InfoHub Logo

وسى كۇنگە دەيىن جۇلدىزىمىز جۇرت ايتقانداي ونشالىق جاراسا قويماي كەلە جاتقان ادامنىڭ ءبىرى ايگىلى شەراعاڭ — شەرحان مۇرتازا ما ەكەن دەپ ويلاي بەرەمىن. سويتە تۇرا، بىرەۋلەر "نەگە؟" — دەپ سۇراسا، وعان دا "سەبەبى بىلاي ەدى" دەپ ايتار دالەلىم تاعى جوق. ءسانىمىز كەلىسپەسە دە، سالەمىمىز ءتۇزۋ. شىج-بىج دەسپەي، سىيلاسىپ كەلە جاتقان سىڭايىمىز بار.

مەنى قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا قىزمەتكە العان سول كەزگى ەكىنشى حاتشى ءىلياس ەسەنبەرلين اياق استىنان زەينەتكەرلىككە شىعىپ كەتە باردى دا، ونىڭ ورنىنا وسى شەراعاڭ كەلگەن ەدى. بۇعان دەيىن گازەت-جۋرنالدار رەداكسيالارىنىڭ باسىندا وتىرىپ، ونسىز دا تەمىردەي تارتىپكە ۇيرەنگەن جۋرناليست اتاۋلى جۇرتتى ءبىر شىبىقپەن ايداپ داعدىلانعان ادامعا جازۋشىلار وداعىنداعى جايىلىڭقىراپ كەتكەن بوساڭدانۋ تىرلىك جات كورىندى مە دەيمىن، بولماسا بىردەن ىقتىرىپ، بۇقتىرىپ الۋدى ويلادى ما، ايتەۋىر، قالاي ويلاسا دا، جاڭا حاتشى بىرەۋگە كيلىگە، بىرەۋگە شۇيلىگە كەلگەن سىڭاي بايقاتتى. شەراعاڭنىڭ سونداي ىتىرىلىپ تۇرعان، ەنتىگى باسىلىپ ءالى ساباسىنا تۇسە قويماي جۇرگەن كۇندەرىنىڭ بىرىندە ەكى-ۇش كۇنگە جۇمىستان سۇرانا قالمايمىن با! سەيسەنبى كۇنى ەدى، "جۇما كۇنى جۇمىستا بولايىن،" — دەيمىن. شەراعاڭ باس يزەپ قانا رۇقسات ەتكەن.

مەن ايتقان سوزدە تۇرا الماي، "ءبىر كۇننىڭ ءارىسى نە، بەرىسى نە" دەدىم دە، جۇمىسقا اقىرى كەلەسى اپتانىڭ دۇيسەنبىسىندە ءبىر-اق شىقتىم. سول-اق ەكەن، اڭدىپ وتىرعانداي، ەكىنشى حاتشى وزىنە شاقىرتتى.

— بۇگىن قاي كۇن؟ — دەپ سۇرادى شەراعاڭ رەسمي اماندىقتان سوڭ تۇنەرە تۇكسيىپ وتىرعان قالپى.

— دۇيسەنبى عوي، — دەدىم كۇمىلجىپ، نەگە سۇراپ وتىرعانىن دا سەزىپ، ءىشىم قىلپ ەتە قالعانداي بولدى.

— سەن جۇمىستان نەشە كۇنگە سۇرانىپ ەدىڭ؟

— ءۇش كۇنگە.

— قاي كۇنى جۇمىسقا شىعۋعا ءتيىستى ەدىڭ؟

— جۇما كۇنى.

— ەكى-ۇش كۇن سەبەپسىز جۇمىستا بولماعان ادامدى قىزمەتتەن شىعارىپ جىبەرۋگە بولاتىنىن بىلەسىڭ بە؟

— بىلمەپپىن.

— بىلمەسەڭ، ەندى ءبىلىپ ال. "پروگۋل" جازعىزامىن دا، شىعارامىن جۇمىستان.

"ازىلدەپ وتىر ما" دەگەن الدەبىر ەسەكدامەمەن كۇلىمدەپ، باستىعىمنىڭ كوزىنە قارايمىن. جوق، بەتى بۇلك ەتەر ەمەس، وڭىندە كۇلكىدەن تۇك جوق، تۇگىن سىرتىنا سالىپ، سىزدانا قالىپتى. بۇدان ارىگە مەن دە توزە الماي، ءوزىم كىنالى بولا تۇرا، شارت ەتە قالىپ:

— ە، مەيلىڭىز، جۇمىستان شىعارعاننان باسقا نە ىستەي الاسىز، اتىپ جىبەرەم دەيمىسىز بە؟ — دەدىم دە بۇرتيا بۇرىلىپ الىپ، جونىمە كەتە بەرگەنمىن.

— جازۋشىلار وداعىنان كەتۋىمە سەبەپ بولعان وسى وقيعا ما نەمەسە باسقا ءبىر جاعداي ما ەدى، و جاعىن ۇمىتىپ قالىپپىن، ايتەۋىر، مەن "جازۋشى" باسپاسىنا كەتتىم دە، شەرحان مۇرتازا (وندا مۇرتازايەۆ) "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنە باس رەداكتور بولىپ اۋىستى. ارادا ايلار ءوتىپ، ءتىپتى، جىل ءتۇسىپ كەتتى عوي دەيمىن، بىردە شەراعاڭمەن ۇزىن ءدالىز بويىندا ويدا جوق جەردەن ۇشىراسىپ قالدىم. مەن كىشىپەيىلدىكپەن ءيىلىپ سالەم بەرىپ جاتىرمىن. ول كىسى مەنىڭ قولتىعىمنان مىتا ۇستاعان كۇيى (قولى دا قارۋلى-اق، تەگى) الدىنا سالىپ الدى دا، ءوزىنىڭ كابينەتىنە الىپ كىردى.

— وتىر، — دەدى ماعان ورىن نۇسقاپ.

— وتىردىم. ءوزى قاراما-قارسى بارىپ جايعاستى.

— ساكەن، تەگى، ادامدار بىر-بىرىنە دەگەن كوڭىلىن، ىقىلاس-پەيىل، قالاي قارايتىنىن بىلە جۇرگەننىڭ ەشبىر ەرسىلىگى جوق. ايتايىن دەگەنىم... قىسقاسى، ماعان سەنىڭ بىرەۋدىڭ ايتاعىنا ۇرمەيتىن، ايداۋىنا جۇرمەيتىن مىنەزىڭ ۇنايدى. سونى ايتىپ قويايىن دەپ ەدىم، — دەدى.

— شاكە، مەن دە ءسىزدى... — دەپ كەلە جاتىر ەدىم، "قاتتى سىيلايمىن" دەمەككە وقتالا باستاعام، ءبىراق ول مەنىڭ ءسوزىمدى اياقتاتپاي، شورت ءۇزىپ:

— ءجا، كرىلوۆتىڭ "قورازى مەن كوكەگى" قۇساماي، وسىمەن دوعارا تۇرالىق، — دەپ تۇجىرعانى.

نە دەرىمدى ەمەۋىرىنىمنەن تانىعان سىڭاي تانىتقانداي بولعان. ارعى جاعىن ەكەۋمىز دە ەزىپ جاتپاي، "ەندىگىسىن ايتپايمىن، ءىشىڭ ءبىلسىن، ءالۋ-اي!" — دەپ توقتادىق-اۋ دەيمىن.

تالدىقورعاندا تۇراتىن، سونداعى وبلىستىق گازەتتە جاۋاپتى حاتشى بولىپ ىستەپ جۇرگەن قالامى جۇردەك جۋرناليست، ايگىلى اقىن وتەپبەرگەن اقىپبەكوۆ بىردە الماتىعا اۋىسقىسى كەلەتىنىن ايتىپ، ماعان ىنىلىك قولقا سالدى. بۇرىن بۇيىمتاي ايتىپ كورمەگەن رۋحتاس ءىنىم ەدى، ءسوزىن جەرگە تاستاي الماي، نە دە بولسا كورەيىن دەپ ويلاپ، مەن دە شەراعاڭا باردىم.

— ءبىر ءبولىم باستىعىنىڭ ورنى بوس ەكەنى راس. سك-دان ءبىر ادامدى تىقپالاپ وتىر، ماعان سالسا، العىم جوق. قاتتىراق تىزەگە سالىپ، تۇقىرتىپ جىبەرمەسە، كونە قويماسپىن. وندا سەن ايتىپ وتىرعان ازاماتتى جۇمىسقا الۋدىڭ مۇمكىندىگى تۋىپ قالادى. بىرەر كۇننەن كەيىن حابارلاسشى، — دەپ الدى دا، — ايتپاقتاي، ءوزى باستىعىراق بولىپ، قىزمەت ءدامىن تاتىپ قالعان جىگىت كورىنەدى، ءبىزدى تىڭداماي كەتىپ جۇرمەي مە كەيىن؟ — دەپ سۇرادى.

— ءسىزدى تىڭداماۋعا ءبىر جەرىنە قاراسىن دا الدىمەن، — دەدىم مەن.

— شەراعاڭ كۇلدى دە قويدى.

— مەن ءبۇۇل اڭگىمەنى تەلەفون ارقىلى وتەشكە ايتايىن: "ءساتىن سالسا، بولىپ قالار، بەتى بەرى قاراعان سياقتى"، — دەمەيمىن بە باياعى. شەراعاڭمەن بولعان اڭگىمەنى ءتۇسىندىرىپ ايتىپ، بىرەر كۇن كۇتە تۇرۋىن سۇرادىم.

سول كۇننىڭ ەرتەڭىندە شەراعاڭ ماعان اياق استى تەلەفون سوعىپ تۇر.

— ءاۋ، ساكەن مىرزا، ءبىز نە دەپ ۋاعدالاسىپ ەدىك كەشە؟ "كەيىن" دەگەن جوق پا ەدىك. مىنا جىگىتىڭ، مىنە، كەلىپ، مەنىڭ الدىمدا وتىر. "جۇمىستان شىعىپ، ءبىرجولاتا بوساپ كەلدىم" دەيدى. نە ىستەيمىز؟

مۇندايدى مەن دە كۇتپەگەن ەدىم. وتەپبەرگەن دە وسىنشا اسىعىپ، تەز قيمىلدار دەگەن وي بولا قويماعان. حابارلاسادى عوي دەپ جۇرگەم.

— نە ىستەۋشى ەدىڭىز. كەلىپ قالسا، الاسىز دا جۇمىسقا! — دەدىم مەن دە "شىرەنىپ".

شەراعاڭ ىڭىرانىپ وتىرىپ-وتىرىپ بارىپ تەلەفوندى تاستاي سالدى.

سول كۇننەن باستاپ وتەپبەرگەن "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولىپ شىعا كەلگەن.

ءبىرشاما جىل قاتارىنان سوندا ابىرويلى قىزمەت اتقاردى-اۋ دەيمىن.

ءوز باسىم جازعانىمدى گازەت-جۋرنال رەداكسيالارىنا الا جۇگىرىپ ادەتتەنبەگەن اداممىن. ال الدا-جالدا الدەبىر گازەتكە ماڭىزدى بىردەڭە اپارىپ ۇسىنا قالسام بولدى، قاشان سول جاريالانىپ كەتكەنشە دەگبىرسىزدەنە بەرەتىنىم تاعى بار. ءبىر توپ ولەڭىمدى "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنە ۇسىنىپ، ويلاعان كەزدە شىعا قويماي، اقىرى بولماعاندىقتان، ءبىر كۇنى باس رەداكتورعا كىرەيىن. ويتكەنى بولىمدەگىلەر سول كىسىنىڭ الدىندا جاتىڭقىراپ قالعانىن قۇلاققاعىس ەتكەندەي بولعان.

— شەراعا، مەنىڭ ولەڭدەرىمنىڭ ءسىزدىڭ الدىڭىزدا جاتقانىنا كوپ بولىپتى، سونىڭ جايىن بىلەيىن دەپ ەدىم، — دەدىم.

— جاتقانى راس، — دەپ ول كىسى اسىقپاي وتىرىپ قوبىراعان كوپ قاعازدىڭ اراسىنان مەنىڭ قولجازبامدى دا تاۋىپ الدى. و جەر، بۇ جەرىنە بەلگى دە سالىنعان، مۇقيات وقىپ شىققانى سوندايدان-اق مەنمۇندالاپ تۇر.

— ولەڭدەرىڭنىڭ ەپتەگەن "نو"-سى بار ەكەن، — دەپ كۇشەنە ىڭىراندى باس رەداكتور. — سول ءۇشىن ۇستاپ ەم...

— ولەڭ دەگەننىڭ قىزىعىنىڭ ءوزى سول "نو"-سى عوي. ايتپەسە، كىمگە كەرەك ول؟ — دەدىم.

— سولاي دەيسىڭ، ءا! ول دا ءجون شىعار. جاقسى، وندا! — دەپ شەراعاڭ بادىرايتىپ قولىن قويدى دا، كوزىمشە تەرۋگە جىبەردى قولجازبامدى.

شەراعاڭنىڭ "ەگەمەن قازاقستانعا" باس رەداكتور بولعان كەزى. ەلدە تۇراتىن جاماعايىنداردىڭ ءبىرى تەلەفون سوقتى. وتباسى اۋىر قايعىعا دۋشار بولىپ، قورعان ىزدەپ اركىمگە بارعان ەكەن، زاڭ ورنى بار، باسشىسى، باسقاسى بار، بىرەۋىنىڭ بۇيرەگى بۇلك ەتە قويماپتى. اياق استى پۇشايمان بولىپ، دارمەنسىزدىگىنەن امالى قۇرىعان، نە ىستەۋگە بىلمەي داعدارعان جەر ورتاسى جاسقا كەلىپ قالعان وتاعاسى، "جان قىسىلسا، جاقىنىن تابادى" دەپ، اقىرى مەنى ىزدەپ تاپقان عوي. "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىندە قاينار ولجاي دەگەن جىگىت بار، سول جىگىتتى جىبەرە الساڭ، جاقسى بولار ەدى! تەكسەرىپ، اق-قاراسىن انىقتاپ، اراشا ءتۇسسىن. سول توڭىرەكتە ءجۇرسىڭ عوي، باسقاداي باسار جەر، بارار تاۋىم قالماي تۇر"، — دەيدى الگى ادام ەڭىرەگەندە ەتەگى جاسقا تولىپ.

ءىستىڭ بايىبىنا قانىپ الىپ، مەن دە ىزا مەن كۇيىنىشتەن ورتەنەردەي كۇيدە "ەگەمەن قازاقستانعا" بارايىن. ەسكى دوسىم ماماديار جاقىپقا جولىعىپ، شارۋامدى ايتىپ كورىپ ەم، ول: "قاينار ءقازىر بىزبەن سويلەسە قويماس، تىڭداسا، تەك باس رەداكتوردى تىڭدار، سول كىسى عانا شەشە الاتىن جۇمىس بۇل"، — دەگەندى ايتتى.

بىرەۋگە كۇنىڭ ءتۇسىپ، كىبىرتىكتەگەننەن مۇشكىل نارسە جوق. ءبىراق امال قايسى، بەتتىڭ ارىن بەلبەۋگە ءتۇيىپ، تاعى دا شەراعاڭا بارايىن. ءسوزىمدى سابىرمەن تىڭداپ الدى دا، بىردەن قايناردى شاقىردى: "شۇعىل تۇردە جولعا شىعۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. ءقازىر ءجۇرىپ كەتسەڭ دە جاقسى بولار ەدى. قالعانىن مىنا ساكەن اعاڭ تۇسىندىرەدى قۇجاتتارىڭدى رەتتەتىپ ال دا، تاۋەكەل دەپ تارتىپ كەت"! — دەپ قايىردى ءسوزىن.

باس رەداكتوردان شىعىپ، ماسەلەنىڭ بايىبىنا قانىپ العان قاينار: "ءتۇسىندىم ءبارىن، ەرتەڭ ەرتەمەن ءجۇرىپ كەتەم"، — دەدى.

كەيىن ول وسى ساپارىنان كولەمدى ماقالا دا جازدى. جەرگىلىكتى زاڭ ورىندارىنداعى ءبىراز بىلىقتىڭ بەتىن اشىپ، ادىلەتكە اراشا بولۋدا ۇلكەن جىگىتتىك جاسادى.

بۇل جاعداي باسىنا قايعىنىڭ قارا بۇلتى ۇيىرىلگەن الىستاعى ازاماتقا قانشالىقتى دەمەۋ بولدى، دەرتىنە ءزارۋ بولىپ، جاراسىن جازا الدى ما — ماسەلە وندا ەمەس. ماسەلە بۇل جەردە باس رەداكتوردىڭ جاناشىرلىعىڭدا، ادام قايعىسىن ايتقىزباي ۇققان كىسىلىك قىلىعىندا تۇر. "ءتۇسىپ جاتقان حات تا جوق، ءار ادامنىڭ اۋىز سالەمىنە بولا رەداكسيانىڭ باقانداي ءبىر بەلدى قىزمەتكەرىن قىرۋار جۇمىستان قالدىرىپ، كومانديروۆكاعا جىبەرە المايمىز عوي"، — دەپ ءۋاج ايتسا، مەن نە ىستەي الار ەدىم!.. بارماعىمدى تىستەپ، بەتىم قايتىپ، اعايىن اراسىندا دا جەرگە كىرگەندەي بولار ەدىم-اۋ...

باسقا دا ۇلكەن-كىشى قالامداستارىم سياقتى، شەرحان مۇرتازامەن دە وقتا-تەكتە ۇشىراسىپ قالىپ جۇرەتىنىم بار. سالەمىمىز دە دۇرىس. وسىلاردى ءوزى بىلە مە، جوق پا، وڭاشادا ءبىر اسىقپاي وتىرىپ ايتىپ بەرسەم بە ەكەن دەپ تە وقتالعان كەزىم بولدى. ءبىراق ادامعا جاساعان ۇلكەندى-كىشىلى ءاربىر قايىرىمى ءۇشىن، قولىنان كەلىپ تۇرعان جاقسىلىق-شاراپاتىن تيگىزگەنى ءۇشىن ماقتاۋ كۇتەتىندەي ول سيرك تورىنداعى ارىستان ەمەس، ازامات، قالا بەردى قالامىنان مىڭ سان قاھارمان تۋدىرعان جازۋشى عوي دەيمىن دە، ءوزىمدى ءوزىم تەجەپ قالا بەرەمىن. "ءاي" دەگەنىنە العىس دامەتىپ، "ءاۋپ" دەگەنىنە اقى سۇرايتىندار دا بار. "ءوزى جارىماعاننىڭ سارقىتىن ىشپە" دەگەندەي، وندايلاردان اۋلاعىراق جۇرەسىڭ. ماردىمسىزدان ماي شىقپايدى عوي. "باردان جۇعادى، بالدان تامادى" دەيتىن دە ءسوز بار.

مەن بۇلاردى شەراعاڭنان باسقا ەشبىر ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىن سونشالىق كۇرمەۋى قيىن كۇردەلى شارۋا ەدى دەمەيمىن. ازار بۇگىن ەگەر شوشقا بولىپ كەتپەسە، ەكى جاقسىنىڭ ءبىرى جاساۋعا ءتيىس قايىرىم دەپ بىلەمىن. ءىس باسىنا دا اينالاسىنا قامقور بولۋى ءۇشىن ويى وزىق وسىنداي يگى جاقسىنى تاعايىنداپ جاتپاي ما. ءبىراق ازاماتتىعىن، باسشىلىق قىزمەتىنىڭ ءوزىن بۇلداپ، قاشان سەنىڭ بۇيىمتايىڭدى سۇراعانشا بالدەنىپ، ءبالسىنىپ بىتەتىندەر دە بار، ولارعا نە ىستەرسىڭ!..

بۇدان كوپ جىل بۇرىن ايەل-ەركەگى بار تورت-بەس ادام جازۋشىلار وداعىنىڭ ءدامحاناسىندا كەزدەيسوق باس قوسا قالدىق. ىشىمىزدە كىمدەر بولعانىن ءقازىر تۇستەپ ايىرىپ بەرە المايمىن. ايتەۋىر ورتامىزداعى شەراعانىڭ ورنىنان تۇرىپ كەتكىسى كەلىپ، قايتا-قايتا قوپاڭداي بەرگەنى ەسىمدە. "وۋ، وتىرا تۇرساڭىزشى"! — دەگەندەرگە شەراعاڭ قولساعاتىنا قاراپ قويىپ: "اپىراي، سىرتتا ءبىر پولكوۆنيك كۇتپەك ەدى، سودان ۇيات بولدى-اۋ"، — دەپ، ءدامىل-دامىل ەسىككە قاراپ، ەلەگزي بەرگەن. سوندا مەن قاراپ وتىرماي: "شەراعا-اي، نەمەنە سونشالىق، "پولكوۆنيك، پولكوۆنيك" دەپ دەگبىرسىزدەنە بەردىڭىز. پولكوۆنيك بولسا، قايتەدى، ءسال كۇتە تۇرار، ءسىز بولساڭىز، ادەبيەتتىڭ گەنەرالى ەمەس پە ەدىڭىز؟" — دەگەم.

قاتار وتىرعاندارعا قوسىلىپ شەراعاڭنىڭ ءوزى دە كۇلگەن.

كۇلگەن دە: "ءاي، سولاي ما، بولدى، ەندەشە!" — دەپ ەندى ەلپىلدەمەي، ورنىنا نىعىزدالا وتىرعان ەدى.

ول كەزدە "گەنەرال" دەگەن بىزگە اسا ءبىر قول جەتپەستەي شىڭداعى شەن بولىپ كورىنۋشى ەدى. "قازاقتا گەنەرال نەگە از؟" — دەپ كۇيىنەتىنبىز. ءقازىر گەنەرالدان كوبى جوق، تاس لاقتىرساڭ گەنەرال مەن اكادەميككە تيەتىن بولدى. سوندىقتان شەراعاڭداردى گەنەرالعا تەڭەۋ دە سونشالىق بيىك دارەجە ەمەس-اۋ دەپ ويلاي بەرەمىن وسى كۇنى...

سالەم دۇرىس، سىيلاسىم جاقسى، ءبىراق جۇلدىزىمىز جاراسىپ، توننىڭ ىشكى باۋىنداي امپەي-جامپەي بولىپ كەتكەن ەشتەمەمىز ءالى جوق. ارامىز ءالى دە سول باياعى كوزگە كورىنبەس كىرەۋكەلى قالپىندا. ءبىر ۇيگە جارىق بەرىپ تۇرعان ەكى شام سياقتىمىز. ەكەۋى دە قاجەت، ءبىراق بىر-بىرىنە جاقىنداي المايدى. ءبىز دە سىرتتاي ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز تەرىس كورمەيتىنىمىزدى سەزەمىز، ءبىراق تۋىسىپ، دوستاسىپ كەتە قويايىقشى دەپ تىرىسىپ كورگەن ەمەسپىز.

---