InfoHub Logo

اتاعى مەن شاتاعى جارىسا شىققان اقىن توقاش بەردياروۆتاي-اق بولار. ولەڭىن وقىماي جاتىپ، ءبىز ونىڭ سىرتىنان "ويتەدى ەكەن، بۇيتەدى ەكەن" دەگەن لاقاپ تاراپ، داقپىرتتان داڭعازاعا اينالىپ كەتكەنىن ەستىپ ءجۇرۋشى ەك.

ەڭ العاش كورگەندە الگى اڭگىمەلەردىڭ ءبارى جالعان ەكەن-اۋ دەپ قالدىم. مۇنتازداي تازا كيىنگەن، تاناۋ استىن قارايتىپ بارماق باسىڭداي مۇرت قويعان، سول مۇرتىن ءبىر دىرىلدەتىپ الىپ، وقىس مىرس ەتە تۇسەتىن جىگىت اتاسى اسا سىپايىلىعىمەن دە ەستە قالىپتى.

الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا شۇبىرىپ سوڭىنا ەردىك. توقاڭ كوبىنە تولەۋجان يسمايىلوۆپەن بىرگە جۇرەتىن. مەن سول جىلدارى گازەت بەتتەرىندە ءجيى كورىنىپ، ءبىراز بەلگىلى بولا باستادىم دا، الدەنە سەبەپپەن ءبىراز جىلعا ادەبيەتتەن قول ءۇزىپ، ەلگە كەتىپ قالىپ ەم. بىردە مەنى وزبەك جازۋشىسى ءناسىر فازىلوۆپەن تانىستىرىپ تۇرىپ:

— وتستاۆكاداعى تالانتتى اقىن، — دەپ مىنەزدەمە بەرگەنى بار.

تاعى بىردە كەشتەتە كوشە كەزىپ كەلە جاتىر ەدىك، الدىمىزدان قاپان ساتىبالدين ۇشىراسا كەتتى. ول كىسى "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ رەداكتورى بولاتىن. توقاش امانداسىپ، مەنى تانىستىرىپ تۇردى دا: "قاپەكە، ايتىڭىزشى، وسى ماركسيزمنىڭ دە تونى توزىپ، كويلەگى كونەرە باستاعان جوق پا؟" — دەپ سۇرادى وقىستان.

كاپەكەڭ وت باسقانداي ىرشىپ ءتۇستى. "قوي، توقاش، وندايدى ايتپا ماعان!" — دەپ جان-جاعىنا قاراپ الىپ، قوشتاسپاستان زىتىپ بەردى.

— "ءاي، قاتىردىم-اۋ ءوزىن!" — دەپ كۇلەدى توقاڭ.

بۇل اڭگىمە ماعان دا توساڭ، قۇلاعاما تۇرپىدەي ءتيدى. ءبىراق ۇندەگەن جوقپىن.

بەرىرەكتە تاعى ءبىر كۇنى توقاڭ ەكەۋمىز سىرلاسىپ كەلە جاتىر ەدىك، سوۆەت ارمياسىنىڭ ەكى-ۇش وفيسەرى شىعا كەلدى الدىمىزدان. ورىس جىگىتتەرى ەكەن. توقاڭ سولاردىڭ الدىنا ءتالتيىپ قالت تۇرا قالدى دا، ءبىر ساۋساعىن شوشايتىپ:

— وفيسەرى وككۋپاسيوننىح ۆويسك، نەناۆيجۋ يا ۆاس! — دەگەنى.

— مى زناەم، زناەم! — دەدى شاتاق ىزدەپ شىقپاعان ورىستىڭ جاس وفيسەرلەرى.

مەن توقاڭدى سۇيرەي جونەلدىم.

بۇل توقاڭنىڭ "شاتاق" مىنەزدەرىنىڭ كورىنىستەرى. "ىشكىش" ەدى، "بۇزىق" ەدى دەگەندە، جۇرت وسىنداي قىلىقتارى ءۇشىن ايتاتىن بولار.

ايتپەسە ەلگە ۇقسامايتىن وقشاۋ قىلىعى بار ازامات ەدى ول.

1974 جىلى الماتىعا ءبىرجولاتا اۋىسىپ كەلىپ، جازۋشىلار وداعىندا كەڭەسشى بولىپ قىزمەت ىستەپ جاتتىم. ءبىر كۇنى اياق استى 100 سوم اقشا كەرەك بولىپ قالدى دا، زارۋلىك شىركىن ءارى-سارى ويعا جەتەلەدى. كىمنەن سۇرارىمدى بىلمەي، ءبىراز داعداردىم. "جىعىلساڭ — ناردان جىعىل" دەگەن بار، ولەڭدەرىن جاقسى كورىپ وقيتىن اقىندارىمىزدىڭ ءبىرى سىرباي ماۋلەنوۆ ەدى. ءجۇرىسى دە، كۇلىسى دە جومارت جاراتىلعان ادامعا ۇقسايتىن. "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ باس رەداكتورى. سالەمىمىز ءتۇزۋ. سالىپ ۇرىپ كابينەتىنە كىرىپ، از قيپاقتاپ تۇردىم دا، "ءسۇت سۇراي كەلىپ، شەلەگىمدى جاسىرعانداي بولمايىن" دەپ، ءبىراز كۇنگە بولماشى قارىز اقشا سۇراي كەلگەنىمدى ايتتىم.

— اپىر-اي، ساكەن-اي، — دەدى سىراعاڭ، — بۇرىن بۇيىمتاي سۇراپ كورمەگەن ەدىڭ، قيىن بولدى-اۋ، ءبىراق جوققا جۇيرىك جەتە مە، امال نە، اقشام بولماي تۇر!

توبەگە ۇرعانداي ەسەڭگىرەپ شىقتىم دا، سول ءدالىزدىڭ بويىنداعى عافۋ قايىربەكوۆتىڭ كابينەتىنە كىردىم. ولەڭدەرىندە: "ۇيدە دە، تۇزدە دە الدىم كەڭ، الاقانىم اشىق"، — دەپ جاتاتىن ەدى، ءبىر بەرسە سو كىسى بەرىپ قالار دەپ ويلاعام.

— ساكەنجان، ساداعاڭ كەتەيىن، قالتامدا كوك تيىن بولماي تۇر، قيناما، — دەپ شىعارىپ سالدى ول اعام دا.

ءوز قاتارلاستارىم قادىر، قاستەك، قايراتتاردى جاعالاي سيپاقتاتىپ ەدىم، اياقتارىنا دا وتىرعىزار بولمادى.

بارىنەن ءتۇڭىلىپ، ەندى نە ىستەسەم ەكەن دەپ، ەسىك الدىنا شىعىپ تۇر ەدىم، اناداي جەردە توقاش بەردياروۆ كەلە جاتىر ەكەن. و كىسىدەن قارىز سۇرايىن دەگەن وي تۇسىمە دە كىرمەس ەدى. كوبىنە ۇيسىز-كۇيسىز قالپىندا، ونىڭ ۇستىنە، ەپتەپ ءىشىپ جۇرەتىنىن بىلەتىن ەدىم.

— ءيا، ءتۇرىڭ ءورت سوندىرگەندەي بولىپ كەتىپتى عوي، جاي ما؟ — دەپ ءجون سۇرادى توقاڭ.

— توقا، مەن مۇندا تالدىقورعان وبكومىنان كەلىپ ەدىم. ول جاقتا بىر-بىرىمىزدەن قارىز الا بەرۋشى ەدىك. مىنا جازۋشىلارىڭىز قىستى كۇنى قار تاتىرماستىڭ وزدەرى ەكەن عوي. ءتۇڭىلدىم، تۇگە! — دەدىم.

— قانشا كەرەك ەدى؟ — دەدى توقاڭ.

— 100 سوم.

ول قولىمەن كوشە جاقتى نۇسقاپ:

— ۇستا تاكسي! — دەپ بۇيىردى.

قۇدايشىلىعىمدى ايتايىن، بۇل كىسىدەن اقشا تابىلا قويادى دەپ ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەيتىن. سوندىقتان دا بولار، كوپ ەلپىلدەي قويماي، ەنجارلاۋ بارىپ تاكسي ۇستادىم.

قاي جەرگە بارعانىمىز ەسىمدە جوق، تاكسيسپەن كەلىسىپ، اۆتوكولىكتى ەسىگىنىڭ الدىنا قاڭتارا سالدى دا، مەنى ۇيىنە الىپ كىردى "ءدام تات!" — دەپ الدىما بەس-التى قۇرت قويىپ، الدەبىر شاراپ شولمەگىنىڭ تىعىنىن اشپاق بولعانىن دا بىلەم. اسىعىس ەدىم دەپ، ازار دا بەزەر بولىپ، توقاندى ۇيدەن الىپ شىقتىم.

سول كەزدەگى كوممۋنيستىك داڭعىلى مەن گوگول كوشەسىنىڭ قيىلىسقان جەرىندەگى جيناق كاسساسىنان اقشا الىپ، ماعان سۇراعانىمدى بەردى دە، قويار دا قويماي سۇيرەپ جازۋشىلار وداعىنىڭ بارىنا الىپ باردى.

— قانشا ىشەتىن ەدىڭ؟ — دەپ سۇرادى توقاڭ.

— 150 گرامنان جەتەر، — دەدىم مەن "ۆارسيحا" كونياگىن نۇسقاپ.

ماعان ءوزىم ايتقان مولشەردە كونياك پەن كوفە الىپ بەرىپ، پۇلىن تولەدى دە:

— ءوزىڭ ىشە بەر، سەن قىزمەتتەگى ادامسىڭ عوي، جۇرت كورسە، توقاشپەن ءىشىپ وتىر دەپ جۇرەر، مەن كەتە بەرەيىن، — دەپ مەنىڭ قارسىلاسقانىما قاراماي، شىعىپ جۇرە بەردى كوكەم.

قارىزىمدى قايتارام دەپ بەرگەن ۋادەلى كۇنى توقاش تەلەفون سوقتى:

— ساكەن، بۇگىن ايدىڭ پالەنشەسى عوي، — دەپ ەسىمە سالىپ جاتىر.

اقشامدى قولىما ۇستاپ كۇتىپ وتىر ەدىم:

— و، توقا، كەلە قويىڭىز! — دەدىم قۋانىپ.

مىنە، بۇل دا "اشارشىلىقتا جەگەن قۇيقانىڭ اۋىزدان ءدامى كەتپەس" دەگەن سوزگە مىقتى دالەل بولا الار ەدى. ونىڭ ۇستىنە، كوبىنە وزىمەن ءوزى عانا بولىپ بۇيىعى تىرلىك كەشكەن اقىننىڭ بويىندا بۇعىپ جاتقان مارتتىكتىڭ دە ءبىر كورىنىسى ەدى بۇل. كوبىمىزگە سول مىنەز جەتپەي جاتادى. سىرت كوزگە مىرزا كورىنە تۇرىپ، جەمە-جەمگە كەلگەندە، كىم ەكەنىمىزدى تەز ءبىلدىرىپ الاتىنىمىز دا بار-اۋ.

بۇكىل تىرلىگىن ولەڭگە عانا، ادەبيەتكە عانا ارناپ، سول جولعا قالعان قىزىقتىڭ بارلىعىن قۇربان ەتكەن ءمارت اقىن توقاش بەردياروۆتىڭ ءبىر قىرى وسىنداي ەدى.

---