InfoHub Logo

قانات قۇيرىعى جەتىلىپ، كونەكتەي بولىپ تولعان قارا يتەلگى توياتتى تۇزدەن تىلەيدى. ول اۋىل ماڭىنا قونعان تارراق، بۇلدىرىق سياقتى كىشكەنە قۇستارعا قاراي تالپىنادى، اسپانعا قاراپ شاقىرىپ، اياق باۋىن تارتىپ، تۇعىردان ءتۇسىپ دالپىلداپ، اسپان الەمىنە قانات قاعۋدى تىلەيدى. قاسىنا كەلىپ، قولىنا قوندىرىپ «پا-پا» دەپ سيپاپ جەم بەرگەن ءساتجانعا ءدوپ دوڭگەلەك قاراقاتتاي كوزىن قاداپ، ءجۇنىن جىتىپ، كەيدە اينالاعا قاراپ ۇشقىسى كەلەدى. قۇسبەگى اتاسىنىڭ قىرانىن قولىما العانداعى ادەتتەرىن ىستەپ ءساتجان دا «قوي، پا-پا، قوي!» دەپ يتەلگىسىن سىلاپ-سيپاي سەرگىتەدى. قۇسىن قولىنا العاندا ءساتجان الۋان قيالمەن شالقىپ، الدىرمايتىن اڭى از بولادى. «اتتەڭ، بۇل جاقتا قاراقۇيرىق جوق. ايتپەسە، سوعان سالىپ ۇيرەتسەم، مىناۋ دەگەن كيىك الاتىن كەنەك قارانىڭ ءوزى» دەپ اتاسىنىڭ ايتقانىن ەسىنەن شىعارمايدى. ىشىنەن يتەلگىسى ەڭ قىران دەپ سەنەدى.

سيىر فەرماسى كۇزگە قاراي بايقوشقار بويىنا كەشىپ قوندى. بۇزاۋلارى مارقايىپ، ءسۇت ءىشۋدى قويىپ، ءىرى مالدىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا اينالدى. جاڭا قونعان سونى وزەننىڭ بويى مول سۋ، كەڭ ورىسىمەن سيىر مالعا ولەڭدى جۇمساق شەبى وتە جۇعىمدى. ءساتجاننىڭ بۇزاۋلارى دا تورپاق دەگەن ەسەيگەن اتقا يە بولىپ، مۇيىزدەرىنىڭ تۇقىلى كورىنىپ، كۇن ساناپ ۇلكەيىپ وسە بەردى.

باققان بۇزاۋى تورپاق اتىنا يە بولعان كەزدە ءساتجاننىڭ ءبىر بەلەسكە شىققان كەزى بولدى. ول بۇزاۋىنا تورپاق اتى بەرىلىسىمەن-اق، كەشىكپەي قىستا بولەك باعىلاتىن بويداق سيىر توبىنا وتكىزەدى. كوكتەمدە تۋعان جاس بۇزاۋدى تورپاق اتىن العانشا امان باعىپ بويداققا قوسۋ، ونىڭ جىلدىق ەڭبەگىنىڭ ەسەپتى قورىتىندىسى. ول وسى كەزدى ءتىپتى اسىعىپ كۇتىپ ءجۇر.

جاڭا جۇرتتا ءساتجان بىرنەشە ەلەۋلى تابىستارعا يە بولماق. ونىڭ ءبىرى بۇزاۋلارىنا تورپاق دەگەن اتتى بەرىپ، اسىل تۇقىمدى قاسقا سيىردىڭ جاڭا تولدەرىن قاتارتا قوسادى. سول بۇزاۋىنداي جايلاۋ جارتاسىنان العان اق ۇرپىك بالاپانى جەتىلگەن كەنەكتەي يتەلگى بولىپ تۇعىر باستى. ونى وسى وزەن بويىندا اياقتاندىرىپ قۇس الدىرادى، قويانعا باۋليدى. جازداي ءبىرى ەگىستە، ءبىرى شەپتە، ءبىرى مالدا بولعان قۇربىلارىمەن باس قوسىپ جازعى كورگەن جاڭالىقتارىن ايتىسادى. ەندى از كۇندە مەكتەپتەرىندە وقۋ باستالادى. جاڭا كىتاپتار، تىڭ پاندەر وقيدى، ءبىلىم الادى. وسى ويلار بىرىنەن ءبىرى قىزىقتى بولىپ الما-كەزەك كوز الدىنا ەلەستەگەن ءساتجان تورپاقتارىن تۇسكى جۋساۋىنا اكەلىپ، اۋىلعا ءيىردى.

ءساتجان، سەن يتەلگىڭە كەشەدەن بەرى جەم بەردىڭ بە؟ كانە، بەرى اكەلشى كورەيىن. بۇل انتۇرعاننىڭ تۇقىمى سەمىرىپ كەتسە، قۇس قايتقان كەزدە قاشقىش بولادى. سەن ەندى جەمدى بۇعان سيرەتىپ بەر. بۇگىن ءبىر شىرعا تارتىپ قىزىلعا شاقىرىپ بايقايىق، — دەپ سەرىكباي ءساتجاننىڭ يتەلگىسىن قولىنا الدى. اتاسىنىڭ وسى ءسوزىن جاڭا جۇرتقا قونعالى كۇتىپ جۇرگەن ءساتجان قۋانىپ كەتتى. يتەلگىسىنە ەكى كۇننەن بەرى جەم بەرگەن جوق-تى. تويات تىلەپ شىرىلداپ وتىرعان بالاپان سەرىكباي قولىنا العاندا قوماعايلانا جەم دامەتتى. ول قىڭقىڭداپ سەرىكبايدىڭ قوندىرعان قولىنىڭ اينالاسىنان جەم ىزدەپ جىمىرىلدى.

ە، ءوزى ابدەن اشىققان ەكەن. بۇل ءيتتىڭ تۇقىمى قانداي قوماعاي، ءقازىر قىزىلدى قاسقىردىڭ جونىنان تارتقىزساڭ دا مىناۋ تايمايدى. ال مىنانى مەن ۇستاپ وتىرايىن، انا جەمدى ءبىزدىڭ ۇيدەگى قوياننىڭ تەرىسىنە وراپ، ءبىر شەتىن قىزارتىپ شىعار دا، ءوزىن جىپكە تاعىپ انا قىرقادان سۇيرەتىپ الىپ قاش، — دەدى سەرىكباي.

اتاسىنىڭ ايتقانىن بۇلجىتپاستان ورىنداپ، ءساتجان جەمدى تىققان قويان تەرىسىن قولىنا الىپ، يتەلگىسىن سەرىكباي نۇسقاعان قىرقادان بارىپ شاقىردى. اشىعىپ وتىرعان قوماعاي قىران قىزىلدى كورىپ ەتپەتىنەن ءتۇستى. يتەلگى سابالاپ ۇشىپ جەمگە بەت العاندا، ءساتجان ارقاننىڭ ۇشىنان ۇستاپ قوياننىڭ تەرىسىنە بايلانعان قىزىلدى سۇيرەتە قاشتى. تۇزدەگى يتەلگىنىڭ ءتۇيىپ تۇسەتىن ادەتىن اينىتپاي ىستەپ جەمنىڭ ۇستىنە كەلىپ جەتكەندە، يتەلگى قايقاڭ ەتىپ اسپانعا كوتەرىلىپ، جارق ەتىپ كەلىپ قوياننىڭ تەرىسىنە قالشىلداعان قىران مىنەزبەن ءشۇيىلىپ كەلىپ ءتۇستى. يتەلگىنىڭ مىنا تۇسىسىنە اسا رازى بولعان سەرىكباي ەنتەلەي باسىپ و دا كەلدى. جەمنەن بىر-ەكى تارتقىزىپ، كوپ بەرمەي سول جەرگە قوندىرىپ تاستاپ، ءوزى ءساتجاندى ەرتىپ ءۇي جاققا قايتتى.

جەم باسقان جەرىندە قويقاڭداپ ءبىراز وتىرىپ يتەلگى كوتەرىلىپ ۇشىپ اسپانعا شىقتى. سەرىكباي قولىنداعى جەمدى قايتا كورسەتىپ، يتەلگىنى ەندى وزىنە شاقىردى. قولدان جەم الىپ ۇيرەنگەن ادەتتى قىرانشا يتەلگى اققان بەتىمەن كەلىپ، سەرىكبايدىڭ قولىنداعى جەمگە قوندى.

— مۇنى بۇگىن اسا تويعىزبا، ەرتەڭ، مىنا جەردەگى قارا سۋداعى ۇيرەككە تاعى ءبىر سالىپ كورەلىك. ۇيرەك ۇشقىر قۇس، الىستان كورىپ مىنا شابان شىركىن جەتە الماي قالماسا، مىناۋ الادى، — دەپ سەرىكباي ءساتجاندى قۋانتىپ قويدى.

بۇگىنگى ءتۇن ءساتجانعا جىلدان كەم بولعان جوق. ول يتەلگىسىنىڭ شىرعانى باسىپ جەم العانىن، بۇركىتشى اتاسىنىڭ ماقتاپ ۇيرەك الادى دەگەنىن اپاسىنا ايتىپ، ءتۇن ورتاسى اۋعانشا كوزىن ىلمەدى. تاڭ اتىپ، بۇزاۋىن، بۇزاۋ ەمەس اۋ تورپاقتارىن ورىستەتىپ قاي اۋىلعا اكەلىپ جەتكىزۋ ءساتىن وتە ۇزاق كورىپ، ارەڭ دەگەندە ۇيىقتادى.

ءساتجاننىڭ ءاربىر تالابىنا تاعاتى قالماي قىزىقتاپ قارايتىن زەينە دە بالاسىنان از قۋانعان جوق. ول تەك، بالاسى اسا اۋەيلەنىپ كەتپەسىن دەگەندەي سىر بەرمەي، سالماقتى اقىل ايتىپ، شارۋا جاعىنا ويىستىرىپ وي سالا بەردى. ءبىراق تا، ۇيكۇشىك بولماي ءتۇزشىل بولۋىن، بۇيىعى بولماي ءورشىل، ىزدەنگىش بولۋىن وتە ۇناتادى. كوبىنەسە بالاسىنا وي سالىپ، ونەرگە تالپىندىراتىن دا زەينەنىڭ ءوزى. ول بالاسىنا:

— اتاڭنان مىلتىق اتۋدى دا ۇيرەن، ءوزىم مىلتىق العىزىپ بەرەم. «قارۋ الساڭ — مىلتىق ال، قارنىڭ اشسا تاماعىڭ، تالىققاندا تاياعىڭ»— دەگەن حالىق ماقالىن ايتىپ، ونەر تاڭداعاندا ۇيرەن دەيتىنى وسىنداي نارسەلەر.

ءساتجان كۇندەگى ادەتىمەن ۋاقىتىندا تۇرىپ، تورپاقتارىن ورگىزىپ كەتتى. ول اتاسى ايتقان قارا سۋ بويىنا قاراي ورىستەتىپ، ۇيرەك قارادى. سالقىنداي باستاعان سولتۇستىكتىڭ ىزعىرىق جەلىنەن جيرەنىپ، جىلى جاققا بەت الىپ، وڭتۇستىككە قاراي سەرپىلگەن ۇيرەكتەر دە قارا سۋ بويىندا جينالىپ قالعان كەز بولاتىن. ۇيتقىپ ۇشىپ، قونىستاماي سۋ بەتىنە شيماي سالىپ جۇرگەن توپ-توپ شۇرەگەي سالماقپەن ۇشىپ، كوگالى شوپتەسىن، سالىندى بار جەردى ساعالاي قونىپ، بۇقپانتايلاپ جۇرگەن قوس كوكالا مويىندار دا كورىندى. سولاردىڭ ءبارىن بۇگىن يتەلگىسىنە قىرعىزاتىنداي قىزىعىپ، ءساتجان ەكى كوزىن ۇيرەكتەردەن المادى. ءوزىم بۇگىن يتەلگىمدى نەگە الا شىقپادىم. مۇمكىن ءوز قولىمنان-اق الدىرار ەدىم، دەپ وكىنگەندەي دە بولادى.

وتى قانعان تورپاقتارى تۇسكى جۋساۋىنا بوي ۇرىپ، اۋىلعا قاراي شالقىدى. الدەنەشە توپ ۇيرەكتىڭ قارا سۋعا كەلىپ قونعانىن بەلگىلەپ، ەكى كوزىن سۋ بويىنان الماي، ءساتجان دا اۋىلعا جەتكەنشە اسىعىپ كەلەدى. ەگەر اتاسى الدىنان يتەلگىنى الىپ شىعىپ، ءقازىر ءجۇر دەسە، ول تاماق ىشپەي-اق ءجۇرىپ كەتەر ەدى. ءبىراق، اتاسى ونى ىستەمەدى. مالىن جايعاستىرىپ، الدى-ارتىن تياناقتاپ بارىپ، الاڭسىز كەزدى عانا تاۋىپ، ۇيرەتەر ونەرىنە سوندا باۋليدى.

ءساتجاننىڭ اسىعىپ كەلگەن سىرىن اپاسى ايتقىزباي-اق ۇقتى. اتاسىنىڭ ۋادەلى ءساتى جەتىپ، بالا ماقساتى ورىندالار كەز بولىپ قالعان ءتارىزدى. وسىنى تۇسىنگەن زەينە:

— اتاڭا بار، ۇيرەككە اپارام دەسە، بۇزاۋدى مەن ءوزىم ورالتىپ قايتام. قۇسىڭدى اياقتاندىر، — دەدى.

— اپا، مىنا قارا سۋعا ۇيرەك سىيمايدى. اتامدى ەرتىپ بارام. اتام كەشە ءوزى ايتقان، بارادى، — دەپ ءساتجان قۋانىپ كەتتى. ءساتجاننىڭ قۋانىشىن ۇعىپ وتىرعانداي تۇعىردا تۇرعان يتەلگىسى دە، قولىنان جەم جەپ ۇيرەنگەن يەسىن كورىپ، شارىلداپ شاقىرىپ-شاقىرىپ جىبەردى.

يتەلگىنى الىپ سەرىكباي مەن ءساتجان قارا سۋعا قاراي جونەلگەندە:

«قايىرىپ سالعان كوك قۇسى

قاز ىلگەندە جارقىلداپ»

دەگەن ابايدىڭ ولەڭىن ەسىنە الىپ، زەينە تورپاقتاردى ورگىزىپ، كوپكە دەيىن بالاسىنا قۋانا قاراپ تۇردى.

جاسىنان قۇستىڭ نەشە ءتۇرلى سالۋ ءادىسىن جادىنا جاتتاعان سەرىكباي، قارا سۋعا تايانعان كەزدە يتەلگىنى شاقىرتپاي، سۋ جاقتان كولەڭكەلەپ ءوزىنىڭ ىعىنا ۇستاپ، ۇيرەكتەردەن يتەلگىنى جاسىرا باستادى.

تۇيسىگى ءتۇز قۇسىنا ارنالعان قولبالا يتەلگى دە، وسى سىردى ۇققانداي شارىلداعانىن قويىپ جىمىپ كەلەدى. داڭعايىر اڭشى مەن زاتى قىران قۇسىنىڭ ىلەزدە وزگەرىپ، باسقا مىنەز تاپقان قۇبىلىستارىنا ويلانا قاراپ ءساتجان دا اتا ىڭعايىمەن اڭشىلىق ادىسكە كوشىپ، دەمىن ىشتەن الىپ، جان-جاعىنا جىميىپ قانا قارايدى.

قارا سۋدىڭ كۇنباتىس جاعىنداعى قالىڭ تالدىڭ تاساسىنا جەتكەن كەزدە سەرىكباي اتىن ەنتەلەتە باستىرىپ، قارا سۋدىڭ جارلاۋىتتانعان قاباتىنا سىپ ەتىپ جەتە بەرىپ، يتەلگىنى كوتەرە ۇستاپ، ات ۇستىنەن ۇمتىلىپ كەپ قالدى. سەرىكباي كەلىپ تاپ بەرگەن جەردە سۋدا وتىرعان ءبىر توپ شۇرەگەي جارق ەتىپ ۇشىپ ويناپ اسپانعا شىقتى. زۋ ەتىپ كوتەرىلگەن شۇرەگەيدىڭ توبىنا يتەلگى ارالاسپادى. اتام سوعان جىبەردى عوي دەپ كۇتكەن ءساتجان ءوزىنىڭ يتەلگىسىن اسپاننان كورە الماي، اتاسىنىڭ قولىندا دالپىلداپ ۇمتىلىپ بارا جاتقانىن كوردى. وسى شاقتا ونىڭ لەپىرىپ كەلگەن كوڭىلى باسىلعانداي، نە بولدى، دەگەن كۇدىك تۋىپ، ونەبويى تىتىركەنىپ كەتتى. سونشا بولمادى، شۇرەگەي ۇشقان قارا سۋدىڭ باس جاعىنان پىر ەتىپ ۇشقان قوس كوكالا مويىن سۋدان كوتەرىلگەنشە، اتاسىنىڭ قولىنداعى يتەلگى دە لىپ ەتىپ ۇشىپ اسپانعا شىقتى.

شۇرەگەيدەي زۋلاپ ۇشىپ، زىرلاپ اقپاي، شابانداي ۇشىپ ءتۇزۋ جونەلگەن قوس كوكالانىڭ ۇستىنە يتەلگى سىپ ەتىپ جەتىپ بارىپ، جارق ەتىپ جوعارى كوتەرىلدى. قۇسىنىڭ وسى ساتتەگى بار قيمىلىن باتىپ تۇرعان ءساتجاننىڭ كوزىنە جاس تولىپ، بۇلدىراپ كەتكەندەي بولدى. ۇيرەكتىڭ ءدال ۇستىنە جەتىپ الىپ، جوعارىلاپ قايتا ءشۇيىلىپ، يتەلگى ۇيرەكتىڭ بىرەۋىنە ءتۇيىلىپ كەتكەندە، ءبىر ۇيرەك سىلق ەتىپ قۇلدىراپ جەرگە اقتى. ول ۇيرەكتىڭ قىزىعىنا قاراپ، يتەلگىسىنىڭ ودان كەيىن نە ىستەگەنىنەن ءساتجان كوز جازدى. يتەلگىسى ۇيرەكتىڭ ءبىرىن تەۋىپ ءتۇسىرىپ، ەكىنشىسىنە ءشۇيىلىپ قۋىپ جونەلدى. سونشا بولمادى، ساسقان ۇيرەك بۇلت بەرىپ ءبىر شوق تالعا بارىپ جوق بولدى.

تالعا كىرگەن ۇيرەكتى تابا الماي، اعىنداعان بەتىمەن بارىپ، وزەننىڭ قاباعىنداعى ءبىر جارتاسقا قونىپ وتىرىپ قالدى.

يتەلگىنىڭ تەۋىپ تۇسىرگەن ۇيرەگىن ءىلىپ الىپ، سەرىكباي دا يتەلگىنىڭ قونعان جارتاسىنا قاراي جۇگىرتىپ كەلدى. قۇنانمەن شاپقىلاپ ءساتجان دا جەتتى. قولىنداعى قىزىلدى كورسەتىپ، سەرىكباي يتەلگىنى جەمگە شاقىردى. داعدىلى قىرانشا بوگەلمەستەن يتەلگى سەرىكبايدىڭ قولىنا كەلىپ قونعاندا، ءساتجان شەكتەن تىس قۋانىپ كەتتى. ءتۇزدىڭ قۇسىنا داندەسە يتەلگىسى قولعا كايتىپ كەلمەي قويار، دەپ تە قورقاتىن يتەلگىسى ونى ىستەمەدى، لىپ ەتىپ قىزىلعا قايتىپ كەلدى. يتەلگى تەۋىپ تۇسىرگەن كونەكتەي كوكالا ۇيرەكتى سەرىكباي باۋىزداپ، ءساتجاننىڭ قانجىعاسىنا بايلاپ بەردى.

— قۇسىڭ اياقتاندى، مىناۋ قۇسىڭنىڭ تىرناقالدىسى، سەنىڭ دە تىرناقالدىڭ. زەينە ۇلكەن توي ىستەيتىن بولدى، دەپ كۇلىپ سەرىكباي قونىشىنان قارا شاقشاسىن الىپ، قاعىپ-قاعىپ ناسىبايىن ەرنىنە تاستاپ جىبەردى.

اتاسىنىڭ ءساتجانعا جۇمباق بولىپ تۇرعان ارەكەتىنىڭ ءبىرى يتەلگىنى العاشقى ءبىر توپ شۇرەگەي ۇيرەككە جىبەرمەي، ۇستاپ قالتانى ەدى. ول ءوز ىشىنەن كوپ ۇيرەككە جىبەرسە، كەپ الار ەدى، مىنا جەكەلەنگەن ەكى عانا ۇيرەككە جىبەرىپ، بىرەۋىن عانا الىپ قالدىق دەپ ازىرقانىپ تا قويدى. ءسۇيتتى دە وسى سىردى اتاسىنان سۇراعىسى كەلىپ وقتالدى. ءبىراق باتىلى بارمادى. ءساتجاننىڭ وسى سىرىن قاباعىنان ۇققانداي، اتاسى اۋىلعا بەت العاندا، اڭگىمە ەتىپ ۇشقىر شۇرەگەيدىڭ يتەلگىگە جەتكىزبەيتىنىن، سالعان قۇسىنا جەتە الماسا يتەلگى بەتالدى ۇزاپ ۇشىپ كەتەتىنىن ۇعىندىردى.

تىرناقالدى ۇيرەگىن الىپ اۋىلعا كەلگەندە، ءساتجاندى شاشۋ شاشىپ قارسى العان زەينە، توبەسى كوككە جەتكەندەي قۋانىپ، بار تىلەگىن وسى ساتتە بالاسىنا ارناپ شۇكىرانا ويىن ايتىپ جاتتى.

---