InfoHub Logo

سەيفۋللين ساكەن (سادۋاقاس، 1894-1938) — قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى، قازاق ادەبيەتىن قالىپتاستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى.  تۋىپ وسكەن جەرى — قاراعاندى وبلىسىنىڭ شەت اۋدانىنا (بۇرىنعى جاڭاارقا اۋدانىنا) قاراستى ورتاۋ كەڭشارىنىڭ قاراشىلىك قىستاعى. ساياسي رەپرەسسيانىڭ قۇربانى بولعان.

نىلدىدەگى ورىس-قازاق جانە اقمولاداعى باستاۋىش پريحود مەكتەبىندە (1905-1908)، ءۇش كلاستىق قالالىق (1913-1916) وقىعان. ومبىدا قازاق جاستارىنىڭ «بىرلىك» قاۋىمىن، اقمولادا «جاس قازاق» ۇيىمىن اشىپ، «تىرشىلىك» گازەتىن شىعارۋدى ۇيىمداستىرعان. اقمولا سوۆدەپى پرەزيديۋمىنىڭ مۇشەسى (1917). كوكپ مۇشەسى (1918). اقمولا سوۆدەپشىلەرمەن بىرگە تۇتقىندالىپ (1919) اتاماننىڭ «ازاپ ۆاگونىندا» 47 كۇن ازاپ شەگىپ، كولچاكتىڭ ومبىداعى تۇرمەسىنەن قاشىپ شىققان. اقمولا اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانە اكىمشىلىك ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى (1920). قازاقتىڭ كەڭەستىك اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىن جاريالاعان كەڭەستەردىڭ 1-قۇرىلتاي سەزىندە ورتالىق اتقارۋ كوميتەتى پرەزيديۋمىنىڭ مۇشەسى (1920). «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ رەداكتورى (1922). قازاقستان حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى (1922-1925). حالىق اعارتۋ كوميسساراتى جانىنداعى عىلىم ورتالىعىنىڭ ءتوراعاسى، قازاقتىڭ پرولەتار جازۋشىلارى اسسوسياسياسىنىڭ (قاز.اپپ) باسشىسى (1925). بك(ب)پ ولكەلىك كوميتەتى پارتيا تاريحى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى (1926). قىزىلوردا حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىنىڭ، تاشكەنتتەگى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى (1927). «ادەبيەت مايدانى» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى (1932). قازاقتىڭ كوممۋنيستىك جۋرناليستيكا ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى (1934).

ساكەننىڭ العاشقى ولەڭدەر جيناعى «وتكەن كۇندەر» دەگەن اتپەن 1914 جىلى جارىق كوردى. پوەزيالىق تۋىندىلارىنىڭ ىشىندە ساكەننىڭ شىعارماشىلىق ەرەكشەلىگى مەن يدەيالىق ساياسي ۇستانىمىن بەدەرلى ايعاقتايتىن تۋىندىلارى — «كەل جىگىتتەر»، «جاس قازاق مارسەلەزاسى»، «جۇمىسكەرلەرگە»، «جولداستار» سياقتى ساياسي ليريكالارى، سونداي-اق «سوۆەتستان»، «كوكشەتاۋ»، «الباتروس»، «سوسياليستان»، «قىزىل ات» پوەمالارى. پروزا سالاسىندا «جەر قازعاندار»، «ايشا»، «ءبىزدىڭ تۇرمىس»، «سول جىلداردا»، «جەمىستەر» پوۆەستەرى مەن «تار جول، تايعاق كەشۋ» مەمۋارلىق رومان جازعان. «باقىت جولىندا»، «قىزىل سۇڭقارلار» درامالارى ءوز زامانىنىڭ رۋحىن تانىتاتىن ەلەۋلى شىعارمالار. قازاق ادەبيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا ايرىقشا ەڭبەك سىڭىرگەن س.سەيفۋللين ادەبيەتتىڭ باسقا جانرلارىندا دا ايتارلىقتاي ءىز قالدىرعان. ونىڭ ادەبي-سىن ماقالالارى، باياندامالارى مەن سويلەگەن سوزدەرى ۇلتتىڭ مادەني-رۋحاني ومىرىنە سەرگەك ارالاسقان سىنشىلدىق ويىنىڭ قۇنارلىلىعىن جانە پارمەندىلىگىن تانىتادى. اسىرەسە، قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن قۇنىن جويماعان «قازاق ادەبيەتى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگىنىڭ ءمانى زور. ساكەن شىعارعان اندەر حالىقتىق ءداستۇردى تۇعىر ەتە وتىرىپ، دۇنيەگە كەلگەن وزىندىك دارالىق سيپاتتارمەن ەرەكشەلەنەدى.

ساكەن قازاق ماڭدايىنا بىتكەن ءبىرتۋار دارا تۇلعالاردىڭ ءبىرى. ول ءوز ۇلتىن قالتقىسىز ءسۇيىپ، حالقىنا جويداسىز ەڭبەك ءسىڭىردى. بۇل جولدا ساكەن سوسياليستىك جۇيەنى، ونىڭ يدەيالىق دەم بەرۋشىسى كوممۋنيستىك پارتيانى حالىقتارعا باقىت پەن بوستاندىق اكەلۋشى دەپ سەندى. ءتىپتى، سەنبەگەن كۇندە، ءسوز جۇزىندە مەيلىنشە تارتىمدى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ساياسي پلاتفورماسىن ۇلتتىڭ كوگەرىپ كوكتەۋىنە پايدالانباقشى بولىپ جان-تانىمەن قيمىلدادى. الايدا، مەملەكەتتىك توڭكەرىستەر مەن يدەولوگيالىق وزگەرىستەرگە قاراماستان رەسەيدە وزگەرىسسىز قالعان يمپەريالىق وزبىرلىق ساكەننىڭ دە، ساكەن سياقتى جۇزدەگەن-مىڭداعان بوزداقتاردىڭ دا، كەرەك دەسەڭىز، مۇلدە باسقا جولداردى تاڭداعان ۇلتجاندىلاردىڭ دا ارماندارىن قيالعا اينالدىرىپ، ومىرلەرىن قاسىرەتكە تاپ قىلدى. دەمەك، تاريحي تۇلعالاردىڭ تاعدىرىن پارىقتاعاندا ولار قانداي جولدى تاڭداعانى بويىنشا باعالانباۋ كەرەك، حالقىنا قانشالىقتى قىزمەت ەتكەنى، قانشالىقتى ەڭبەك سىڭىرگەنى، قانشالىقتى جىلىگى تاتيتىن مۇرا قالدىرا العانى بويىنشا لايىقتى باعاسى بەرىلۋگە ءتيىس. تاريحي ادىلدىكتىڭ دە، ءعىلىمي-ادىسنامالىق وبەكتيۆتى ۇستانىمنىڭ دا قيسىنى وسى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە، ساكەن حالقىمەن ماڭگى بىرگە جاسايتىن، حالقىنىڭ ماڭگى سىي-قۇرمەتىنە لايىق ءبىرتۋار تۇلعا.

ساكەن سەيفۋلليننىڭ اقيىق اقىندىعى ءوز الدىنا، ول كىسىنىڭ اڭگىمە،  حيكاياتتار، “تار جول، تايعاق كەشۋ” اتتى تاريحي مەمۋارلىق رومان جازىپ، ادەبيەتتىڭ بار سالاسىنا اتسالىسىپ،  سول ءبىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە قازاق زيالىلارىنىڭ كوش باسىندا بولعانى كوزى اشىق كوپشىلىككە بەلگىلى.

اعارتۋشى، ادەبيەتتىڭ ۇلكەن وكىلى بولا ءجۇرىپ ساكەن سەيفۋللين سول كەزدەگى قوعامدىق ومىردەن تىس قالا المادى.  ول 1920 جىلى قازاق كەڭەس اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىن جاريالاعان كەڭەستەردىڭ ءى قۇرىلتاي سەزىنە دەلەگات بولىپ قاتىسىپ، ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلاندى. جەر-سۋ كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىنا جانە باسپا ءسوز ىسىنە  باسشىلىق ەتىپ، 1922 جىلى “ەڭبەكشى قازاق” گازەتىنىڭ رەداكتورى، حالىق اعارتۋ كوميسسارىنىڭ ورىنباسارى بولدى. ال وسى جىلى قازاق اسسر كەڭەسىنىڭ ءىىى سەزىندە حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سايلاندى.

ەڭبەك جولىن ومبى قالاسىندا باستاپ، كەشىكپەي اقمولا قالاسىنا اۋىسىپ، ۇلكەن ىستەرگە ارالاسقانشا وسى اقمولادا اتقارۋ كوميتەتى ءتور-اعاسىنىڭ ورىنباسارى جانە اكىمشىلىك ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولادى. ياعني، ساكەن سەيفۋلليننىڭ بۇرىنعى اقمولا، قازىرگى استانادا جىل سايىن ءداستۇرلى ادەبي كۇنىنىڭ اتالىپ ءوتۋى ورىندى دەسەك، بۇگىندە ەلوردادا ساكەن سەيفۋللين مۇراجايى جۇمىس ىستەيدى. قالاداعى ىرگەلى ورىنداردىڭ ءبىرى دە اقىن ەسىمىمەن اتالادى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ساكەن سەيفۋلليننىڭ ولەڭدەرى

ساكەن سەيفۋلليننىڭ تۋىندىلارى

ساكەن سەيفۋلليننىڭ ناقىل سوزدەرى

---