ەكىنشى ومىرگە جولداما
سوڭعى كەزدە تيموفەي حۋدياكوۆتىڭ جانى جاي تاپپاي-اق ءجۇر، دۇنيەدەن مۇلدە تۇڭىلگەندەي. ءتورت تاعانداپ تۇرىپ الىپ باقىرۋعا دا، يت بولىپ ۇرۋگە دە، باسىن شايقاۋعا دا بار. ءتىپتى، جىلاۋعا دا ءازىر.
— ساعان نە بولدى؟ كۇزەتشى ەرمولاي وعان ايارلىقپەن جاناشىرلىق ءبىلدىردى. ەرمولايدىڭ ايارلىعىن تيموفەي تۇسىنەدى، ءبىراق سوندا دا مۇڭىن شاعا باستادى:
— تاعدىر يت... — بۇدان ءارى ول ودان بەتەر ۇدەي سوقتى، — مويىن ومىرتقاسى ۇزىلگىر. ىشكەن-جەگەنى اس بولماعىر... — جانى جاي تاپپاي كەيىگەن شاقتا تيموفەي ءوزىنىڭ وشپەندى بىرەۋىنە ارناپ بەينەبىر كوپتاسپالى بيشىك ءورىپ جاتقانداي-اق بابىنا كەلتىرە، تۇيدەكتەي قارعاپ-سىلەيتىن. تاعدىردى مەيلىنشە ءبىر قارعاپ-سىلەگىسى كەلگەنى سونشالىق، بۇدان ارعى جەردە ول "ون ەكى اۋليە"، "دوڭگە قاققان قازىق" "ءمۇفتيدىڭ شەشەسى" تاعىسىن تاعىلاردى تۇگەل سىقپىرتا بوقتادى. بۇعان، ءتىپتى ەرمولاي دا تاڭىرقادى:
— تىم قاتتى كەتتىڭ عوي.
— كەتپەگەندە شە، ول ماعان وسىلايشا ۇنەمى قىرىن قاراپ كەلدى ەمەس پە.
— قوي، تاعدىرعا سەن وكپەلەيدى ەكەنسىڭ، وندا... بىلە المادىم. سەنىڭ جەتپەي جاتقان نەڭ بار؟ ءۇيىڭ كىرسە شىققىسىز، تىرەلىپ تۇر.
تيموفەي جانىنىڭ مۇنشاما نەلىكتەن قينالاتىنىن كۇزەتشىگە ايتىپ تۇسىندىرگىسى كەلمەدى. ءبارىبىر ول مۇنى تۇسىنبەيتىن دە ەدى. مۇنىڭ ءوزى دە تۇسىنبەيدى. ال شىنىندا دا ونىڭ ۇيىندە ءبارى دە بار، بالالارىن ينستيتۋتتا وقىتىپ شىعاردى. ءبىر كەزدە تۇرمىس قۇرا بىلەمىن دەپ ماقتانسا، مىنە، ەندى وز-وزىنەن پۇشايمان بوپ جانىن قويارعا جەر تاپپاي ءجۇر. ال اقىماق كۇزەتشى وزىنشە: "سەن سايتاندى ار-ۇيات جەگىدەي جەپ بارادى دا، ءومىر بويى ءۇزىپ-جۇلىپ ۇرلاۋمەن كەلگەن ەدىڭ... ءبىراق سوندا دا بىردە-بىر رەت قۇيرىعىڭدى ۇستاتپادىڭ، الباستى!" دەپ ويلايدى.
— قيۋى قاشتى عوي دۇنيەنىڭ، ەرموحا... جانىم جادىرامايدى. نەلىكتەن ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن.
— ەشتەڭە ەتپەس، وڭالارسىڭ.
جوق، وڭالمادى.
سول ءبىر سەنبى كۇنى (ءوزى دە ءبىر قيۋى قاشقان ءساتسىز كۇن بولعان ەدى) تيموفەي قويمانى جاۋىپ، كۇزەتشى ەكەۋى تاعى ءىشتى، سونان سوڭ ول ۇيىنە قايتتى. ءبىراق ۇيىنە بارعىسى كەلمەدى. وندا دا كوڭىل جۇباتار ەشتەڭە جوق، ايەلى ىزىڭداپ قۇلاعىنىڭ ەتىن جەيدى.
جاۋىن-شاشىندى كۇزدىڭ كۇنى. باياۋ جەل شالشىق سۋ بەتىن ايمالاي قۇبىلتىپ تۇر. اسپاننىڭ باتىس جاق وڭىرىنەن بۇلت سەرپىلىپ كۇن كوزى جارق ەتىپ كورىندى. ۇيلەردىڭ تەرەزەسىندە كومەسكى سارعىش وتتار جاندى. ىزعىرىق، كوڭىلسىز. كوز تارتار ەشتەڭە جوق...
تيموفەي مىناداي ويعا كەلدى: "مىنەكي، جەتكەن جەرىڭ وسى... ەندى ءبىر ون-ون بەس جىل قالعان شىعار، وسى دا ءومىر بولىپ پا، بىلايشا ايتقاندا قۋ سۇيەك كەمىرگەن يت بوساعادا جاتادى ەكەن، ول كىمگە كەرەك؟ ءومىر بولعان سيقى وسى، ويلانىپ قارار بولساڭ، تفۋ؟ ءومىر بويى تىنىم تاپتىم با مەن، دالباسالاپ تا باقتىم، قيمالى اعاش ءۇي سالىپ الدىم، بۇكىل ءومىر بويى الداپ-ارباپ انانى دا، مىنانى دا تىشقانشىلاپ تاسۋمەن بولدىم... ال، ەرموحا بولسا اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن ءجۇردى، ءوز قۇلقىنىن ويلاپ بالىق اۋلادى؛ ۋايىم-قايعى كورگەن جوق. ال ەكەۋمىز دە قۇرتقا بىردەي جەم بولامىز. ەرموحا از دا بولسا قىزىق كوردى، ال مەن سيركتىڭ ارقان ۇستىمەن جۇرەتىن اكروباتى سياقتىمىن: ءوتۋىن ءوتىپ كەتسەڭ دە، تىزەڭ قالتىرايدى".
تيموفەي وي ۇستىندە كەلەدى... بىردەن وزىنە تانىس كوشەگە قاراي بۇرىلدى. ول كوشەدە پوليا تەپلياشينا تۇرادى... ءبىر كەزدەرى تيموفەي مەن پوليا كۇناكار سۇيىسپەنشىلىك "سايرانىن" سالعان-دى. وسىنىڭ توڭىرەگىندە جانجالدار شىعىپ، تەرەزەلەر سىنعان، ءسويتىپ ەكەۋى دە جۇرت الدىندا ماسقارا بولعان. ايەلى گۋتيا تيموفەيدى قىزعانىپ پوليامەن جەتى جىل بويى شايقاستى. سونىسى ءۇشىن گۋتيانى بۇكىل دەريەۆنيا جۇرتى ماقتادى. وسىنى ارقالانعان گۋتيا باسىنا سونداي كۇن تۋعان قاتىن بىتكەنگە اقىل ۇيرەتتى:
— ول سۇيگەنىنە كەتەدى ەكەن، سەن بۇقپانتايلاپ سولاردىڭ تەرەزەسىنىڭ تۇبىنە بار. ايتتىم عوي، تەرەزەسىن ب ا ق، تەرەزەسىن بۇقپانتايلاپ...
دەريەۆنيادا وسىنداي بۇقپانتايلى ماحاببات ورىن العان ەدى. ءقازىر جاقسى بولدى — ساۋىقتى. بۇدان بۇرىن، ءتىپتى، ەتەك الىپ كەتكەن بولاتىن.
تيموحانىڭ ماحابباتى سوندا وز-وزىنەن رەتتەلگەن-دى: جەسىر ايەل پوليانىڭ ۇلى كولكا، نيكولاي پەتروۆيچ، ەر جەتىپ، تيموفەيدى شەشەسىنە جۋىتپاي قويدى. تيموفەي ەركەكسىپ پولياعا:
— جۇگىرمەگىڭە تىيىم سال! — دەگەندە پوليا شاپ ەتە قالعاندى:
— اۋلاق ءجۇر!... سەن ءۇشىن بالامنان كەتپەك ەكەنمىن عوي؟ ادىرا قال!
تيموفەي ءبىر جولى كۇش كورسەتپەك بولىپ تا بايقاعان، ءبىراق كولكانىڭ تەگەۋرىندى جۇدىرىعىنا تاپ بولدى دا، سودان قايتىپ ولاي قاراي قيا باسپاي قويدى. وسىدان سوڭ-اق بارىپ تۇرعان قيامەتتى جاعداي تاپ بولدى: پوليا مەن گۋتيا اياق استىنان تاتۋلاسىپ دوس بولا كەتتى. ەكەۋى بىرىگىپ الىپ، ەندى تيموفەيدى ءاجۋالايتىن بولدى.
— مەنىڭ سۇيگەنىمنىڭ جاعدايى قالاي؟ — دەپ سۇرايدى پوليا ءدۇيىم جۇرتتىڭ كوزىنشە.
سون دا گۋتيا كۇلىپ:
— پەش ۇستىندە تاراقان اۋلاپ وتىر! — دەيدى. مۇنىسى كەك قايتارۋ ءۇشىن بولسا كەرەك. تيموحا ءوزىنىڭ نەكەلى زايىبىنا ءشۇيىلىپ-اق تۇسكەن ەدى، ءبىراق بالالارى اراشالاپ الىپ قالدى.
پولياعا نەسىنە باراسىڭ دەپ سۇراساڭ، تيموفەي ءقازىر دە ەشتەڭە ايتا الماس ەدى. ءوزى دە بىلمەيدى.
پوليا تاڭ-تاماشا بولدى.
— جوعال!.. قوناقتىڭ سيقىن قارا. مۇنىڭ نە؟
— نەسى بار؟ نەمەنە، جۇقپالى اۋرۋىڭ بار ما ەدى، جاقىنداماۋ كەرەك پە ساعان؟ باياعىمىزشا ءبىراز وتىرىپ ىشەلىك... — تيموفەيدىڭ قالتاسىندا الا شىققان ءبىر بوتەلكە اراعى بار ەدى، ونى ۇستەل ۇستىنە قويدى. — وتكەندى ەسكە الالىق...
— سونداعىسى ايتۋعا تۇرارلىق بىردەڭە بولسا ەكەن-اۋ!
پوليا قارتايىپ، ءوڭى تايعان. تيموفەي كۇيىپ-پىسىپ: "بۇل تۋمىسىندا سۇلۋ بوپ كورگەن ەمەس-تى" دەپ ويلادى. ءبىر مەزەت ءوزىن-وزى اياپ كەتكەندەي بولدى.
— ءبىر انەكدوت ايتايىن، تىڭداساڭ؟
— جوعال!
— سەن نەمەنە توتى قۇسشا: "جوعال!" "جوعال!" دەپ قويمايسىڭ. جابايى ادام سياقتى ەي، وسىلار. ال كەلىپ قالعان ەكەنمىن... وندا نە تۇر؟ وللاھي، قاتىن بىتكەن مۇنشاما ميلاۋ بولارسىڭدار ما!
— وندا ميلاۋلارعا جۋىپ نەڭ بار؟
— سەندەردىڭ ەسى تۇزۋلەرىڭ بار ما؟ ءبىزدى سابىنعا ايىرباستاپ-اق جۇرگەندەرىڭ.
— تەكسەرۋ بولعان-اۋ ءتارىزى تەرىڭە سىيماي وتىرسىڭ؟
— مەنى تەكسەرەتىن ريەۆيزور تۋعان جوق.
— بولسا بولار. ازىپ تۋعان دەسەيشى.
تيموفەي ءبىر ستاقان اراقتى ءىشىپ سالدى: جەيتىن ەشتەڭە سۇرامادى، پوليا دا بەرە قويعان جوق. ونىڭ ەسەسىنە تيموفەي دە وعان ءما، ىشە عوي دەپ مەزىرەتى جاساعان جوق.
— انەكدوت تىڭدا. قالاعا كەلگەن ءبىر جىگىت كوشەدە كەلە جاتىپتى. ال ءوزى قاتپانىڭ قاتپاسى بولسا كەرەك. ءبىراق سوندا دا ءبىر سىلقىمدى قالاي قارماسام ەكەن دەگەن ويعا كەلەدى؟ دەمەك، قالا ادامدارىنىڭ جايىن ەسىتكەن سوڭ، ويى شارتاراپقا كەتپەسىن بە. سونشا بولماي قوس انارى ءيتتىڭ باسىنداي، سىزىلعان ءبىر سىلقىم جانىنا جەتىپ كەلىپ:
— بىزدىكىنە ءجۇرىڭىز، وسى ارادان الىس ەمەس دەيدى. ءوزى كەلىپ ءجۇر دەپ تۇرعان سوڭ جىگىت قۋانىپ كەتەدى. ۇيىنە كەلەدى. كەلگەن سوڭ ايەل: شەشىنىپ وتىرا تۇرىڭىز، مەن ءقازىر كەلەمىن، دەيدى دە، ءوزى باسقا بولمەگە كەتىپ قالادى. جىگىت شەشىنىپ كۇتىپ وتىرادى. ال ايەل كىشكەنتاي بالالارىن ەرتىپ كەلىپ، ولارعا: "كوردىڭدەر مە، بالالارىم، تاماقتى جاقسى ىشپەسەڭدەر سەندەر دە مىنا اعالارىڭ سياقتى قاتپا بولاسىڭدار" دەيدى.
بۇل ايتىلعان وقيعاعا پوليا كۇلە قويمادى. تيموفەيدىڭ ءوزى دە كۇلگەن جوق. مۇنى كۇندىز ەسىتكەندە شوپىرلارمەن قوسىلا كۇلگەن-دى. ونىمەن دە تۇرماي، ساباق بولارلىق نارسە ەكەن دەپ ويلاعان.
— مۇنى نە ءۇشىن ايتتىڭ؟ — دەپ سۇرادى پوليا. تيموفەي وعان بىلايشا ءتۇسىندىردى.
— تاعدىر يت مەنى دە ناق وسىنداي كۇيگە دۋشار ەتتى. ءتىرى بول، تيموفەي! يىعىڭدا باسىڭ باردا تىرشىلىك ەت، ەشكىمنەن قورىقپا — دەدى! سونىمەن ءجۇرىپ تيموفەيدىڭ دە شاشى اعاردى...
— ادال جۇرسەڭ، ەشكىمنەن قورىقپاس ەدىڭ عوي. پوليا سوزىمەن شاعىپ الدى.
تيموفەي دە مۇنىڭ نامىسىنا تيۋ امالىن ويلاستىرا باستادى.
— تاپ مىنا ارادا، ول توسەكتى نۇسقادى، باسقانىڭ بايىمەن ادال ويناپ-كۇلگەن كىم ەكەنىن بىلمەيتىن بولارسىڭ؟ وندايدى ەسىتكەنىڭ بار ما ەدى؟
— ەسىتكەنمىن. تاپ مىنا ارادا كوزى ءتىرى ايەلىنەن بەزىپ، باسقانىڭ قاتىنىمەن كىمنىڭ ويناپ-كۇلگەنىن سەن دە ەسىتپەگەن شىعارسىڭ؟ مەن بولسام جالعىز باستى جەسىرمىن، ال سەنىڭ قاتىن-بالاڭ بار ەمەس پە. جەكسۇرىن...
تيموفەي تاعى دا ءىشىپ سالدى. ول ەندى ءبارىن دە تۇسىنگەندەي. ءوز باسىن ايايدى، باستان كەشكەن ءومىرى ءۇشىن وكىنەدى. ءومىر شىركىن ويداعىداي بولمادى.
— بىزدىكى ءمان جوق، ماعىنا جوق بوس اۋرە عوي، پوليا...
پوليا كۇلدى.
— نەسىنە كۇلەسىڭ؟ — دەدى تيموفەي.
— كۇلسە نەسى بار؟
— كۇلمە. ساعان كۇلكى جاراسپايدى تىستەرىڭ قيقى-جيقى.
— ءبىر كەزدە ونى بايقاماعان دا ەدىڭ عوي.
— بايقاعانمىن، نەگە بايقامايىن، تەك... ەھ! كۇيەمىن دە انشەيىن، قىمباتتىم! بىرەۋلەرگە قۇداي ءبىلىمدى دە، تەگىن ەڭبەكاقىنى دا، تىستەرى اپپاق مارجانداي سۇلۋدى دا ۇيىپ-توگىپ بەرە سالادى. ال تيموحاعا شىرىگەن قىڭىر-قيسىق تا جاراي بەرەدى...
— مۇنداي ءابجىلان بولارمىسىڭ! پوليا اڭ-تاڭ. — ساسىق تەكە. بوتەلكەڭدى ال دا جوعال. باتىر قاراڭدى، كوزىمە كورىنبە! بولمايدى ەكەن، انا تۇرعان تەمىر كوسەۋدى الامىن دا پەرەمىن باستان. ءدىلمارىن مۇنىڭ!
تيموفەي بوتەلكەسىنىڭ تەمىر "تەلپەگىن" قايتا كيگىزىپ، بەشپەتىنىڭ ىشكى قالتاسىنا سالدى دا، ورنىنان سۇيرەتىلە تۇرىپ ۇيدەن شىقتى. اجەپتاۋىر شەر تارقاتىپ العانداي. ءبىراق سوندا دا تاعى بىرەۋدىڭ جانىنا تيگىسى بار. وسىلايشا جايلاپ وتىرىپ ونىڭ دا يت تەرىسىن باسىنا قاپتاسام دەيدى.
ول ۇيىنە كەلدى، كەلسە اۋىزعى بولمەدە، ۇستەلگە شىنتاعىن تايانىپ نيكولاي اۋليە وتىر ەكەن. بۇكىل پىشىنىنە، اڭىز-اڭگىمەلەرگە قاراعاندا — نيكولاي حازىرەتتىڭ ءدال ءوزى: اپپاق قۋداي، ورتا بويلى، قۋىرشاقتاي شال وتىر. باسىن تومەن ءيىپ، جىلىۇشىراي قارايدى. ۇيدە باسقا ەشكىم جوق.
— امانبىسىڭ، تيموفەي،دەيدى اۋليە. تيموفەي اينالاسىنا ءبىر قاراپ الدى دا... ءبىر مەزەتتە شالدىڭ اياعىنا قۇلدىق ۇرا قۇلادى. بۇل دا بارىنشا جىلى جۇزبەن ادەپتىلىك ىقىلاس بىلدىرۋگە تىرىسىپ:
— ساۋ-سالەمەتسىز بە، نيكولاي اۋليە. مەن ءسىزدى بىردەن تانىدىم عوي.
حازىرەت سەلك ەتە قوزعالىپ، تاڭىرقاي قالدى، جىميا ەزۋ تارتتى دا ساۋساعىن شوشايتىپ سەس كورسەتتى.
— Mac ەكەنسىڭ عوي!
— ازداپ! — دەدى تيموفەي ىركىلمەستەن، شىن ىقىلاس ءبىلدىرىپ. — قۇسادان ىشەمىن... ايىپقا بۇيىرما، بابا. قۇسادان. شامادان شىعىپ تا كەتپەيمىن. بالالاردى وسىرىپ-جەتكىزدىم ەندى ازداپ ىشسەم دە بولار-اۋ دەپ ويلايمىن؟ ساقال-شاشىڭىز اعارىپ كەتىپتى-اۋ، بابا. مۇندا جاي كەلىپ پە ەدىڭىز؟
اۋليە كوزىن جىپىلىقتاتا ءتۇسىپ، تاعى دا ەزۋ تارتتى.
— نەلىكتەن قۇسا بولاسىڭ؟
— قۇسا دەيسىز بە؟ ونى قۇداي بىلەدى دە! قۇدايعا سەنۋدەن قالدىق قۇسا دەگەن وسىدان. شىركەۋلەردى جاپتىق، ايتاتىنىمىز بوعاۋىز، ىستەيتىنىمىز كۇنا... قۇسا دەگەن وسى دا.
— سەنىڭ قۇدايعا سەنگەن كەزىڭ بولعان با ەدى؟
— بابا!.. قۇداي كۋا، جۇدىرىقتاي كۇنىمنەن-اق سەنگەنمىن. ايسانىڭ تۋعان كۇنىنە شىركەۋگە بارىپ دۇعا وقۋعا دا قاتىسقانمىن. بولشيەۆيكتەر كەلمەگەن بولسا، بالكي، ءقازىر دە سەنگەن بولار ەدىم.
— سەن كوممۋنيست ەمەسسىڭ عوي!
— ول قايدان كەلسىن ماعان! مەن، بالكىم، كوممۋنيست تە بولعان بولار ەدىم، ءسىزدىڭ الدىڭىزدا نەسىن جاسىرايىن! مەنىڭ اتام كەبىنىڭدى جالماعىردىڭ ناعىز ءوزى ەدى! وتىزىنشى جىلى كۋلاكقا تارتىلدى...
— سونان سوڭ؟
— سودان بەرى اۋزىمدى تۇمشالاپ بايلاپ، جاق اشۋدان قالدىم ەمەس پە.
حازىرەت ودان بەتەر قايران قالدى. كۇيىنە تاڭىرقاپ:
— سەنىڭ مۇنىڭ نە، تيموفەي-ay؟ — دەدى.
— ادالى وسى، بابا! مۇندا نەگە كەلگەن ەدىڭىز؟ جاقسىلىققا ما، جامانشىلىققا ما قالاي دەپ تۇسىنسەم ەكەن؟
حازىرەت ءاجىمدى الاقانىمەن اپپاق ساقالىن سيپادى،
— نەگە كەلدىڭ دەيسىڭ... ايتايىن... سەندەر سياقتى قارعىس اتقاندارمەن جۇزدەسەيىن دەپ كەلدىم. سەن الدىمەن تىزەڭدى جازىپ تۇرەگەلشى، ەتپەتتەمەي.
— وتىرا تۇرايىن! وعان نەم كەتەدى؟ ونىمەن اياعىم سەمىپ قالماس. اندا-مۇندا ءجۇرىپ، ابايلاپ بايقاساڭ: ادامداردىڭ ازىپ كەتكەنىن اڭداعانداي بولاسىڭ — بۇل قالاي، اۋليەم؟
— ونداي-ونداي بولادى عوي. الگىدە سەن جولىما اتام كەدەرگى بولدى — دەدىڭ عوي؟
— دەدىم. شىنىن ايتار بولساڭ، ول ەشقاشان كۋلاك تا بولعان ەمەس، كولحوزعا قارسى شىعىپ، ءبىر جەردە اۋزىنا كەلگەنىن كوكىگەن. اتام ناعىز اۋىزدىقسىز كەتكەن تورت اياقتىنىڭ ءوزى ەدى. اقىماقتىڭ اتى اقىماق ەمەس پە. تەبىسپەي، سۇزىسپەي جۇرە المايتىن. اۋقاتتى تۇراتىن، ول راس. مەن ورتاشا ەدىم... مەنىڭ بولشيەۆيكتەر پارتياسىنا كىرۋىمە بولاتىن دا ەدى...
— سونىمەن اتاڭ نە بولدى؟
— سازايىن تارتىپ قايتىپ كەلدى. ءبىراق سودان قايتىپ مەن ونى كورگەن ەمەسپىن ارامىز الشاقتاپ كەتتى. بالاسىنىڭ قولىندا تۇرادى، كارى مالعۇن. بالاسى الدەقايدا شالعاي كەتكەن. ادامداردى ازدى دەمەي نە دەرسىڭ؟
— ءيا، مۇلدە ازىپ كەتتى. — دەدى اۋليە.
— تۇككە العىسىز بوپ كەتتى، — دەپ تيموفەي قوستادى. — ىشەدى، ۇرلايدى... اقىر-اياعى مەن دە قويمانى ۇرلايمىن. كۇنا ەكەنىن بىلەمىن، ءبىراق اينالاڭا قارار بولساڭ قۇداي باسقا بەرمەسىن، نەبىر سۇمدىقتار بولىپ جاتادى.
— ۇرلايدى ەكەنسىڭ عوي؟
— ۇرلايمىن، اۋليە. بالالاردى وقىتىپ شىعاردىم ول وڭايعا تۇسەر مە؟ بابا، تيموفەي جىلىستاپ وعان جاقىنداي ءتۇستى سىزگە ايتار ارىزىم بار...
— ايتا عوي؟
— ءسىز، قۇدايىمىز ايساعا... ماريا پەرىشتەگە جاقىن جەردەسىز. باس قوسىپ اقىلداسساڭىزدارشى... سونان... الگى... وتە وكىنىشتى-اق ءوزى، بابا! وكىنىشتى بولعاندا دا وزەگىڭ ورتەنىپ كەتە جازدايدى. مەن اقىلسىز جان ەمەسپىن عوي، اتتەڭ، مەندە ءبىلىم دەيتىن ءبىلىم دە جوق، ال سوندا دا نەبىر سابازداردى تاقىرعا وتىرعىزۋمەن كەلەمىن...
— تۇسىنە المادىم.
— ومىرگە قايتا تۋىپ، قايتا كەلسەم-اۋ دەيمىن! قالاي دەيسىز؟ قايتا تۋعىزىڭدارشى مەنى...
حازىرەت تاعى دا ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردى.
— بىرەسە ءىشقۇسامىن دەپ زارلايسىڭ، بىرەسە... مۇنداي دا ءيتتىڭ عانا بالاسى بولارمىسىڭ، تيموحا!
— دۇرىستاپ تۇرمىس قۇرا الماعاندىقتان زارلايمىن دا! تيموفەي كۇيىنىپ، جىلاپ جىبەرە جازدادى. — ءسىز كۇلەسىز، مۇندا كۇلەتىن نە بار، بابا-اۋ، شىپ-شيكى تورىعۋدان باسقا دانەڭە جوق. — جەر بەتىندە نە بولىپ جاتقانىن كورمەيسىز بە... قانداي جاقسى. مەن سونى كورمەيدى، تۇسىنبەيدى دەيسىز بە، ءبارىن دە تۇسىنەمىن، سوندىقتان زارلايمىن عوي. تفۋ! مەنىڭ ءومىرىمدى كۇل قىلىپ ۇشىرىپ جىبەرسە بولادى.
— ايتپاقشى، سەن قايتا تۋعان سوڭ قانداي ءومىر كەشپەك ەدىڭ؟
— ەڭ الدىمەن مەن باسقا قاتىن الار ەدىم. ماحاببات جايلى ءىنجىلدىڭ وزىندە دە جازىلعان عوي، ال مەن ءۇشىن ماحابباتىڭ دا، دەنەڭە شىققان شيقانىڭ دا قۇداي ءوزى كەشىرسىن — ءبارىبىر. نەمەسە، جاستايىڭنان قوسىلعان "جارىڭ" قانداي بولسا، مەنىڭ ايەلىم دە تاپ سونداي: ازابىن تارتىپ مىقشىڭداپ-اق جۇرگەنىم. امال قانشا، ءبىر وڭباعان قاتىن تاپ بولدى. اقىماق. اكەسىنە اينىماي تارتقان. قۇلقىنىن قاعىپ: اكەل، اكەل دەيدى دە وتىرادى — باسقا بىلەرى جوق. قاتىن ەمەس، ءتۇبى تۇسكەن كۇبى. سونىڭ كەسىرىنەن ۇرلىققا سالىندىم. ىنساپسىز جەبىر قاتىن. ەلدە-كۇندە جوق جەبىر. مەن سياقتى باسى بار ادامنىڭ باستىق ساناتىندا ءجۇرۋى لايىق-اق، ارينە، ول دا تەرىس بولماس ەدى عوي... جاقسى پروكۋرور بولۋ دا قولىمنان كەلەر ەدى دەپ ويلايمىن. تيموفەي حازىرەتتىڭ يمان شالقىعان كوزىنە تومەننەن ۇرلانا قارادى. — ماسەلەنكي، سول كەزدە مەن اتامدى كەلمەسكە جىبەرگەنىمدە، ول كۇنى بۇگىن سوندا جۇرگەن بولار ەدى... ءوزىنىڭ تىلىنەن تاۋىپ...
— جاپ اۋزىڭدى. — دەدى شال شيىرشىق اتىپ. — سەنىڭ اتاڭ مىنا مەن، الباستى. باۋكەسپە نەمە. اش كوزىڭدى. تويا ىشكەن ەكەنسىڭ اتاۋ كەرەڭدى.
تيموفەي ورنىنان تۇرىپ، شالبارىنىڭ شاڭىن قاقتى دا، باياۋ دا تالماۋ ۇنمەن:
— و، تاماشا! اتام ەكەن-اۋ! اتاتاي! كەلىڭىزشى! ءىشىپ جىبەرەلىك. كەزدەسكەنىمىز ءۇشىن. كوردىڭىز بە، ءسىزدى تانىماي قالعانىمدى.
— ولەردەي ىشكەنسىڭ عوي ءيتتىڭ بالاسى.
— بارلىق سىرىمدى وزىڭە ايتىپ بولدىم... ەشكىمگە ايتپا، تىسىڭنەن شىعارما. وقاسى جوق ءبىلىپ العانىڭ تەرىس تە ەمەس. مۇنداي شاتاسارمىن با؟ ادامدى قارا باسايىن دەسە قيىن ەمەس ەكەن عوي. اي-اي-اي!
سونان سوڭ ءىشىپ سالعاننان كەيىن ءوزى دە، قىزى دا قورلانىپ ءزابىر شەككەن اتاسى ەكى ساۋساعىنىڭ اراسىنان قىلتيىپ شىعىپ تۇرعان بارماعىنىڭ ۇشىن تيموفەيدىڭ تاناۋىنا تىرەپ تۇرىپ:
—ءما، ساعان ەكىنشى ءومىر! ءما، ساعان ەكىنشى سەانسقا بيلەت! — دەپ باستىرمالاتتى-اي كەلىپ. — باۋكەسپە نەمە...
تيموفەي نە ىستەرىن بىلمەي مىڭگىرلەپ:
— مەنى قۇداي مۇنشا قارا باستىرار ما! اي-اي-اي! مۇنداي دا سۇمدىق بولادى ەكەن!دەي بەردى.
— مەن سەنىڭ ءوزىڭدى وتىرعىزامىن، باۋكەسپە يت.
— سەن كىم ەدىڭ سونشاما؟ قولىڭنان كەلسە، اياما. جۇرداي بوپ الاستالعان ساعان كىم سەنە قويماق؟
— مىنە، ساعان ەكىنشى سەانسقا بيلەت! حە-حە-حە! ەكىنشى رەت ءومىر سۇرمەكسىڭ عوي!..ءما! اتاسى كۇيەۋ بالاسىنىڭ تاناۋىنا تاعى دا "سىباعاسىن" ۇسىنا بەرگەن ەدى، ءبىراق كۇيەۋ بالاسى ونىڭ باسىنا ءبىر ستاقان اراقتى قۇيا سالدى دا، ونى قورقىتپاق بولىپ جالما-جان قالتاسىنداعى سىرىڭكەسىنە قول سالدى:
— ورتەپ جىبەرەيىن سەنى.
اتاسى ورامالىمەن باسىن ءسۇرتىپ، جىلاپ قويا بەردى.
— ساعان نە بولعان، تيموحا-اۋ؟ شال ادامدى مۇنشا نەگە قورلادىڭ... بەتسىز نەمە! جەتەسىز سۇم... مەن بۇعان ادام دەپ كەلىپ وتىرسام...
— ەشتەڭە دە بىلمەيمىن، بار پالە سوندا. — دەدى تيموحا، رايدان قايتقانداي بولىپ بىلمەيمىن، اتاجان، بىلمەيمىن. سىزگە بارلىق شىنىمدى ايتىپ-اق بەرەر ەدىم، اتتەڭ، بىلمەيمىن ماعان نە بولعانىن. بۇلايشا ءومىر سۇرۋدەن قاجىسام كەرەك. ابدەن تۇرالادىم. وكىنىشتى-اق. شالقىتا، اندەتە ءومىر سۇرگەن ەدىم، ءبىراق ءانىمدى ۇقساتا المادىم. ءان بولعاندا قانداي ەدى وكىنىشىم سول وسى ءبىر كۇلكىلى وقيعا ءۇشىن سىزدەن كەشىرىم سۇرايمىن. اق پەيىلىڭىزبەن كەشىرە كورىڭىز.
You Might Also Like
-
سوۆحوزدان ون ءۇش كىسى — جىگىت-جەلەڭ، جاسوسپىرىمدەر اعاش دايىنداۋعا جىبەرىلدى. بۇلار وندا نورمانى ابدەن ورىنداپ بولعانشا ءۇش-تورت اپتاعا بارادى. باسقارۋشى بولىپ الەكساندر ششيبلەتوۆ تاعايىندالدى. ...
-
جەكسەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ ەرتەمەن يۆان دەگتياريەۆكە قايىن اتاسى ناۋم كرەچەتوۆ كەلدى. ناۋم ورتا جاسقا كەلگەن، جىلپوس تا ايلاكەر، پىسىق.
