رومانعا بەرگىسىز پوۆەست
جازۋشى الىبەك اسقاروۆتىڭ «ءور التاي، مەن قايتەيىن بيىگىڭدى...» پوۆەسى جونىندە
ءبارىمىز دە اۋىلدا تۋىپ، اۋىلدا وستىك. اسىرەسە قولىنا قالام ۇستاپ، جازۋشى، جۋرناليست اتانعان اعايىنداردىڭ كوبى اۋىلدان شىققان.
ال انا ءتىلىنسىز جازۋشى دا، جۋرناليست تە جوق. ويتكەنى اۋىل — انا ءتىلىنىڭ مايەگى. اۋىل بولماسا وسى كۇندەرى انا ءتىلى دە بولماس ەدى. انا ءتىلىنسىز قازاق ادەبيەتى، قازاق ونەرى، جالپى قازاق حالقى دەگەن ۇعىم دا ۇمىتىلار ەدى.
قاسيەتىڭنەن اينالايىن، اۋىل امان بولسىن. ال كەيبىر باسشىلار، وقىمىستىلار، ساياساتكەرلەر: اۋىل ادامدارى قالاعا كەشپەيىنشە پىسىپ-جەتىلمەيدى، مىنا زامانعا ساي ازامات بولا المايدى دەپ ۋاعىز ايتىپ، كورىپكەل بولىپ ءجۇر. الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحانوۆ سوناۋ 1910 جىلدىڭ وزىندە قازاق جەرى بۇلىنە بەرسە، قازاقتار امالسىزدان قالاعا كوشىپ، پرولەتاريات قامىتىن كيىپ، قاڭعىرىپ كەتەدى دەگەن جوق پا؟!
ايتقانى كەلگەندەي بولدى. ءقازىر اۋىلدان ادامدار بەزىپ، قالاعا قارايلاپ قويىپ ەدى، نە بولدى؟ قايىرشى، ۇرى-قارى، ماسكۇنەم، ناشاكۇنەم كوبەيدى. تۇرمە تولعان قازاق جاستارى.
كازاك دەموگرافياسىنىڭ كەنىشى اۋىل ەدى. ون بالادان دۇنيەگە كەلتىرىپ، «باتىر انا» اتانعان اسىل انالار كوپ ەدى. قايدا سولار ءقازىر؟ بەسىك تەربەتكەن اۋىل سيرەپ قالدى. مىڭداعان جىلدار بويى سان-ساپالاق زۇلماتتان كوپ جاپا شەكسە دە، فەنيكس قۇس سياقتى، ورتەنگەن كۇلدەن كايتا ءتىرىلىپ، كايتا كانات قاعا باستاعان قازاق XXI عاسىردىڭ تابالدىرىعىن اتتادى. شۇكىر، شۇكىر. ءبىراق ۇلتتىڭ ۇيىتقىسى — اۋىل ازاپپەن اتتادى. ۇلتتىڭ ۇيىتقىسى ءىرىپ كەتە جازدادى.
ليەۆ تولستويدىڭ قاجىمۇراتىنداعى سوقا جىرىپ كەتكەن تۇيە-جاپىراقتىڭ تامىرىنداي اۋىلدىڭ دا جانى ءسىرى، تامىرى تەرەڭدە. وسى كورىنىستى كوركەم ادەبيەتتەن كورەم دەگەن كىسى «ور التاي، مەن قايتەيىن بيىگىڭدى...» اتتى پوۆەستى وقىسىن. اۆتورى — الىبەك اسكاروۆ.
ءوp التاي تۇرىك الەمىنىڭ التىن بەسىگى. الىبەك سۋرەتتەگەن كىشكەنتاي اۋىلدىڭ جانىنان وسى تاياۋدا عانا ارحەولوگتار ادامزاتتىڭ كونە مەكەنىن تاپتى. التاي التاي بولعالى ونىڭ اسىل قۇرساعىنان كىمدەر تۋىپ، كىمدەر وتپەدى. ۇرپاقتار، ايتەۋىر، ءۇزىلىپ قالماي جالعاسىپ كەلە جاتىر. ءۇزىلىپ قالسا — سول قايعى.
التايدىڭ ءىرى اقىنى، تولاعاي سۋرەتكەرى ورالحان بوكەي دە ءوتىپ كەتتى دۇنيەدەن. ءبىراق جالعاسسىز ەمەس ەكەن. «ور التاي، مەن قايتەيىن بيىگىڭدى...» اتتى پوۆەسىنىڭ سوڭعى پاراعىن جاۋىپ وتىرىپ، ورالحان ولمەگەن ەكەن، التاي جىرى ءۇزىلىپ قالماعان ەكەن دەپ ويلادىم.
شىنىمدى ايتسام، مەن الىبەك اسقاروۆتى وسىنشاما كۇشتى تالانت دەپ ويلاماپ ەدىم. مىنا كىتابى دا قولىما كەزدەيسوق ءتۇستى. بۇل زاماندا نەبارى 2000 تارالىممەن باسىلىپ شىققان كىتاپتى تاۋىپ وقۋ دا قيىن. قالادا ءجۇرىپ، كازاك، كىتابىن سيرەك كەزدەستىرەتىن (ناعىز كىتاپتى ايتامىن) مەن مۇنداي بولعاندا، الىس اۋىلدار بۇل كىتاپتى قايدان كورسىن. شىن كوركەم كىتاپ سيرەك. ال حالتۋرالار كودەدەن دە كوپ. اقشاڭ كوپ بولسا، ەرىڭدى دە، ەسەگىڭدى دە ماقتاپ جازا بەر. ءشوپ تە ولەڭ، شوڭگە دە ولەڭ...
* * *
الدىمەن ءجۇز ءۇيلى «ءتورتىنشى بريگادا» تاراپ كەتتى. ءجۇز ۇيدەن جەتى-اق ءۇي قالدى. «رازدولنوە» دەيتىن سوۆحوزدىڭ ورتالىعى مۇقىر ەدى. مۇقىرعا دا تىقىر تاياندى...
ال ەندى كەيبىر وسەكشى گازەت سىماقتار وشاق باسىنداعى كۇندەس قاتىنداردىڭ باجالاڭىنا باستى. قاراساي دەگەن كوكشەتاۋعا كەلگەن ەمەس، بولعان ەمەس دەپ بايبالام سالدى. ال ەندى وسىنداي اۋرۋشاڭ، دىمكاس جانداردى قازاقتىڭ دوسى، جاناشىرى دەپ قالاي ايتا الاسىڭ. سول كوكشەتاۋدا قازاقتىڭ الگى باجىلداقتارى ءۇن شىعارعان جوق. كۋيبىشيەۆكە اۋليەدەي تابىنعاندار، ءوز قاراسايىن، كۇللى قازاقتىڭ قاراساي باتىرىن جاتسىنادى. ەگەر وسى قاراسايلار بولماسا، سەن قازاقستان دەگەن ەلدە قازاق بولىپ تۋار ما ەدىڭ؟ الدە جاۋدان جارالار ما ەدىڭ؟ ۇلى ارۋاقتى قورلاعان، ونى عايباتتاعان رۋشىل توپاستار اقىرى وزدەرى قور بولار.
رۋحى شاربولاتتاي، ازاماتتىعى اسقاق ءابىش كەكىلباي ۇلى وسىلاي ويلايدى. وسى ويىن كوكىرەكتەن شىققان سوزبەن كومكەرگەندە ونىڭ داۋىسى كوككە جەتكەندەي، كوپشىلىك قاۋىمدى باۋراپ الادى.
جاساي بەر، ازامات!
* * *
مەن 60-كا تولعاندا ورالحان بوكەيدىڭ «تومەنگە قاراڭىزشى، اعا، مەن كورىنەر مە ەكەم...» دەگەنى بار ەدى اسا ءبىر كىشىپەيىلدىلىكپەن. ىزەتىڭنەن اينالايىن، سول ءىنىمنىڭ ايتقانى ءجيى-جيى ەسىمە تۇسەدى. كەيىنگى ىنىلەرىمنىڭ جەتىستىگىن كورسەم، كادىمگىدەي مارقايىپ قالام. جازۋشى الىبەك اسكاروۆتىڭ «ور التاي، مەن قايتەيىن بيىگىڭدى...» پوۆەسىن وقىپ شىققاننان كەيىن كوڭىلىم جورعاعا مىنگەندەي ءوسىپ-اق قالدى. ەندى الىبەككە كەلەسى كىتابى ەكى-اق مىڭمەن ەمەس، باياعىداي ەلۋ مىڭمەن، ءجۇز مىڭمەن شىعۋىن تىلەر ەدىم.
You Might Also Like
-
سودان بەرى دە جيىرما جىلعا جۋىقتاپ قالىپتى. 1 978 جىلى دەلەگاسيا قۇرامىندا موڭعولستانعا باردىم. ۇلان-باتىردان ۇشاققا ءمىنىپ حوبدا ايماعىنا جەتتىك. ونداعى قازاقتارمەن كەزدەستىك. اتامەكەنگە، قازاقستان...
-
ەلباسى ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسى – جالپى ۇلتقا باعىت العان باعدارلاما ەكەنى انىق. الايدا، وسى باعدارلامانىڭ نەگىزگى باعىتى – جاستار،...
