كوڭىلدە قالعان وكىنىش
(تولەگەن ايبەرگەنوۆ تۋرالى)
ول كەزدە ءبىزدى ەشكىم دە تاپتىشتەپ تانىستىرىپ جاتپاۋشى ەدى. جاڭا جازىپ، ءجۇرت كوزىنە ەندى ىلىگە باستاعان جاستار ءبىر-بىرىمىزدى ءوزىمىز-اق ىزدەپ تاۋىپ، انە-مىنە دەگەنشە تانىسىپ، تابىسىپ كەتە بەرەتىن ەدىك. تولەگەنمەن دە قالاي تانىسقانىم ەسىمدە قالماعانى سودان بولۋى كەرەك، ءبىراق اسا ارالاسىپ، تۋىسىپ كەتپەسەك تە، كورگەن جەردە ءاردايىم شۇرقىراسىپ قالىپ جۇرەتىنبىز.
الپىسىنشى جىلداردىڭ باسىندا تولەگەن وندىرتە جازىپ، گازەت، جۋرنال بەتتەرىندە ءجيى-جيى جارقىراي كورىنىپ، ەداۋىر اۋىزعا ىلىگىپ، جاقسى اتالىپ ءجۇردى. العاشقى كىتابى دا جارىق كورىپ، قاتارلاس ءبىر شوعىر توپ ىشىندە جاراۋلى اتتاي جۇتىنىپ جۇرەتىنى دە ەسىمدە. سول كەزدەگى رەسپۋبليكالىق گازەتتەردىڭ بىرىندە جاريالانعان تولەگەن ولەڭدەرىن توقاش بەردياروۆ اعاممەن بىرلەسىپ وقىعانىم بولعان. سوندا توقاڭنىڭ: "سىڭعىرى كوبىرەك دەمەسەڭ، وسى جىگىتتىڭ اياق الىسى ماعان قاتتى ۇنايدى، قارىمى قانشاعا جەتەرىن كىم ءبىلسىن؟" — دەگەنى دە بار ەدى.
تاعى بىردە تولەگەنمەن جازۋشىلار وداعىنىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى كەڭ دالىزدە ۇشىراسىپ قالدىم. اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ: "قانە، ءبىر ولەڭ وقىشى"،— دەدى ول. گازەتتەردىڭ بىرىنە بەرەمىن بە دەپ جاڭا جازعان جىرلارىمنىڭ ءبىرلى-جارىمىن جانقالتاما سالا شىققانىم ءابۇيىر بولعان ەكەن، كەيىن كىتاپتارىما كىرىپ جۇرگەن "ات" دەپ اتالاتىن ولەڭىمدى وقىپ بەردىم. وزىنە ۇقساپ ەكپىندەتە، ەگىلتە، توگىلتە وقي المادىم با، الدە ىشكى ۇندەستىگىمىز كەلىسپەدى مە، تولەگەن ول جىردى قۇلاي قابىلداي قويمادى. "كنيجنىيلاۋ ەكەن ازداپ"، — دەدى دە قويدى بار بولعانى. ءوزىنىڭ ولەڭ وقىعانىن سودان ءسال بۇرىن مۇحتار اۋەزوۆ مۇراجايىندا وتكەن ءبىر ادەبي كەشتە تىڭداپ كورىپ، تاڭقالعانىم بار ەدى. الدىمەن قادىر مىرزالييەۆ باستاپ، مەن قوستاپ، قازاق اقىندارىنىڭ داعدىسىمەن قاعازعا قاراپ، وزىمىزگە بولگەن ۋاقىت ەسەبىنە وراي بىرەر ولەڭ وقىپ، مىنبەدەن ءتۇسىپ جاتتىق. كەزەگىمەن تۇعىرعا كوتەرىلگەن تولەگەن ءوزىنىڭ جاڭا جازعان "سەمەي" دەيتىن ولەڭىن وقىدى. سامساعان قاراعايلى ورمان ىشىنەن سانسىز قۇس ساتىرلاي ۇشقانداي، ەرتىس تولقىنى ارناسىنان اسىپ تۇسكەندەي، ءايدا، ءبىر اقپا-توكپە ەكپىنمەن ەسىلدى-اي دەيسىڭ كەلىپ. الدىندا ەشبىر قاعازى جوق، شۋماعى ءبىرازعا باراتىن ولەڭدەردى شۇبىرتا، شۋىلداتا، سۋىلداتا جونەلگەندە، زال ءىشى سىلتىدەي تىندى. "اپىر-اي، مىنا جىگىتتەن بۇرىن وقىعانىم قانداي عانا ابىروي بولعان!" — دەدىم ىشتەي ءارى ءسۇيسىنىپ، ءارى ءوزىمدى جۇباتقان بولىپ.
الپىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىن الا مەن الماتى وبلىستىق "جەتىسۋ" گازەتىنىڭ ءبىزدىڭ وڭىردەگى ەكى-ۇش اۋدانى بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى بولىپ ىستەدىم. بىردە رەداكسياعا اجەپتاۋىر توپتاما ولەڭ جىبەردىم دە، ءبىراز ۋاقىت جاريالانا قويماعاسىن، ءوزىم قىزمەت ىستەپ جۇرگەن جەر عوي، بارا كورەيىنشى دەپ، الگى ولەڭدەرىمنىڭ سوڭىنان قۋا استاناداعى رەداكسياعا سوعايىن. گازەتتىڭ ادەبي جاعىن اقىن بەكەن ءابدىرازاقوۆ باسقارادى. بەكەڭنىڭ مىنەزى وزىمە ءمالىم (بۇرىن "لەنينشىل جاس" گازەتىندە بىرگە قىزمەت تە اتقارعانبىز)، ەپتەگەن مەنمەندىگى بار، كەلىمدى-كەتىمدى جاس ادەبيەتشىلەردى اياعىنا دا وتىرعىزعىسى كەلمەيتىن پاڭدىعى دا جوق ەمەس. "كەزەك كۇتىپ جاتىر، جاريالانادى عوي، اسىقپا"، — دەپ جۇباتقان بولدى مەنى دە. ول كەزدە جازعانىمىز تەز جاريالانسا ەكەن دەپ تىقىرشىپ تۇراتىن كەزىمىز. مەن دە ومىراۋلاي داۋلاسىپ، ءبىراز بۇرا تارتىپ وتىرىپ السام كەرەك. بولمەگە تانىس-بەيتانىس تورت-بەس جىگىت جينالىپ، قۇج-قۇج اڭگىمە دە باستالىپ كەتتى. سول كەزدە ۇستىمىزگە كوگىلدىر شولاق جەڭ كويلەگىمەن عانا جەڭىل جۇرگەن تولەگەن كەلىپ كىردى. الىڭ-عۇلىڭ امانداسىپ جاتىرمىز. ءسوز اراسىندا بەكەن: "مىنا تولەگەننىڭ ولەڭدەرى نومەرگە كەتىپ بارادى، الدە سونى الىپ تاستاپ، ساكەندى جىبەرسەم بە ەكەن؟" — دەپ شىرەندى.
تولەگەن تۇك قوبالجىعان جوق، سالعان جەردەن: "بوپتى، مەن وسىندامىن عوي. ءوزىم دە اۋىلدا كوپ ءجۇرىپ قالعان اداممىن.
ەلدە جاتىپ، استاناداعى جولداستاردىڭ ءىلتيپاتىن اڭساۋدىڭ نە ەكەنىن جاقسى بىلەم. ساكەن شىقسىن!" — دەگەنى.
نە كەرەك، سەكرەتارياتقا بارىپ، بىرەۋلەردى دۇرلىكتىرىپ، بىرەۋدى شامداندىرش ءجۇرىپ، اقىرى مەنىڭ ولەڭدەرىم شىعاتىن بولدى. مەنىكى دە "ءوز اتىم جۇرە تۇرسىن" دەگەن پەندەشىلىك قوي، ايتپەسە، بىرەر اپتانىڭ ارىسى-بەرىسى دەگەن نە دەيسىڭ، ءتايىر-اي!
تولەگەن ەكەۋمىز رەداكسيادان سىرتقا بىرگە شىقتىق. مەنىڭ شۇعىل تۇردە ءبىر اداممەن جولىعاتىن شارۋام بار ەدى. سوعان اسىعىپ، تاكسي ۇستادىم. "سەنىمەن بىرگە جۇرەيىنشى"، — دەپ تولەگەن دە ىلەسە ءمىندى تاكسيگە. شىنىمدى ايتسام، جالعىز بارۋعا ءتيىس جەر، ونى ەرتۋگە ەشبىر ىقىلاسىم جوق ەدى. كوڭىلىنە كەلىپ قالا ما دەپ قيپاقتاپ، قايدا بارا جاتقانىمدى سۋىرتپاقتاي جەتكىزىپ، اقىرى ونى ورتا جولدان ءتۇسىرىپ كەتتىم.
كوپ ۇزاعان جوق: "نۇكىستە تولەگەن ايبەرگەنوۆ قايتىس بولىپتى!" — دەگەن سۋىق حابار دا جەتتى ماعان سۋماڭداپ. ول كەزدە تالدىقورعان جاقتا تۇرام، جەرلەۋگە قاتىسا المادىم.
وسى كۇنگە دەيىن ءىشىمدى ءبىر وكىنىش تىرنايدى دا جۇرەدى. "اپىر-اۋ، اقىن دوس، اڭقىلداق ازامات اياق استىنان الدەنەگە الاعىزىپ، ويداعىسىن اقتارعىسى، اڭگىمەلەسكىسى كەلدى مە ەكەن؟ سىرلاسارلىق جاقىن ءبىر كوڭىل ىزدەدى مە ەكەن؟ قايدان ءبىلىپپىز، قاتارلاس جۇرگەن سىيلاس ادامداردان ويدا جوقتا ايرىلىپ: "قۇداي-اۋ، سوندا جارتى كۇن بولسا دا بىرگە جۇرۋگە نەم كەتەتىن ەدى!" — دەپ بارماق تىستەپ قالاتىنىمىزدى. ونى وسى كۇنى دە ەلەپ-ەسكەرىپ جاتپايمىز، جاس كەزدە ءتىپتى ءمان بەرىپ كورىپپىز بە. ايتپەسە، تولەگەننىڭ قاسىندا بىرەر ساعات بولسام تۇگىم كەتپەس ەدى عوي. كىسىنىڭ كوپ ىشىندە ءجۇرىپ تە جابىرقايتىن، جالعىزسىرايتىن شاقتارى بولاتىنىن بىلەتىن ەدىم-اۋ!..
تولەگەن ەسىمى ءبىر جاعى وزبەك، قاراقالپاق، ەكىنشى جاعى كۇللى قازاق جەرىنە تۇگەل ايگىلى. اتاق-داڭقى اسىرەسە قايتىس بولعاننان كەيىن قاتتى دۇرىلدەپ ەستىلدى. داڭقىنا داڭعازا داقپىرت قوسپاعان، شىن مانىندەگى قازاق پوەزياسىنىڭ كوگىندەگى جارىق جۇلدىزداردىڭ بىرەگەيى ەدى.
سەكسەنىنشى جىلداردىڭ باسىندا وزبەكستاننىڭ ناۋاي جاعىنداعى كەنيمەح اۋدانىندا بولىپ ەدىم. قاسىمدا ەكى-ۇش وزبەك اعايىن بار، تۇندەلەتىپ اۋدان رايىسىنىڭ ۇيىنە تۇستىك. اقىن ەكەندىگىمىزدى ەستىگەن ءۇي يەسى (قاراقالپاق جىگىتى، اتىن ۇمىتىپپىن) تۇنىمەن تولەگەن ولەڭىن وقىپ ەدى. ەكەۋى ستۋدەنت شاقتارىنان دوس ەكەن. كوپ اڭگىمە ايتقان.
جالت ەتىپ وتكەن جالقى تالانت ەدى-اۋ ول! تولەگەن جىرىمەن سۋسىنداپ، ونەرىن ۇلگى تۇتىپ وسكەن ءبىر شوعىر ىنىلەرى دە وسى تۇرعىدان ءتۇسىنىپ، اقىن ەسىمىن قاستەرلەپ ۇستاپ كەلە جاتۋى دا سول قايتالانباس تالانتىنىڭ ارقاسى.
You Might Also Like
