InfoHub Logo

Сабақтың тақырыбы: «Штрихтармен жұмыс»
а) Білімділік: Домбыра ойнауда қолданылатын штрихтармен таныстыру, ойнап көрсету
ә) дамытушылық: оқушының орындаушылық шеберлігін шыңдау, есту, қабылдау қасиеттерін дамыту. Шығармаларда кездесетін штрихтарды табу, оқушының танымдық қызығушылығын және меңгеру қабілетін дамыту.
б) тәрбиелік: шығарманы әсемдеуге, әрлеуге және музыканы құрметтей білуге тәрбиелеу.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушының сабаққа әзірлігін тексеру, назарын сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: а) G - dur гаммасы
б) «Бала наз»
ІІІ. Актуалдау: Домбыраның негізгі ойнау тәсілдерін меңгерген талапкер өз орындаушылық шеберлігін одан әрі жетілдіре түсу үшін күрделірек әдіс – амалдарды, ерекшеліктерді үйрену қажет.

Музыкалық шығарманы орындаудағы жылдамдық қарқыны екпін деп аталады. Әрбір шығарманың нотасының басында оның екпіні көрсетіледі. Екпіні жай, орташа, жылдам болып негізгі үш топқа бөлінеді. Динамика дыбыс күшін азайту немесе арттыру дәрежесі. Шығарманың мазмұны мен табиғи болмысы, орындаушының ерекшеліктерімен дыбысты күшейту немесе азайту дәрежесі динамика белгілері арқылы көрсетіледі. Динамикалық белгілер орындау мағынасын білдіретін итальян сөздерінің бас әрпімен белгіленеді.

ІV. Жаңа сабақ: Дыбыс шығару тәсілдері штрих деп аталады. Штрихтың түрлері: пиццикато, тремоло, қос тремоло. Міне, бүгін осы штрихтарға тоқталамыз. Оң қолдағы пиццикато штрихы. Шығармаларда оң қол саусақтарымен ішекті шертіп қағу пиццикато штрихы деп аталады. Ол екі әдіспен орындалады.
1. Бас бармақпен төмен қарай орындау ( ). Мысалы: 1 – жаттығу
2. Сұқ саусақпен төмен және жоғары қарай орындау ( немесе ) Мысалы: 2 – жаттығу

Тремоло штрихы
Тремоло – бір немесе бірнеше дыбыстың өте жиі қайталануы. Ол дыбысты ұзақ ұстап тұру үшін немесе әуенді әрлеу үшін қолданылады. Домбырада тремоло штрихы түрлі әдіспен орындалғанымен, негізінен оның екі түрі қолданылады.
1. Жеке сұқ саусақпен орындау. Бұл тремолоны домбыраның шанақ түбіндегі түйме тұсынан оң қол білегімен қаусыра ұстап, алақанды төмен қаратып орындау керек. Тремоло штрихына әр ішекте жеке жаттыққан тиімді. Мысалы, тремоло штрихына соль ішегінде жаттығу.

Тремоло штрихына рет ішегінде жаттығу.
2. Сұқ саусақпен бармақ арқылы ойналатын тремололар қолдың әр түрлі қимыл – қозғалысымен орындалады. Мәселен, тремоло штрихының бірінші түрінде қозғалыс саусаққа берілсе екіншісінде буынға беріледі.

Бүгін біз Жаяу Мұсаның «Ақ сиса» әнін үйренеміз.
ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың алғашқы жартысындағы қазақ өнерінен елеулі орын алатын аты шулы дарын иелерінің бірі – Жаяу Мұса. Байжанұлы Жаяу Мұса 1835 жылы бүгінгі Павлодар облысы, Баянауыл ауданына қарасты елді мекенде дүниеге келіп, 11929 жылы 94 жасында қайтыс болған. Оның әндері 1959 жылы жеке жинақ болып жарық көрді. Жаяу Мұсаның жұртқа кеңінен танылған әндері: «Баянауыл», «Шормановқа», «Көгершін», «Ақ сиса».
Жаяу Мұса жасынан өнерімен танылып, елге танымал болған. Өзінің азан шақырып қойған аты – Мұса, ауыл арасында жаяу аралап тағдыр тауқыметін көргендіктен Жаяу атанып кеткен. Оның себебін ақын «Ақ сиса» әнінде
Ақ сиса, қызыл сиса, сиса, сиса
Қалмайды кімдер жаяу зорлық қылса
Шорманның Мұстафасы атымды алып,
Атандым сол себептен Жаяу Мұса, - деп баяндаған.
Шығарманы орындап көрсету.
Ақ сиса шығармасы G – dur тональдігінде жазылған өлшемі 2/4.

V. Дамыту: Ақ сиса шығармасын талдау. Тактмен жұмыс жасау.
VІ. Сергіту сәті: «Ойлан тап» ойыны. Музыкалық сауатын шыңдау.
Дыбыс ұзақтығымен динамикалық белгілерді карточкалар арқылы көрсету.

VІІ. Бекіту:
- Штрих дегеніміз не?
- Штрихтың қандай түрлері бар?
- Ақ сиса шығармасында қандай штрихтар кездеседі?
- Пиццикато штрихы дегеніміз не№
- Жаяу Мұса қай жылы дүниеге келді?
VІІІ. Қорытындылау:
Бүгін біз штрихтың түрлерін, олардың қалай орындалатынын үйрендік. Енді шығарманы орындаған кезде штрихтарды пайдаланып, шығарманы әсемдей, әрлей
білуіміз керек. Музыканың жан дүниені тебірентетін үні адамға қайғы үстінде де, қуанышында да,
демалыс уақытында да, еңбек пен тұрмыста да көңіл серігі болады. Адам өз тіршілігін ғана емес, сонымен бірге аңсаған арманын да, көңіл түкпіріндегі үмітін де музыка арқылы білдіріп отырған. Сондықтан біз музыканы қастерлей білуіміз керек.

ІХ. Үйге тапсырма: «Ақ сиса» шығармасын берілген жерге дейін нота бойынша ойнау.
Х. Бағалау: Жақсы. Өте жақсы