ءتىل قاسىرەتى «نيەۆادا – سەمەيدەن» ون ەسە اۋىر بولادى
«انا ءتىلى». داعجان بەلدەۋبايۇلىمەن اڭگىمە
— ءسىزدى قاراپايىم وقىرماننىڭ كوبى ماڭعىستاۋلىق دەپ بىلەدى. اڭگىمەنى وسىدان باستاساق قايتەدى؟
— مەن تۇركىستان قالاسىنىڭ جانىنداعى نۇرتاس وڭداسىنوۆ اتىنداعى اۋىلدا دۇنيەگە كەلگەم. اۋىلداعى 7 جىلدىق مەكتەپتى ءتامامداعاسىن، تۇركىستانداعى № 386 مەكتەپتە وقىدىم. وتباسىندا اكەمنىڭ 55 جاسىندا كورگەن جالعىز ۇلىمىن. مەنەن ۇلكەن بەس اپايىم بار. مەكتەپتەن سوڭ اۋىلعا بارىپ قارا جۇمىس ىستەدىم. اكە-شەشەمە كومەكتەستىم. دەگەنمەن، ەسىل-دەرتىم جازۋ-سىزۋدا ەدى. اقىرى، سول تالپىنىستىڭ جەتەگىندە تۇركىستانعا كوشىپ كەلدىك. اۋداندىق گازەتتە كوررەكتور بولىپ ىستەدىم.
ول ازدىق ەتتى، ارينە. وقۋعا الماتىعا تارتتىم. ەشبىر وقۋ ورنىنىڭ ەسىگىن اشپاستان، تۋرا ءابۋ سارسەنبايەۆتى ىزدەپ تاپتىم. ويتكەنى، سايىن مۇراتبەكوۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، زەينوللا سەرىكقالييەۆ، قانيپا بۇعىبايەۆا، دۇيسەنبەك قاناتبايەۆ قاتارلى اقىن-جازۋشىلارعا قامقورلىق جاسالىپ جاتقانىن ەستيتىنبىز، وقيتىنبىز.
ءابۋ اعا عابدول سلانوۆ ەكەۋى وتىر ەكەن، ولەڭدەرىمدى ۇناتتى. كەلەسى كۇنى قادىرمەن، جۇمەكەنمەن، ابىشپەن تانىستىردى. ول كەزدە «لەنينشىل جاس» گازەتىندە باس رەداكتور شەرحان مۇرتازا. 1964 جىلى 6 تامىزدا ولەڭدەرىم جاريالاندى. ءابۋ اعا (قازپي-گە) قاجىم جۇمالييەۆكە دە جەتەلەپ اپارعان-دى.
ءوزىم دە ادەبيەتكە جاقسى دايىندالىپ كەلىپ ەدىم، ءقازپي-دىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ كەتتىم.
كەيىننەن ۇيلەنگەن شاقتا، الماتىدا باسپانىڭ زارىن تارتۋداي-اق تارتقان قازاقتىڭ ءبىرىمىن. ۆاگونداردان كومىر، سەمەنت، كارتوپ ءتۇسىرىپ وتباسىمدى باقتىم. الدىمەن شەشەم، سوسىن اكەم قايتىس بولعاندا اۋىلدا 3-4 اي ءجۇرىپ قالدىق. الماتىعا قايتا كەلسەم، تەلەارناداعى ءتاپ-تاۋىر جۇمىسىمنان (سىرتتاي) شىعارىپ تاستاپتى. ادامداردى كىنالاۋ قيىن. جۇيەنىڭ قاتىگەزدىگى مە دەپ ويلايمىن. الماتى ماڭىنداعى كولشىكتەردە بالىق ءوسىرىپ جان باقپاق بولدىم. ناتيجە شىقپادى. قىس كەلىپ قالعان.
— سوندىقتان ماڭعىستاۋعا كوشۋگە بەل بايلادىڭىز با؟ وندا ەتجاقىن اعايىندارىڭىز بار ما ەدى؟
— ماڭعىستاۋعا بەت العانداعى سەبەپ سول — كۇنكورىس. اعايىن دەگەندە، مەنىڭ الدىمدا جازۋشى سايىمجان ەركەبايەۆ ماڭعىستاۋعا كەتكەن. مەن دە سونىڭ ىزىمەن بارىپ، كادىمگى مۇنايشىلىق كاسىپكە كىرىستىم.
ماڭعىستاۋ مەنى تاربيەلەدى. ماڭگىلىك قارىزدارمىن دەپ بىلەمىن. «كوك تۇرىكتەر سارىنىنىڭ» العاشقى ۇشقىندارى ماڭعىستاۋدا پايدا بولعان. 1971 جىلى شىققان «جانىمنىڭ جاس قۇراعى» اتتى تۇڭعىش كىتابىما كوڭىلىم تولىڭقىرامايدى. وندا دا قيمايتىن ولەڭدەرىم جەتكىلىكتى. ەكىنشى كىتابىمنىڭ اتىن «ساپار الدىندا» دەپ قويدىم. سەبەبى، مەنىڭ ادەبي ساپارىم سول ماڭعىستاۋدان باستالعان. ارينە، تۋعان جەردەن، الماتىدان العانىم از ەمەس. ماڭعىستاۋ شىنداپ شيرىقتىردى مەنى.
— ءسىزدىڭ باستى كىتابىڭىز — «كوك تۇرىكتەر سارىنى» دەگەن پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟ ول كىتاپ قالاي جازىلدى؟
— ابدەن كەلىسەم. الدىندا جارىق كورگەن ون نەشە كىتاپتى قورىتىندىلاپ، «تىنشىڭدى الام، دۇنيە» اتتى تاڭدامالى شىعارعام.
كۇلتەگىن مەن تونىكوكتىڭ ءور مىنەزىنە، قارپىپ سويلەيتىن، تارپىپ جۇرەتىن اساۋ تىرلىگىنە باياعىدان ىشتەي قىزىعىپ جۇرەتىنمىن. تاستاعى جازۋدىڭ تابيعاتىنان قالاي دەگەندە دە سەزىلىپ تۇرعان اسقاقتىق تاڭ قالدىراتىن «تۇندە ۇيىقتامادىم. كۇندىز وتىرمادىم. قىزىل قانىمدى توكتىم. قارا تەرىمدى جۇگىرتتىم...» دەيدى. كەرەمەت ەمەس پە؟ وسى سارىنمەن جازۋعا بىرنەشە مارتە ۇمتىلدىم. ەشتەڭە شىقپاي ءجۇردى. ءتىپتى، كۇدەر ۇزگەن ساتتەرىم دە بولدى. ءبىراق، ءبارىبىر شوقتىڭ ۇستىندەگى شاينەك قۇساپ، الگى سارىن كەۋدەمدە قاينادى دا جاتتى. بىردە اياق استىنان تاسىدى. (الگى سارىندى جىراۋلىق ۇلگىگە سالىپ كورىپ ەم وڭ جامباسىما كەلە كەتكەنى). وتىرىپ قاتارىنان بىرنەشە ولەڭ جازىپ تاستادىم. ونىڭ كىتاپقا ۇلاسۋىنا مىناداي جاعداي دەم بەردى. ءدال سول تۇستا جازۋشىلار وداعىنداعى قىزمەتىمنەن بوساپ، جۇمىسسىز قالدىم. سەگىز اي كۇتىپ جاتۋعا تۋرا كەلدى. سونداعى اشۋ-ىزا كوك تۇرىك سارىنىمەن ولەڭ بولىپ قۇيىلدى. ازعانتاي ۋاقىتتا كول-كوسىر دۇنيە تۋدى.
— جازۋشىلار وداعى دەگەننەن شىعادى. «ادەبيەت ايدىنى» دەگەن گازەت شىقتى عوي. پىكىرىڭىز.
— مەنىڭشە، ول گازەتتىڭ عۇمىرى قىسقا. نە ءۇشىن، قانداي ماقساتتا شىعارىلدى، ونشاسىن بىلمەيمىن. ادەبيەتىمىزدى «قازاق ادەبيەتى» گازەتى جارقىراتىپ كورسەتە الادى. سول جىگىتتەردىڭ سوزدەرىن دە، بايىرعى گازەتىمىز باسار ەدى عوي. «ادەبيەت ايدىنى» جۇرت بىلمەيتىن تاڭسىق نارسەلەردى كوتەرەدى نەمەسە گازەت وداققا ابىروي اپەرەدى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن. ءتيىپ-قاشىپ بولسا دا، ادەبي شىعارما باسپايتىن گازەت-جۋرنال جوق. دەمەك، مۇنىڭ اتى — ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋ.
— ال، جازۋشىلار وداعىنىڭ قاجەتى جوق دەگەن پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟
— كەلىسپەيمىن. «قايتا كىرەر ەسىگىڭدى قاتتى سەرىپپە» دەگەندىكتەن دە ەمەس. ەڭ بولماسا اقىن-جازۋشىلار شۇيىركەلەسىپ، پىكىرلەسىپ قايتۋى ءۇشىن دە وداق كەرەك. كەيىن مۇمكىن كلۋبتار پايدا بولار، ءتىپتى، «پەن-كلۋبتىڭ» ادامدارى دا وداقتىڭ مۇشەسى. بىرەن-ساران بولماسا، كوپشىلىك جازۋشى قاۋىمى وداق قاجەت ەمەس دەمەيدى. وداقتىڭ وراشولاق ىستەرى جوق دەي الماسپىز. ەندىگى جەردە، بولمەلەرىن جالعا بەرىپ ءجايباراقات وتىراتىن ەمەس، نارىقتى ەكونوميكانى مەڭگەرگەن جاستار كەلگەنى ابزال وداق باسشىلىعىنا.
— شىعارماشىلىعىڭىزعا قايتا ورالساق. ءسىزدى كورۋدىڭ اقىنى دەسەدى سىنشىلار «سويلەيدى وتتاردىڭ تىلىندە، ايقايلاپ انشلاگ... ترامۆاي سىمىنان، وتتار تامشىلاپ» — دەپ كەلەتىن ولەڭدەرىڭىز ەسىمىزدە. سول سىنشىلار تاعى دا ۇيقاسى ولپى-سولپى دەپ تيىسكەنىن دە بىلەمىز. جالپى ابايدىڭ «جۇرەگىڭنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا، مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا» — دەگەنىندەي وي اۋىر دا، ۇيقاس جەڭىل. كەيبىر اتاعى دارداي اقىنداردىڭ ويىن، وبرازىن ۇيقاسى سولعىنداتاتىنىن، ءتىپتى جۇتىپ قوياتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. ايتايىن دەگەنىم، 5-6 بۋىنمەن ساقىلداتىپ ۇيقاستىرماي-اق، اباي زامانىنداعىداي قاراپايىم ۇيقاسقا قايتا ورالۋىمىز مۇمكىن بە، كۇندەردىڭ كۇنىندە.
— كورۋدىڭ اقىنى ەكەنىم راس. ۇيقاسقا بايلانىستى ايتىلعان سىندارمەن ەشقاشان كەلىسپەيمىن. مەن ەرەكشە ارداق تۇتاتىن ماحامبەت پەن ابايدان دا كىنارات ىزدەسەڭ تاباسىڭ. ماحامبەتتە ۇيقاسى جوق 17-18 جول ءبىر ولەڭ بار، ونى ەشكىم ۇيقاسسىز دەمەيدى. تابيعاتى سولاي. ابايدان تەك وي ىزدەيمىز. بىزدە ءبىر اقىندار بار، بالتالاساڭ بۇزىلمايدى ۇيقاسى. ءبىراق ءمان-ماعىنا جوق. ۇيقاس جاناما شارت. جادىدا ساقتاۋ ءۇشىن قاجەت. ونى ءسوز ەتۋدەن الدەقاشان كەتكەنبىز...
ابايدىڭ زامانىنا قاراي شەگىنۋىمىز ابدەن مۇمكىن. ەلدەن بۇرىن شەگىنىپ كەتكەننىڭ ءبىرى مەنمىن. ولەڭ ۇيقاستىرىلىپ جاسالمايدى، تۋلاپ تۋادى.
اباي مەن ماحامبەتتەن سوڭ جۇمەكەن، مۇقاعالي، قادىر، تولەگەن، تۇمانباي، ساعيلاردى جاڭا قۇبىلىستار دەپ بىلەمىن. ءولىپ-وشىپ ەشكىمگە ەلىكتەگەن ەمەسپىن. ەڭ ناشار ولەڭىمنىڭ ءوزى — ءوزىمنىڭ ناشارلىعىم... الەمدىك پوەزيانى ءبىر كىسىدەي وقىدىم. «ۇلى قارسىلىق» وكىلدەرى دەلىنەتىن لوركادان باستاپ نازىم حيكمەتكە دەيىن بارلىعى ۇنايدى. ءبىزدىڭ جىراۋلىق پوەزياعا ۇقسايدى ولار. ەمىن-ەركىندىك. استاڭ-كەستەڭ دۇنيە ءدال سونداي فورما الىپ كەلەدى. ءتىپتى، مەنىڭ ەركىندىككە ۇمتىلۋىم دا سودان باستالۋى مۇمكىن...
ءبىرشاما ەكسپەريمەنت جاساپ كوردىم. سونىڭ كەسىرىنەن «تاياق تا جەدىم». تەرميندى كوپ قولداناسىڭ دەپ كىنالايدى كەي اعالارىم. اڭگىمە تەرميندە دە ەمەس. ەگەر تازا ەكسپەريمەنت جاساساڭ ولەڭىڭ، ناعىز پوستمودەرنيزم بولىپ شىعار ەدى. ەكسپەريمەنتتىڭ كۇرە تامىرى ءداستۇرلى توپىراقتا جاتسا عانا عۇمىرلى بولماق. كۇرە تامىردان وزگە تامىرلارىڭدى مەيلى جاپوننان، قىتايدان، فرانسۋزدان دەگەندەي الا بەر. تەك كۇرەتامىردان كەلەر ءنار ءوز توپىراعىمىزدان بولسىن.
العاشقى كەزدە مەن دە سونداي كەپتى باستان كەشىردىم. شىعانداپ ناتۋراليزمگە كەتىپ قالىپپىن. دەرەۋ كەيىن قايتتىم.
— ولەڭ جازۋدا قالىپتاسقان عادەتتەرىڭىز بار ما؟
— ءوزىم كوكتەمدە تۋسام دا، كۇزدى جاقسى كورەمىن. كۇي تالعاي بەرمەيمىن. ماعان جۇمىس كابينەتىمدە وتىرىپ جازۋ شارت ەمەس. وندا نەمەرەلەرىم وتىرسا، كىتاپ قاراسىن دەپ ولاردى مازالاماۋعا تىرىسامىن. نەگىزىنەن، كۇندىز جازامىن. تۇندە جۇمىس ىستەۋ دەگەن قالىپتاسقان زاڭدىلىعىم جوق. اۋدارما جاساعاندا عانا تۇراقتى تارتىپپەن جۇمىس ىستەيمىن. ويتپەسە، وندىمەيتىن شارۋا ول.
ولەڭىمدى قاشانعى باسىمدا، ويىمدا ءپىسىرىپ جازىپ الماي ۇستەلگە وتىرمايمىن. بوشالاپ جۇرەم دە قويام. ەكى كۇن قينالۋىم مۇمكىن، ءبىراق ابدەن قايناۋى جەتكەسىن وتىز ءمينوت قانا وتىرىپ، قاعازعا تۇسىرەمىن. ەگەر زاۋدەعالام اياعىمنان جۇرە الماي قالسام، الدىمەن شىعارماشىلىعىم وپات بولار ەدى دەپ ويلاپ، سول ويىمنان زارە-قۇتىم ۇشقانى بار. ءبىر قىزىعى — مەن ءبىر ولەڭىمدى دە باستان-اياق جاتقا بىلمەيمىن. قاعازعا تۇسىرگەسىن ۇمىتىپ قالا بەرەم. كەزدەسۋگە بارمايتىن سەبەبىم سول. مەنەن گورى ولەڭىمدى باسقالار وقىسا دەيمىن. ماسەلەن، «كوك تۇرىكتەر سارىنى» بويىنشا سپەكتاكل قويىلسا دەپ ارماندايمىن. الايدا، وعان رەجيسسەر، اكتەر جالداپ دەگەندەي تولىپ جاتقان قارجى قاجەت ەكەن. وسىنى ءبىر كوللەدجدىڭ بالالارى جاسادى. سونداي ءسۇيسىنىپ تاماشالادىم. وزگە اقىندار سەكىلدى كونسەرت بەرە المايمىن. مەن ولاردى ەشقاشان قىزعانبايمىن. مەنىڭ قولتاڭبام انگە كەلمەيدى. تالاي سازگەر مەنىڭ ولەڭدەرىمەن ءان جازباق بولىپ قينالعان. ءبىراق، ەشتەڭە شىقپادى. ومىرىمدە ەكى-اق رەت انگە ءسوز جازدىم. «ابىلاي»، «بەيبارىس» دەگەن اتپەن. ەكەۋى دە كەزىندە باس بايگەنى الدى. ءبىراق، ورىندالمايدى ءقازىر، نەگە ەكەنىن بىلمەدىم.
— اۋدارمالارىڭىز كوپ پە؟
— بودلەردى تۇتاستاي دەرلىك، پۋشكين، لەرمونتوۆ، لوركالاردان جانىما جاقىن ولەڭدەرىن اۋداردىم. ءبىراق، باسىن قوسىپ جيناقتاپ شىعارعام جوق. قىسقا اڭگىمەلەر، كوسەمسوز جازاتىنىمدى بىلەسىڭ.
— قازاق ادەبيەتىندە باياعى ورىس ادەبيەتىندەگىدەي ۇلكەن-ۇلكەن اعىمدار پايدا بولۋى مۇمكىن بە؟
— ادەبي اعىمدار ءقازىردىڭ وزىندە بارشىلىق. بىزدىڭشە دە الەم ادەبيەتى ءۇشىن دە، رەاليزم قازىلماي جاتقان قامبا...
پوستمودەرنيزم بىرەۋلەرگە كەرەك شىعار. مەن ءۇشىن تۇككە قاجەتى جوق. فرانسۋز ادەبيەتى سياقتى ءبارىن ءبىتىرىپ تاستاعان ادەبيەت ەمەسپىز. كەيبىرەۋ پوستمودەرنيزمنىڭ نە ەكەنىن بىلمەي، بازبىرەۋ بىلە تۇرىپ ادەيى ايتادى. ءداستۇردى تىرىلتە الماي جاتقاندا، ودان «كەتىپ قالعاندا» قايدا بارامىز؟ بوس ءسوز.
— داستۇردەن قول ءۇز دەۋ كەشىرىلمەس قاستاندىق دەمەسكە بولماس. وسىندايدا تىقپالايتىندار نەگىزىنەن ورىس-شاتىستار. ولار ءقازىر قازاق ۇلتىنا اشىق شابۋىلعا شىقتى.
— مەن ورىسشا جازاتىن ولجاستى قىزىقتاپ كوپ وقىعان ادامنىڭ ءبىرىمىن. كەيىننەن تۇسىنگەنىم قازاق بولا تۇرا ورىسشا جازۋ ابەستىك ەكەن. تۋراسىن ايتايىن، ولجاس سۇلەيمەنوۆ ەشقاشان ورىس ادەبيەتىنىڭ دە، ءتىپتى قازاق ادەبيەتىنىڭ دە وكىلى بولا المايدى. قازاق ەكەن دەپ قازاق ادەبيەتىنە قوسايىن دەسەڭ، ارعى، بەرگى تاريحتا اۋدارمامەن ەشكىم سول ەلدىڭ ادەبيەتىنىڭ وكىلى بولعان ەمەس. قازاقشا پۋشكين مەن لەرمونتوۆتان كوپ اۋدارىلعان ەشكىم جوق. وندا ولجاسپەن بىرگە سولاردى دا قازاق ادەبيەتىنە ەنگىزەيىك. قازەكەڭدەر وتىرىك ماداقتايدى. ورىس ادەبيەتىندە ولجاستى ون وراپ الاتىن اقىندار كوپ. قازاقتار تۋرالى قانداي ماحابباتپەن جازسا دا، پاۆەل ۆاسيليەۆ ءبارىبىر ورىس جازۋشىسى بولىپ قالدى. باستى ايىرىم بەلگى — ءتىل.
مۇحتار شاحانوۆتىڭ ورىسشا جازعانى، ونىڭ ەڭ ءبىر ءساتسىز بەتتەرى. ءبىر جاعىنان مەن ولاردى ايايمىن.
— «اقيقات» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى رەتىندە، ءسىز ءوزىڭىزدى ساياساتكەرمىن دەپ ەسەپتەيسىز بە؟
— قوعامدىق-ساياسي باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى دەگەن مانساپ ساياسي تەحنولوگ دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك. ماعان دەيىن وسى جۋرنالدى باسقارعاندار دا سول پىكىردە بولعان دەپ ويلايمىن. الايدا، ساياساتتى ءبىلۋ — ازاماتتىق بورىش. ساياساتپەن ارالاسپاي، سۇحباتتاسپاي تۇرا المايسىڭ. ويتپەسەڭ، ساياسات وزىڭمەن اينالىسادى. ساياسات دەگەن ءوز ءومىرىڭ. بۇكىل قوعامدى وزگەرتىپ جىبەرە الاتىن قۋاتتى كۇش. ساياساتتىڭ ايتقانىنا كونىپ، ايداعانىنا جۇرمەۋىمىز ءۇشىن ونىڭ الدىنا ءتۇسىپ باعىندىرۋىمىز — مىندەت. تولستويدىڭ «سوعىس جانە بەيبىتشىلىگىنەن» تارتىپ «قاجىمۇراتى» تۇگەل-تۇگەل تۇنعان ساياسات. اۋەزوۆ «اباي جولىن» سول زاماننىڭ ساياساتىنسىز جازا الار ما ەدى؟ ساياساتتى ەڭ بولماعاندا تۇيسىكپەن سەزبەگەن ادامنان جوندەپ اقىن دا، جازۋشى دا شىقپايدى. ساياسات دۇنيەنى دەمدە وزگەرتىپ جىبەرەتىن سۇراپىل قۋاتقا يە... تىلدەن ۇلكەن ساياسات جوق.
— ەندەشە، شاحانوۆ قانشا شىرىلداسا دا كوپشىلىك جازۋشىلار نەگە ءۇنسىز وتىر؟ بىزدىڭشە، اتازاڭعا مەملەكەتتىك ءتىل — قازاق ءتىلى دەپ جازىپ قويىپ، ونى ورىنداماۋ — حالىقتى الداۋ.
— وسى ۇنسىزدىككە مەن دە تاڭقالام. باياعى «نيەۆادا — سەمەي» قوزعالىسى تۇسىنداعى بەلسەندىلىك قايدا؟ ءتىل ماسەلەسى قازاق ءۇشىن ودان دا زور ماسەلە. ءبىزدىڭ بۇكىل دەرتىمىز، جان دۇنيەمىزدىڭ شىرقىرايتىن تۇسى ءتىل. تىلدەن ايىرىلساق قازاق حالقى ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇنى قالمايدى. ۇلت رەتىندە تالكەككە ۇشىرايمىز. بىرەۋلەر ۇرانشىلدىق، ايقايشىلدىق، دەر، ءوز باسىم مۇحتار شاحانوۆتى قاتتى قولدايمىن. قوزعالىس ءوز جۇمىسىن تەگەۋىرىندى تۇردە جۇرگىزسە دەيمىن. قوزعالىسقا پرەزيدەنت تە، ۇكىمەت تە قارسى بولىپ وتىرعان جوق. وكىمەتتىڭ ورىنتاعىنا، بيلىگىنە تالاسۋ ەمەس. ۇلتتىڭ مۇددەسىن قورعاۋ. بيلىك باسىنداعىلاردىڭ بەتىن ءارى ەمەس، بەرى قاراتۋدىڭ قامى.
— ال، حالىق نەگە بەي-جاي كۇيدە سىزدىڭشە؟
— اسىرەسە، وتكەن ءماجىلىس سايلاۋى تۇسىندا ەل ءىشى كادىمگىدەي دۇرلىگىپ قالدى. ءجاميعاتتىڭ كوكىرەك كوزى وياۋ. سويتە تۇرا، ءبىر مارعاۋلىق بارى راس. بۇل — داۋىل الدىنداعى تىنىشتىققا دا، قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق احۋالعا دا ۇقسامايدى. ءبىراق، اڭىسىن اڭدۋ، بيلىكتى ارقا تۇتۋشىلىق بايقالادى. قازاق پاراساتتى حالىق. ۇلاناسىر جەرىن بىرەۋلەر قولىنان كەلسە ەسكى شۇبەرەكتەي دار-دار جىرتىپ اكەتەرىن سەزەدى.
— سول پاراساتتى پايىمداي المايتىن اكىم-قارالار مومىنسىنىپ موينىنا ءمىنىپ السا شە؟
— ونداي جاعدايدى دا جوققا شىعارۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، ونى اركىمنىڭ ءوز ار-ۇياتىنا تاپسىرامىز. ەشكىم ابايدان كەمەڭگەر ەمەس. اباي ولەڭدەرىندە دە، قارا سوزدەرىندە دە سايلاۋعا قارسى بولعان. ماسەلە بىرلىك-بەرەكەدە دەگەنى.
— ادەبيەتتەگى جاس بۋىن تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلسەك دەپ ەك.
— جاستار دەگەندە ءتىزىم جاساپ سويلەسەم، ءبىرقانشاسىنىڭ كوڭىلى قالۋى عاجاپ ەمەس. ءارقايسىسىن حال-قادىرىمشە تۇگەندەگەنمەن ءبىر باۋىرىمىز، ءبىر بالامىز، ءبىر قارىنداسىمىز اۋىزعا ىلىكپەي قالسا كوڭىلدەرى قالادى. جاستار بەتىمە باسپاعانمەن ارتىنان ءوزىم ۇيالام. ءبىراق بۇلار ەركىن، ىزدەنىس ۇستىندە، ءوز كوزقاراستارى بار. ارعى داستۇردەن سۋسىنداي وتىرىپ، بۇگىنگى تىرشىلىكپەن قاتىستىرا سويلەگەندەرى ۇنايدى. پوەزيا توقىراۋعا ۇشىراپ تۇر دەگەن پايىمعا قوسىلمايمىن. قازاق ولەڭدى قويعان ەمەس. جاس جىگىتتەردىڭ ولەڭدەرىن جۇيەلى تۇردە باسۋ ءىسىن جولعا قويا الماي ءجۇرمىز. ناتيجەسىندە قالتاسى قالىڭ ولەڭشىلەر كىتاپتان كىتاپ توعىتىپ، مەرزىمدى باسىلىمداردى دا جاۋلاپ الدى. سوسىن وقىرماننىڭ كوڭىلى قالماعاندا ءقايتسىن. مۇندايدا تالانتتى جاستار شىعا الماي جۇرسە وبال.
باياعىدا «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتىنە شىعۋ قيامەت-قايىم بولاتىن. ولار كوممۋنيستىك پارتيانى، لەنيندى ماقتاعان ولەڭدەردى عانا بەرەتىن كوبىنەسە. الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا «لەنينشىل جاستىڭ» پوەزيا بولىمىندە ءابىش كەكىلبايەۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ جۇمىس ىستەگەندە ادەبيەتكە كادىمگىدەي باتىل تۇردە سەپتىگىن تيگىزگەنى ەسىمىزدە. ءقازىر تەك تالاپكەرشىلىك جەتىسپەي جاتىر.
— ءابىش كەكىلبايەۆ بىرنەشە مارتە الماتىعا شاقىرعاندا ماڭعىستاۋدان كەلىپ الىپ، قايتا كەتىپ قالىپسىز. نەگە؟ «ادايلار-اي، تاقىردا ات ويناتقان» — دەگەندەي، ماڭعىستاۋعا وبەكتەي بەرگەنىڭىز تۇركىستاندىق جەرلەستەرىڭىزدىڭ كوڭىلىنە كەلمەي مە؟
— الماتىدا تۇراقتاپ قالۋعا ۇيىم-كۇيىم بولمادى. ايتپەسە، قىزمەت ۇسىنىلعانى شىندىق. جۇمەكەن مەن ءابىش اعانى ەرەكشە قادىرلەيمىن... قاي-قاشاندا سانانى تۇرمىس بيلەيدى عوي. مەن ءالى كۇنگە الماتىعا ءسىڭىسىپ كەتە العام جوق. نەگىزىنەن، تۇزگە جارالعان جان بولسام كەرەك. دوستارىم دا از. ساياق جۇرەتىن اداممىن. مەن ءۇشىن قالانىڭ مىنا ىعى-جىعى تىرلىگىنە، بەتىڭە كولكەكتەپ، شىعا بەرە ارتىڭنان پىسپەكتەيتىن ەكىجۇزىدىلىككە كوندىگۋ قيىن. جۇرتقا، سەنە المايمىن. كەيدە اداممەن ەمەس، شايتانمەن بىرگە جۇرگەندەي كۇي كەشەم. سونداي ولەڭىم دە بار.
مەن دە بارلىق اقىندار سەكىلدى تۋعان جەردەن قول ۇزە المايمىن. سونداي-اق، مەنىڭ ماڭعىستاۋشىلدىعىم — ولاردىڭ كوڭىلىنە كەلمەۋى ءتيىس. شىندىعىم سول بولسا قايتەم.
— سۇحباتتىڭ سوڭىندا وتباسى تۋرالى ساۋال قوياتىن ادەتىمىز بار عوي. كەلىندەرىڭىزدىڭ ءبارى قازاق پا؟
— كەلىندەرىمنىڭ بىرەۋى ورىس. ول قازاقشا ۇيرەنىپ ءجۇر. ۇلدارىمنىڭ تورتەۋى دە قازاق مەكتەپتەرىندە وقىعان. بەس نەمەرەم قازاق مەكتەبىندە ءقازىر. بىرەۋى ەكى جارىم جاستا بولعاندىقتان ۇيدە. جاۋابىما قاناعاتتانعان شىعارسىز.
— ارينە، راحمەت اڭگىمەڭىزگە.
You Might Also Like
-
«اق جول قازاقستان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى روزا ىنتىقبايەۆامەن اڭگىمە
-
«ايقىن». تورەعالي تاشەنوۆپەن اڭگىمە.
