InfoHub Logo

1968 جىلدىڭ باسىندا تالدىقورعان ءوز الدىنا دەربەس شاڭىراق كوتەرىپ، الماتى وبلىسىنىڭ قۇشاعىنان ءبولىنىپ شىقتى دا، جاڭادان اشىلىپ جاتقان “وكتبيار تۋى” گازەتىنىڭ ماڭىنا جان-جاقتان اعىلىپ كەلگەن ءبىراز ادام باس تۇيىستىرگەن بولاتىنبىز. رەداكتورىمىز — اسا ءبىر اياۋلى ازامات بايانجان مادييەۆ ەدى. وعان ورىنباسار بولىپ، بىرەۋى ورالدان، بىرەۋى قوستانايدان جۇراعالي ەرتىلەسوۆ پەن جانايدار مۋسين كەلگەن. ولاردىڭ دا جاس شاماسى وتىز بەن قىرىقتىڭ اراسى. ال ەڭ ۇلكەندەرىمىز سول كەزدە ەلۋدىڭ ۇستىنە شىعىپ قالعان قۇلاتاي قالييەۆ پەن تىنىم رىسقالييەۆ بولاتىن. قۇلەكەڭ وسى ءوڭىردىڭ تۋماسى ەكەن دە، سۇيەگى اتىراۋلىق بولىپ كەلەتىن تىنىم اقساقال ءبىر كەزدە قىزمەت بابىمەن كەلىپ، وسىندا تۇراقتاپ قالىپ قويىپتى، ەلپىلدەگەن، ەلگەزەك، ەشكىمگە زيانى جوق ۇشىپ-قونعان جەڭىلتەكتەۋ كىسى بولاتىن.

وسى توڭىرەكتى جاقسى بىلەتىندىكتەن دە بولار، ونىڭ ۇستىنە الگىندەي ەلگەزەك مىنەز-قۇلقىن ەسەپكە الدى ما، ايتەۋىر باسشىلار رەداكسيانىڭ ماشينيستكا، كوررەكتورلارى سياقتى كىشى-گىرىم قىزمەتكەرلەرىن تاڭداپ الۋدى سول كىسىگە تاپسىرىپ قويىپتى. وردا بۇزار وتىزداعى كەزىمىز. “بويدا قۋات، ويدا كوز” دەگەندەي، بۇلا كۇش تە، بۋىرقانعان ارىن مەن دارىن دا بار، وتتاي جانىپ تۇراتىن جالىندى شاعىمىز عوي. رەداكسيانىڭ ىشكى-سىرتقى تىرلىگىنەن تىسقارى قالماي، ءبىز دە بەلسەنە ارالاسىپ جۇرەتىن ەدىك. الگى تىنىم اعامىز تاڭداپ العان قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ەڭ العاشقى ەكى-ۇشەۋىنىڭ سىرت كەلبەتتەرى بىزگە ۇناي قويمادى. ءبىرىنىڭ اياقتارى قيسىق، ءبىرىنىڭ بەتى تومپاق پا، ايتەۋىر، باسقا جىگىتتەردى بىلمەيمىن، مەنىڭ كوڭىلىمنەن شىعا قويعان جوق. اپتا سايىن وتەتىن لەتۋچكا (“لەزدەمە” دەپ تە ءجۇرمىز عوي ءقازىر) ۇستىندە رەداكتورىمىزدان ءسوز سۇراپ الدىم دا، بىردەن توتەسىنە كوشىپ:

— بايانجان اعا،— دەيمىن عوي باياعى،— تىنىم اعام تۇرىنە قاراماي، تىلىنە عانا قارايدى-اۋ دەيمىن. رەداكسيادا، كوڭىلدەرىنە كەلسە دە ايتايىن، كىلەڭ ءبىر اجار-كوركى شامالى قىز-كەلىنشەك كوبەيىپ بارادى. وسى جاعىن ماعان تاپسىرىڭىزدارشى، ەندىگى حاتشى قىز، ماشينيستكا، كوررەكتورلاردى، قىسقاسى ايەل كادرلاردى مەن تاڭداپ الاتىن بولايىن. ءبىر كۇن دە بولسا اينالامىزدا سۇيكىمدى ءبىر ادەمى ادامداردىڭ جۇرگەنى ابىروي ەمەس پە.

بىرەۋلەر كۇلدى، بىرەۋلەر: “بۇل جەر ساعان تەاتر ەمەس قوي، كوركىنە قاراپ تاڭدايتىن، بىزگە ءبىلىمى، ىسكەرلىگى كەرەك ەمەس پە!” — دەپ كەكەتىپ جاتتى.

كۇلگەندەردىڭ ىشىندە بايانجان اعامنىڭ ءوزى دە بار ەدى، ءبىراق ول سول جىميعان قالپىندا، ماسەلەنى بىردەن شەشتى دە:

— نەسى بار، ساكەننىڭ ۇسىنىسى دا تەگىن ەمەس سياقتى. بۇل ءىستى ەندەشە وزىنە تاپسىرساق تاپسىرايىق. شاشاۋ شىعارىپ بارا جاتسا، ءوز قولىمىزدا عوي، و جاعىن تاعى كورە جاتارمىز،— دەپ ءبىتىردى ءسوز اياعىن.

ءسويتىپ مەن قاس-قاعىم ءساتتىڭ ىشىندە “لاۋازىمدى” بولىپ شىعا كەلدىم. ەندى جۇمىس ىزدەي كەلگەن قىز-كەلىنشەك بولسا تىنىم اعامىز دا ەڭ الدىمەن رەداكتورعا ەمەس، مەنىڭ الدىما الىپ كەلەتىن بولدى.

رەداكسيادا ول كەزدە “ماش.بيۋرو” “كورر.بيۋرو” اتالاتىن بولىمشەلەر بولاتىن. ولاردا كىلەڭ عانا قىز-كەلىنشەكتەر ىستەيدى. بىرەۋلەرى وقۋ بىتىرگەن، بىرەۋلەرى ينستيتۋتتارعا ەندى ءتۇسىپ، سىرتتاي وقىپ جۇرگەندەر. ءتىپتى مەكتەپ قابىرعاسىنان كەلگەندەرى دە بار.

مەن ولاردىڭ ءبىلىمى جونىندەگى قاعازدارىنا ەمەس، كەسكىن-كەلبەتى، ءجۇرىس-تۇرىس، مىنەزى مەن مىنىنە نازار اۋداراتىن بولدىم. ارسى-گۇرسىگە جوق، جىلى ءجۇزدى، يبالى، يناباتتىلارىن تاڭداپ الۋعا تىرىستىم. قىسقاسى، كوپ ۇزاماي سول ماشينيستكا، كوررەكتورلار قاتارى كىلەڭ ءبىر سىزىلىپ تۇرعان يمان ءجۇزدى، ادەمى قىز-كەلىنشەكتەرمەن تولىسىپ، رەداكسيا ءىشى گۇل جايناپ كەتكەندەي بولدى.

قالاداعى (وبلىستاعى دەسە دە بولار ەدى) قۇرامى كىلەڭ عانا قازاقتاردان تۇراتىن جالعىز مەكەمە — ءبىزدىڭ رەداكسيا. اراسىندا قازاق تىلىنە دە، قازاق جىگىتتەرىنە دە قۇمار رەناتا دەگەن نەمىس قىزى مەن ەكى-ۇش ورىس شوفەرىنەن باسقا ۇلت وكىلدەرى جوق. تۇپ-تۇگەل قارعا تامىرلى قازاقپىز دەسە دە بولعانداي.

ارينە، قازاق جۇرگەن جەردە كۇڭكىل ءسوز، وسەك-اياڭ، ىبىر-جىبىر، قىبىر-سىبىردىڭ قوسا جۇرەتىنى بەلگىلى. مەنىڭ دە ءوز قىزمەتىمنەن تىسقارى، رەداكسيانىڭ كادر ماسەلەسىنە الگىندەي ارالاسۋىمدى كوپسىنىپ، كورە الماعاندار اراسىنان قايداعى ءبىر قاڭقۋلار شىعىپ، سوڭىما ءسوز ىلەسە باستاعانىن سەزگەندەي بولدىم. ءبىراق “جۇرت نە دەمەيدى” دەدىم دە، ونىڭ بىرىنە دە ءمان بەرىپ جاتپاي، بۇرىنعىداي ەركىن جۇرە بەرەتىنمىن.

سونداي سوزدەردىڭ ءبىرى بولماسا، ءبىرى ءالى وڭ-سولىن دا تانىپ بولا قويماعان ءبىزدىڭ جاپ-جاس قاتىنىمىزدىڭ قۇلاعىنا دا جەتە باستاسا كەرەك، ءبىر وڭاشا قالعاندا ول دا:

— سونداي ءبىر اڭگىمە ەستىدىم، ول نە ءسوز؟— دەپ سۇراعانى بار.

— جۇرتتىڭ سوزىنە قۇلاق ءتۇرىپ قايتەسىڭ،— دەدىم وعان — “ەرلى-زايىپتىلار اراسىنا ەسى كەتكەن تۇسەدى” دەگەندەي، ءقايبىر ءبىزدى جارىلقايىن دەپ ايتادى دەيسىڭ ولار، وزدەرىنە ۇقساپ ىرىڭ-جىرىڭ بوپ جۇرسە دەيدى كوبىسى. ونداي-ونداي وسەك-اياڭ بولا بەرەدى، بىرەۋىن دە تىڭداما، ءوز اقىلىڭ وزىڭە جەتەتىن سياقتى ەدى عوي، سونىڭنان اينىما...

ءبىزدىڭ ايەل مەنى ايتقانىما يمانداي ۇيىيدى. نە دەسەم دە قۇران سوزىندەي قابىلدايتىن ادەتى، ءالى دە سول عوي.

سول ءماريا ءبىر كۇنى كەشكىلىك مەنىڭ بالا-شاعادان وڭاشالاپ، اس ۇيگە اڭگىمەگە شاقىردى. “وتىرشى،— دەدى، — تاعى ءبىر ءسوز بار. اناۋ سەنىمەن ىستەيتىن قۇلماحان بار عوي، ايەلى دە سوندا كورىنەدى، سول ايەلى بۇگىن ماعان دۇكەندە جولىعىپ قالىپ: “ءاي، ءماريا، سەن نەمەنە سوقىرمىسىڭ، كەرەڭبىسىڭ، جۇرتتىڭ ءبارى كورىپ، ءبارى ەستىپ جۇرگەن نارسەگە بىلق ەتپەيتىنىڭ قالاي؟”— دەپ دۇرسە قويا بەرگەنى. “ە، نە بولىپ قالىپ ەدى؟” — دەيمىن عوي مەن. “نە بولعانىن ەستىمەي، بىلمەي جۇرگەن شىعارسىڭ. ساعان جانىم اشىعاسىن ايتام. ساكەن دەگەنىڭ رەداكسياداعى تومەن ەتەكتىلەردەن تىگەرگە تۇياق قالدىرمايتىن بولدى. سونداعى ۇرعاشى اتاۋلىنىڭ بارىمەن جۇرەدى!”— دەپ تۇر سامپىلداپ. “ءيا، سەن وعان نە دەدىڭ؟” — دەپ ەندى مەن سۇرايىن ايەلىمنەن. “نە دەۋشى ەدىم، ايكەش، ساكەن سەنىمەن دە جۇرە مە؟ دەپ سۇرادىم. اككەش سۇرلانىپ كەتتى، كوگەرىپ. “نە دەپ تۇرسىڭ ءوزىڭ؟ بۇل قاي ساسقانىڭ؟” — دەيدى. “ەندى ءوزىڭ عوي: “رەداكسياداعى ايەلدەردىڭ بارىمەن جۇرەدى دەپ تۇرعان، سەن دە سول رەداكسيادا ىستەمەيسىڭ بە؟”.

ايكەش تە اقىرى، “مىناۋ ءبىر ەسالاڭ ەكەن عوي” دەدى مە، ايتەۋىر، سول دولىرعان قالپى جونىنە كەتتى”.

“وتە دۇرىس ىستەگەن ەكەنسىڭ،— دەدىم مەن ءسۇيسىنىپ. — اقىلى كەن دانىشپان ايەلدىڭ ءسوزى عوي بۇل دەگەن جۇرتتىڭ پىش-پىشىن قايتەسىڭ، وسى بەتىڭنەن تايقىما!..”

---