InfoHub Logo

(قۇداش مۇقاشيەۆ تۋرالى)

قۇداش ەسىمىن العاش ادىلبەك ءابايدىلدانوۆتىڭ اۋزىنان ەستىگەن ەدىم. ول كەزدە (ەلۋىنشى جىلدار اياعى، تالدىقورعان وبلىسىنىڭ العاش تارارىنىڭ الدى ەدى) ادىلبەك وسى وبلىستىڭ "سوۆەتتىك جەتىسۋ" اتالاتىن گازەتىندە ادەبيەت جاعىن باسقاراتىن. جاسى قۇداش قارايلاس بولا تۇرا، گازەت باسىندا وتىرعاسىن با، ايتەۋىر، سول وڭىردە قالام تەربەپ جۇرگەن بىزدەردىڭ بارىمىزگە حات جازىپ، قامقورلىق جاساپ، ۇنەمى جاناشىرلىق كورسەتىپ جۇرەتىن. باس-باسىمىزعا ءجيى-جيى حات جازىپ، ارنايى شولۋلار ۇيىمداستىرىپ، تالاپتىلار تالانتىن تالقىعا سالىپ جاتۋدان استە ءبىر جالىقپايتىن.

— قۇداش مۇقاشيەۆ — مىقتى اقىن، ويلى، وتتى! — دەپ ەدى بىردە ماعان ادەكەڭ ادەتتەگىسىنشە جىگەرلەنە جەلپىنە سويلەپ. — ۇلتتىق بوياۋى قانىق تىم جاقسى ولەڭدەر جازىپ ءجۇر.

وبلىس كولەمىندە ءبارىمىز كوز تىككەن جالعىز گازەت بولعاندىقتان، ونىڭ ۇستىنە، گازەت بەتىندە ادەبيەتكە ايىرىقشا ءمان بەرىلەتىندىكتەن، قاداعالاي وقيتىنىمىز دا كوبىنە وسى "سوۆەتتىك جەتىسۋ" بولۋشى ەدى. و جىلدارى ەل ىشىندە ولەڭ-جىرعا، جالپى ادەبي شىعارمالارعا دەگەن اسا ءبىر ىستىق قۇمارلىق، جاپپاي جىلى ىقىلاس بايقالىپ تۇرۋشى ەدى. گازەت بەتىندە قاستەك بايانبايەۆ، تۇرسىنزادا ەسىمجانوۆ، قانيپا بۇعىبايەۆا، رامازان تىشقانبايەۆتاردىڭ ولەڭدەرى، سايىن مۇراتبەكوۆ، ۇزاقباي دوسپانبەتوۆ، تاعى باسقالاردىڭ اڭگىمەلەرى ءجيى جاريالانىپ تۇراتىن دا، بىر-بىرىمىزبەن ءجۇز كورىسپەسەك تە، سىرتتاي ءتانىس-بىلىس بولاتىنبىز. ال قۇداش ەسىمىنە ازىرشە كەزىگە قويعان جوق ەدىم.

ادىلبەكتىڭ اۋزىنان ماقتاۋ ەستۋدىڭ ءوزى ول كەزدەگى ءبىز ءۇشىن ءتىپتى ۇلكەن مارتەبە. سول كۇننەن باستاپ گازەت بەتىنەن قۇداش اتىن كەزىكتىرگەن سايىن قالت جىبەرمەي قاراپ وقيتىن بولىپ العام. باپتى، بايسالدى ءسوز ساپتاۋى، ويىن شاشىراتپاي، ولەڭنىڭ ەرەكشە سىمبات-سىنىن جيناقى ۇستايتىن ۇقىپتىلىعى ماعان دا ۇناي باستاعان. ءسويتىپ ءجۇرىپ اقىنمەن جۇزدەسۋدىڭ ءساتى 1960 جىلدىڭ باسىندا، الماتىدا ءتۇستى. مەن "لەنينشىل جاس" گازەتىنىڭ رەداكسياسىندا قىزمەت ىستەي باستاعان كەزىم ەدى. التى-جەتى ادام وتىراتىن رەداكسيانىڭ ورتاق بولمەسىنە ءبىر كۇنى قارا جاعالى ۇزىن ءساندى پالتو كيگەن اققۇبا ءوڭدى، كوركەم رەڭدى جىگىت ەركىندەۋ باسىپ كىردى دە:

— ساكەن، بەرى شىعىپ كەتشى، — دەپ مەنى سىرتقا شاقىردى. تارلاۋ دالىزدە قول بەرىپ امانداسىپ: "قۇداش مۇقاشيەۆپىن"، — دەپ تانىستىردى ءوزىن. ءسوزى دە، ءوزى دە مىعىم جاتىر. جاڭا تانىسىپ تۇر ەكەنمىن-اۋ دەپ الدەكىمدەرشە قىسىلىپ-قىمتىرىلعان جوق. ءوزىم وسىندا قىزمەت ىستەي باستاعان سوڭ بولار، وسىدان ءبىراز كۇن بۇرىن "لەنينشىل جاس" مەنىڭ ءبىر توپ ولەڭىمدى العاش رەت مولداۋ ەتىپ جاريالاپ ەدى. قۇداش سونى وقىعان ەكەن. ماقتادى. كۇلمەي تۇرىپ، كولگىرسىمەي تۇرىپ، جالعانى جوق كەيىپتە كەلىستىرىپ ماقتادى. ولەڭىم جامان ەمەس ەكەنىن ءوزىمنىڭ دە ءىشىم ەپتەپ سەزەتىن، ەندى مىنە العاش رەت تانىسىپ تۇرعان جاسى مەنەن گورى كەبەلەۋ اقىن جىگىت ماقتاپ تۇر. ارقالانىپ، اجەپتاۋىر ارۋاقتانىپ قالسام كەرەك. قۇداش كەربەز كۇلىپ:

— تۇرسىنزادا دا ءقازىر جاقسى جازىپ ءجۇر، — دەگەنى. بۇل ءسوز "سەنەن جاقسىراق" دەگەندەي ەستىلىپ، تىكسىنىپ قالعانىمدى بايقاپ، سۇڭعىلا جىگىت اعاسى ارقامنان وراي قۇشاقتاي، كوشەگە الىپ شىعىپ كەتتى. سول كۇنى مەنى ءوز قاسىنان بوساتپادى.

كەيىن ءبىر بايقاعانىم، قۇداش ادەبي ورتاعا ءوزى قاتارلاس كەلگەن كوبىمىزدىڭ ولەڭدەرىمىزدى وسىلاي ىزدەپ وقىپ، جاقسىسىن اسىرىپ، جامانىن جانە جاسىرماي، كوزىنە ايتىپ، كوركەيتىپ، كوتەرە ءجۇرۋدى ۇناتادى ەكەن. ونىڭ اۋزىنان بۇدان كەيىن جۇمەكەن ولەڭدەرى جايلى ءسۇيىپ، ءسۇيسىنىپ ايتقان سوزدەرىن ەستىپ، ءار ۋاجىنە دەن قويا تۇسكەندەي بولىپ ەدىم.

سول كۇننەن باستالعان تۋىستىققا بەرگىسىز دوستىعىمىز ءتاتۋ-تاتتى سىيلاستىق، سىرلاستىققا اينالىپ جۇرە بەردى دە، 1971 جىلدىڭ جازىڭدا ول كەزدە تالدىقورعاندا تۇراتىن ماعان كاكىمجان قازىبايەۆ اعامىز (ءقازىر و كىسى دە جوق) تەلەفون سوعىپ، قۇداش قازاسىن ەستىرتكەن كۇنگە دەيىن ءبىر سۋىعان ەمەس ەدى. ءا دەگەننەن-اق شۇيىركەلەسىپ، جۇرتپەن بىردەن جاناسا كەتۋگە وتە ەنجار دا ساراڭ باساتىن مەن ءۇشىن قۇداشتىڭ كىسى جاتىرقامايتىن اشىق مىنەزى، ۇلكەن-كىشىگە دەگەن بىردەي جۇعىمدىلىعى قاتتى ۇنايتىن. وسى مىنەزىمەن ول ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزداعى بەس-التى جاستى دا ەسكەرمەي، كىسىلىگى، كەمەل كەڭدىگىمەن باۋراپ، باۋىرىنا تارتىپ، بۇكپەسىز اشىق سىرلاسىپ، قۇرداس، قۇربىلارداي جاقىن بولا تۇسكەنبىز. ءاۋ باستا اسا كەربەز، اسىرە كىرپياز دا كورىنىپ قالعانىمەن، اشىق كوڭىلى، ادال اقجارما پەيىلى ونىڭ ءبارىن جۋىپ-شايىپ، جاراستىرىپ جىبەرەتىن. وسى مىنەزىمەن اعالارى ءابۋ، حاميتتەرگە دە، ىنىلەرى سابىرحان، قاستەك، ۋاقاپتارعا دا بىردەي ۇناپ، ىشتەي ءبىر ۇندەس ۇيلەسىم تاۋىپ، بارىمەن بىتە قايناسىپ كەتكەنىنە كۋاگەرمىز ءوزىمىز.

قۇداش ءوز ءومىرىنىڭ دەنىن كوبىنە-كوپ اۋىلدا وتكىزدى دە، ۇدايى دەرلىك ءبىزدى ءوزى ىزدەپ تاۋىپ جۇرەتىن. تالدىقورعان وبلىس بولىپ قايتا قۇرىلعاننان باستاپ مەن ءۇش-تورت جىل سوندا تۇردىم دا، ارى-بەرى وتكەندە قۇداش ماعان ءبىر رەت سوقپاي كەتكەن ەمەس. الپىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي وندىرتە جازۋعا كىرىسكەن قۇداش، اۋىلدا كەيدە ولەڭ تىڭدار قۇلاقتىڭ وزىنە ءزارۋ بولا ما، ايتەۋىر، ءبىزدىڭ ۇيگە كەلۋدى جيىلەتە باستادى. شاعىن-شاعىن ءۇش بولمەنىڭ ءبىرىنىڭ تورىنە كورپە توسەتىپ تاستاپ قاتارلاسا ەتپەتتەي جاتامىز دا، ەكەۋارا ۇزاق اڭگىمەلەسەمىز. ونىڭ جاڭا جازعان، جازىپ جۇرگەن ولەڭ-جىرلارىن تىڭدايمىز. كەيدە اسپانعا قاراپ جاتىپ، ارنارسەنى ولەڭگە قوسىپ، ۇشقىرلىق، ۇتقىرلىق تۇرعىسىنان ايتىسىپ، ونەر جارىستىرىپ تا قوياتىن ەدىك. "ال مىقتى بولساڭ، مىنا بوساعانى ولەڭگە قوسشى!" — دەيدى قۇداش. مەن ويلانىپ بولعانشا، بىرەر شۋماقتى تابان استىندا جەدەلدەتە ءوزى ايتىپ جىبەرەدى. ونىسى كوبىنە ۇتىمدى شىعىپ جاتادى. ماقتاساڭ ءماز بولىپ، سىناساڭ، تومسارىپ تا قالادى. سول ءبىر اۋىز، ەكى اۋىز ەكسپرومتتاردىڭ وزىنەن قۇداش كەيىنىرەك باس-اياعى ءبۇتىن ءتاپ-تاۋىر كوركەم دۇنيەلەر تۋعىزعانىن دا بايقادىم. مىنا ءبىر "بوساعا" دەگەن ولەڭ سونداي ءبىر ەكەۋارا ۇشقىرلىق سالىستىرۋ ۇستىندە تۋىپ ەدى.

بەرەشەكپىز بوساعاعا بار ادام،
بارلىق جولدار بوساعادان تاراعان، —

دەپ باستاپ:

اپ-ايقىن-اق قارتايارى ءوز باسىم،
ءيا، مەيلى، تەك بوساعام توزباسىن.
جىلاپ كىرىپ، كۇلىپ شىقسام ريزامىن،
تاعدىر ماعان جىلاپ شىعۋدى جازباسىن، —

دەپ تامامدايدى. كوردىڭىز بە، ەكەۋارا ءسوز قاعىسۋدان، جاي عانا وي وربىتۋدەن كەيدە وسىنداي ورنىقتى دا ادەمى جىرلار دا تۋىپ قالاتىن ەدى.

ءۇستى-باسى ۇنەمى جيناقى، سىرباز، قاشاندا كەربەز كيىنەتىن قۇداش شىعارمالارىن دا الدەنەشە رەت وندەپ، جوندەپ، ۇستەي جەتىلدىرىپ، شىمىرلاي، جۇمىرلاي جۇرۋدەن ءبىر تالمايتىن. ونىسىن مەن دە بىلەم. بىردە رەداكسيادا وتىر ەدىم (كەيىن "جەرۇيىق" اتالعان تالدىقورعان وبلىستىق گازەتى)، قۇداش كەلدى.

— قاراپ كورشى، — دەپ الدىما ءبىر بۋما قولجازباسىن قويدى. قۇداش شىعىپ كەتكەن سوڭ، مەن ول ولەڭدەرىن وقىپ جاتپاي-اق، سول كۇيى تۇگەل تەرۋگە جىبەرتتىم. تۇستەن كەيىن كەزدەسۋدە ول:

— قالاي ەكەن، وقىدىڭ با؟ — دەپ سۇرادى مەنىڭ پىكىرىمدى بىلگىسى كەلگەن سىڭايمەن ءسوز تارتىپ.

— وقىپ وتىرام با ءبارىن، ەرتەڭ گازەتتەن وقيمىز، — دەدىم مەن.

ول بەتىمە تاڭىرقاي قارادى.

— قۇداش-اۋ، سەن گازەتكە جامان ولەڭ ۇسىناتىنداي جاڭا جازىپ جۇرگەن جوقسىڭ عوي، — دەي سالدىم مەن. ول قارقىلداپ ءۇزاق كۇلدى...

كەيىن، وزگە جولداستارىمەن اڭگىمە ۇستىندە دە، وسى وقيعانى ايتىپ: "قىزىق، ەي، بۇل. "وقىدىڭ با؟" دەسەم، ماعان ايتقانى مىناۋ"، — دەپ، بىرنەشە رەت ەسكە ءتۇسىرىپ، قايتالاي كۇلىپ جۇرەتىن ەدى.

ءوزى ارالاسقان ورتانىڭ ايەل، ەركەگىنە بىردەي سۇيكىمدى، تىرىسىندە سول سۇيكىمىن جوعالتپاي، السىرەتپەي كەتكەن قۇداشتى كورىنگەنگە جالپاق شەشەي بولعان ەكەن عوي، اركىمنىڭ جەتەگىندە جۇرە بەرگەن ەكەن-اۋ دەپ ويلاۋعا دا استە بولمايدى. ءاردايىم ءوز ءقادىرىن ءوزى ءبىلىپ، سالماعىن مولشەرلەپ، كىسىلىك باعاسىن سەزىنە جۇرەتىن قۇداش جالتاڭدىققا، جارامساق، جاساندى، جىمىسقى قىلىققا جولاپ كورگەن ەمەس. سول الپىسىنشى جىلداردىڭ اياعىندا ول الىستاعى "قۇراقسۋ" سوۆحوزىندا پارتورگ بولىپ ىستەپ ءجۇردى. ءمانساپ قۋماعان، كوبىنە قىزىل وتاۋ مەڭگەرۋشى سياقتى ءبىر باسىنا جەتەرلىك قانا كىشىگىرىم قىزمەت اتقارعان قۇداش، ءتىپتى دە دارەجە ىزدەپ، جۇمىس تاڭدامايتىن. كوپ جىل اقسۋ اۋدانىن باسقارعان تۇرسىن ماحمەتوۆ دەگەن ۇلكەن ازامات وتكەن. سول بىردە اقىندى شاقىرىپ: «اۋداڭدىق گازەت رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى بولساڭ قايتەدى؟" — دەپ قولقا سالادى. رەداكتور — تۇرسىنزادا ەسىمجانوۆ. قۇداش: "تۇرسەكە-اي، وسى ەلدىڭ بىلدەي ەكى بىردەي اقىنىن تىلاقتاي عانا گازەتكە تەلىپ بەرىپ قايتەسىز"— دەيدى عوي. اشۋلانارىن دا، اشۋلانباسىن دا بىلمەي داعدارىپ قالعان تۇرسىن ماحمەتوۆ مارقۇم: "وندا ءوزىڭ ءبىل"،— دەگەندە، قۇداش الگى پارتورگتىق قىزمەتتى وتىنگەندەي ءوزى قالاپ الىپتى.

وبلىس تۇگىل، اۋدان ورتالىعىنىڭ وزىنەن الدەقايدا جىراق جاتقان ەلدى مەكەن — قۇم اراسىنداعى وقشاۋ تىرلىك بەس-التى جىلدان سوڭ جالىقتىردى ما، كىم ءبىلسىن، ول بىردە ماعان ءوزىنىڭ قالاعا قاراي جىلجىعىسى كەلەتىنىن ايتتى. وبلىستىق گازەت رەداكسياسىندا ءبىر ءبولىم مەڭگەرۋىشلىگىنىڭ ورنى بار ەدى، ءوزىم ءومىرى باستىق بولماعانىممەن، باسشىلارىم سوزىمە قۇلاق اساتىن سياقتاناتىن. قۇداشتى ەرتىپ، رەداكتورعا كىردىم. تانىستىردىم. بىلەدى ەكەن. سىرتىنان. قولقاسىن ءوزى ايتىپ، ونى مەن قوستاپ، كوپشىك قويا كوتەرە ماقتادىم. مىناۋ دەگەن ءبىر ازامات قۇرلى قىزمەت جاساي الادى دەپ، وزىمشە سوعان دالەل دە كەلتىرىپ جاتىرمىن-اۋ دەيمىن، رەداكتور قارسى بولماي، بىرەر كۇن ىشىندە ءىستى ساتىمەن شەشۋ جاعىنا ويىسقان سىڭاي تانىتىپ، ءبىزدى شىعارىپ سالدى.

ءشاي ۇستىندە قۇدەكەڭ: "ءاي، قوي، سول جاقتا-اق جۇرە بەرەيىن، نە الماتىنىڭ وزىنە اۋىز سالىپ كورەرمىن"،— دەدى باستاپقى رايىنان تەز اينىپ.

— وۋ، كوكە، اياق استى نە بوپ قالدى؟ مەنى دە بەكەر ارامتەر ەتىپ، — دەپ جاتىرمىن رەنجىگەندەي بولىپ.

— الگىڭ (رەداكتوردى ايتقانى) اياعىنىڭ باسىنا قاراپ سويلەيدى ەكەن، ونداي ادامداردى ۇناتقان ەمەسپىن، ارامىز جاراسا قويماس، ونى دا، ءوزىمدى دە اۋرەلەپ قايتەم، — دەدى اقىن.

مەن باسىندا تاڭىرقاپ كۇلسەم دە، كەيىن اقىننىڭ ىشكى الەمىن ويمەن سارالاي كەلە، قاي ورتادا بولسىن تەڭدىككە كونسە دە، كەمدىككە كونگىسى كەلمەيتىن تاكاپپار تالعامعا مويىنسۇنعانداي بولىپ، ءۇنسىز كەلىستىم ونىمەن. "ءقادىرىمدى بىلسە — جاقسى، بىلمەسە — الدەكىمگە كۇنىمدى ءتۇسىرىپ، كىرىپتار بولىپ قايتە قويام سول" دەگەن وي اڭعاردىم. رەداكتور دا (بۇگىن ارادا جوق ادامداردىڭ اتتارىن اتاپ جاتۋدى ارتىق سانادىم) قۇداش سىرىن ايتقىزباي اڭعارسا كەرەك "قايدا ءجۇر، نەگە كەلمەدى؟" دەپ قازبالاعان جوق، جابۋلى قازان جابۋلى كۇيى سولاي قالا بەرگەن.

جەتپىسىنشى جىلدار باسىندا قۇداش بالا-شاعاسىن الىپ الماتىعا ءبىرجولا قونىس اۋداردى. استانانىڭ ءار بۇرىشىنان پاتەر جالداپ كوشىپ ءجۇرۋ تاۋقىمەتى جىگىت اعاسى جاسقا جەتكەن وعان دا اۋىر ءتيدى. مەن ونىڭ بۇل كەزدە قانشالىق قيىندىق كورىپ، قينالعان جايىن تاپ باسىپ ايتا المايمىن. ويتكەنى قۇداش ءوز باسىنىڭ اۋىرتپالىعىن ايتىپ، جاقىنىنىڭ وزىنە مۇڭ شاعىپ جاتۋدى ارتىق سانايتىن. ءاردايىم ات ۇستىندە جۇرگەندەي ەركىن باسقان ەڭسەلى كەيىپتە بولاتىن دا، دوس كوڭىلىنە دە قاياۋ تۇسىرمەۋگە بارىنشا تىرىساتىن.

سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە مەن كەشتەتىپ الماتىعا كەلدىم دە، قاستەك ەكەۋمىز قۇداشتى ىزدەدىك. "اقداريعا" دەپ اتالاتىن شاعىن جىر كىتابىمدى جازىپ ءبىتىرىپ ەدىم، سول جايلى قۇداش پىكىرىن بىلسەم بە دەگەن دە نيەت بار. جالدامالى پاتەرىن ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا تاكسيلەتىپ، تاكسيستى جىلاتا ءجۇرىپ ارەڭ تاپتىق. ەكى كىسى اينالا المايتىن تار بولمەدە بالا-شاعاسىمەن جاتىر ەكەن، ۇيىنە سىيمايتش بولعان سوڭ، قويار دا قويماي اعامىزدى كيىندىرىپ الىپ، كوشە كەزىپ كەتتىك...

... سو جولى ول ءوزىنىڭ 49 مىڭ جولداي ولەڭ جازعانىن ايتىپ ەدى. ءقازىر ويلايمىن: قۇداش قايتىس بولعاننان بەرگى جەردە دە وتىز جىلداي ۋاقىت بولعان ەكەن-اۋ، ال ءبىراق ارتىندا قالعان سول مول مۇراسىن تۇتاس كۇيىندە تۋعان حالقىنا ءالى كۇنگە ۇسىنا الماپپىز. قۇداش ولگەن جىلى تۋعان اقىندار دا بىرنەشە كىتاپ شىعارىپ ۇلگەردى. قۇرداستارى ءتىپتى شىرقاپ كەتە باردى. ەگەر ءتىرى جۇرسە، ول الگى مەن ايتقان جايدارى جايساڭ مارتتىگى، تۋما تالانتى ارقاسىندا اينالاعا تۇگەل ۇناپ، وسى كۇنگە دەيىن ءۇش جىلدا ءبىر كىتاپتان دەگەننىڭ وزىندە، قانشا دۇنيە بەرىپ تاستار ەدى. كىتاپ بولعاندا، اناۋ-مىناۋ، "مەن بولدىم-اق!" دەپ جۇرگەن ءبىر اقىن دارەجەسىندە ناعىز بارماق جالاپ وقىرلىق قۇندى دۇنيەلەر بەرەر ەدى. ول — كۇمانسىز. امال نە، بەدەلدى ىزدەۋشىسى بولماسا، كوزى جوق كوپ تالانت وسىلاي ەلەۋسىز كۇيدە قاعابەرىس قالا بەرەتىنى بار...

1971 جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ كەزەكتى قۇرىلتايىنا كەلگەن مەن "گورنىي گيگانت" جاقتا پاتەر جالداپ تۇراتىن قۇداشتى تاعى ىزدەپ باردىم. ايەلىنىڭ ايتۋىنشا، ول ۇيدە بولماي شىقتى دا، تەك سول كۇننىڭ كەشىندە "الماتى" قوناقۇيىندەگى ماعان ءوزى سوعىپ، ەكەۋارا ۇزاق اڭگىمەلەسكەن ەدىك. مەن وعان ءوزىمنىڭ "ايتىس" اتالاتىن ليريكالىق پوەمامدى وقىپ بەردىم، ول بىرنەشە پەسا جازعانىن، سونىڭ "دالا داستانى" اتالاتىن بىرەۋى قازاقتىڭ اكادەميالىق تەاترىندا دايىندالىپ ءبىتىپ قالعانىن ايتتى.

قوشتاساردا قۇداش:

— بۇيىرسا، شىلدە، تامىزدىڭ بىرىندە تەاترمەن اقسۋ جاعىنا گاسترولگە شىقپاقپىز. سەن قۇلاق ءتۇرىپ دايىن وتىر، اۋىلدى بىرگە ارالاپ قايتامىز، — دەپ ەدى. مەن بۇل جولى دا ونىمەن بىردەن كەلىسكەم. ءبىراق بۇل ءبىزدىڭ سوڭعى كەزدەسۋىمىز ەكەنىن ول كۇنى ەكەۋمىز دە بىلمەگەن ەدىك...

قاتپارى مول قازاق ادەبيەتىندە، ءتىپتى ونىڭ پوەزيا اتالاتىن ارنالى سالاسىندا قۇداش مۇقاشيەۆ قانداي ورىن الاتىنىن مەن بىلمەيمىن. بىلەتىنىم — قۇداش سيرەك ۇشىراساتىن ليريكالىق تا، ەپيكالىق تا مول قۋاتى بار ۇلكەن دارىن يەسى ەكەندىگى. سول دارىن نەگىزىندە ءدال دە ناقتى، قاراپايىم دا ۇعىنىقتى سوزدەرمەن جان دۇنيەڭە تۇتاس بويلاي جايىلار سەزىمتال جىرلار تۋعىزا بىلگەندىگى.

كوبىمىز ءالى دە بولسا بايىبىنا تەرەڭ بويلاپ ءمان بەرمەي جۇرگەن ءبىر جاعداي بار. ءقازىر ارامىزدا جوق، ءبىراق كوزى تىرىسىندە قاتارىنداعىنىڭ ءبىرى ەمەس، بىرەگەيى رەتىندە قىرۋار نارسە تىندىرعان قالامگەرلەر جايلى بىلە بەرمەيمىز. وعان كوبىنە الگى ادامداردىڭ ناسيحاتىنىڭ ازدىعى دا اسەر ەتەتىن بولۋى كەرەك. "سوڭعى وتىز جىل كولەمىندە ارامىزدان وتكەن اقىنداردان كىمدەردى بىلەسىڭ؟" — دەپ كەز كەلگەن ادامنان سۇراساڭىز، مۇقاعالي ماقاتايەۆتان باسقا ءبىر اقىن ەسىمىن اتاي قويۋى نەعايبىل. بالكىم، ىلۋدە بىرەۋى تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ، ودان دا شاعىن بىرەۋلەرى جۇمەكەن ناجمەدەنوۆتىڭ اتىن اتاپ قالۋى مۇمكىن. ال ءىزتاي مامبەتوۆ، تولەۋجان يسمايىلوۆ، قوسجان مۇسىرەپوۆ، ادىلبەك ءابايدىلدانوۆ، ءجۇسىپ قىدىروۆ، انۋاربەك دۇيسەنبييەۆ، قۇداش مۇقاشيەۆ، تاعى باسقا ءبىرقاتار تۋما تالانتتار ەسىمى ەلەۋسىز قالىپ جاتادى. وسى اقىنداردىڭ شىعارمالارى بۇگىنگى وقىرمانعا شىن مانىندە قاجەتسىز بە؟ وقىلماي ما؟ ەشكىمنىڭ ولاردى وقىعىسى، وقىعانىن كوڭىلىنە توقىعىسى كەلمەي مە؟

قۇداش مۇقاشيەۆ سەكىلدى سيرەك تالانت يەسىنىڭ وسىناۋ جالعان دۇنيەمەن قوشتاسقانىنا دا وتىز جىلعا تايال قالىپتى. كىتابى شىقپاسا، گازەت-جۋرنالدار وقتا-تەكتە بولسا دا ءبىر ورالىپ سوعىپ، ەسكە الىپ وتىرماسا، ناسيحاتى جوق بولسا، بۇگىنگى جيىرما جاستاعىلار ونى قايدان بىلە قويسىن. جاقسىلىقتى تانىماۋعا كەلگەندە الدىمىزعا جان سالمايتىن-اق ەلمىز. تەك بەلگىلى ءبىر داتاعا، مەرەيلى، مەرەكەلى توي ۇستىندە عانا جوقتاپ ەسكە الاتىن بولىپ بارامىز. وندا دا سول جاقسىنىڭ جاناشىر، قامقورشىلارى، قولىندا بيلىگى بار جۇراعات-جۇرتى بولعان جاعدايدا عانا. ايتپەسە، ول دا بۇيىرمايدى. مۇندايدا كىمگە وكپەلەپ، كىمگە رەنجىرىڭدى دە بىلمەيسىڭ. وسى ىستەردىڭ باسى-قاسىندا بولاتىن، ۇيىمداستىرۋشىسى، ۇيىتقىسى بولۋعا ءتيىس جازۋشىلار وداعى ەدى، ول دا بۇگىن كۇنكورىس قامىمەن سالت-داستۇردەن ادا بەزىپ، سارت ساۋداعا كوبىرەك دەن قويىپ بارادى. ويتپەسكە لاجى دا قالماعان.

قۇداش مۇقاشيەۆتىڭ ارتىندا مول ادەبي مۇرامەن بىرگە ءۇش-تورت ۇل-قىز قالىپ ەدى. سولاردىڭ ىشىندە اقىننىڭ تۇڭعىشى جۇرەك مۇقاشيەۆ ءقازىر اكە مۇراسىن جيىپ-تەرۋ، جارىققا شىعارۋ، مەرەيتويىن وتكىزۋ جولىندا جار قۇلاعى جاستىققا تيمەي جۇگىرۋمەن ءجۇر. تىندىرعان، تىندىرىپ جاتقان شارۋالارى دا از ەمەس. "سۇيەر ۇلىڭ بولسا، سەن ءسۇي، سۇيسىنۋگە جارار ول"، — دەپ اباي ايتقانداي، ارتىندا سويىلىڭدى سوعار وسىنداي ۇل قالعانىنا دا شۇكىرشىلىك ەتەسىڭ كەيدە.

كەشە ءبىر كەزىككەندە مۇحتار ماعاۋين: "اپىر-اي، ءبىر كەزدە بىزگە ەگدە كورىنەتىن قۇداش قىرىققا دا جەتپەي دۇنيە سالعان ەكەن-اۋ!" — دەپ ەدى وكىنە. ءيا، ول قىرىققا دا جەتە الماي، بەرەرىنىڭ ءبارىن بەرىپ ۇلگەرە الماي كەتتى. ادەبيەتكە ەندى-ەندى دەندەي ارالاسىپ، قاۋىرت ءبىر قيمىلعا كىرىسە بەرگەن تۇسى ەدى. ماعان سول سوڭعى جولىققاندا ءوزى دە: "بالالارعا ارناپ ءبىر راديوپەسا جازدىم. "جەتىسۋ پاتشالىعىندا" اتالاتىن دەرەكتى سەناريي ءبىتىردىم. شەكسپيردىڭ "كورول ءليرىن" اۋدارىپ تاستادىم"، — دەپ ەدى. بۇل باس-اياعى ەكى-ۇش اي ىشىندە اتقارعان جۇمىسىنا ەسەپ بەرگەنى سياقتى بولعان.

كەي-كەيدە قيمىلداسام كۇرت اسىعا،
بەكەرگە ءمىن تاقپاسىن جۇرت وسىما،
اسا الماي اكەم بايعۇس قۇلاپ تۇسكەن
قىرىقتىڭ قاراي بەرەم قىرقاسىنا، —

دەپتى ءوزى دە ءبىر ولەڭىندە.

سول قىرىقتىڭ قىرقاسىنان اسا الماعان كۇيى قۇداش تا قىرشىن كەتە بەرگەن بولاتىن.

ۇلگەرۋ كەرەك ءبارىن دە،
كوپ ءالى ماقسات-جوسپارىم.
ەگىلەر ەرتەڭ تورىمدە
مەنى دە جوقتاپ دوستارىم، —

دەگەن ول تاعى ءبىر جىرىندا. ەگىلدىك، ەڭىرەدىك، امال نە! ەندىگى ءبىر مىندەت — ارتىندا ەلەيتىن، ەسكەرەتىن ەلىنىڭ بارلىعى، مول-مول شىعارما، جوقتاۋشىسى بولىپ جۇرگەن جۇرەكتەي ۇلىنىڭ بارلىعى. ءبىز دە سونى كوڭىلگە توق ساناپ، اقىن رۋحىن الداعى ۇرپاققا دا جەبەۋ، دەمەۋ بولا جۇرەدى دەگەن سەنىممەن قۇداش جايلى قىسقا ءسوزىمىزدى ازىرشە تامامداي تۇرعىمىز كەلەدى.

1992 ج.

اۆتوردان: بۇل ەڭبەگىمدى مەن قۇداش مۇقاشيەۆتىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا جازدىم. ۇلكەن گازەتتەردىڭ بىرىنە ۇسىنىپ ەدىم، وزدەرىن اسا بىلگىش، اسقان اقىلدى سانايتىن رەداكسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبىرى ءار جەرىنەن جۇلىپ-جۇلىپ سۇمىرەيتىپ، اقىرى سونىڭ ۇشتەن ءبىرىن جاريا ەتكەن. بۇل جولى تولىق نۇسقاسىنا قول تيگىزبەي، سول العاشقى جازىلعان قالپىندا ۇسىنىپ وتىرمىن.

---