ءسوز ءقادىرى - ءوز ءقادىرىڭ
ءسوز ءقادىرى - ءوز ءقادىرىڭ
ادامنىڭ قوعامدا ءوز ورنىن تابۋىندا، كوپشىلىك قۇرمەتى مەن سەنىمىنە يە بولۋىندا، كەمەل عۇمىر كەشۋىندە ورنىمەن، ءدامدى، دايەكتى سويلەي ءبىلۋ، تاۋىپ ايتاتىن تاپقىرلىعى ۇلكەن ءرول اتقارادى. ويتكەنى اقىلى كەمەل، كىسىلىگى زور، ءبىلىمى مول، ادام عانا سولاي سويلەي الادى. ونداي ءدامدى، قيسىندى، قىسقا قايىراتىن قىزىقتى، ايشىقتى دا ءادىل ءسوزدى حالىق ۇيىپ تىڭداپ تۋرا ءسوز قۇدايى ءسوز دەپ توقتاعان
سويلەۋ ۇلكەن ونەر. وعان كوپ تىڭداپ، كوپ وقىپ، حالىقتىڭ اۋىز ادەبيەتىن، اسىرەسە، ايتقىشتىق پەن تەرەڭ ويدىڭ ءىنجۋ - مارجاندارى – ماقال - ماتەلدەردى جەتىك ءبىلىپ، سىرىنا ءۇڭىلۋ، كىتاپتى كوپ وقۋ ارقىلى جاتتىعىپ، توسەلەدى. «اقىلدى ادام ءسوزدى ناقىلسىز ايتپايدى» - دەگەن سودان شىققان.
سويلەۋدەگى ەڭ جاقسى قاسيەت – وي - پىكىرىن قىسقا ءارى ءدال ايتىپ جەتكىزۋشىلىك. التىن - گاۋھاردىڭ قىمبات سانالۋى – ولاردىڭ ازدىعىنان. ولاردىڭ ازدىعى تازالىعى دەسەك، قىسقا، قوسپاسىز، ۇعىمدى ءسوز دە ءقادىرلى. ورىستىڭ اسا شەبەر جازۋشىسى ا. پ. چەحوۆتىڭ: «قىسقالىق - تالانتتىڭ سىڭارى» - دەۋى دە سوندىقتان. عۇلامالار: «كوپ نارسەنىڭ ءقادىرى بولمايدى» - دەگەندى ايتۋىنىڭ سويلەۋگە دە تىكەلەي قاتىسى بار. ال، قازاقتىڭ «كوپ ءسوز كومىر، از ءسوز التىن»، «كوپ سويلەگەن يا جولداسىنان، يا قۇربىسىنان ايرىلادى»، «جاقسى بايقاپ سويلەيدى، جامان شايقاپ سويلەيدى»، «اڭداماي سويلەگەن - اۋىرماي ولەدى»، «ءسوز قۋعان بالەگە جولىعادى»، «جاقسى سويلەسە اۋزىنان نۇر توگىلەدى، جامان سويلەسە اۋزىنان جىن توگىلەدى»، «جاقسىنىڭ ءسوزى نازالى، جاماننىڭ ءسوزى ىزالى»، ت.ب. ماقالداردى سويلەۋدىڭ الۋان ءتۇرلى سيپاتتارى تاماشا بەينەلەنگەن.
ايتەۋىر سويلەي الادى ەكەنمىن دەپ، قاساراڭداماي، ابايلاپ سويلەۋ - اقىلدىلىق، يناباتتىلىق بەلگىسى. ءوزىڭ وپىق جەپ، وكىنىپ جۇرمەۋ ءۇشىن، وزگەنىڭ جانىنا جازىقسىزدان جارا تۇسىرمەۋ ءۇشىن بايقاپ، باعىمداپ سويلەۋدىڭ ءمانى زور. «تىلىمنەن جازدىم» - دەپ كەيىن، پۇشايمان بولىپ جۇرمەس ءۇشىن الدىن-الا ويلانىپ الۋدى ادەتكە اينالدىرۋ جاقسى قاسيەت سانالادى. اتاقتى اكادەميك، عالىم ي. پ. پاۆلوۆ: «ادامداردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدا اسىرەسە، جۇرەك - قان تامىرلارىنىڭ سىرقاتىنا شالدىقپاۋدا اينالاداعى ادامدار ءسوزىنىڭ اسەرى كۇشتى» - دەپ انىقتاعان. سوندىقتان شاكىرتتەرگە اينالاسىنداعى ادامدارعا «ەي»، «سەن» - دەپ، دورەكى ءتىل قاتپاي «ءسىز» - دەپ سىپايى سويلەۋدىڭ مادەنيەتتىلىك، ىزەتتىلىك قانا ەمەس، قارىم-قاتىناسقا جۇمساقتىق، جايدارىلىق دارىتاتىن كۇش ەكەنىن ۇعىندىرىپ وتىرعان ءجون. جىلى شىراي - تەك سالەمدەسكەندە عانا ەمەس، ادامدارعا ءتىل قاتقاندا، سويلەسكەندە دە كەرەك نارسە. سويلەسۋگە «عافۋ ەتىڭىز!»، «قۇلاعىم سىزدە»، «ءلابباي» - دەگەن سياقتى سوزدەردى ورنىمەن كىرىستىرىپ وتىرۋ جاعدايدى جايلاندىرىپ وتىراتىنى ەستە بولۋى ءتيىس.
سويلەۋدىڭ قاسيەتى ادەپتىلىگى مەن ادەمىلىگىنە قوسا، سايىپ كەلگەندە، شىندىعىندا. جالعان ايتۋ، وتىرىك سويلەۋ كىسىلىككە جاتپايدى. حالىق وتىرىكشىنى جەكسۇرىن رەتىندە جەك كورە وتىرىپ، ايىپتايدى. جەتكىنشەك ۇرپاقتى: «وتىرىك ءسوز ورگە باسپايدى»، «وتىرىكشىنىڭ شىن ءسوزى زايا كەتەدى» - دەپ، جالعان سويلەۋدەن جيرەندىرىپ، شىندىققا ۇندەيدى. تەگىندە شىن سويلەۋ - ادەپتىلىكتىڭ ەڭ نەگىزگى بەلگىسى. دانىشپان اباي: «ادامنىڭ بەس دۇشپانى بار: وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق، ەرىنشەك بەكەر مال شاشپاق» - دەپ كورسەتەدى. سوندىقتان ءوز پىكىرىڭدى الدىمەن ءوزىڭ قۇرمەتتە، ايتىلىپ، اياقسىز قالىپ قوياتىن ءسوزدى ايتپا. ءاربىر ءسوزىڭ مەن ءىسىڭ تابيعاتىڭا، ومىرلىك قاعيدالارىڭا ساي بولسا «ادامدار قالاي ويلاپ قالادى ەكەن» - دەپ جالتاقتاما. ەگەر ءىسىڭ ماقۇلدانا قالار بولسا، «ىسىمە بەرىلگەن باعا ارتىقتاۋ بولىپ كەتتى - اۋ» - دەپ تە قىسىلما. ءسوز بەن اقيقات ەكى ءتۇرلى بولعان كەزدە سوزىڭنەن تەز قايتقانىڭ دۇرىس. ايتقان ءسوزىڭ تۇسىنىكسىز بولسا - ايتار ويىڭ تۇسىنىكسىز بولعانى. كەيدە ۇندەمەي قالعاندا ۇلكەن ءسوز ايتقانمەن بىردەي. «سويلەسەم، ءسوزىم - وزىمە تورە، ۇندەمەسەم ءوزىم - وزىمە تورە» - دەپتى ساعدي.
جالپى العاندا، ءسوز ورىندى ىسكە باعىتتالعان، ادامدى رۋحاني بايىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن جانە سىندارلى سيپاتتا بولۋى ءتيىس. «ءسوزدىڭ وڭى مەن تەرىسىنە، ءوڭى مەن استارىنا ايرىقشا ءمان بەرىپ سويلە»، «تۋرا بيدە تۋعان جوق، تۋعاندا بيدە يمان جوق»، - دەگەن ماقالداردى حالقىمىز ادامگەرشىلىكتىڭ، مۇسىلمانشىلىقتىڭ، سونىڭ قاتارىندا سويلەۋ ادەبىنىڭ دە باستى ولشەمى ادىلدىك ەكەنىن ايقىن اڭعارتادى. شىندىقتى ايتۋدا دا اباي بولاتىن جاعداياتتار از كەزدەسپەيدى. شاكىرتكە اقىل - قابىلەتىنىڭ ازدىعى، اۋرۋعا ءحالىنىڭ مۇشكىلدىگى، مۇگەدەككە كەمتارلىعى، ايەلگە اجارسىزدىعى ت. ب. تۋرالى «شىندىقتى بەتكە ايتۋ» ادامشىلىققا جاتا ما؟ ءوزىن تۋعان ەلىنىڭ پەرزەنتىمىن دەپ سانايتىن ءاربىر ازاماتتىڭ انا تىلىنە قاتىسى، سول تىلدە سويلەۋى تۋرالى اسا ماڭىزدى ءارى كوكەيتەستى ماسەلە كەلىپ شىعادى. كەڭەس وكىمەتى تۇسىنداعى يمپەريالىق قىڭىر ساياسات مۇنى جەكە ادامنىڭ، ونىڭ تۋعان حالقىنىڭ ءقادىر - قاسيەتىنە اياق استى ەتەتىن، بولاشاعىنا كەسەلدى ماسەلەگە اينالدىردى. بۇرىنعى كسرو - دا كوممۋنيزمگە باستى ءبىر ءتىلدى، اتاپ ايتقاندا ورىس ءتىلىن جەكە مەڭگەرۋ ارقىلى جەتۋگە بولاتىندىعى جونىندەگى «تەوريادان» باستاۋ العان ساياسات پەن دايەكتى ءىس - قيمىل باسقا تىلدەردىڭ قولدانىس اياسىن وتباسى، وشاق قاسىنا دەيىن اكەلىپ، ەڭ سۇمدىعى ءوز ءتىلىمىزدىڭ بولاشاعى جوق نارسە رەتىندە بەدەلىن تۇسىرگەن.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ: «ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى جوعالادى» - دەگەن ءسوزىنىڭ كەبى كەلگەندەي بولعانى. ياعني، شەتقاقپاي بولعان تىلىمىزگە ىلەسە، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق رۋح، ءداستۇر – سالتىنىڭ دا ءوڭى قاشىپ، وزەگى تالىپ بارا جاتقان. ەڭ جامانى ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى ءتول ۇرپاعىمىز ورىس تىلىندە سويلەپ، انا ءتىلىن جاتىرقاۋدى، مەنسىنبەۋدى شىعاردى. قازىردە ولار ءبىزدىڭ ۇلى جىراۋلارىمىزبەن ايىر كومەي شەشەندەرىمىز، اسقان اقىن حالقىمىز جۇلىنداي جۇتىندىرىپ جەتىلدىرگەن الەمدەگى ەڭ باي دا ورالىمدى، سۇلۋ دا سيقىرلى، اۋەزدى دە سالتاناتتى ءتىلىمىزدىڭ قاسيەتىن سەزىنۋ باقىتىنان قۇر قالۋدا. «انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ» - دەگەن باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءسوزىن تۇسىنبەيتىن وگەي ۇلدار كوبەيىپ كەتكەندى.
ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىك الۋىنا بايلانىستى بۇگىنگى تاڭدا بۇل سوراقىلىقتىڭ جولى كەسىلۋدە. انا ءتىلىمىزدىڭ قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا ءوز مارتەبەسىنە ساي ورنىن الۋ بارىسى كۇردەلى جاعدايدا ءجۇرىپ جاتىر. مىسالى: ۇلتتىق تەلەارنامىز («قازاقستان») تەك قانا قازاق تىلىندە جۇرگىزىلسە، ەلباسىمىزدىڭ «ۇلاندار» ارنايى جاساقتالعان اسكەر قاتارى دا انا تىلىمىزدە سويلەيدى. انا ءتىلىمىزدىڭ ءمانى: ءار ازاماتتىڭ انا ءتىلىن وتانىنداي، تۋعان حالقىنداي، اتا - باباسىنداي ءسۇيىپ، ارداقتاپ، ول تىلدە سويلەۋدى ءتاڭىردىڭ بەرگەن ۇلى سىيىنداي كورۋىندە. سوندىقتان، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ، بارشا ۇلتجاندى ازاماتتارىنا جارىتىپ وسىرۋگە، (قازاق تىلىندە تازا سويلەۋگە) كەشەگى كۇننىڭ كەسىرىنەن ءوز ءتىلىن ۇيرەنە الماي قالعان ۇرپاقتىڭ انا ءتىلىن كوز تۇرتكى كورمەي، تەزىرەك مەڭگەرۋىنە جۇمىلدىرۋعا ءتيىس. سوندىقتان بالالاردىڭ جاس كەزدەرىنەن باستاپ ايشىقتى ولەڭ - جولداردى، شەشەندىك ۇلگىلەردى، نەشە ءتۇرلى مىسال ولەڭدەردى جاتتاپ ءوسۋى، ءوزىنىڭ دە تاقپاق، ولەڭ جازۋعا تالپىنىپ، ءۇي ىشىندە، سىنىپ، مەكتەپ جيىندارىندا تارتىنباي سويلەپ، ويىن تۇسىنىكتى، بەينەلى ەتىپ ايتىپ جەتكىزۋگە ماشىقتانۋلارى، اتا - انا، تاربيەشى – ۇستازدار ولاردى سوعان تاربيەلەۋلەرى قاجەت. بۇل رەتتە بۇلدىرشىندەرگە ەرتەگى ايتىپ بەرۋ، وزدەرىنە ايتقىزۋ، جۇمباقتار شەشكىزۋ. ءسوز ويىندارىن ويناتۋ اسا پايدالى بولماق.
وقۋشىلار جىلدان - جىلعا جاڭاشىل، دامۋ ۇستىندە. ولاردىڭ ويلاۋ، سەزىنۋ قابىلەتى، اقىلى مۇعالىمگە جەتە قابا كورىنەدى. بۇل شاكىرتتىڭ ءوزىن - ءوزى ۇستاۋى، قارىم - قاتىناس جاساپ، سويلەۋىنەن بايقالادى. ەندى ءسوزىمدى م. اۋەزوۆتىڭ پىكىرىمەن ايتايىن: «بۇل داۋىردە ءوز ءتىلىن، ادەبيەتىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ادام تولىق ءماندى ينتەلليگەنت ەمەس دەۋگە بولادى. سەبەبى، ول قاندايلىق ماماندىق ءبىلىمدى بولسا دا، رۋحاني، وي تاربيەسىندە سىڭارجاق ازامات بولادى» - دەگەن.
ادامنىڭ قوعامدا ءوز ورنىن تابۋىندا، كوپشىلىك قۇرمەتى مەن سەنىمىنە يە بولۋىندا، كەمەل عۇمىر كەشۋىندە ورنىمەن، ءدامدى، دايەكتى سويلەي ءبىلۋ، تاۋىپ ايتاتىن تاپقىرلىعى ۇلكەن ءرول اتقارادى. ويتكەنى اقىلى كەمەل، كىسىلىگى زور، ءبىلىمى مول، ادام عانا سولاي سويلەي الادى. ونداي ءدامدى، قيسىندى، قىسقا قايىراتىن قىزىقتى، ايشىقتى دا ءادىل ءسوزدى حالىق ۇيىپ تىڭداپ تۋرا ءسوز قۇدايى ءسوز دەپ توقتاعان
سويلەۋ ۇلكەن ونەر. وعان كوپ تىڭداپ، كوپ وقىپ، حالىقتىڭ اۋىز ادەبيەتىن، اسىرەسە، ايتقىشتىق پەن تەرەڭ ويدىڭ ءىنجۋ - مارجاندارى – ماقال - ماتەلدەردى جەتىك ءبىلىپ، سىرىنا ءۇڭىلۋ، كىتاپتى كوپ وقۋ ارقىلى جاتتىعىپ، توسەلەدى. «اقىلدى ادام ءسوزدى ناقىلسىز ايتپايدى» - دەگەن سودان شىققان.
سويلەۋدەگى ەڭ جاقسى قاسيەت – وي - پىكىرىن قىسقا ءارى ءدال ايتىپ جەتكىزۋشىلىك. التىن - گاۋھاردىڭ قىمبات سانالۋى – ولاردىڭ ازدىعىنان. ولاردىڭ ازدىعى تازالىعى دەسەك، قىسقا، قوسپاسىز، ۇعىمدى ءسوز دە ءقادىرلى. ورىستىڭ اسا شەبەر جازۋشىسى ا. پ. چەحوۆتىڭ: «قىسقالىق - تالانتتىڭ سىڭارى» - دەۋى دە سوندىقتان. عۇلامالار: «كوپ نارسەنىڭ ءقادىرى بولمايدى» - دەگەندى ايتۋىنىڭ سويلەۋگە دە تىكەلەي قاتىسى بار. ال، قازاقتىڭ «كوپ ءسوز كومىر، از ءسوز التىن»، «كوپ سويلەگەن يا جولداسىنان، يا قۇربىسىنان ايرىلادى»، «جاقسى بايقاپ سويلەيدى، جامان شايقاپ سويلەيدى»، «اڭداماي سويلەگەن - اۋىرماي ولەدى»، «ءسوز قۋعان بالەگە جولىعادى»، «جاقسى سويلەسە اۋزىنان نۇر توگىلەدى، جامان سويلەسە اۋزىنان جىن توگىلەدى»، «جاقسىنىڭ ءسوزى نازالى، جاماننىڭ ءسوزى ىزالى»، ت.ب. ماقالداردى سويلەۋدىڭ الۋان ءتۇرلى سيپاتتارى تاماشا بەينەلەنگەن.
ايتەۋىر سويلەي الادى ەكەنمىن دەپ، قاساراڭداماي، ابايلاپ سويلەۋ - اقىلدىلىق، يناباتتىلىق بەلگىسى. ءوزىڭ وپىق جەپ، وكىنىپ جۇرمەۋ ءۇشىن، وزگەنىڭ جانىنا جازىقسىزدان جارا تۇسىرمەۋ ءۇشىن بايقاپ، باعىمداپ سويلەۋدىڭ ءمانى زور. «تىلىمنەن جازدىم» - دەپ كەيىن، پۇشايمان بولىپ جۇرمەس ءۇشىن الدىن-الا ويلانىپ الۋدى ادەتكە اينالدىرۋ جاقسى قاسيەت سانالادى. اتاقتى اكادەميك، عالىم ي. پ. پاۆلوۆ: «ادامداردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدا اسىرەسە، جۇرەك - قان تامىرلارىنىڭ سىرقاتىنا شالدىقپاۋدا اينالاداعى ادامدار ءسوزىنىڭ اسەرى كۇشتى» - دەپ انىقتاعان. سوندىقتان شاكىرتتەرگە اينالاسىنداعى ادامدارعا «ەي»، «سەن» - دەپ، دورەكى ءتىل قاتپاي «ءسىز» - دەپ سىپايى سويلەۋدىڭ مادەنيەتتىلىك، ىزەتتىلىك قانا ەمەس، قارىم-قاتىناسقا جۇمساقتىق، جايدارىلىق دارىتاتىن كۇش ەكەنىن ۇعىندىرىپ وتىرعان ءجون. جىلى شىراي - تەك سالەمدەسكەندە عانا ەمەس، ادامدارعا ءتىل قاتقاندا، سويلەسكەندە دە كەرەك نارسە. سويلەسۋگە «عافۋ ەتىڭىز!»، «قۇلاعىم سىزدە»، «ءلابباي» - دەگەن سياقتى سوزدەردى ورنىمەن كىرىستىرىپ وتىرۋ جاعدايدى جايلاندىرىپ وتىراتىنى ەستە بولۋى ءتيىس.
سويلەۋدىڭ قاسيەتى ادەپتىلىگى مەن ادەمىلىگىنە قوسا، سايىپ كەلگەندە، شىندىعىندا. جالعان ايتۋ، وتىرىك سويلەۋ كىسىلىككە جاتپايدى. حالىق وتىرىكشىنى جەكسۇرىن رەتىندە جەك كورە وتىرىپ، ايىپتايدى. جەتكىنشەك ۇرپاقتى: «وتىرىك ءسوز ورگە باسپايدى»، «وتىرىكشىنىڭ شىن ءسوزى زايا كەتەدى» - دەپ، جالعان سويلەۋدەن جيرەندىرىپ، شىندىققا ۇندەيدى. تەگىندە شىن سويلەۋ - ادەپتىلىكتىڭ ەڭ نەگىزگى بەلگىسى. دانىشپان اباي: «ادامنىڭ بەس دۇشپانى بار: وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق، ەرىنشەك بەكەر مال شاشپاق» - دەپ كورسەتەدى. سوندىقتان ءوز پىكىرىڭدى الدىمەن ءوزىڭ قۇرمەتتە، ايتىلىپ، اياقسىز قالىپ قوياتىن ءسوزدى ايتپا. ءاربىر ءسوزىڭ مەن ءىسىڭ تابيعاتىڭا، ومىرلىك قاعيدالارىڭا ساي بولسا «ادامدار قالاي ويلاپ قالادى ەكەن» - دەپ جالتاقتاما. ەگەر ءىسىڭ ماقۇلدانا قالار بولسا، «ىسىمە بەرىلگەن باعا ارتىقتاۋ بولىپ كەتتى - اۋ» - دەپ تە قىسىلما. ءسوز بەن اقيقات ەكى ءتۇرلى بولعان كەزدە سوزىڭنەن تەز قايتقانىڭ دۇرىس. ايتقان ءسوزىڭ تۇسىنىكسىز بولسا - ايتار ويىڭ تۇسىنىكسىز بولعانى. كەيدە ۇندەمەي قالعاندا ۇلكەن ءسوز ايتقانمەن بىردەي. «سويلەسەم، ءسوزىم - وزىمە تورە، ۇندەمەسەم ءوزىم - وزىمە تورە» - دەپتى ساعدي.
جالپى العاندا، ءسوز ورىندى ىسكە باعىتتالعان، ادامدى رۋحاني بايىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن جانە سىندارلى سيپاتتا بولۋى ءتيىس. «ءسوزدىڭ وڭى مەن تەرىسىنە، ءوڭى مەن استارىنا ايرىقشا ءمان بەرىپ سويلە»، «تۋرا بيدە تۋعان جوق، تۋعاندا بيدە يمان جوق»، - دەگەن ماقالداردى حالقىمىز ادامگەرشىلىكتىڭ، مۇسىلمانشىلىقتىڭ، سونىڭ قاتارىندا سويلەۋ ادەبىنىڭ دە باستى ولشەمى ادىلدىك ەكەنىن ايقىن اڭعارتادى. شىندىقتى ايتۋدا دا اباي بولاتىن جاعداياتتار از كەزدەسپەيدى. شاكىرتكە اقىل - قابىلەتىنىڭ ازدىعى، اۋرۋعا ءحالىنىڭ مۇشكىلدىگى، مۇگەدەككە كەمتارلىعى، ايەلگە اجارسىزدىعى ت. ب. تۋرالى «شىندىقتى بەتكە ايتۋ» ادامشىلىققا جاتا ما؟ ءوزىن تۋعان ەلىنىڭ پەرزەنتىمىن دەپ سانايتىن ءاربىر ازاماتتىڭ انا تىلىنە قاتىسى، سول تىلدە سويلەۋى تۋرالى اسا ماڭىزدى ءارى كوكەيتەستى ماسەلە كەلىپ شىعادى. كەڭەس وكىمەتى تۇسىنداعى يمپەريالىق قىڭىر ساياسات مۇنى جەكە ادامنىڭ، ونىڭ تۋعان حالقىنىڭ ءقادىر - قاسيەتىنە اياق استى ەتەتىن، بولاشاعىنا كەسەلدى ماسەلەگە اينالدىردى. بۇرىنعى كسرو - دا كوممۋنيزمگە باستى ءبىر ءتىلدى، اتاپ ايتقاندا ورىس ءتىلىن جەكە مەڭگەرۋ ارقىلى جەتۋگە بولاتىندىعى جونىندەگى «تەوريادان» باستاۋ العان ساياسات پەن دايەكتى ءىس - قيمىل باسقا تىلدەردىڭ قولدانىس اياسىن وتباسى، وشاق قاسىنا دەيىن اكەلىپ، ەڭ سۇمدىعى ءوز ءتىلىمىزدىڭ بولاشاعى جوق نارسە رەتىندە بەدەلىن تۇسىرگەن.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ: «ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى جوعالادى» - دەگەن ءسوزىنىڭ كەبى كەلگەندەي بولعانى. ياعني، شەتقاقپاي بولعان تىلىمىزگە ىلەسە، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق رۋح، ءداستۇر – سالتىنىڭ دا ءوڭى قاشىپ، وزەگى تالىپ بارا جاتقان. ەڭ جامانى ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى ءتول ۇرپاعىمىز ورىس تىلىندە سويلەپ، انا ءتىلىن جاتىرقاۋدى، مەنسىنبەۋدى شىعاردى. قازىردە ولار ءبىزدىڭ ۇلى جىراۋلارىمىزبەن ايىر كومەي شەشەندەرىمىز، اسقان اقىن حالقىمىز جۇلىنداي جۇتىندىرىپ جەتىلدىرگەن الەمدەگى ەڭ باي دا ورالىمدى، سۇلۋ دا سيقىرلى، اۋەزدى دە سالتاناتتى ءتىلىمىزدىڭ قاسيەتىن سەزىنۋ باقىتىنان قۇر قالۋدا. «انامىزدىڭ اق سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ» - دەگەن باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ءسوزىن تۇسىنبەيتىن وگەي ۇلدار كوبەيىپ كەتكەندى.
ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىك الۋىنا بايلانىستى بۇگىنگى تاڭدا بۇل سوراقىلىقتىڭ جولى كەسىلۋدە. انا ءتىلىمىزدىڭ قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا ءوز مارتەبەسىنە ساي ورنىن الۋ بارىسى كۇردەلى جاعدايدا ءجۇرىپ جاتىر. مىسالى: ۇلتتىق تەلەارنامىز («قازاقستان») تەك قانا قازاق تىلىندە جۇرگىزىلسە، ەلباسىمىزدىڭ «ۇلاندار» ارنايى جاساقتالعان اسكەر قاتارى دا انا تىلىمىزدە سويلەيدى. انا ءتىلىمىزدىڭ ءمانى: ءار ازاماتتىڭ انا ءتىلىن وتانىنداي، تۋعان حالقىنداي، اتا - باباسىنداي ءسۇيىپ، ارداقتاپ، ول تىلدە سويلەۋدى ءتاڭىردىڭ بەرگەن ۇلى سىيىنداي كورۋىندە. سوندىقتان، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ، بارشا ۇلتجاندى ازاماتتارىنا جارىتىپ وسىرۋگە، (قازاق تىلىندە تازا سويلەۋگە) كەشەگى كۇننىڭ كەسىرىنەن ءوز ءتىلىن ۇيرەنە الماي قالعان ۇرپاقتىڭ انا ءتىلىن كوز تۇرتكى كورمەي، تەزىرەك مەڭگەرۋىنە جۇمىلدىرۋعا ءتيىس. سوندىقتان بالالاردىڭ جاس كەزدەرىنەن باستاپ ايشىقتى ولەڭ - جولداردى، شەشەندىك ۇلگىلەردى، نەشە ءتۇرلى مىسال ولەڭدەردى جاتتاپ ءوسۋى، ءوزىنىڭ دە تاقپاق، ولەڭ جازۋعا تالپىنىپ، ءۇي ىشىندە، سىنىپ، مەكتەپ جيىندارىندا تارتىنباي سويلەپ، ويىن تۇسىنىكتى، بەينەلى ەتىپ ايتىپ جەتكىزۋگە ماشىقتانۋلارى، اتا - انا، تاربيەشى – ۇستازدار ولاردى سوعان تاربيەلەۋلەرى قاجەت. بۇل رەتتە بۇلدىرشىندەرگە ەرتەگى ايتىپ بەرۋ، وزدەرىنە ايتقىزۋ، جۇمباقتار شەشكىزۋ. ءسوز ويىندارىن ويناتۋ اسا پايدالى بولماق.
وقۋشىلار جىلدان - جىلعا جاڭاشىل، دامۋ ۇستىندە. ولاردىڭ ويلاۋ، سەزىنۋ قابىلەتى، اقىلى مۇعالىمگە جەتە قابا كورىنەدى. بۇل شاكىرتتىڭ ءوزىن - ءوزى ۇستاۋى، قارىم - قاتىناس جاساپ، سويلەۋىنەن بايقالادى. ەندى ءسوزىمدى م. اۋەزوۆتىڭ پىكىرىمەن ايتايىن: «بۇل داۋىردە ءوز ءتىلىن، ادەبيەتىن بىلمەگەن، قادىرلەمەگەن ادام تولىق ءماندى ينتەلليگەنت ەمەس دەۋگە بولادى. سەبەبى، ول قاندايلىق ماماندىق ءبىلىمدى بولسا دا، رۋحاني، وي تاربيەسىندە سىڭارجاق ازامات بولادى» - دەگەن.