالادى. سودان مەن زارلىق اۋليەسىنە بارىپ بەيىت باسىنداعى مەشىتكە كىردىم. وندا زارلىق – مۇڭلىققا اناسى قانشايىمعا جانە اكەسى شانشارحانعا ارنايى سالىنعان كەسەنە بار ەكەن. كەسەنەدە «مۇڭلىق – زارلىق اناسى حانشايىم اكەسى شاناشرحان پاتشا دۇنيەدەن وتكەنىنە 440 جىل» دەگەن جازۋ بار ەكەن. بۇل كەسەنە 1996 جىلى قويىلىپتى. مۇنى ءبىلىپ مەن تەرەڭ ويعا قالدىم.
قازىرگى كەزدە بۇل ماڭدى كوبىرەك جايلاعان قوڭىرات كوكتىڭ ۇلىنان تاراعان رۋ يەلەرى مەكەندەيدى. اۋليە قورىم رەتىندە وسى سىر بويىندا تۇراتىن حالىق كۇنى بۇگىنگە دەيىن ونى قاتتى قاستەرلەيدى.
بۇل بەيىتكە «بايىرقۇم»، «جيدەلى»، «اققالا»، «دوستىق»، «اق - التىن»، «قازاقستاننىڭ الپىس جىلدىعى» اتىنداعى اۋىلدار مارقۇمدارىن جەرلەيدى. اپتا سايىن جۇما نامازى وقىلىپ تۇرادى.
بۇل ساۋاپتى كۇنى ءاربىر ازامات وزدەرىنىڭ اتا - اناسىنىڭ، تۋعان - تۋىستارىمەن جەكجاتتارىنىڭ، ارينە «قانشايىم» مەن «زارلىق جانە مۇڭلىقتىڭ» باسىنا دۇعا وقىپ، بەيىتتىڭ توڭىرەگىن تازالاۋدى ادەتىنە اينالدىرعان.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
