تاۋى شاعىلىپ، تاۋانى قايتقاندار
مەنىڭ ويىمشا، ەسىمى قالىڭ جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تانىمال قۋاندىق تۇمەنباي قازىرگى قازاق جازۋشىلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءونىمدى جازۋشى. ول ءتىپتى قولىنداعى قالامى بىردە-بىر سۋالىپ، الدىنداعى قاعازدارى بىردە ءبىر قۇرعاپ كورمەگەن مەنىڭ ءقادىرلى قۇرداستارىم،ۇلكەن تالانت يەلەرى تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ پەن مارحابات بايعۇتوۆتان دا ءونىمدى. قاپتاپ شىعىپ جاتقان گازەت-جۋرنالداردىڭ بەتتەرىنەن ءبىر تۇسپەيدى. ياعني ول ءونىمدى عانا ەمەس، ءوتىمدى دە.
ارينە، كوپ جازۋ ءۇشىن كوپ جازۋعا بولمايدى. ولاي ەتتى مە، وندا ول جازۋشى كوپىرمە كوبىك سوزدەر مەن ءدانى جوق كەبەك سوزدەرگە ۇرىنار ەدى. ءبىراق اركىمنىڭ تالانت تابيعاتى ءارقيلى عوي. ءبىر جازۋشىلار بار وقىرمانىن ۇزاق كۇتتىرىپ، اڭساتىپ بارىپ اندا-ساندا ءبىر كورىنەدى. تاعى دا قالاي كورىنەدى دەيسىڭ؟! قاتالاعان اڭقاڭدى باسىپ، مەيىرىڭدى قاندىرىپ، ءتىلىڭدى جۇتىپ قويارداي تامسانتىپ كورىنەدى. دەي تۇرعانمەن، ساراڭ جازۋشىنىڭ ءبارى سارابدال جازۋشى ەمەس قوي. ۇزاق جىلدار بويى ءوزىن ءوزى قازىققا بايلاپ سارسىلىپ جۇمىس ىستەگەن كەي جازۋشىنىڭ شىعارماسىن وقىپ وتىرىپ، ىشىنەن ءىلىپ الارلىق ەشتەڭە تابا الماي، بوسقا سارپ بولعان ۋاقىتتى اياپ قاپا بولاسىڭ.
سوندىقتان بىرەۋدى كوپ جازادى دەپ كۇستانالاۋعا دا، ەندى بىرەۋدى ساراڭ جازادى دەپ اسپەتتەۋگە دە بولمايدى. ويتكەنى كوپ جازادى، ساراڭ جازادى دەگەن ۇعىمداردىڭ ءبارى — شارتتى ۇعىمدار.
ماسەلەن، جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى، تولەن ابدىكوۆ ساراڭ جازۋشى. ونىڭ پالەنباي جىل بۇرىن جازىلعان شىعارماسىنان كەيىن، كەلەسى شىعارماسىن كۇتە-كۇتە كوزىڭ تالىپ، ىشەگىڭ ۇزىلەردەي بولادى. ابدەن كۇدەر ۇزە باستاعاندا جۇرتتىڭ ءبارىن جالت قاراتقان، قۇبىلىس دەۋگە لايىقتى توسىن ءبىر شىعارمانى ۇسىنا قويادى. قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا باياعىدا ەنگەن سۇيەكتى-سۇيەكتى ءبىرقاتار شىعارمالار بەرگەن، ەندى پروزادان قول ۇزگەندەي بوپ، دراماتۋرگيا جانرىنا مۇلدەم اۋىسىپ العان دۋلات يسابەكوۆتى الىڭىز. جانر اۋىستىرىپ جاڭا قىرىنان كورىنە باستادى. سونىڭ ارقاسىندا ءوز بيدايىنا ءوزى قۋىرىلىپ، بۇيىعى بوپ كەلگەن قازاق دراماتۋرگياسى شەتەل ساحنالارىنا قايتا-قايتا شىعا باستادى.
سونداي-اق ءبىر شىعارمادان كەيىن ءبىر شىعارما بەرىپ كەلگەن، ەندى ءۇزاق كۇتتىرىپ قويعان ورازبەك سارسەنبايەۆ، مارال سقاقبايەۆ، انەس سارايەۆ، سوفى سماتايەۆ، بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆ، قادىربەك سەگىزبايەۆ، قاجىعالي مۇحامبەتقالييەۆ، سماعۇل ەلۋبايەۆ جانە باسقالار كۇنى ەرتەڭ-اق قۇلجانىڭ اسىعىنداي سالماقتى دۇنيەلەر بەرمەسىنە كىم كەپىل؟
مۇنىڭ ءبارىن ءبىز سول تالانت تابيعاتىنان شىعارىپ ادەيى ايتىپ وتىرمىز. بۇل رەتتە الەمدىك ادەبيەتتەن مىسال ىزدەپ ءتىنتىپ كەتسەك، مۇلدە شىعانداپ ۇزاپ كەتەر ەدىك.
ەڭ باستى بايلام — شىعارما قالاي جازىلعان ، اۆتور نە ايتپاق بولعان، كوركەمدىك ءبولمىس-بىتىمى قاي دەڭگەيدە، كوتەرگەن تاقىرىبىن قالاي مەڭگەرگەن، قولدانعان ءادىسى مەن ءتاسىلى ءوزىن-وزى اقتاپ تۇر ما، ءورىسى قالاي، ورەسى شە؟ مىنە، وسى، جانە باسقا دا كوكەيكەستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە الاتىن شىعارما عانا — ناعىز شىعارما. ول شۇعىل تۇردە شاپشاڭ جازىلىپ ءبىتتى مە، جوق الدە ۇزاق جىلدار بويى جازىلدى ما، وندا جۇرتتىڭ شارۋاسى جوق. سوندىقتان، مەن ءوز باسىم، شاپشاڭ جازاتىن ادامداردىڭ بارىنەن دۇمبىلەز دۇنيەلەر، ءبىر قايناۋى ىشىندە نەمەسە ءيى قانباعان شىعارمالار شىعادى، ال ساراڭ جازاتىن جازۋشىلاردىڭ ءبارى دەرلىك ءار ءسوزىن قاداعالاپ باعىپ وتىرعان كەرەمەت ستيليست، عاجاپ سۇڭعىلا بولادى دەگەنگە ونشالىقتى دەن قويا بەرمەيمىن. ساراڭ جازاتىن ادامداردان دا كوپ-كوپ كەمشىلىك تۇستار كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ءتىپتى قايتا-قايتا قاراپ، قايتا-قايتا قاعىپ-سىلكەتىن كەي شىعارما تابيعي بولمىسىنان، قان-سولىنەن ايىرىلىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن...
ەندى ءوزىمىزدىڭ ءسوز ەتكەلى وتىرعان وبەكتىمىزگە قايتا ورالايىق.
ەڭ الدىمەن ايتارىمىز، قۋاندىق تۇمەنباي — بۇگىنگى قوعاممەن قويان-قولتىق ارالاسىپ، بۇگىنگى ۋاقىت تىنىسىمەن بىرگە دەم الىپ، بۇگىنگى زامان قۇبىلىستارىن زەر سالا زەرتتەپ جۇرگەن جازۋشى.
مەن بۇل ماقالامدا ونىڭ قالامى مەن قاعازىنان شىققان بارلىق دۇنيەلەرىنە توقتالىپ جاتپايمىن. ول مۇمكىن دە ەمەس. ولاي ەتسەم، ماقالامىز قايىرۋ بەرمەيتىن ۇزاق اڭگىمەگە ۇلاسىپ كەتەر ەدى. سوندىقتان مەن ونىڭ، سوڭعى جىلدارى، ياعني تاۋەلسىزدىك جىلدارى جازىلعان، ءوزىمنىڭ تابيعاتىما دا، جانىما دا جاقىن، ەڭ باستىسى، شىعارماشىلىقتا العان باعىت-باعدارى مەن ۇستانىمىن انىق كورسەتىپ بەرەتىن ەكى-ۇش حيكاياتىنا عانا توقتالماقپىن.
قۋاندىق تۇمەنبايدىڭ “تۇرمەدەگى تورعاي” دەپ اتالاتىن ەتەك-جەڭى دوڭگەلەنگەن ىپ-ىقشام حيكاياتى ايارلىق پەن وپاسىزدىقتىڭ، وتىرىك پەن جالانىڭ ادالدىقتى قالاي قورلاپ، يماندىلىقتى قالاي اياق استى ەتكەنىن قاراستىرعان شىنايى شىعارما.
وقيعا اۋرۋحانادا ءوربيدى. نەيروحيرۋرگ ەسەنباي قويباعار ۇلى اۋرۋ باربولسىن ءايتشۋوۆتىڭ ميىنداعى قاتەرلى ىسىكتى سوڭعى رەت كومپيۋتەرمەن اقي-تاقي تەكسەرۋدەن وتكىزىپ بولعاننان كەيىن، ونىمەن بەتپە-بەت جەكە وتىرىپ، كۇنى ەرتەڭ بولاتىن وپەراسيا الدىندا ءسال دە بولسا كوڭىلى كوتەرىلسىن دەپ ەمەن-جارقىن اڭگىمەلەسىپ، قىسىلتاياڭ مىنا زاماندا اۋرۋحانادا، ادەتتەگىدەي، ءدارىنىڭ قات بوپ تۇرعانىن، ءبىراق مەڭگەرۋشىدەن قوياردا قويماي ءجۇرىپ ەكى قۇتى ءدارىنى سۇراپ العانىن، قالعان ەكى قۇتى ءدارىنى ءوزىنىڭ ساتىپ الۋى كەرەكتىگىن، تاعى دا باسقا دارىگەرلىك ەسكەرتپەلەرىن ايتىپ شىعارىپ سالادى. سونان كەيىن اسا جاۋاپتى دا قاتەرلى وپەراسيا الدىندا دۇرىستاپ دەمالۋ ءۇشىن، جاقىندا عانا ۇيلەنگەن كەلىنشەگىنە تەلەفون سوعىپ ۇيىنە قايتادى. قاپەرىندە باسقا ەشتەڭە جوق.
ءبىراق بۇل دۇنيەدە جاقسىلىعىڭنان دا سۇمدىق ءبىر جاماندىق ىزدەپ، ادال نيەتىڭنەن دە بالەلىك پەن ارامدىق كورەتىن، اينالا تىرشىلىكتىڭ بارىنە كۇمانمەن قاراپ، كۇدىكپەن ۇڭىلەتىن جانى كۇيكى ادامدار بار عوي. ءايتشۋوۆ تە ءدال سونداي سۇمپايى سىلىمتىك بوپ شىقتى. ەسەنباي ونىڭ سونداي جان ەكەنىن قايدان ءبىلسىن.
سونىمەن ەرتەڭىنە ول، ادەتتەگىدەي، جۇمىسىنا ەرتەرەك كەلىپ، اق جەلەڭىن ەندى عانا ىلە بەرگەندە بولمەسىنە وز-وزىنەن ءبۇرىسىپ، موينىن ىشىنە تىققان سىرقات ءايتشۋوۆ كىرىپ كەلسىن. ەكى ساعاتتان كەيىن باستالاتىن وپەراسياعا ەشتەڭەگە كوڭىل بولمەي، اسىقپاي ءوزىن-وزى دايىنداۋدىڭ ورنىنا بۇل نەعىپ ءجۇر دەپ ەسەنباي ويلانعانشا، ءايتشۋوۆ “مەن ءدارى ىزدەپ تابا المايمىن. اقىسىن بەرسەم، بالكىم، ءوزىڭىز تاۋىپ بەرەرسىز” دەپ رەسەپت قاعازى مەن 500 تەڭگەنى ۇستەل ۇستىنە قويىپ، ەكى يىعى قۋشيىپ، ارقاسى دوڭكيىپ ەسىكتەن شىعا بەرەدى. بالەنىڭ ءبارى ءدال وسى جەردەن باستالادى. ميليسيا فورماسىن كيگەن ەكى جىگىت كىرىپ كەلەدى دە «قوزعالماڭىز!” دەپ ءاي-شايعا قاراتپاي، جاڭا عانا سالعان قالتاسىنداعى 500 تەڭگەنى سۋىرىپ الادى... سونىمەن پارا الدى دەگەن جالامەن ەسەنباي قويباعار ۇلى، قولى كىسەنگە ءتۇسىپ ۇستالىپ كەتە بارادى...
سويتسە (كەيىننەن ءبىلدى!) ، ەكى ساعاتتان كەيىن باسىنا وپەراسيا جاسالاتىن سىرقات ءايتشۋوۆ مۇنى ناعىز الاياقتىڭ ءوزى دەپ ويلاعان ەكەن. ياعني ونىڭ ويىنشا ، رەسەپت ايتەۋىر كوز الداۋ ءۇشىن جازىلا سالعان، قويماداعى بار، بۇعان ءتيىستى ەكى قۇتى ءدارىنى وزدەرى قىمقىرىپ قالىپ، كەيىننەن اجەتتەرىنە جاراتپاق. وسىنىڭ الدىن كەسۋ ءۇشىن، ول ايعاق رەتىندە 500 تەڭگەنى دارىگەردىڭ قولىنا سالعان.مىنە، وسى ءبىر ارام ويعا ابدەن اربالعان ول شۇعىل تۇردە ءتيىستى ورىنعا حابارلاعان عوي. وسى ءبىر قاسكوي ويدىڭ تورىنا ابدەن شىرمالعان ول باسىنداعى قاتەرلى ىسىككە جاسالىناتىن وپەراسيانى دا تارك ەتكەن.
سونىمەن نەيروحيرۋرگ ەسەنباي قويباعار ۇلى اجالدان اراشالاپ قالماق بولعان ءوز كليەنتىنىڭ كورسەتۋىمەن تۇرمەگە قامالدى. جازىقسىز. جالامەن. ءبىراق ەندى ول ءوزىنىڭ تازا، ادال ەكەنىن قالاي دالەلدەمەك؟! جارايدى، مۇنىڭ ءبارىن اۋرۋحانا مەڭگەرۋشىسى اناستاسيا فەدوروۆنا، ودان قالا بەردى ۇجىمداعى قىزمەتتەس ارىپتەستەرى جاقسى بىلەدى، سولار اراشا تىسەدى-اق دەيىك. ءبىراق ولارعا تەكسەرۋشى سەنە قويار ما؟! ەندىگى ارعى تىرشىلىگى نە بولماق؟ قۇداي-اۋ، ۇيلەنگەنىنە دە ءبىر-اق اپتا بولعان ەدى. ول قوساعىنىڭ بەتىنە ەندى قالاي قاراماق؟ دوس-جاراندارىنا، تانىس-بىلىستەرىنە نە دەمەك؟ ايتەۋىر جان-جاعىن انتالاپ قاماعان سۇراقتار.
ءبىراق جازۋشى ءوز كەيىپكەرىن جانىن جەگەن وسى سۇراقتارعا ءبىرجولا تالاتىپ، ونى وتقا دا، سۋعا سالىپ ابدىراپ اسىپ-ساسقان شىجبالاڭ كۇيگەلەكتىككە دە، وزەگىن ورتەگەن كۇيىنىشكە دە تۇسىرمەيدى. قانشا قينالسا دا، وعان سابىرىن سەرىك ەتكىزەدى. اينالا تىرشىلىككە بايىپپەن، بايسالمەن قاراۋدان ايىرمايدى.
تەرگەۋشى كەلىپ جاۋاپتاسقاندا دا سول پايىمدى بايىپ، سول پاراساتتى بايسال. جاۋابى — نىق، دايەگى– بەرىك. ءبىراق وعان قاراپ جاتقان، ماسەلەنىڭ تۇبىنە ۇڭىلەتىن، ءسوز توركىنىن ۇعايىن دەگەن تەرگەۋشى جوق. تاپ ءبىر ەسەنبايدا جەتى اتاسىنىڭ قۇنى كەتكەندەي، ءاپ، بالەم، قولىما ءتۇستىڭ بە دەگەندەي، الاقانىن ىسقىلاپ قۇشىرلانا شۇيلىگەدى. ول ءۇشىن الدىندا وتىرعان ادام — ادام ەمەس، ايتەۋىر كەۋدەسىندە جانى بار سۇلبا! ادام ءومىرى، ادام تاعدىرى دەگەن ول ءۇشىن ءپىشتۋ. ونى قالاي بۇگەم، قالاي يەم، قالاي بۇرايمىن دەسە دە ءوز ەركىندە. سوندىقتان دا ونىڭ داۋىسى– وكتەم. سوندىقتان دا ونىڭ قيمىلى — وزبىر. سوندىقتان دا ايتقان ءسوزى جەتىپ، اتقان وعى ءوتىپ تۇر. سوندىقتان دا ول ەسەنبايدىڭ ءوزىن دە كوزگە ىلمەيدى، ءسوزىن قۇلاققا قىستىرمايدى. ول ءۇشىن ادامدى جەردەن اپ، جەرگە ساپ قورلاۋدان، القىمىنان اپ قىسىپ، اياققا ساپ تاپتاۋدان وتكەن راحات پەن ءلاززات جوق. ول ءۇشىن ادامدى قۇلداي كەمسىتىپ، قۇرداي جورعالاتىپ قويعاننان وتكەن ماقسات-مۇددە بولماسا كەرەك.
مەيلى، ول جوعارى نەمەسە تومەن بولسىن، ءبارى ءبىر، بىزدەگى بيلىك تابيعاتى وسىنداي. ول ءۇشىن ادامدى جانشىپ-جابىرلەۋلەن وتكەن ىرىلىك جوق. ونىڭ الدىندا ادام دەپ اتالاتىن ماقۇلىعىڭىز قانشالىقتى تاپتالىپ قورلانسا، ول سونشالىقتى توعايىپ، سونشالىقتى سەمىرىپ كەتەدى. سول تەرگەۋشى عانا ەمەس، بويى مەن ويىنا وكتەمدىك پەن وزبىرلىق، زورلىق پەن زومبىلىق كىرگىزىپ العانداردىڭ ءبارى وسىنداي.
بويى مەن ويىنا وكتەمدىك پەن وزبىرلىق، زورلىق پەن زومبىلىق ەنگىزىپ العانداردىڭ ءبارى ادامعا ۇستەمدىك ەتسەم دەپ ويلايدى. وندايلاردىڭ قاي-قايسىسى دا جانشىپ جىبەرگىسى، تاپتاپ تاستاعىسى كەلىپ تۇرادى. سەنبەسەڭىز، ءدال ءقازىر اينالا جايلاعان تىرشىلىككە ءبىر ساتكە كوز سالىڭىزشى. سول مورال، سول پسيحولوگيا. قورلاناسىڭ، ءمۇساپىر كۇي كەشەسىڭ. قاراپ تۇرىپ قۇيقاڭ شىمىرلايدى، جانىڭ تۇرشىگەدى.
نەيروحيرۋرگ ەسەنباي قويباعارۇلىن تەرگەۋ استىنا العان تەرگەۋشى دە وسىنداي وكتەمدىك دەرتىنە شالدىققان جان. ول ەسەنبايدى قالاعان ۋاقىتىندا شاقىرىپ الادى دا دالەل-دايەكتەن دە، لوگيكادان دا جۇرداي “تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا” ساياتىن ايتەۋىر ءبىر دالباسا سۇراقتار قويادى دا، جاۋابىنا قۇلاق تا سالماستان كامەراسىنا قايتارىپ جىبەرەدى. وعان قارسى تۇرۋعا ەسەنباي دارمەنسىز. وندا ەندى ەكى كوزىن توبەگە قاداپ كەلەسى سۇراق-جاۋاپتى سارسىلىپ كۇتۋدەن باسقا امال جوق...
تەك جانىنا دەمەۋ بولاتىنى... ۇشىپ شىعىپ، ۇشىپ كەپ تەرەزەنىڭ ماڭدايشاسىنا ۇيا ساپ جاتقان قۇيتاقانداي تورعاي. ول بايعۇس تۇرمەنى تۇرمە دەپ ۇقپايدى. ول ءۇشىن بۇل جەر ۇيا سالاتىن، جۇمىرتقا توگەتىن، ونى شايقاپ باسىپ بالاپان ورگىزەتىن قۇتتى مەكەن. انە، قاراشى، ول تاعى دا ۇشىپ كەپ تۇمسىعىنداعى ءبىر شىمشىم بالشىقتى ۇياسىنا قالاپ قويدى... تىرشىلىك. تۇرمەدەگى تىرشىلىك. وسى ءبىر قۇيتاقانداي تىرشىلىك يەسى ونىڭ كوز الدانىشى. كوز الدانىشى عانا ەمەس، ءۇمىتى. ول ءۇمىت باردا ەسەنباي، قانشا قينالسا دا، بەتى قايتىپ جاسىپ، ءجۇزى قايتىپ مۇقالماق ەمەس. اپىر-اي، ادام جانى نەتكەن نازىك، نەتكەن سەزىمتال. كەيدە ءۇزىلىپ كەتەردەي بوپ دىرىلدەگەن تىندەي نازىكتىكتەن دە الاپات قۋات الىپ، باسىنا تونگەن تاۋداي پالەدەن دە تايسالماي وجەتتەنىپ، ورشەلەنىپ كەتەدى. ەسەنباي دا تۇرمەگە ۇيا سالىپ جاتقان سول ءبىر تورعايعا قاراپ جاتىپ تاپ وسىنداي گاپتى باسىنان كەشىردى. پىر ەتىپ ۇشىپ كەپ، پىر ەتىپ ۇشىپ كەتەتىن سول ءبىر تورعايدان جان داۋاسىن تاپتى...
ەسەنباي، ءتىپتى، قازاق تەرگەۋشىنىڭ الدىندا قازاقشا سويلەي الماي قور بولادى. ءوزىنىڭ ازاماتتىق قۇقىن پايدالانا الماي جاپا شەگەدى. ويتكەنى و باستا قۇرىلعان جۇيە سولاي. ول جۇيەنىڭ ورمەكشى تورى سولاي توقىلعان. ول توردى قاق ايىرىپ بۇزىپ شىعارداي شىرپىداي دا قاۋقارى جوق ەسەنباي دەگەنىڭ كىم بولىپتى؟! كىمنىڭ شىكىراسى! قارسىلاسساڭ، سول توردىڭ سىلەكەي تىندەرىنە شىرماتىلعان شىبىنداي بوپ ارباڭ-ارباڭ ەتكەن ورمەكشىلەرگە جەم بوپ كەتەسىڭ. ەسەنباي وسىنى ۇقتى. ولارعا قانشا تۇسىندىرگىسى كەلسە دە، تۇسىندىرە الماي ابدەن ءپۇشايمان بولدى.
سولاي بولا تۇرا، ايدان استام ۋاقىت تۇرمەدە جاتقان ەسەنباي قانشاما جان قينالىسى مەن سانا سارساڭىنا تۇسسە دە ءوزىنىڭ كىسىلىك كەلبەتىن، ادامدىق كەيپىن جوعالتپادى. كەلەسى ءبىر تەرگەۋدە وتىرعاندا تەرگەۋشىدەن وزىنە وپاسىزدىق، ءتىپتى زۇلىمدىق جاساعان ءايتشۋوۆتىڭ باسىنداعى ىسىككە وپەراسيا جاسالدى ما، جاسالعان جوق پا دەپ سۇرايدى. جانى اشىپ سۇرايدى. ءسوز جوق، بۇل ەسەنبايدىڭ كىسىلىك ىرىلىگى. يماندىلىق ىرىلىگى. تاعى ءبىر مىسال. ەكى كۇندىك دەمالىس كۇندەرىندە تۇرمەدەگى ءبىر سىرقاتقا شۇعىل تۇردە وپەراسيا جاساۋ كەرەك بولادى دا قاپەلىمدە حيرۋرگ تابىلماي، تۇرمە قىزمەتكەرلەرى ەسەنبايعا قولقا سالادى. ەسەنباي ەشقانداي بۇلدانىپ جاتپاستان شىن ىقىلاس-نيەتىمەن، بار ىنتى-شىنتىسىمەن وپەراسيانى ءساتتى اياقتاپ شىعادى. بۇل دەتالدار ەسەنبايدىڭ كىسىلىك كەلبەتىن بۇرىنعىدان دا اجارلاندىرىپ جىبەرگەن...
اقىرى ەسەنباي قويباعار ۇلى اقتالىپ شىقتى. ويتكەنى تاعىلعان ايىپتىڭ ءبارى دالەلسىز، دايەكسىز ەدى. ويتكەنى ايعاقتىڭ ءبارى ەسەنباي جاعىندا بولاتىن. جازۋشىنىڭ سوت زالىنان دالاعا اتىپ شىققان ەسەنباي “اۋلادا قىپ-قىزىل بوپ ۇيىسا وسكەن راۋشان گۇلىنە قاراي اتىلىپ بارىپ، يىلە ۇزاق يىسكەپ، ءبىر ءسات ءبىر ۋىس ءشوپتى جۇلىپ اپ، اۋزىنا ساپ اشىرقانباستان شايناي باستادى” دەگەنىنە دە ەرىكسىز سەنەسىڭ. بۇل كورىنىستە تەك ەركىن ءومىر مەن بوستان تىرشىلىكتى اڭساعاندىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە وزەگىن وتتاي ورتەپ، ءىشىن جالاپ بارا جاتقان كۇيىكتىڭ زاردەي اششى ۋىتىن قايتارۋ دا جاتسا كەرەك.
حيكايات ءساتتى جولدارمەن اياقتالىپتى. سوندىقتان ءبىز دە بۇل حيكايات تۋرالى قورىتىندى اڭگىمەمىزدى سول سويلەمدەرمەن اياقتاعاندى ءجون كوردىك. “جىلت ەتكەن قيالى ەندى تورلى تەرەزەنىڭ ار جاعىندا ۇيا باسىپ قالعان تورعايدى ويلادى... تۇرمە بۇزىلا قالسا، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تەرەزەسىنىڭ ماڭدايشاسىنا كەلىپ قوناقتايسىڭ” دەدى ءالى دە وزىنە ءوزى كەلە الماي كۇبىرلەپ تۇرىپ، تۇرمەنى قالقا عىپ العان تار جەردەگى سەرىگىن ەسىنە اپ. سول ءسات كوكىرەگىنەن ءبىر قاراتورعاي پىر ەتىپ ۇشقانداي جان دۇنيەسى توسىن ءدىر ەتىپ، وزىنە باقىرايا قاراعان ءبىر توپ ادامعا قاراي قۇشاعىن اشا جۇگىردى.”
قۋاندىق تۇمەنباي ۇلىنىڭ كەلەسى “قوي مەن قويشى” حيكاياتى دا سول ءبىر دۇنيەنىڭ استى ۇستىنە شىعىپ، ءۇستى استىنا ءتۇسىپ كەتكەندەي استاڭ-كەستەڭ ۋاقىتتاعى اسىعىس-ۇسىگىستىكتەن پاراسات-پايىمى مەن سابىرىنان ايىرىلىپ قالعان توقسانىنشى جىلداردىڭ الاساپىران كەزەڭىندەگى اۋىل ادامىنىڭ، دالىرەك ايتساق قاراپايىم عانا قويشىنىڭ يىعىنا تۇسكەن اۋىرتپالىققا ارنالىپتى. اسپان اشىق، اي جارىقتا، بۇرىلىپ قاراۋعا شاما كەلتىرمەيتىندەي قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا، الدىنداعى ءبىر وتار قويدان ايىرىلىپ قالسا، ونى اۋىرتپالىق دەمەي نە دەرسىڭ؟
يا، ءبىر كۇننىڭ ىشىندە پاپكا قۇشاقتاعان ءبىر توپ باسشىلار كوكتەن تۇسكەندەي ساۋ ەتە ءتۇستى دە، جەردىڭ قۇتى، ەلدىڭ ىرىسى دەرلىكتەي ءبىر وتار قويدى ايىرباس دەپ، بارتەر دەپ قۇمكول جاققا ايدايتىن بوپ شەشتى... سونىمەن نە كەرەك، قويشى بايعۇس قۋ تاياعىن قولىنا ۇستاپ، بۇتاعى قىرقىلىپ، تامىرى قيىلعان قۋ اعاشتاي ايدالادا، جاپادان جالعىز سوپايىپ قالا بەردى...
... ەندى، مىنە، ونىڭ جول-جونەكەي ءبىر جەردەن، ىشتەگى قىجىل مەن ىزانى باسۋ ءۇشىن، اق اراقتى قىرلى ستاقانمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرىپ اتىمەن ۇيىنە كەلە جاتقان بەتى. “ماڭىراپ قالدى-اۋ، ماڭىراپ قالدى-اۋ مومىن مال. قۇلاعىنا ءوزى ايشىلىق جەردەن تانيتىن قارا قويدىڭ داۋسى ەستىلدى. قوشاقان بوپ كوزىن اشقالى الدىنا ساپ ايداعان مالى ەدى، ەندى ءمۇيىزى شىعىپ، قۇيرىق بايلاعاندا وزگەلەرگە ءوز قولىمەن ەتكە بەرگەنى وزەگىن ورتەپ بارادى... ارتىنا بۇرىلىپ ءبىر قارادى. ءدال ءبىر ءمۇيىزدى قارا توقتى ىلەسىپ كەلە جاتقانداي ەلەستەدى... قويشى ارتىنا تاعى ءبىر قارادى. سول تۇقىل ءمۇيىزدى، ءجۇنى تىقىر قىرقىلىپ، قۇيرىعى سالاقتاعان قارا توقتى ەلەس بوپ ارتىنان ەرىپ كەلەدى.” ەل امان، جۇرت تىنىشتا الدىنداعى قويىنان ايرىلىپ قالعان قويشىنىڭ قازىرگى ءحالى وسىنداي؟! قۇداي-اۋ، ايىرباسقا جانارماي الامىز دەيدى. ونىسىن قايدا قۇيماق؟ اۋىلداعى قىبىرلاعان تراكتور مەن ماشينا بىتكەننىڭ ءبارى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتپەپ پە ەدى...
ەندى ول ءۇشىن ساناسى سانعا ، ويى ونعا ءبولىنىپ سانسىراعان سەرگەلدەڭ تىرشىلىك باستالدى. اسپان استى، جەر ءۇستى قانشا كەڭ بولسا دا سيار ەمەس. جۇمىر باسىن تاۋ مەن تاسقا سوقسا دا بۇل تىرشىلىكتەن جانىنا كەرەك بولارلىقتاي تۇتقا، كوڭىلى كونشىرلىكتەي بايىز تابا الماستان ءارى جاتىپ، بەرى جاتىپ، الماتىداعى ۇلكەن ۇلىنا بارىپ قايتپاق بوپ پويىزعا شىقتى. سالىپ ۇرىپ ستانسياعا كەلسە بيلەت جوق. سويتسە، جۇرت بىتكەن ەشقانداي بيلەتسىز-اق جولسەرىكتەرمەن جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ مىنە بەرەدى ەكەن. بەتىمەن كەتكەن دۇنيە...
بۇل دا ءىلىندى-اۋ. ىلىنگەنى بار بولسىن، ول ورنالاسقان جولسەرىكتەردىڭ وزدەرى جاتاتىن شاعىن كۋپەگە قوي جەتەكتەگەن ءبىر جىگىت كىرىپ كەلسىن. مۇنىڭ نە دەسە، بيزنەس دەيدى. بيزنەسىنىڭ ءتۇرىن! قويدى تىرىلەي ساتسا، ءولى ەتتەن گورى الدەقايدا قىمباتقا وتەتىن كورىنەدى... سونىمەن ول قويمەن بىرگە پويىزدا ءبىر تۇنەپ الماتىسىنا دا كەلىپ جەتتى-اۋ. بالاسى كۇتىپ الدى. ۇيگە كەلدى. نەمەرەسىن يىسكەپ ماۋقىن باستى. كەلىنى الدىندا بايەك بوپ قۇراق ۇشىپ ءجۇر.
ءبىراق ءبارىبىر قويشىنىڭ جانى جاي تابار ەمەس. مىنا دۇنيە مۇنى بەينە ءبىر كەرەكسىز زات سياقتى قوقىسقا لاقتىرىپ تاستاعانداي. ءبارى بوگدە، ءبارى جات. ەندى ونىڭ الماتىدا دا بايىز تاپپاي ەلىنە قايتقىسى كەلدى... ەرتەرەكتە بايبىشەسىن ەرتىپ كەلگەن الماتىسى بۇگىندە مۇلدە باسقا بوپ كەتكەن. سول كەلىسىندە ءۇي جانىنداعى باققا شىققانى، جاستار جاعى القا-قوتان وتىرىپ اپ ءان شىرقاپ، دابۇر-دۇبىر اڭگىمە سوعىپ، كاۋاپ ءپىسىرىپ، ال كەمپىرى الما اعاشىنان قىپ-قىزىل اپورتتى ءۇزىپ الىپ “مىناۋ جۇماقتىڭ ءوزى عوي” دەپ تامساناتىنى كوزدەن بۇلبۇل ۇشقان. ب ا ق تا، جاسىل جەلەك تە جوق. ولاردىڭ ورنىن سوپايعان-سوپايعان سۇپ-سۇر ۇيلەر باسىپتى.
تۇبىرىمەن وتاپ تاستاۋ. جانشىپ-تاپتاۋ. تالان-تاراج. قاي جاققا قاراسا دا كورەتىنى وسى. ادام دەگەن نەتكەن تويىمسىز. نەتكەن قاناعاتسىز. ارانى اشىلعان ۇستىنە اشىلىپ، قۇنىققان ۇستىنە قۇنىعىپ، جولىنداعىسىنىڭ ءبارىن بۇراپ سىندىرىپ، بۇرالاقتاپ اساپ، قۇنىعا قىلقىتىپ، جالماپ جۇتىپ بارادى. ەلدى دە، جەردى دە ويلاپ جاتقان ءبىرى جوق. ويلايتىندارى– بوس قاۋعاداي قاڭعىرلاعان قاراقان باستارى. مىنە، قاراشى، كۇنى كەشە عانا، سول اتاۋكەرەسىن ىشكىرلەر، اۋىل-ايماقتى تۇتتاي جالاڭاشتاپ شەشىندىرىپ الىپ ەدى، ەندى، مىنە، ءبىر كەزدەگى كەڭ قولتىق قالانى دا اباقتىدان بەس بەتەر ەتىپ قۋىقتاي تارىلتىپ قاماپ تاستاپتى...
بالاسى قويماعان سوڭ ءوتىپ جاتقان ايتىسقا بارىپ، كوكىرەگىن جەگى قۇرتتاي كەمىرىپ جاتقان شەرى مەن مۇڭىن اقتارىپ سالعان اقىنعا ريزا بوپ قايتقانداي بولسا دا كوڭىلى ورنىنا ءتۇسىپ كونشي قويمادى. سەرگەلدەڭ ءومىر.
قالاعا كەلگەن اۋىل ادامىنىڭ اڭسارى — بازار. ول ەندى مال كورمەسە تۇرا المايتىن ءسىڭىستى ادەتىمەن مال بازارىنا تارتسىن. بارسا، و، توبا، ءوز كوزىنە ءوزى سەنسىن بە، سەنبەسىن بە، قارسى الدىندا پويىزداعى كۋپەلەس قويىن ۇستاپ وزىمەن بىرگە كەلگەن جىگىت تۇر. قاسىندا– قويىن ساۋدالاعان ءبىر ايەل. اقىرى نە كەرەك، قويشى مالدى دا، ەڭ بولماسا “بىزدە ازىق جوق، سەندە جازىق جوق” دەپ جون-جورالعىسىمەن باۋىزداۋدى دا بىلمەيتىن وراشالاق جاندارعا ىزاسى كەپ ءوز وزىنەن ابدەن قاپا بولدى. قاپا بولدى دا، ولار ءۇشىن ەمەس، عۇمىر بويى وزىنە سەرىك بولعان، ەشقانداي كىناسى جوق بايعۇس قويدى، قولدارىنا جوندەپ پىشاق تا ۇستاي المايتىن ادامدارعا قينالتپايىن دەپ، قالعان ءىستىڭ ءبارىن ءوزى تىندىرىپ، قويدى ءوز قولىمەن باۋىزداپ بەردى. قويدى ءوز قولىمەن باۋىزداپ تۇرىپ، قىزىعى دا، شىجىعى دا كوپ بولعان ءوزىنىڭ بۇكىل ءومىرىن باۋىزداعانداي بولدى. سونىمەن كۇدەرى ءۇزىلىپ، ءۇمىتى قىرقىلعانداي ەدى...
قويشى بازاردان كەلگەن بويدا شۇعىل جينالىپ، اۋىلىنا قايتىپ كەتتى.
قويشى بەينەسى — سول ءبىر ەشقانداي جۇيەسىز، ەشقانداي باعىت-باعدارسىز باستالىپ، ءتىپتى باعىت-باعدار بولسا دا ونىڭ ءبارى شيكى، دۇمبىلەز قالىپتا جۇرگىزىلىپ، اقىرىندا سەرگەلدەڭ كۇيگە ءتۇسىپ قاڭعىپ قالعان مىڭ-مىڭداعان ادامداردىڭ جيىنتىق بەينەسى. ارينە، ول سەرگەلدەڭ كەزەڭ وز-وزىنەن كەلە قويعان جوق. تىزەگە باسىپ، قولىن قايىرىپ، قابىرعاسىن قاۋساتىپ، ومىرتقاسىن ۇزگەن اپەرباقان بيلىكتىڭ وزبىر پارمەنىمەن بولدى. ويتكەنى ول بيلىك كاپيتاليزم تالاپتارىن جەلەۋ ەتىپ، ءتىپتى جالاۋلاتىپ ءجۇرىپ جانى اشىمايتىن، يماننان جۇرداي، ادامدى بيت قۇرلى دا، يت قۇرلى دا كورمەيتىن قاتىگەز قوعام ورناتتى. ال ونىڭ زاردابىن قاراپايىم حالىق تارتتى. جازۋشىنىڭ بۇل حيكاياتىنان ءبىزدىڭ ۇققانىمىز وسى.
ءبىزدىڭ بايقاعانىمىز، قۋاندىق تۇمەنباي ءوز كەيىپكەرلەرىنىڭ ىشكى دۇنيەسىندەگى كۇيىنىش پەن ءسۇيىنىشتى، نالا مەن وكىنىشتى، قاقتىعىستار مەن سوقتىعىستاردى، كۇدىك پەن ءۇمىتتى، سەزىم شارپىلىستارى مەن ويلى تولعانىستاردى، يشارالى مەڭزەۋلەر مەن فيلوسوفيالىق تولعامدارمەن دە، پسيحولوگيالىق سانا اعىمدارمەن دە ەمەس، قۇيىلعان قورعاسىنداي سالماقتى دەتالدارمەن جانە شاعىن ديالوگتارمەن بەرگەندى قالايدى. سول ناقتى دەتالدار مەن شاعىن ديالوگتاردان كەيىپكەردىڭ بۇكىل ءبولمىس-بىتىمى، مىنەز-قۇلقى، پايىم ورەسى مەن پاراسات مولشەرى انىق كورىنەدى.
سونداي-اق ونىڭ كەيىپكەرلەرى، قانداي ءبىر جاعدايدا دا، وتقا ءبىر ءتۇسىپ، سۋعا ەكى ءتۇسىپ، ايقايعا اتتان قوسىپ، ءبىر اندا جۇگىرىپ، ءبىر مۇندا جۇگىرىپ، ءوز وزىنەن ورتەنىپ، كۇيىنىپ شىجبالاقتاۋدان دا، جىرتىلعان ماتاداي دارىلداپ، وت العان موتورداي پارىلداپ كەتەتىن داڭعازا داراقىلىقتان دا ادا. ولاردىڭ ءبارى دەرلىك ءون بويىندا بولىپ جاتقان تارتىس-تالقىسىن، رەنىشى مەن كۇيزەلىسىن، اينالادا ءوتىپ جاتقان سيتۋاسيالارمەن كەلىسۋى مەن كەلىسپەۋشىلىگىن ىشىنە بۇگىپ ۇستايتىن، قانداي اۋىرتپالىق بولسا دا قايىسپاي قارسى تۇرۋعا دايار، تىرشىلىكتىڭ ىستىق-سۋىعىن كوپ كورگەن كوڭتەرلى قاراپايىم جاندار. ساليقالى سابىر يەلەرى. ولار ەشۋقتا دا، “ويباي مىنا ءبىر پالە كەلىپ قالدى” دەپ الا قانات ساۋىسقانداي شىقىلىق قاعىپ سۇقاقتاپ تا، سۇر جىلانداي باسىن قاقشيتىپ سۋماڭداپ تا كەتپەيدى.
ونىڭ “دەپۋتات ايازبي” حيكاياسىنداعى ايازبي دە وسىنداي جان. ول ءوزىنىڭ بۇكىل عۇمىرىن — باقىتىن دا، بايانىن دا تەك جەردەن ىزدەپ، جەردەن تاپقان ادام. اگرونوم. ءومىرى اتىز بەن ارىقتىڭ، توپىراق پەن سۋدىڭ اراسىندا وتكەن، وسى ۋاقىتقا دەيىن تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن ءوز ىرىزدىعىن ءوزى تەرىپ كەلەدى. اناۋ بولا قويايىن، مىناۋ بولا قويايىن دەپ باس قاتىرماپتى. مانساپ ىزدەمەپتى. لاۋازىم قۋماپتى.
ەندى، مىنە، اياق استىنان استاڭ-كەستەڭ بولدى دا، ءبۇپ-بۇتىن جەردەن بۇلىك باستالىپ كولحوز تارادى. اركىم-اركىمدەر وزدەرىنشە ۇجىمداسىپ جەكە-جەكە وتاۋ تىگە باستادى. بىرەۋلەردىڭ ايتۋىمەن ايازبي دە سول ناۋقاننىڭ ۇيىرىلگەن يىرىمىنە كۇمپ بەردى.
سول كەزدە الدىنداعى اسقار تاۋداي اعاسى، ايتقانىن ەكى ەتپەي ورىنداتاتىن مىلتىقباي مۇنىڭ قالىپتى ءومىرىن باسقا ارناعا سالماق بوپ كيلىكسىن. ويى — ءايازبيدى دەپۋتات ەتۋ.
ايازبي ايىقپاس دەرت — قويانشىق اۋرۋىمەن اۋىرادى. ال ونداي سىرقاتى بار ادام دەپۋتاتتىققا ۇسىنىلماۋعا ءتيىس. ءبىراق اۋداندىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ باستىعى، قولى ۇزىن مىلتىقباي ءۇشىن ول ماسەلەنى شەشۋ تۇك تە ەمەس. دەنساۋلىعىندا ەشقانداي كىنارات جوق دەگەن انىقتامانى ءبىر پاستە الا سالادى.
سونىمەن نە كەرەك، ءوزىنىڭ دە، شەشەسىنىڭ دە قارسىلىعىنا قاراماي، ەل الدىندا ەڭبەگىمەن دە، كىسىلىگىمەن دە ابىرويلى، ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاماي ادال ءومىر سۇرگەن ايازبي اعاسى مىلتىقبايدىڭ پارمەنىمەن دەپۋتاتتىق تالاس-تارتىسقا ءتۇستى دە كەتتى. قارسىلاسى — اقىن. ول دا دەپۋتات بولام دەپ اق تەر، كوك تەر بوپ جۇر.
باسەكەنىڭ اتى — باسەكە. ءبىراق ءايازبيدىڭ ول اقىننان ەكى ارتىقشىلىعى بار. بىرىنشىدەن، ول — وسى جەردىڭ تۇلەگى. ەكىنشىدەن، ونىڭ مىلتىقباي اعاسى باستاعان سۇيەۋشىلەرى دە، دەمەۋشىلەرى دە كوپ.
العاشقىدا، ايازبي نە ءۇشىن دەپۋتات بولۋ كەرەك ەكەنىن، باسقا ەمەس، مۇنى نە ءۇشىن يتەرمەلەي بەرەتىنىن تۇسىنە قويمايدى. اقىرىندا، باسىنان ءبىر شىقپاي الاڭكوڭىل قىلعان بۇل سۇراقتى اعاسىنا قويىپ تىنادى. سويتسە، وسى اۋلەتتەن ءبىر دەپۋتات شىعۋ كەرەك ەكەن. باسقا دالەل دە . دايەك تە جوق. ارينە، ءايازبيدىڭ كوپ ادامنان، وقىپ-توقىعان جاعىنان بولسىن، دۇنيەتانىم جاعىنان بولسىن شوقتىعى الدەقايدا بيىك. ءبىراق ونىڭ سول قاسيەتتەرىن دالەل ەتىپ، سولاردى العا تارتىپ وتىرعان ءبىر اعايىندى كورمەدى. ەل مەن جەر مۇددەسى ءۇشىن دەپۋتات بولۋىڭ كەرەك دەگەن ءسوزدى دە ەستىمەدى. ماقسات بىرەۋ-اق، ول — مىلتىقباي مەن سونىڭ اينالاسىنداعىلاردىڭ “بىزدەن دە بىرەۋ شىقسىن” دەگەن جالعان نامىس پەن رۋشىلدىقتان تۋعان بەيشارا ۇستانىمدارىن توياتتاندىرۋ. اڭعال ايازبي سول بەيشارا ۇستانىم مەن جالعان نامىستىڭ قۇربانى بوپ كەتكەنىن قاپەلىمدە ءوزى دە بايقاماي قالدى. ەندى ءبارى دە كەش. اۋىر ماحوۆيك اينالىپ كەتكەن. ەندى ونى توقتاتۋعا مىنەزى جۇمساق ءايازبيدىڭ كۇش-قۋاتى دا،دارمەنى دە جەتپەيدى.
اقىرى سول اعايىندارىنىڭ كۇنى-تۇنى قۇلاعىن سارسىلتىپ، بىرەۋلەرىنىڭ اياق-قولىنان تارتىپ سۇيرەلەۋىمەن، ەندى بىرەۋلەرىنىڭ تۋ سىرتىنان يتەرمەلەۋىمەن، كوڭىلى قۇلاپ تۇرماسا دا، ايازبي دەپۋتات بولىپ شىعا كەلدى. وسى پروسەسس تۇسىندا ول بيلىكتە وتىرعانداردىڭ ءوز ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن ەشقانداي شىمىرىكپەستەن تىزەگە سالىپ وپىرىپ جىبەرەتىن وزبىرلىقتارىن دا، جىقپىل-جىقپىلى كوپ نەبىر قۇيتىرقى قۋلىق-سۇمدىقتارىن دا ءوز كوزىمەن كوردى. كوردى دە جانى شوشىپ، جۇرەگى تۇرشىككەن ونىڭ قويانشىق اۋرۋى قايتا-قايتا ۇستاپ، تالاي رەت تالىپ تا قالدى...
جان شوشىرلىق ونداي ءسوزدى باسەكەلەسى اقىن تۋرالى ايتقان اعاسى مىلتىقبايدىڭ اۋزىنان ەستىگەن. “ادالدار” پارتياسىنىڭ اتىنان تۇسكەن ايگىلى اقىن ءبىر كەزدەسۋدە “امەريكادا التى جازۋشى بار، بىزدە دە سولاي بولسىن دەيدى بيلىكتەگىلەر. بۇل — دۇرىس ەمەس. بۇل– ادەبيەتتى تۇقىرتۋ. وسى وتىرعان ءبارىمىز دە ادەبيەتپەن ادام بولدىق ەمەس پە؟ ءتىپتى اناۋ تاپانشاسىن سيپالاپ وتىرعان مايور مىرزا دا “الىپپەمەن” ءتىلىن سىندىرىپ، “انا تىلىنەن” ولەڭ جاتتاپ، مەكتەپ بىتىرگەندە ادەبيەتتەن شىعارما جازدى. ادەبيەتسىز ءومىر جوق” دەدى. بار ايتقانى وسى. قانشا قادالساڭ دا ارتىق ايتقان ەشتەڭە جوق. ءبارى راس. ءبىراق مىلتىقبايدىڭ جانىنا وسى ءسوز شانشۋداي قادالدى. ويتكەنى ول ادەبيەتتەن مۇلدە ماقۇرىم جان عوي. سودان دا اقىننىڭ بۇل ءسوزى وعان مىسقىل مەن كەكەسىننەن بەس بەتەر ەستىلدى. شامىنا ءتيدى. اشۋىن كەلتىردى. كوپ ۇزاماي مىلتىقباي اعاسى ءتۇيىلىپ وتىرىپ ايازبيگە “اناۋ “ادالمىن” دەپ جۇرگەن اقىنىڭ كىم ءوزى، قايدان شىققان ءداۋ ەدى. مەنى ادەبيەتتى تۇسىنبەيدى دەپ مىسالعا كەلتىرەتىن كىم ءوزى، اكەڭنىڭ... ءوزى ىشە مە ەكەن؟ گاستينيسادا ءولتىرىپ ىشكىزىپ، بار ابىرويىنان ايىرايىق... قوينىنا قاتىن ساپ... وسى جاعىن ويلاڭدارشى”...
مىنە، وسى سوزدەردەن-اق وزدەرىنىڭ شامشىل توياتىن باسۋ ءۇشىن كىم-كىمدى دە وبىپ جىبەرۋدەن تايىنبايتىن، ار-ۇياتتى اتتاپ، وجداندى ورتەپ، كىسىلىكتىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرۋدان ءجۇزى جانبايتىن بيلىك تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعانداردىڭ بۇكىل بەت-پەردەسى اشىلىپ وتىرعان جوق پا؟!
سونىمەن ايازبي اعاسىنىڭ كوڭىلىنە ءبىر قاراپ، جاندايشاپتاردىڭ كوڭىلىنە ەكى قاراپ، ەڭ سۇمدىعى ، دەنى-قارنى ساۋ دەگەن جالعان انىقتاما اپ دەپۋتاتتىقتىڭ جايلى ورنىنا بارىپ جايعاستى. جايعاسقانى بار بولسىن، ءوز كوزىمەن كورگەن قۇيتىرقى قۋلىق-سۇمدىقتىڭ ءبارى ونىڭ جانىنا باتتى. جۇرەگى لوبلىدى. باسى اينالدى. سىرقاتى قوزدى...
اقىرى، ءماجىلىستىڭ العاشقى وتىرىسىنىڭ بىرىندە-اق “باسى شىم ەتە ءتۇستى دە”، قويانشىعى ۇستاپ قۇلاپ قالدى... بىرەر كۇندە-اق ودان “دەپۋتاتتىق مانداتى دەنساۋلىعىنا بايلانىستى قايتارىلىپ الىندى”.
الدەكىمدەردىڭ جالعان نامىسى مەن رۋشىلدىعىنىڭ قۋىرشاعى بوپ كەتكەن ەسىل ازامات وسىلايشا قور بولدى...
سونىمەن ءبىز قۋاندىقتىڭ ءۇش حيكاياتىنا از-كەم توقتالىپ وتتىك. ءۇش حيكاياتتا دا ءار ءتۇرلى سيتۋاسيا، ءار ءتۇرلى ورتاداعى قاراپايىم ادامداردىڭ ءومىر جولى سۋرەتتەلگەن. ولار، تىرشىلىك-تىنىسى بىر-بىرىنە مۇلدە ۇقساماسا دا، يماننان جۇرداي، ادامگەرشىلىكتەن ماقۇرىم قاتىگەز قوعامنىڭ يلەۋىنە ءتۇسىپ، ەرتەڭى نە بولارى بەلگىسىز بوپ قالعان، تاۋى شاعىلىپ، تاۋانى قايتقاندار. تاعدىرلاستار.
تۇيىندەپ ايتارىمىز، ادەبيەتىمىزدە وندىرە ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان تەگەۋرىندى تالانت يەسى قۋاندىق تۇمەنباي ۇلى ءدال ءقازىر كەمەل شاعىندا. ياعني، ودان كۇتەرىمىز ءالى الدا.
You Might Also Like
-
ءتۇن جارىمى اۋىپ قالعان كەز ەدى. ۇيدەگى بالا-شاعالار جاتىپ، ەرەسەكتەرى ەندى جاتۋعا جينالاپ جاتقان-دى. ال، مەن كەرەكتى ءبىر قاعازدارىمدى تابا الماي كونە ءبىر پاپكىلەرىمدى قوپارىستىرىپ، وز-وزىمنەن ابىگە...
-
قولىمدا — مىنا جارىق دۇنيەدەن جوق ىزدەگەن جانداي اسىعىس اتتانىپ كەتكەن تالانتتى باۋىرىم نۇرلان ماۋكەن ۇلىنىڭ “جوعالدى جىل. جوعالدى اي. جوعالدى كۇن.” دەپ اتالاتىن جىر كىتابى. كىتاپت...
