تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا
قاقپا الدىنداعى ورىندىقتا شال وتىر. كەشكىرە باستاعان وسىناۋ شاعىرماق كۇن سياقتى، بۇل دا بوي الدىرعان، كۇرەڭ قاباق. ال مۇنىڭ دا جايماشۋاق كۇندەرى بولعان ەرتەدە، جەر بەتىمەن بۇل دا ارىنداي ادىمداپ، الىس-جاقىنىن تالعاماعان. ەندى، مىنە، سەلو ءۇستىن تۇتىندەتىپ، تىپ-تىنىش كەش تە كەلدى. ءجۇزىن ءاجىم باسقان، ۇزىن بويلى، قاعىلەز جىگىت شالدىڭ جانىنا كەلىپ وتىردى. مۇنداي جىگىتتەر كورەر كوزگە ءالجۋاز سياقتى بولعانىمەن، ىسكە بەرىك، وگىزدەي كونتەرىمدى كەلەدى. مونشاعا دا بابىمەن تۇسەدى. جىگىت اۋىر كۇرسىنىپ قويىپ شىلىم شەكتى.
— سەرۋەندەپ ءجۇرسىڭ بە؟ — دەپ سۇرادى شال.
— مۇنىڭ اتى سەرۋەن ەمەس، اتا، — دەدى يۆان بوگەلە ءتۇسىپ.
— يت كوزى ءتۇتىن تانىماس دەگەن وسى. ءبىر جارىم سوم اقشاڭ جوق پا؟
— ول ماعان قايدان كەلمەك؟
— شەكەم كەمىرىپ اكەتىپ بارادى.
— جۇمىس جاعىڭ قالاي؟
— قالاي دەرى جوق. قولىڭا ايىر ال دا مال قوراعا بار دەيدى.
— ونى كىم ايتادى، ديرەكتور ما؟
— ءيا. ال ءۇش بىردەي ماماندىق مەنىڭ قالتامدا تۇر، توعىز سىنىپقا جۋىق ءبىلىمىم بار. اسا ءبىر سانالى جىگىت ەكەنسىڭ، ول قامىتتى ءوزىڭ-اق كي دەدىم وعان.
— پراۆوڭدى قانشا ۋاقىتقا دەپ العان ەدى؟
— ءبىر جىلعا. ال سونداعى ىشكەنىم ءبىر ساپتىاياق سىرا! ءبىر ستاقان قىزىل عانا. سىنىققا سىلتاۋ كەرەك ەمەس پە... بىلتىردان بەرى مەنى اڭدۋلى ەدى، ول ءيتتىڭ عانا بالاسى. بىردە مەن ونى ساباپ تا سالعانمىن، سودان بەرى ءتىسىن قايراۋلى...
— سەن ءوزىڭ، جىگىتىم، جۇرتپەن سىيىسا المايتىن بولساڭ كەرەك... جۇمىستا ىجداھاتتى بولعان دۇرىس قوي. ەندى نە ىستەي قويماقسىڭ؟ ولار باستىق...
— باستىق بولسا قايتەيىن؟
— قايتپەسەڭ وتىر ەندى شوڭقيىپ. ءۇش بىردەي ماماندىعىڭ بولا تۇرا وتىراسىڭ ەندى. كەيدە اۋىزعا يە بولعان ءجون.
باقشالاردا قۋ جاپىراقتار جاعىلدى، كەشىكپەي جەر جىرتۋ كەرەك: جىل سايىن وسىلاي، ادام دەگەن سوندا دا ءبىر جالىقپايدى، ءتۇتىننىڭ، بورسىعان جەردىڭ وسىناۋ اششى دا قوقسىق يىسىمەن تىنىستاۋدان جازبايدى.
— كەيدە اۋىزعا يە بولعان ءجون، جىگىتىم، — دەدى شال تاعى دا باقشاداعى وتتارعا كوز جىبەرە وتىرىپ. — بىزگە سول كەرەك.
— مەن ولاردى ونشا بالاعاتتاپ تا جاتقان جوقپىن، — دەگەن بولدى يۆان. — ال ەگەر وزىمە كەلىپ تيىسەدى ەكەن، وندا... ەڭ باستىسى مەن ەرەجە بۇزعانىم جوق! — دەپ تاعى كەيىدى ول. — ءبىر ستاقان شاراپ، ءبىر ساپتىاياق سىرا ءۇشىن ءبىر جىل قۇقىڭنان ايىرار ما... ارامتاماق نەمە دەسەڭشى!
— مەنىڭ كەمپىرىم باقشا ىشىندە ءجۇر مە ەكەن، شارباقتان قاراشى؟
— ونى قايتپەكسىڭ؟
— پەشتىڭ قۋىسىندا ءبىر بوتەلكە ساموگون بار ەدى. سونى الىپ كەلىپ، سەنىڭ باسىڭدى جازسام با دەپ ەدىم.
يۆان ۇشىپ تۇرىپ، باقشا جاققا قارادى.
— سوندا ءجۇر ەكەن، — دەدى ول، — ارعى شەتتە ءجۇر. بۇل جاققا قاراي دا قويار ەمەس.
شال ۇيگە بارىپ ءبىر بوتەلكە ساموگون مەن ازىن-اۋلاق نان، ستاقان الىپ كەلدى.
— مانادان بەرى نەگە ايتپادىڭ مۇنى؟ — يۆان سۇعىنا كىرىستى. — وتىرسىڭ ءۇن شىعارماستان!..ول ستاقانعا تولتىرا قۇيدى دا، دەمىن الماستان ءبىر-اق جۇتتى. — مەن تۇنىعىنان گورى وسىندايىن ۇناتامىن. مۇنىڭ ءيىسى بار، بەنزين سياقتى. كوپ ويلانىپ تا جاتپايسىڭ. كحا!.. ءىش. ءبىر-اق تارت.
شال جايمەن ءىشىپ سالىپ، نان جەدى.
— بەنزين سياقتى ەمەس پە؟
— كادىمگى ساموگون. قايداعى بەنزين؟
— ۋھ، جانىم-اي! — دەپ يۆان ءوزىن الاقانىمەن كوكىرەككە ءتۇيىپ قالدى. — ەندى ولمەيمىز. راقمەت، قاريا. مەنىكىنەن شەگەسىڭ بە؟ — "پامير" سيگارەتىن ۇسىندى.
شال يكەمسىز ساۋساقتارىمەن شىلىمدى ارەڭ ۇستاپ، ونى جۇمسارتىپ ۋقالاپ-ۋقالاپ وتىردى دا تۇتاتتى.
— پەتكا حات جازىپ تۇرا ما؟
— جازادى. مەن كەشىكپەي ولەمىن، يۆان.
يۆان شالعا شوشىنا قارادى.
— قويىڭىزشى، قايداعىنى ايتپاي!..
— قايداعى دە، جايداعى دە مەيلىڭ، جازمىش سولاي، — دەدى شال جايمەن.
— ءبىر جەرىڭ اۋىراتىن با ەدى؟
— جوق، سەزەمىن. مەنىڭ جاسىما كەلگەندە سەن دە سەزەتىن بولاسىڭ.
ساموگوننان كەيىن جادىراپ، پەيىلى كەڭىگەن يۆاننىڭ ءولىم جايىن ءسوز ەتكىسى كەلمەدى.
— قوي، ويدەمە! — دەدى ول. — ءالى دە جۇرە تۇر. گارمون اكەلسەم بە ەكەن؟
— اكەل
يۆان جولدى كەسىپ ءوتىپ ۇيىنە باردى. كەشىكتى. سونان سوڭ گارمونىن الىپ شىقتى، ءبىراق تاعى دا كوڭىلسىز.
— بارىنەن دە بۇرىن شەشەمدى ايايمىن، — دەدى ول.
— سوندا دا ءجۇرىپ كەتپەكسىڭ عوي؟
— ءيا، ەندى نە ىستەيمىن؟ — يۆان الگىدە عانا شەشەسىنە جۇرەمىن دەسە كەرەك. — مەن مۇنداعى جۇمىسقا بارا المايمىن... كەرەك ەمەس، ءتۇبى ءتۇسسىن تۇگەلىمەن! مەن سولتۇستىك تەڭىز جولىنان ءوتىپ كەلگەنمىن... موتورشىمىن، بەسىنشى دارەجەلى، سلەسار-ۇستامىن... جارايدى، ءبىر جىلعا دەيىن ماشينا جۇرگىزبەي-اق قويدىم، سوندا نە ءۇشىن... جارايدى، اتاسىنا نالەت. يۆان الدە بىردەڭەنى تارتپاق بولىپ گارمونىن قولىنا الدى دا، قايتادان قويا سالدى. ول تاعى دا مۇڭايدى. — جولىم بولماي-اق قويدى، اتا. سۇراماڭىز! قيىر شىعىستا ۇيلەندىم، ايەلىم قىز تاپتى. ءبىراق جەلىگىپ الدى دا، لەنينگرادتاعى شەشەسىنە كەتتى. ۇقتىڭ با. — ول ءوزىنىڭ قالاي ۇيلەنگەنىن ادەتتە ءجيى اڭگىمەلەيتىن-دى.
— لەنينگرادتا نە تىندىرماق؟
— قيىر شىعىستا تەحنيكۋم بىتىرگەن. ماعان دەسە ول ودان ءارى كەتسىن، قىزىمدى ايايمىن.
تۇسىمنەن شىقپايدى.
— سوندا بارماق ەكەنسىڭ عوي؟
— ايەلىمە مە؟ ول كۇيەۋگە شىققالى ەكى جىل بولدى... جاس ءارى سۇلۋ الباستى ەمەس پە...
— ەندى قايدا بارماقسىڭ؟
— ءبىر تۋىسقاندى ىزدەپ بارماقپىن. سونداعى شاحتاعا ءتۇسىپ جۇمىس ىستەيمىن. وندا ءبىرجولاتا قالىپ تا قويماسپىن. بالكي، ءبىر جىلداي ىستەيتىن بولارمىن...
— ءبىر جىل دەگەنىڭنىڭ رەتى كەلە قويماس. ۇيدەن بەزىپ كەتۋدى ويىنشىق ەتىپ العانسىڭدار، تۇگە.
— سوندا مەن مۇندا نە ىستەمەكپىن؟ — يۆان تاعى دا ەرتوقىمىن باۋىرىنا الدى. — قورا سىپىرۋعا بارايىن با. قويا گور وزىمەن كەتسىن. — ول گارمونىن قۇلاشتاي تارتىپ، قاساقانا كوڭىلدەنە، ۋىتتانا انگە باستى:
ءبىر ايەلمەن تۇرامىن
ۋم-پا-را-را-را!
كەتىپ باراد سول ايەل،
كەتتى قايدا؟
شوشىندىڭ با، ويىنىڭ
وسىلدى ما؟!
شال باياعىسىنشا جايمەن وتىرىپ تىڭداي بەردى.
— ولەڭدى مەن ءوزىم شىعارامىن، — دەدى يۆان، — قولما-قول، تاباندا. ءتۇنى بويى ولەڭ ايتۋعا بارمىن:
بەتىنە دە قارامان، بۇيىرىنەن،
سوعان قاشان ايتشى مەن ءيىلىپ ەم،
التىن جيەك جان-جاعى ويمىشتالعان...
— اۋمەسەرسىڭ-اۋ، ۆانكا، — دەدى شال. — شوشقا قوراعا بارىپ ءبىر جىل جۇمىس ىستەي تۇرماسسىڭ با... شەشەڭە جانىڭ اشىمايدى. ول بايعۇس ءومىر بويى جالعىز تۇرىپ كەلەدى.
يۆان گارموندى قاڭتارىپ، كوپكە دەيىن ءۇن-تۇنسىز وتىردى.
— وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، قاريا. ىزاعا شىداي المايمىن. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ماعان بەرەيىن دەسە، ولاردىڭ قىزمەتى جوق پا؟ باسى ارتىق ءبىر سلەسار ۇستاسا، بىردەڭەلەرى كەتە مە؟ ساداعاڭ كەتەيىن-اۋ!.. ديرەكتور ماعان ءوش، ونىڭ قىزىن بىر-ەكى رەت كلۋبتان ۇيىنە دەيىن شىعارىپ سالعانىم بار-دى، سودان بەرى ول ءقاۋىپ ويلاي باستاعان. قاۋىپتەنەتىن دە رەتى بار: قىزى جۇرگەن ناعىز الا قۇستىڭ ءوزى. مەن دەگەن دوڭگەلەتە بىلەمىن عوي... مەن وعان جاقسىلاپ تۇرىپ سىيلىق تارتقان دا بولار ەدىم... اتتەگەن-اي، بەكەر-اق سولاي ىستەمەگەن ەكەنمىن.
— ەتەگىنە وراپ الىپ بارسا دەيسىڭ عوي! سىيلىعىڭدى؟
— ءيا. تومپيتىپ. سەگىزىنشى ناۋرىزعا دەيمىن دە.
— بۇل سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى دە.
— جابىعامىن، قاريا. نەلىكتەن بۇلاي؟ ەش نارسەگە زاۋقىم سوقپايدى... تەك كوز الدىمداعىنىڭ... قالاي ەدى، الگى... كۋاسى سياقتىمىن. ءبىر جولى كۋالىككە جۇرگەنىم دە بار: الدەكىم ەكىنشى بىرەۋدى كوزدەن پەرىپ كەپ جىبەرگەن ەدى، انانىڭ كوزى كورمەي قالدى. ەندى، مىنە، سوت الدىندا وتىرمىن، ەش نارسەگە تۇسىنسەم بۇيىرماسىن: مەنىڭ مۇندا نە شارۋام بار دەيمىن. مۇندايدا ەسۋاستىق بولادى ەكەن! ال كورگەن ەكەنمىن — بولدى ەمەس پە سونىمەن؟ سوت بىتكەنشە اۋرەگە تۇسپەسىم بار ما. — يۆان باقشاداعى وتتارعا كوز جىبەرە كۇرسىندى. — ءقازىر دە تاپ سونىڭ كەرى. وتىرعانىم مىناۋ: "بۇل ارادا مەنىڭ نەم بار؟" سوت ۇزاققا سوزىلعانىمەن اقىرى اياقتالدى دا، مەن جايىما كەتتىم. ال مۇندا قايدا بارماقسىڭ؟ بارار جەر جوق.
— بۇل ارادا ءبىر-اق جول بار، ول— و دۇنيەگە اتتانۋ جولى.
يۆان ستاقانعا ساموگون قۇيىپ الدى دا ءىشىپ سالدى.
— بۇل ءومىردىڭ قىزىعى جوق، — دەدى ول تۇكىرىپ قويىپ. — ساعان قۇيايىن با؟
— جوق، جەتەدى.
— سەن قىزىقتى ءومىر ءسۇردىڭ بە؟
شال ءبىرازعا دەيىن ۇندەمەي قالدى.
— سەنىڭ جاسىڭدا مەن مۇنداي حالگە كەلگەنىم جوق، — دەدى ول جايلاپ قانا. — بار بىلگەنىم ءۇش كىسىنىڭ جۇمىسىن جالعىز اتقاردىم. قانشاما ەگىن ءوسىردىم. سونىڭ ءبارىن ءبىر جەرگە جيناسا، بۇكىل سەلوعا ءبىر جىل ازىق بولار ەدى. سەم سياقتى وي ويلاۋعا مۇرشام دا كەلگەن جوق.
— ال مەن جۇمىستى نە ءۇشىن ىستەيتىنىمدى بىلمەيمىن. ءتۇسىندىڭ بە؟ جالدا جۇرگەن ادام سياقتىمىن. جۇمىس ىستەيمىن. ال مەنەن "نە ءۇشىن ىستەيسىڭ؟" دەپ سۇراشى — بىلمەيمىن. قارىن تويعىزۋ ءۇشىن بە؟ ال ايتالىق، تويىنعان ەكەنسىڭ. سونان سوڭ؟ — يۆان شىنداپ سۇرادى دا، شالدان جاۋاپ كۇتتى. — سونان سوڭ. ءبارى ءبىر، سوندا دا جانىڭا ازىق جوق...
— تويىنعانسىڭدار، — دەپ جاۋاپ بەردى شال.
— سەن دە ەشتەڭە بىلگەن جوقسىڭ ول كەزدە. سەندەردە ەشقانداي سەرپىن بولعان جوق، سوندىقتان نە بار، سونى مىسە تۇتتىڭدار. ساڭىلاۋسىز بولدىڭدار. سەندەر سياقتى ءومىر ءسۇرۋ مەنىڭ دە قولىمنان كەلەدى. ءبىراق ماعان ونان دا گورى كوبىرەك بىردەڭەلەر كەرەك.
— قۇيىپ جىبەرشى، — دەدى شال. — ءىشىپ سالىپ بۇل دا تۇكىرىندى. — قىرقاياقتار، — دەدى ول ىزامەن. — اندا-مىندا دامىل تاپپاي كەزىپ جۇرگەندەرىڭ، ەشقانداي ءمان جوق سەندەردە . ماشينا دەگەندى قاپتاتتىڭدار، ا... تفۋ! وبىر نەدەن پايدا بولادى دەيسىڭ؟ بەنزيننەن، تۇتىننەن. كەشىكپەي بالا تابۋدى دا ۇمىتاسىڭدار...
— ولاي دەمەڭىز.
— تۇرمىستارىڭنىڭ ءپاس ەكەنىن بىلە تۇرا كەۋدەلەرىڭدى قاعاسىڭدار "سەرپىن، سەرپىن" دەيدى تاعى دا. سولاي بولعان سوڭ نەمەنەڭە تىراشتاناسىڭ؟
— نەگە سونشاما شابىڭا شوق تۇسكەندەي بولدىڭ؟ ۇيقىدان ويانعان جوقسىڭ دەگەنگە مە؟ ەندى قانداي ەدىڭدەر؟
— جالقاۋسىڭدار. بارىپ تۇرعان. He ىستەپ جۇرگەندەرىڭدى بىلەسىڭدەر مە: سەن وڭباعانعا ءاربىر قاتىناعانىڭ ءۇشىن — ءبىر سوم جيىرما تيىن ەسەپتەلەدى، مۇنىمەن ءبىر كۇندە ءتورت سوم تابۋعا بولار ەدى عوي، ال سەن ەكى رەت قاتىنايسىڭ دا ماشينانى دوعارا قوياسىڭ. ءوزىڭ تەپسە، تەمىر ۇزگەندەيسىڭ. ءاربىر قاتىناعانىما جيىرما بەس سوتىقتان ەسەپتەلگەندە مەن ءۇش، ءتورت اربامەن كۇنىنە بەس رەت قاتىنايتىنمىن. تاپقان ەڭبەككۇنىمە نە تولەيتىنىن ءبىر جىل كۇتەتىنمىن! سونداعى تولەيتىندەرى — ءبىر اتىم ناسىبايعا دا تۇرمايدى. سەن جۇمىستى نە ءۇشىن ىستەيتىنىمدى بىلمەيمىن دەپ قىڭسىلايسىڭ. ايىنا ءبىر جارىم مىڭ سوم تاپقىڭ كەلمەيدى، ال مەن سونداي اقشا ءۇشىن بۇكىل جاز بويى تىزە بۇكپەي جۇمىس ىستەگەنمىن.
— ماعان ونشاما اقشانىڭ كەرەگى جوق، — دەدى يۆان شالدى قاساقانا شامداندىرعىسى كەلگەندەي-اق. — سەن مۇنى تۇسىنەمىسىڭ؟ ماعان باسقالار كەرەك.
— اقشانىڭ كەرەگى جوق دەيسىڭ، ال باس جازۋعا ءبىر جارىم سوم اقشا تابا المايسىڭ. جۇرگەن ءتۇرىڭ مىناۋ، قايىرشىدان بەتەر ەمىنىپ. كەرەگى جوق بۇعان! شەشەڭ بولسا اناۋ، جۇمىستان شارشاپ، ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ ءجۇر. سايتانسىڭدار. جالقاۋسىڭدار. ەگىنجايدان كۇن ەڭكەيمەستەن قايتاسىڭدار. وندا دا ماشينامەن قايتىپ، اندەتە كەلەسىڭدەر. ءبۇيتىپ قىزمەت ىستەگەندەرىڭ بار بولسىن. بىلەتىندەرىڭ تەك كلۋبتى اينالا ىسقىرىپ، اكەلەرگە "سىي" ازىرلەۋ.
— جوق، بۇل تىرشىلىك ەندى قايتالانبايدى... بىلايشا العاندا سەنىكى دۇرىس، ءبىراق ات ەكەش ات تا جۇمىس اتقارادى عوي...
— شوشقا قورادا جۇمىس ىستەۋگە نامىستاناسىڭ، ال ەت جەۋگە كەلگەندە شىمىرىكپەي اسايسىڭ؟
— تۇسىنبەيسىڭ، قاريا، — يۆان كۇرسىندى.
— ءيا، ءتۇسىنۋ قايدان كەلسىن بىزگە!
— مەن ايتتىم عوي ساعان: قارنىڭ تويعان ەكەن. ال سونان سوڭ نە كەرەك. مەن ونى بىلمەيمىن. بىلەتىنىم: بۇعان مەنىڭ كوڭىلىم كونشىمەيدى. مەن تەك ءوزىمنىڭ ءبىر عانا قۇلقىنىم ءۇشىن جۇمىس ىستەي المايمىن.
ويلاعانىم ءبىر عانا قارىن قامى،
اريداشىم، اريداي، اريداشىم...
ول اندەتە جونەلدى.
شال مىرس ەتىپ قويدى.
— جەكسۇرىن. ايەلىڭ نەگە كەتىپ قالدى؟ ىشكەنسىڭ عوي، قۋىم؟
— مەن بۇرالقى ەمەسپىن، قاريا، فلوتتىڭ ماڭدايالدى مامانى بولعانمىن. ايەلىم نەگە كەتتى؟ بىلمەيمىن. اتاپ ايتسام، سول بۇرالقى بولماعانىمنان كەتتى.
— كىم دەدىڭ؟
— ول سولاي... — يۆان گارمونىن ورىندىق ۇستىنە قويدى دا، شىلىم شەگىپ ءۇن-تۇنسىز كوپ وتىردى. ءبىر مەزەتتە قالجىڭباستىقپەن دە ەمەس، كوكىرەكتى كەرنەگەن الدەبىر شەرلى كۇيزەلىسپەن بىلاي دەدى: — ءيا، نە ءۇشىن تىرشىلىك ەتەتىنىمدى بىلمەيمىن.
— ۇيلەنۋىڭ كەرەك.
— تاڭىم بار. مەن اقىماق ەمەسپىن عوي. ال سوندا جانىمدى نەمەن جۇباتپاقپىن؟ ونىڭ مەنەن تىلەيتىنى نە؟ وسىنى تۇسىنبەي-اق قويعانىم با؟
— ۇيلەن، تەك سوندا عانا سارى ۋايىمنان ارىلاسىڭ. وعان مۇرشاڭ دا كەلمەيدى.
— ولاي دا ەمەس. مەن ماحاببات وتىنا كۇيىپ-جانىپ بىتۋگە ءتيىسپىن. ال مۇندا قايدا عانا بارىپ كۇيىپ-جانا قويماقسىڭ؟ جالعىز مەن عانا اقىماقپىن با، جوق الدە باسقالار دا سونداي اقىماق بولا تۇرا، سونىسىن سىرتقا شىعارماي ما ەكەن: تۇسىنە المايمىن... سەنەر بولساڭ، ءتۇن بالاسىندا ويلاي-ويلاي نە ىستەرىمدى بىلمەي، ءولىپ كەتە جازدايمىن. نە ءۇشىن؟
— تفۋ! — شال باسىن شايقادى. — ابدەن قيالي بوپ بىتكەن ەكەن عوي بۇل جۇرت دەگەنىڭ.
بۋسانعان كەشكى جىلىمىق مەزگىل جەتىپ كۇن باياۋ عانا باتىپ بارا جاتتى. بىرتە-بىرتە قاس قارايا باستاعان. باقشالارداعى وت ساۋلەلەرى جارقىراپ كورىنەدى. ءتۇتىن ءيسى كۇشەيە تۇسكەن. جۇرت قۋ جاپىراقتار مەن بوياۋلاردى ءالى دە ءبىرازعا دەيىن جاعىپ، ءوزارا سويلەسۋمەن جۇرەدى. ادام داۋىسى ايقىن ەستىلىپ، ال دەريەۆنياداعى ىزىڭ-شۋ سەيىلە باستايدى. بۇدان ءارى تاستاي قاراڭعى ءتۇن كەلەدى. باقشالارداعى وتتار دا سونە باستايدى. وسى مەزگىلدە جاپ-جاقىن جەردەن:
— جارايدى ەندى، كەتتىك، — دەگەن ەركەك داۋسى اپ-ايقىن ەستىلە قالادى.
وتكەن كۇن قانشالىقتى باياۋ دا تىنىش، بۇيىعى اتتانسا، كەلەر كۇن سونشالىقتى جارقىراي جايناپ، دابىلىن قاعىپ دۇرلىگە كەلەدى. بۇكىل سەلونى باسىنا كوتەرە قورازدار ايعايلايدى. ساسىپ-ابدىراپ ابىرجىپ جۇرگەن جۇرت. جۇمىسقا اسىعادى.
يۆان بۇگىن ەرتە تۇردى. توسەك ۇستىندە وتىرىپ ەدەنگە قارادى. كوڭىلى بەيجاي. كيىنە باستادى.
شەشەسى پەش جاققان ەدى، تاعى دا ءتۇتىن ءيىسى كەلدى، ءبىراق بۇل باسقاشا تاڭەرتەڭگى، قۇرعاق اعاش ءتۇتىنىنىڭ ءيىسى ەدى. شەشەسى ەسىك اشىپ تىسقا شىققاندا، ءۇي ىشىنە سىرتتان ءموپ-مولدىر كاۋسار اۋا لاپ ەتە قالدى. شىنىداي جىپ-جىلتىر قابىرشاق مۇز جاپقان شالشىقتاردان، اق مونشاق قىراۋ باسقان جەر بەدەرىنەن، ك ۇلى سۋ بولىپ يلەنىپ قالعان، كەشە عانا باقشالاردا جانعان جەروشاقتاردان، كوكتەمگى ىزا تارتىپ بالقىعان، ءبىراق سوندا دا اياق استىندا سىبدىرلاپ قويا بەرەتىن جاپىراقتاردان شالقىعان جۇپار اۋا بۇل.
— بالكي، مەن ديرەكتورعا بارىپ ءوتىنىش جاساپ كورسەم بە ەكەن؟.. — شەشە ءسوز باستادى.
يۆان ساقال-مۇرتىن قىرىپ جاتقان.
— مۇنى قايدان شىعاردىڭ! اياعىنا بارىپ باس ۇرساڭ ونىڭ جانى كىرەدى.
— ەندى نە ىستەمەكپىز سوندا؟ — شەشە قيىلىپ تا جاتپادى، بالاسىنىڭ كوزىن جەتكىزە سويلەدى — مۇنىڭ سوڭعى اڭگىمە بولارىن سەزگەندەي. — جۇرت بارىپ ارىز ايتىپ-اق جاتادى. ونىمەن ءتىلى بايلانىپ تا قالمايدى...
— بارعانمىن. سۇراعانمىن.
— سەن مەڭىرەۋدىڭ قالاي سۇراناتىنىڭدى بىلەمىن! ۇرىس-كەرىستەن باسقا نە بىلەتىن ەدىڭ...
— قويشى ەندى، ماما.
شەشەسىنىڭ شىدامى جەتپەدى، ورىندىققا وتىرا كەتىپ جىلاپ قويا بەردى دە، باياۋلاتىپ سۇڭقىلداي باستادى.
— قايدا عانا كەتپەكسىڭ؟ يت ارقاسى قياندا نە بار ساعان؟ ءومىر بويى ازاپ شەگۋدى شىنىمەن-اق قۇداي مەنىڭ ماڭدايىما جازىپ قويعانى ما. ءوز باسىڭنان باسقانى نەگە ويلامايسىڭ، بالام-اۋ؟
شەشەسىنىڭ جىلايتىنىن يۆان بىلگەن-دى. سول سەبەپتى دە كوڭىلى تولقىپ، جۇرەگى سىزداپ وتىر. سول سەبەپتى دە قاباعى مەزگىلسىز تۇيىلە قالعان.
— نەمەنە، سەن مەنى... سوعىسقا اتتاندىرعالى وتىر ما ەدىڭ؟ ديرەكتورعا بارىپ مەن نە تىندىرماقپىن؟.. ە، قويشى ءارى، كۇل بولماسا، ءبۇل بولسىن ءبارى دە! قىمس ەتسە كوز جاسىڭدى توگىپ-اق وتىرعانىڭ! وسى ءبىر جاس دەسە-اق ازا بويىم قازا بولادى.
— بارىپ وتىنسەڭ، تاس ەمەس، ادام عوي، بىردەڭە تاۋىپ تا بەرمەس پە ەدى. بولمايدى ەكەن، ينسپەكتورعا جولىق... تابان استىندا كەتىپ قالا قويماعىڭ نە؟ اناۋ كولكا زاۆيالوۆتىڭ پراۆوسىن الىپ قويعان ەدى، ول دا ءوزى بارىپ سويلەستى عوي... جۇرتپەن ءتىل تابىسا ءبىلۋ كەرەك.
— پراۆو ميليسيا قولىنا ءتۇسىپ كەتتى. كەش قالدىق.
— ميليسياعا بارساڭ نەڭ كەتەتىن ەدى...
— وي-حوي! — يۆان شورشىپ ءتۇستى. — تۇيسىك بولسايشى وزىڭدە.
— و، قۇداي... ءومىر بويى كورىپ كەلە جاتقانىم وسى. نەلىكتەن مۇنشاما سورماڭداي ەتىپ جاراتتىڭ ەكەن. نە پيعىلىمنان تاپتىم ەكەنمىن...
جىلاۋ تاۋسىلدى. يۆان تىسقا شىقتى دا، قولجۋعىشقا كەلىپ جۋىنىپ بوپ، مايكىشەڭ قاقپا الدىنا شىقتى. سەلوعا كوز جىبەردى. مۇنداعىنىڭ ءبارىن دە بەس ساۋساعىنداي بىلەدى. وسىناۋ كوشەلەردىڭ مۇيىسىندە ايلى تۇندەردى سان رەت باستان كەشكەن-دى... الىس ساپار الدىندا كوڭىلگە قۋات بەرەردەي تاۋەكەل ءىزىن تاپ باسا ال ماي تۇر. جول جۇرۋدەن تارتىنبايدى، ءبىراق تاۋەكەلگە بەلدى بەكەم بايلاپ، كوڭىلدى اتتانۋى كەرەك ەدى عوي.
ءسويتىپ تۇرعاندا ءمۇسىندى توبەتى ديك جەتىپ كەلىپ، مۇنىڭ باسىنا شاپشىپ ەركەلەي كەتتى.
— كەت! يۆان ءيتتى قاعىپ جىبەرىپ، ۇيگە قاراي بەتتەدى.
شەشەسى داستارقان جايىپ تاماق ازىرلەپ جاتتى.
— شوشقا قورادا جۇمىس ىستەسەڭ نەتتى...
شەشە دەگەن ءبىر ۇستاعان سوزىنەن ايىرىلمايدى. تەك دارمەنى جوق.
— ەشبىر جاعدايدا وندا جۇمىس ىستەي المايمىن. — يۆان كەسىپ ايتتى. — بۇكىل دەريەۆنياعا كۇلكى بولار جايىم جوق. مەنى ونىڭ نە سەبەپتەن شوشقا قوراعا اپارىپ تىقپاق بولعانىن بىلەمىن... ءبىراق ونىسىنان ەشتەڭە شىقپاق ەمەس.
— و، جاساعان، نە ايتايىن، نە ويلايىن!
...ەكەۋى وتىرىپ تاماق ءىشتى.
يۆاننىڭ كەرەك-جاراعىن شامادانعا سالىپ بولا بەرە شەشە ەدەنگە وتىرا كەتىپ تاعى جىلادى. تەك بۇل جولى سۇڭقىلداپ داۋىس شىعارعان جوق.
— ءبىر جىلداي جۇمىس ىستەگەن سوڭ قايتىپ ورالامىن. نەسىنە جىلايسىڭ؟
— بارىپ كەلسەم قايتەدى، بالام؟ — بالاسىنا تەلمەڭدەي قاراعان شەشەنىڭ كوز جانارىنان ۋايىمنىڭ، جالىنىشتىڭ، ءۇمىت پەن اشىنىس وتى بىردەن جىلت ەتە قالعانداي. — جالىنىپ كورەيىنشى. ول ءوزى جاقسى جىگىت دەسەدى.
— ماما-اۋ... ماعان دا وڭاي ءتيىپ جۇرگەن جوق قوي.
— ال ەگەر ميليسياداعىلاردىڭ بىرەۋىنىڭ قالتاسىنا بىردەڭە ىرعىتىپ جىبەرسەشى؟ قالاي دەپ ويلايسىڭ، الماس پا ەكەن؟ كولكا زاۆيالوۆ ىرعىتپادى عوي دەيمىسىڭ؟ ىرعىتتى.
— كىمنىڭ كىمگە ىرعىتارىن كىم ءبىلسىن: مەن ولارعا ما، ولار ماعان با... كورە جاتارمىز.
ەندى پەشپەن قوشتاسۋ عانا قالدى. يۆان الىس ساپارعا شىققان سايىن شەشەسى وعان پەشتى ءۇش رەت سۇيگىزىپ: "پەش انا، مەنى اسىراپ-ساقتاپ كەلدىڭىز، ەندى مىنا الىس ساپارعا شىعاردا باتاڭدى بەر" دەگىزەتىن. سونىڭ بارىندە دە يۆان ايتار سوزدەرىن الدەقاشان جاتتاپ الا تۇرسا دا، شەشەسى ونىڭ نە ايتاتىنىن قايتالاپ ەسىنە سالۋدى ۇمىتقان ەمەس.
يۆان جىپ-جىلى پەشكە ەرىندەرىن تيگىزىپ:
— پەش انا، مەنى اسىراپ-ساقتاپ كەلدىڭىز، ەندى مىنا الىس ساپارعا شىعارىمدا باتاڭدى بەر، — دەدى.
...شەشەسى مەن بالاسى، ءيتى ۇشەۋى كوشەدە كەلە جاتتى. يۆان شەشەسىنىڭ شىعارىپ سالعانىن ۇناتپادى، بىلايعى جۇرت تەرەزەدەن قاراپ: "ۆانكانى قارا... جولعا اتتانىپ بارا ما، قالاي؟..قايدا بارماق؟" دەمەسە ەكەن دەيدى ول. كەشە كەشكىسىن وزىمەن اڭگىمەلەسكەن شال كەزدەسە كەتتى.
يۆان توقتاي قالدى. شەشەم بۇدان ءارى بارا قويماس، كورشىسىنە ىلەسىپ وسى ارادان كەرى قايتار دەپ ويلادى.
— ءجۇرىپ بارا جاتقان بەتىڭ بە؟
— ءيا، ءجۇرىپ بارامىن.
ەكەۋى شىلىم شەكتى.
— بالىق اۋلاعانبىسىڭ؟
— توردى جىلىستىرىپ كورگەن ەدىم... ەرتەرەك تە بولسا.
— ءيا، ەرتەرەك قوي.
الجاپقىشىنىڭ شالعايىنا قولدارىن سۇعىپ، يۆاننىڭ جانىندا تۇرعان شەشەسى اڭگىمەگە دە قۇلاق اسا قويعان جوق، الدەبىر ويمەن بە نەمەسە بىلايشا، ايتەۋىر بالاسى جول تارتار جاققا كوز جىبەرۋدە.
— وندا بارعان سوڭ اراق ىشپە، — دەپ اقىلىن ايتتى شال. — قالانىڭ اتى قالا، ونداعىنىڭ ءبارى بەيتانىس. الدىمەن جاتتىعىپ ۇيرەنىپ ال..
— سونشاما نەمەنە، مەنى ماسكۇنەم دەپ پە ەدىڭىز.
تاعى دا ءبىراز تۇرعان سوڭ:
— ال ەندى جولىڭ بولسىن! — دەدى شال.
— كورىسكەنشە كۇن جاقسى.
شال ءوز جونىنە كەتتى. يۆان شەشەسىنە قارادى... شەشەسى بۇرىنعىسىنشا ماڭداي الدىنا قاراعان بويى سول بەت العان باعىتپەن جۇرە بەردى... يۆان ونىمەن قاتار كەلە جاتتى.
اۋدەم جەر بارعان سوڭ:
—مام... ۇيگە قايت ەندى، — دەدى يۆان.
شەشەسى توقتاي قالدى. يۆان ونى باۋىرىنا تارتىپ قۇشاقتادى... يۆاننىڭ كەۋدەسىنە سۇيەگەن باسى قالتىلداپ كەتتى. مىنەكي، وتە ءبىر قيىن ءسات تاپ وسى ارا. ەندى انانىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىعا بەرە، جالت بۇرىلىپ ءجۇرىپ كەتۋ عانا قالدى.
— جارايدى، ماماسى... بارا عوي. بارا سالىسىمەن حات جازامىن. سولاي. مەنى ۋايىمداما! جولاۋشى جۇرگەن جالعىز مەن دەيسىز بە؟ قايتا عوي.
شەشەسى ءجون سىلتەپ باتاسىن بەردى دە، سول بەتى سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. يۆان كەتىپ بارا جاتتى. ءيتى سوڭىنان ىلەسە جۇگىردى. جۇمىسقا بارعاندا دا ول يەسىنىڭ سوڭىنان قالمايتىن.
— كەت! — دەپ زەكىدى يۆان.
ديك قۇيرىعىن بۇلاڭداتا ەركەلەپ، ونىڭ الدىن وراعىتا بەردى.
— ديك! ديك! — دەپ شاقىردى يۆان.
ديك جۇگىرىپ جەتىپ كەلدى. يۆان ونى اياماي تەۋىپ قالعان ەدى، يت قىڭسىلادى ءبىر بۇيىرگە شىعىپ كەتتى. ديك مۇنىسى نەسى دەگەندەي، يەسىنە ءدۇدامالدانا قارادى. يۆان ارتىنا قاراعاندا ديك قۇيرىعىن بۇلعاڭداتا، ورنىنان قوزعالا بەرگەن ەدى، ءبىراق يەسىنىڭ سوڭىنان جۇگىرمەدى. بۇرىنعىسىنداي يەسىنە قاراپ اڭ-تاڭ تۇرىپ قالدى.
ال ودان ارىرەكتە شەشەسى تۇردى...
"جوق، بۇل دۇنيەدە جاپادان-جالعىز ءومىر سۇرۋ كەرەك ەكەن. سوندا جۇگىڭ جەڭىل بولماق" دەپ ويلادى يۆان تىستەنە قالىپ. وسىدان سوڭ ول كوشەدە ادىمداي باسىپ اۆتوبۋسقا قاراي بەت الدى. ال شەشەسى تاپجىلماستان... ونىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرىپ قالدى.
You Might Also Like
-
ايەلى ونى كەيدە ەركەلەتىپ اۋمەسەر دەيتىن. اۋمەسەردىڭ ەرەكشە ءبىر مىنەزى: قاشاندا بولسىن ايتەۋىر بىردەڭەگە ۇرىنباي جۇرمەيتىن. مۇنى ول وزدىگىنەن ىستەيىن دەپ ىستەمەيدى، ءبىراق وعان اياق استىنان ايتەۋىر ب...
-
كۇن دەگەنىڭىز ناعىز مي قايناتار ىستىق ەدى. جەر دە، اعاشتار دا كۇيىپ تۇر. ءشوپ بىتكەن قۋراپ كەتكەن، اياق باسساڭ سىتىر-سىتىر ەتەدى.
