InfoHub Logo

وسى كىتاپتىڭ ءار تۇسىندا اتى اتالىپ قالىپ وتىراتىن سەيداحمەت بەردىقۇلوۆپەن مەن سوناۋ الپىسىنشى جىلدىڭ العاشقى كۇندەرىندە "لەنينشىل جاس" ("جاس الاش") گازەتىنىڭ رەداكسياسىندا تانىسقان بولاتىنمىن. وسىندا جۇمىسقا ورنالاسقانىما دا كوپ بولا قويماعان، ءالى جىگىتتەرمەن دە ارالاسىپ، اسا بىلىسە الماي جاتىرمىن. اۋىلدان الا شىققان ازىن-اۋلاق اقشا تاقا تاۋسىلدى، بۇل جاقتان جالاقى العان جوقپىن. تۇسكى ءۇزىلىس كەزىندە رەداكسيا بولمەسىندە جالعىز قالىپ، گازەت وقىعان بولىپ وتىرا بەرگەنمىن. "لەنينشىل جاسقا" كەلگەلى بەرى وزىنە دە، سوزىنە دە سۇيسىنە قاراپ، ءجۇرىس-تۇرىس، كيىم-كيىسىنە دە قىزىعا ءتۇسىپ جۇرگەن ءبىر ادامىم سەيدەكەڭ ەدى. ول دا ۇيىنە كەتە قويماي، سول ماڭدى اينالسوقتاپ ءجۇرىپ العان. وقشاۋ وتىرعان مەنىڭ قاسىما تاياپ كەلىپ:

— ساكەن، نەگە تاماققا بارماي وتىرسىڭ؟ — دەپ سۇرادى.

— بارام عوي، اعا، — دەدىم كۇمىلجىپ. رەداكسياداعى بەتى، بەدەلى، وكتەم ءىرى سويلەيتىنىنەن قىمسىنام با، — مەن ول كىسىنى بىردەن "اعا" دەپ كەتتىم. كەيىن ءبىلدىم عوي، وزىمنەن تورت-بەس-اق جاس ۇلكەن ەكەنىن.

— ءاي، وسى سەنىڭ اقشاڭ بولماي وتىرسىڭ عوي دەيمىن، شىنىڭدى ايتشى، — دەدى ول. "جوق ەدى" دەپ شىنىمدى دا ايتا الماي، "بار" دەۋدىڭ رەتىن تاعى تابا الماي، كوزىممەن جەر شۇقي بەردىم-اۋ دەيمىن، سەيدەكەڭ:

— ساكەن، اقشا كەيدە بىزدە دە بولماي قالادى. قىسىلماي، جىگىتتەردەن سۇراپ الا بەر. ءبارىمىز دە سويتەمىز، — دەپ ماعان اقشا ۇسىندى. — مىنا كوشەنىڭ قاراما-قارسىسىندا اسحانا بار. سودان تاماقتانىپ كەلە عوي.

مەن شىنىندا دا قىسىلىپ وتىر ەدىم. سونى ءدال بىلگەنىنە، سونشالىق سۇڭعىلالىق تانىتقانىنا ءىشىم ەلجىرەپ، الگى اقشانى (سوماسى ەسىمدە جوق) الا سالا، اسحانا قايداسىڭ دەپ ۇشتىم-اۋ دەيمىن.

مەن گازەتتىڭ كومسومول تۇرمىسى ءبولىمىنىڭ ادەبي قىزمەتكەرى ەدىم. ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بىزگە قاراعاندا كەبە تارتىڭقىراپ قالعان جۋرناليست بەكمىرزا بايماحانوۆ بولاتىن. اسا ەڭبەكقور. كوپ سويلەمەي-اق، جاسى كىشىلەردى باۋىرىنا تارتىپ، قامقورلىق جاساپ جۇرەتىن ادام. بارىنشا ءادىل دە ادىلەتتى. شۇقشيىپ جازادى دا وتىرادى. مەنىڭ دە دايىنداپ بەرگەن ەكى-ۇش ماتەريالىمدى ۇستىنەن قاراپ، قىپ-قىزىل قىلىپ شيمايلاپ بەرگەن. ىشتەي نامىستانىپ، قىسىلىپ ءجۇر ەدىم. ءبىراق بەكەڭە باتىلىم جەتىپ ايتا المايمىن. سونى سەيدەكەڭ دە سەزگەن ەكەن:

— ساكەن، سەنىڭ جازعاندارىندى وقىپ ءجۇرمىن. باعىتىڭ دۇرىس. بەكەڭ مۇندا كوپتەن ىستەيدى، ءستيلى بولەك جۋرناليست. ءبارىن ءيىپ ءوز ىڭعايىنا بەيىمدەگىسى كەلىپ تۇراتىنى بار. ءوز مانەرىڭنەن اداسىپ قالىپ جۇرمە، — دەپ پىسىقتادى.

سول جىلى رەسپۋبليكالىق مۇعالىمدەر سەزى بولدى دا، سودان گازەتكە ەسەپ جازىپ تۇرۋعا بەكىتىلگەن سەيدەكەڭ قاسىنا مەنى قوسىپ الدى.

سەزد ەكى-ۇش كۇنگە سوزىلدى-اۋ دەيمىن. العاشقى كۇنى تۇسكە دەيىن قاتار وتىردىق، ءتۇس الەتىندە سەيدەكەڭ: "ال ەندى بار دا، گازەتكە ارناپ سەزد كۇندەلىگىن جاز. ەكەۋمىزدىڭ اتىمىزدان كەتەدى، ءبىر بەتكە جۋىق ەتىپ بەرەمىز، تۇستەن كەيىنگىسىن مەن جازامىن"، — دەدى.

ءاي، سول كۇنى تەرگە مالشىندىم-اۋ. سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ كۇن سايىن وزگەلەرگە ۇقساپ گازەت بەتىندە جىلتىلداپ كورىنە بەرمەيدى. نە جازسا دا، سول كەزدىڭ تىلىمەن ايشىقتاپ، "بارماق جالاپ" تامسانا وتىرىپ وقىرلىقتاي ەتىپ، مايىن تامىزا، بارىمىزگە ۇلگى بولارلىقتاي تالعامپازدىقپەن جەرىنە جەتكىزە، بيىك دەڭگەيدە جازاتىن. جاس جۋرناليستەردىڭ كوبى ول كىسىگە ەلىكتەپ، جازعاندارىن باس قوسا قالعان جەردە تالداپ، تالقىلاپ جاتاتىن.

ەندى، مىنە، سونداي مايتالمان قالامگەرلەرگە قوسالقى اۆتور رەتىندە، ءوزىم بۇرىن قالام تارتىپ كورمەگەن جانردا ۇلكەن جينالىستىڭ ەسەبىن جازباقپىن. قۇددى ءبىر رومان جازىپ شىعارداي-اق بولىپ، بويداعا بار قابىلەتىمدى جۇمساپ، "ءاي، وسى جاراپ قالار-اۋ" دەگەن سەنىممەن سەزدەگى جاعدايدى قاعازعا ءتۇسىردىم. قورقا-قورقا سەيدەكەڭە بەردىم دە، اقىرىن كۇتتىم.

سەيدەكەڭ ءتۇس قايتا مەنىڭ جازعانىمدى الىپ، ماشبيۋروعا كىرىپ بارا جاتتى... نە كەرەك، ەرتەڭىندە ەكەۋمىزدىڭ اتىمىزدان ءبىر بەت ەسەپ گازەتكە جاريالانىپ شىقتى.

ءسويتىپ، سەزد بىتكەنگە دەيىن كەيدە مەن باستاپ، ول اياقتاپ، كەيدە ول باستاپ، مەن اياقتاپ، سونداي بەت-بەت ەسەپ بەرىپ تۇردىق! كەشكىلىك مەنى سەزد دەلەگاتتارى ورنالاسقان قوناقۇيلەرگە ەرتىپ بارىپ، رەسپۋبليكاعا تانىمال ۇستازدارمەن تانىستىرىپ، ينتەرۆيۋ الدىرىپ، سونىڭ دا قالاي جازىلىپ، قالاي جاريالانعانىن ءوزى قاداعالاپ ءجۇردى.

سەزد بىتكەننەن كەيىنگى ءبىر رەداكسيالىق جەدەل جينالىستا ول كىسىنىڭ مەنى جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاعانى دا بار...

1961 جىلدىڭ باسىندا مەن ەلگە كەتىپ قالدىم دا، سەيدەكەڭمەن وقتا-تەكتە عانا كەزدەيسوق جولىعىپ جۇرەتىن بولدىم. سول سيرەك جولىعۋلاردان ول كىسىنىڭ مەنى اجەپتەۋىر ءىشتارتىپ تۇراتىنىن اڭعارعانىم بولماسا، اناۋ ايتقانداي جاقىنداسىپ كەتە العان جوقپىز.

بىردە جازۋشىلار وداعىنداعى "بارعا" كىرسەم، ءتور جاقتاعى ستول باسىندا سول كەزدە "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ ىستەيتىن شەرحان مۇرتازا مەن "لەنيشپىل جاس" گازەتىنىڭ باس رەداكتورى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ ەكەۋارا اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن. باس يزەپ قانا ورعىتا ءوتىپ بارا جاتىر ەدىم: "و، ساكەن باتىر، بەرى كەلە كەت!" — دەپ مەنى قاستارىنا شاقىرىپ الدى ولار.

امانداسىپ، وزدەرى نۇسقاعان جەرگە جايعاستىم. مەنەن بۇرىن دا قاستارىندا بىرەۋلەر بولعان-اۋ دەيمىن، الدارىنداعى شولمەكتىڭ ءتۇبى كورىنىڭكىرەپ قالعان ەكەن. ەكەۋى دە سىرباز، ەكەۋى دە كىسىگە كۇنىن سالمايتىن تەكتىلەر.

سويتە تۇرا، سەيدەكەڭ: "ال باتىر، مىنانى قايتالاپ جىبەر!" — دەپ ماعان كونياكتىڭ بوساعان شولمەگىن كورسەتتى.

— وۋ، كوكەلەر، — دەدىم مەن دە ءتىل-جاعىما سۇيەنە قالىپ، — اناۋ ءبىزدى كورىپ وتىرعان جۇرت: "مىنا سورلىنى-اي، ەكى بىردەي باس رەداكتور وتىرعانىنا قاراماي، بۇرسەڭدەپ بۋفەتكە جۇگىرگەن!" — دەمەي مە؟

ەكى اعام دا ءماز بولا كۇلىپ الدى دا: "ءاي، وسىنىكى دۇرىس ەكەن، ءوزىم بارىپ كەلەيىن!" — دەپ سەيدەكەڭ ورنىنان كوتەرىلدى. وتىرىپ قالعان قىزداي بولىپ سەيدەكەڭ كوپ جىلدار "لەنينشىل جاس" گازەتىندە رەداكتور بولىپ ءجۇرىپ الدى. جازۋشىلىقتى جۋرناليستيكادان ءبولىپ قارامايتىن اعالار گازەت جۇمىسىنا دا جان سالا كىرىسەتىن ەدى دە، اينالاسىنا كىلەڭ ءبىر وي-پىكىرى تىڭ، قالامى جۇيرىك، جۇلىنىپ تۇرعان جاستاردى جيىپ الا بەرۋشى ەدى. بەردىقۇلوۆ باسقارعان تۇستاعى جاستار گازەتىنىڭ وقىرمان اراسىندا ەڭ بيىك بەدەلگە يە بولۋى دا وسى ءسوزىمىزدى ايعاقتاي تۇسەر ەدى.

گازەتكە ءبىر توپ ولەڭ ۇسىندىم دا، كۇتە-كۇتە جالىعىپ، كۇندەردىڭ كۇنىندە جوق ىزدەپ باس رەداكتورعا كىردىم. "اعا، مەن گازەتكە شىعۋعا كوپ قۇمارتپايتىنىمدى بىلەسىز، قاڭعالاقتاپ سىزدەرگە ءبىر ولەڭدەر بەرىپ ەدىم، تانىدى ما، نەمەنە، كۇدەر ءۇزدىرىپ بارادى جىگىتتەرىڭىز"، — دەپ شاعىم ايتتىم.

— ساكەن، — دەدى سەيدەكەڭ، — ماعان حاميت ەرعالييەۆ تەلەفون سوعىپ "وي، سەيداحمەت، مەنىڭ ءوزىم جامانمىن با، بولماسا ولەڭىم جامان با، نەگە جاريالانباي جاتىر؟" — دەدى. سوندا: "حاما-ay، — دەپ ەدىم، — جەڭىن سىبانىپ كىجىنىپ كەلگەن اۆتورلارعا: "سەڭدەر تۇگىلى، حاميت ەرعالييەۆتىڭ ءوزى دە كەزەگىن كۇتىپ جاتىر"، — دەپ ايتۋ ءۇشىن ازىراق كەشەۋىلدەتىپ ەدىك، ەندى شىعارامىز". ساعان دا سول ءسوزدى ايتام دا، باسقا نە دەيىن. ۇزاماي شىعىپ قالار، قام جەمە، — دەپ شىعارىپ سالىپ ەدى.

سول سوزگە دە رازى بولىپ قايتقانمىن.

ول كىسى "جالىن" باسپاسىنا ديرەكتور بولىپ كەلگەندە قۇتتىقتاي بارىپ: "قالام ۇستار قاۋىمعا لايىق ەلەۋلى ءبىر ورىن بوساسا بولدى، "اناۋ بارادى، مىناۋ كەلەدى ەكەن!" دەپ، بەلگىلى بولىپ العان بەس-التى ادامنىڭ اتىن اتايدى جۇرت. سونىڭ ىشىندە امىسە ءسىز دە جۇرەسىز. ءبىراق ءسىزدىڭ الدىڭىزدى ءدايىم باسقالار وراپ كەتە بەرەدى-اۋ دەيمىن"،— دەگەن ەدىم.

— ءاي، ساكەن، ونىڭ راس، تالايلار ءوزىمدى كۇنى بۇرىن سول ورىنعا قويدىرىپ، قۇتتىقتاپ كەلىپ تە جاتاتىن، — دەيتىن اعامىز.

1988 جىلى مەن 50 جاسقا تولدىم. اۋىل جاققا قاستەك بايانبايەۆ پەن قۇتتىبەك بايانديندەر ەرىپ باردى. ەكەۋى دە "جالىن" باسپاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ەدى. ءبىر كۇنى سول باسپانىڭ باس رەداكتورى قوعاباي سارسەكەيەۆتى ىزدەپ بارىپ، دالىزدە سەيدەكەڭە ۇشىراسىپ قالدىم. ول، "مەنىڭ قولتىعىمنان دەمەپ ءجۇر" دەپ، كابينەتىنە قاراي يكەمدەي بەرىپ ەدى، قاي سايتان تۇرتكەنىن قايدام، "مەن قوعاشتى ىزدەپ كەلىپ ەم، سونى كۇتىپ تۇرعانىم" — دەپپىن.

ويىمدا تۇك جوق، بەسىنشى قاباتتاعى ءوز ورنىما كەلىپ وتىرا بەرگەنىم سول ەدى، سوڭىمنان قاستەك كەلدى: "اپىر-اۋ، سەنىڭ وسى ءبىر كەرتارتپا مىنەزىڭ-اي!" — دەدى ول. — ءبىزدىڭ باستىق بوعىن پىشاقتاپ جاتىر. "مىنا ساكەن قانداي جىگىت ەدى ءوزى، ءجون بىلمەيدى ەكەن عوي. قاسىنا ەكى بىردەي بىلدەي قىزمەتكەرلەرىمدى قوسىپ جىبەردىم، سوعان راحمەت ايتۋعا كەلگەن ەكەن دەپ، كابينەتىمە سۇيرەسەم: "و، جوق، مەن قوعاشقا كەلىپ ەدىم"، — دەپ كەرگيدى.

قاستەك اۋىز جيىپ ۇلگەرمەدى، قوعابايدىڭ ءوزى كەلدى ەنتىگىپ: "ويباي، سەيدەكەڭ شالا ءبۇلىنىپ جاتىر. ءوزىڭ بارىپ جۋىپ-شايماساڭ، ءبىزدىڭ ءسوزىمىزدى تىڭدار ەمەس. ساكەننىڭ وندايى جوق ەدى دەپ كورىپ ەدىك، "جوق، بارىپ تۇرعان كەكىرت، بيۋروكراتتىڭ ءوزى ەكەن عوي" دەپ بوي بەرمەيدى"،— دەيدى ول دا.

ول جۇما كۇنى ەدى، شۇعىل شارۋامەن تالدىقورعانعا ءجۇرىپ كەتتىم دە، دۇيسەنبى كۇنى اڭدىپ وتىرىپ، تۋرا ساعات توعىزدا سەيدەكەڭە ىلەسە كابينەتىنە كىردىم. "اعا، مەنىڭ قالام ۇستار قاۋىم ىشىندە ساۋساقپەن سانارلىقتاي عانا سىيلايتىن، قۇرمەت تۇتىپ، الدىنان كەسە كولدەنەڭ وتپەيتىن ادامدارىم بار، ءسىز سونىڭ ەڭ الدىڭعى قاتارىنداسىز. ءسىزدىڭ وكپەڭىزدى ارقالاپ جۇرە المايمىن، بىلمەستىك جاساپ الىپپىن، كەشىرىڭىز"، — دەدىم. — "مەن ءوزىم، ءبىراق ونداي-وندايعا ءمان بەرمەۋشى ەدىم" دەگەندى دە قوسىپ قويدىم.

تومسىرايىپ وتىرعان اعامنىڭ ءجۇزى جادىراپ سالا بەردى. مەنى قۇشاقتاپ تۇرىپ: "ءاي، ساكەن، نانساڭ، مەن دە وندايعا ءمان بەرمەۋشى ەم، ءسىرا، قارتايعان بولۋىم كەرەك"، — دەپ كۇلدى.

اعامنىڭ وكپەسىن ءوستىپ ارەڭ تارقاتتىم عوي.

كەيدە ويلاماعان جەردەن كەزدەسىپ قالساڭ، ءاي، كوسىلە ءبىر اڭگىمەگە كىرىسىپ كەتەر ەدى. بىلمەيتىنى دە جوق، تانىمايتىن ۇلى-كىشى ادامى دا جوق. اسىرەسە، شىڭعىس ايتماتوۆپەن ارالاسۋىنان قىزىق-قىزىق سىر شەرتەتىن. بىردە ءۇش-تورت جىگىتكە سونداي ءبىر اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتىپ، ۇزاق ۇستاعانى بار. "اپىر-اي، قايران قىزىق اڭگىمە دالاعا كەتىپ قور بولدى-اۋ، اعاتاي، جازساڭىزشى وسىنى!" — دەدىم مەن.

سەيدەكەڭ ويلانىپ قالىپ ەدى. كوپ ۇزاماي "جاس الاش" گازەتىنە ءبىر بەت بولىپ سول اڭگىمەسى جارق ەتە قالدى. وقي سالا بارسام، ول كىسى تاعى شات-شالەكەيى شىعىپ اشۋلانىپ ءجۇر ەكەن.

— وسى ءبىزدىڭ جىگىتتەر قىزىق، — دەيدى، — كۇيىنىپ، — مىنا قاراشى: "وسى اڭگىمەنىڭ جازىلۋىنا اسا جاقسى كورەتىن تالانتتى اقىن ىنىلەرىمنىڭ ءبىرى ساكەن يماناسوۆ سەبەپكەر بولدى" دەپ جازعان ەدىم، جوقتان وزگەنى قىزعانىپ، سەنىڭ ءاتى-جونىڭدى الىپ تاستاپتى رەداكسياداعىلار. تەلەفون سوعىپ رەنىش ءبىلدىرىپ ەدىم، بىرىنە ءبىرى سىلتەيدى. جاي عانا دەرەكسىز، كىم ەكەنى بەلگىسىز "مەنىڭ اسا جاقسى كورەتىن تالانتتى اقىن ىنىلەرىمنىڭ ءبىرى بولعان دا شىققان".

— تۇك ەمەس، اعاتاي، كەيىن كىتابىڭىزدا ورنىنا كەلتىرەرسىز، — دەيمىن مەن. ءوزىمدى جۇباتتىم با، اعا كوڭىلىن اۋلادىم با، و جاعى بەيمالىم قالا بەرگەن.

سەيدەكەڭنىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويى، ايتارى نە، الماتى مەن ۇزىناعاش اراسىندا اس تا توك بولىپ، اسا بيىك دەڭگەيدە ءوتتى. الماتىدا ءارتۇرلى دارەجەدە وتكەن تويدىڭ اياعى قاراقىستاققا بارىپ جالعاستى. ونداعان ۇيلەر تىگىلىپ، ات سايىسى، بايگە، كوكپارعا ۇلاسىپ، ۇلان-اسىر وتكەن توي وعان قاتىسقانداردىڭ ەسىندە ءالى جۇرگەن دە شىعار.

سەيدەكەڭ ءوزى سول جىلدارى ەكى تومدىعىن شىعارىپ، كوڭىلى كوتەرىلىپ، جەلپىنىپ-اق ءجۇر ەدى. سونداي كەزەڭدەردىڭ بىرىندە تۋعان ءىنىم سەكەننىڭ ءبىر شارۋاسىمەن كىرگەنىم بار. باسپانىڭ ديرەكتورى ەدى، مەنىڭ بۇيىمتايىما قاتىسى بار ادامداردى جيناپ الىپ:

— مىنا ساكەن ماعان، كوپ بولسا، جىلىنا ءبىر-اق شارۋامەن كەلەدى. ودان ارتىققا ءوزى دە بارمايدى. مەن ول شارۋاسىن قولىمنان كەلگەنشە ورىندايمىن. سوندىقتان، كەيدە ءوز قولدارىڭنان كەلگەنىن ماعان ايتقىزباي-اق، ايتقانىن ەكى ەتپەۋگە تىرىسىڭدار، — دەپ تاپسىردى.

توبەم كوككە ەكى ەلى جەتپەي مەن كەتتىم.

... تۇمانباي مولداعالييەۆ ورتالىق كونسەرت زالىندا كەزەكتى شىعارماشىلىق كەشىن وتكىزىپ جاتتى. مەن دە ءسوز سويلەۋگە ءتيىس ەدىم. قاسىما قارجاۋ ايتولقىن تاياپ كەلىپ: "سەيداحمەت قايتىس بولىپتى!" — دەدى قۇلاعىما سىبىرلاپ.

دەنەم ءدىر ەتە ءتۇستى. بايىز تاۋىپ وتىرا الماي، زالدى قاق جارىپ سىرتقا بەتتەدىم.

ءالى دە سەنە الماي كەلەم. جالعىزبىن. جابىرقاۋلىمىن. وسىدان از كۇن بۇرىن قاستەك بايانبايەۆ ەكەۋىمىز كىرىپ، كوڭىلىن سۇراپ شىعىپ ەدىك. "ءاي، تۇرىپ قالارمىن ۇزاماي!" — دەپ ەدى اعام.

كورەر قىزىعى سول-اق ەكەن، امال نە!

---