InfoHub Logo

Aınalmaly shyny esikten áýpirimdep kirdim de:

— Dırektorǵa qalaı barýym kerek? — dedim shveısarǵa.

Ózinen jón suraǵanǵa kisiligi ustaı qalsa kerek, shveısar mańyzdanyp, mańǵazdanyp, mańqaıyp biraz turdy. Sonsoń ıegimen oń jaqty nusqady.

Oń jaqta lıft bar eken, onyń esigi janynda bir kisi otyr, tegi lıfter bolar.

Men lıftige baryp kire berip edim, álgi kisi jolymdy bógep:

— Qaıda kettiń? — dedi.

— Dırektorǵa.

Ol: «Osylar-aq qańǵı beredi eken!» degendeı birdeńeni mińgirledi de, selqos únmen:

— Áýeli surap bilý kerek... Biz aı qarap otyrǵan joqpyz ǵoı, — degendi aıtty.

— Ǵafý etińiz. Men dırektor myrzamen jolyqsam dep edim... — dedim.

— Jalǵyz seni tasymaımyn. Endi úsh kisi kelgenshe tos.

— Men óte asyǵys edim...

— Asyǵys bolsań, bola ber! Tórt kisiden azdy lıft kótermeıdi.

Ol eki qolyn artyna salyp, meniń aldymda ary-beri júre bastady; maǵan dertimdi qaıyryp turyp jaýap bergeni úshin ózine-ózi dán rıza keıipte.

Lıftige jáne bir kisi kele qaldy.

— Qaıda zymyrap barasyń?! Ekeý-aq ekenderińdi kórmeısiń be?! — dep aqyrdy lıfter oǵan.

Álde zamanda biz tórteý boldyq, tórtinshi bop bir áıel keldi. Sáti tústilep lıftige umtyldyq. Biraq lıfter bizdi qaq mańdaıdan urǵandaı etip esikti tars jaýyp qulyptady da, kiltin qaltasyna súńgitip jiberdi.

— Bizge joǵary shyǵý kerek... — dedi áıel syzylyp.

— Onda ýaqytynda kelý kerek. Qazir túski tamaqqa barýǵa qońyraý soǵylady... Sender endi saǵat bir jarymda kelińder...

— Ol qalaı?

— Ol solaı. Túski úzilis kezinde lıft júrmeıdi, bizde sondaı tártip bar, — dep lıfter saǵatynyń shynysyn saýsaǵymen túrtkiledi, — saǵat týra bir jarymda kelińder, sonda joǵaryǵa shyǵasyńdar.

Meniń dırektorǵa tirelip turǵan eshqandaı sharýam joq edi, ózimniń keshegi súıikti shákirtimdi úlken qyzmetke taǵaıyndalǵanymen quttyqtap qana shyqpaqshy bolǵanmyn. Shákirtimdi bala kezinen bastap kitap oqýǵa qumar etip tárbıelegenmin, ol meniń kitaphanamnan qalaǵan kitabyn alyp oqıtyn. Onyń endi iri qyzmetker bop tez ósip bara jatqanyn maqtanysh etýdemin. Ol maǵan: «Qurmetti ustazym, meni adam etken — ózińizsiz!» degende, tóbem kókke jete jazdaıtyn. Ol Evropaǵa jol júrip ketken de, ekeýmizdiń júzdespegenimizge birneshe jyl bolyp qalǵan.

Men restoranǵa kirip tamaqtanyp shyqtym da, tóńirektegi kóshelerde qydyrystap ony-munyny kórip, saǵat bir jarymda kóńildene yńyldap lıftige jettim. Onyń aldyna bir qora kisi jınalyp qalypty. Kezekke turyp, sarǵaıa tosyp, bir kezde jolymyz bolyp (joly bolǵan tórteýdiń biri — menmin), lıftermen beseýge tolyp, syǵylysyp jol tarttyq. Men dırektorǵa baratynymdy taǵy da eskerttim. Joǵary kóterile berdik. Janymdaǵylar bir-birlep túsip, men ǵana qaldym. Eń joǵarǵy qabatqa jettik. Lıft toqtap, lıfter esikti ashty.

— Ol osy qabatta ma? — dedim.

— Kimdi aıtasyz?

— Men dırektor myrzaǵa barýym kerek dep edim ǵoı!..

— Deseń qaıteıin!.. Kimniń ne degenin qashanǵy este saqtaı berem... Shyq ta, eki etaj tómen tús.

Tómen tústim. Keń hol, jalpaq dáliz. Dálizdiń eki jaǵynda qatar-qatar esikter. Ár esiktiń kózinde — bir-bir vahter. Solardyń shetki bireýine bardym da:

— Dırektorǵa qalaı barsam eken? — dedim.

Ol kóz quıryǵymen kelesi esikti megzedi.

Megzelgen esiktiń bosaǵasynda otyrǵan vahterge baryp:

— Dırektor myrzanyń kabıneti osy ma, aıtyp jiberińizshi, — dedim.

— Jazýdy oqı alýshy ma ediń? — dep syzdandy ol.

Jarnamada: «Dırektordyń orynbasary» dep tur eken.

— Al dırektordyń kabıneti qaıda?

Aýyzsha jaýap ornyna qarsyǵa qaraı ıegin marǵaýlana kóterdi. Iektiń baǵytymen barsam: qatar úsh esik tur, eshqaısysynda jarnama joq. Tereze aldynda bir egde kisi shyntaqtap eńkeıip gazet oqyp tur.

— Ǵafý etińiz, dırektorǵa qalaı barýǵa bolady? — dedim.

Ol gazetten kóz almaǵan kúıi:;

— Qaı dırektorǵa? — dep surady.

Tosyn suraqqa ne dep jaýap bererimdi bilmeı, meshel balasha mólıip turyp qaldym.

— Birinshisine me, ekinshisine me, álde úshinshisine me? — dedi.

— Men... men bilmeımin... Onyń aty — Shetin.

— E, álgi shıdıgen aryq pa? Búkir... jipsik kóz... tisi soıdıǵan?..

«Aıyzy qanyp turǵanyn qarashy!»

— Maǵan Shetin beı kerek! — dedim yzǵarlanyp.

— Á, bildim! Shala taz ǵoı... Sol, dál ózi! Taltaq... Sol ǵoı? Bydyq, sózin uǵa almaısyń... Odan basqa kim bolýshy edi! Sonda sizge bas dırektor kerek eken ǵoı... Onda ne sharýańyz bar edi?

— Ne sharýam barynda jumysyńyz bolmasyn! — dep zirk ettim.

— Men bas dırektor myrzaǵa baıandaýǵa tıispin.

— Onyń hatshysy joq pa?

— Bar. Ony qaıtesiz?

— Dırektorǵa baryp aıtyńyz, men oǵan jolyǵýym kerek. Onyki qaı esik?

— Siz búgingi kezekke jazylyp pa edińiz?

— Joq...

— Endeshe, bas dırektor myrza sizdi qabyldaı almaıdy.

— Siz oǵan baryp baıandańyz.

— Óıdóıt degen! Kim kóringenniń bárin baryp baıandap júrsem-aý!

— Mynany dırektor myrzaǵa aparyp berińiz! — dep ózimniń vızıt kartochkamdy usyndym.

Ol kartochkamdy enjar alyp, qolyna shoshaıta ustap kórip, sonsoń aıaǵyn ilbı basyp baryp esiktiń bireýin ashty da, quzǵa qulap ketkendeı-aq ǵaıyp boldy...

Ony qansha tossam da, sol ǵaıyp bolǵanynan qaıtyp oralmady. Men sopıyp óz jónime kettim.

Úıge qaıtyp kele jatyp: apyrym-aý, Shetinge telefon soqsam qaıtedi degen bir oı tústi maǵan. Pochtaǵa kirdim de, soqtym telefondy. Shetin tanı qoıdy. Qýanyp ketkenin daýysynan aıqyn ańǵardym. «Kelip shyǵyńyzshy, ótinem sizden!» deıdi. «Jaraıdy, jaqsy, qazir baramyn!» dedim.

Baǵanaǵy aınalmaly esikke qaıta barsam, — Shetin tosyp tur. Qushaǵyn jaıa umtyldy.

— Kelgenińiz jaqsy boldy ǵoı! Ózim izdep baraıyn dep edim, sizdiń jańa adresińizdi bilmedim, — deıdi.

Ekeýimiz lıftige mindik.

— Shetin-aý, meni esik aldynda tosyp alǵanyń ne? Men yńǵaısyzdanyp qaldym, — dedim.

Ol máz bop kúldi de, lıfterge estirtpeı qulaǵyma sybyrlap:

— Sebebin sonsoń aıtarmyn, — dedi.

Ekeýimiz kabınetine kirdik. Kabınettiń jıhaz-múlki kóz tundyrady. Bas dırektordyń bólmesi ekenin birden-aq bilesiń!..

— Shetin, qymbattym! Sen tıtteı de ózgermepsiń, sol baıaǵy bala kezińdegideısiń. Seni dál qazir lıseıge jiberýge de bolar edi. Jasyń otyzǵa jetti me ózi?

— Otyz úshtemin, aǵabeı.

— Otyz úshte osyndaı iri qyzmetke taǵaıyndalǵanyń qandaı ǵanıbet! Shyn júregimnen quttyqtaımyn! Óńińe qarap seni otyzda deýge de bolmaıdy.

— Óńimniń jasańdyǵynan ózim de kóresini kórip júrmin, aǵabeı, jurttyń eshqaısysy meni bas dırektor degisi kelmeıdi. Eger sizdiń aldyńyzdan ózim shyqpasam, siz menimen eshqashan jolyǵa almas edińiz.

Men osynyń aldynda ǵana basymnan keshken hıkaıany oǵan aıtpaı-aq qoıýdy jón kórdim.

— Solaı, aǵabeı, men munda jaryq dúnıeden beıhabar bop japa-jalǵyz otyrmyn, maǵan eshkimdi kirgizbeıdi, — dedi Shetin.

Men abyrjı tústim:

— Sonda seni jurttan jasyryp ustaýǵa kimniń dáti baryp júr? — dedim, ańtarylǵan keıippen.

— Shirkin-aı, sizdiń kelgenińiz mundaı jaqsy bolar ma, aǵabeı! Bireý-mireýmen shúıirkelesip sóılesýge, hal-jaǵdaıymdy aıtyp sher tarqatýǵa zar bop otyramyn.

Ol úndemeı sál-pál otyrdy da, sózin qaıta jalǵady:

— Evropadan qaıtyp oralysymen meni áýeli Ankaraǵa jiberdi. Men onda kóp turaqtaǵan joqpyn, qyzmet dárejemdi eki ret ósirdi de, týra osynda bas dırektor etip taǵaıyndady. Maǵan deıin munda bas dırektor bop bir salaýatty egde kisi istepti. Ol bas dırektor dese degendeı eken: qarsy aldynan qarasań — ıeginen tizesine deıin tup-tutas qaryn, tý syrtynan qarasań — qatpar-qatpar shúıdesi eki ıyǵyn basyp turǵan birdeńe. Meni kóre sala kirpishe jıyryldy. «Ápendi qalqam, jap-jas bala ekensiń ǵoı! Allanyń kózi túzý bolsyn saǵan. Mindetińdi eptep-septep atqaryp ketersiń dep senem», dep kólgirsip te qoıdy. Jerden jeti qoıan tapqandaı, «Ápendi qalqam! Ápendi qalqam!» deýden jańylmaýǵa aınaldy. Jynymdy ustatty. Bir ýaqta tózimim taýsylyp: «Meniń atym Shetin ekenin umytpaǵaısyz!» dedim. Ózinshe ókpelep qalǵansydy, biraq maǵan baǵynyshty qyzmetshilerdiń, shveısarlardyń, lıfterlerdiń kózinshe meni «ápendi qalqam» degeninen tanbady. Maǵan is qaǵazdaryn tapsyryp júrip: «Aldymen tájirıbe kerek... Ápendi qalqam, tájirıbeniń mańyzy erekshe!» dep tipti jaǵy sembedi. Onysynyń syryn men de túsindim. Baıǵustyń basqa amaly qalmaǵan eken: óziniń oı óresi máz emes ekenin sezetin sıaqty, sonsoń ishteı namystanady bilem. Qyzmetin qabyldap alýǵa kelgen kisi óziniń balasyndaı ǵana bolǵan soń, shalekeń nege shala búlinbesin! «Ápendi qalqam, eger tyǵyryqqa tirele qalsań, bizdiń kýrerimiz Abdolla aǵaıdan aqyl suraıtyn bol. Ol úıretýden eshqashan jalyqpaıdy» deıdi. «Beı ápendi, siz ǵafý etińiz, men kýrerden úırenýge kelgen joqpyn» dedim. «Ápendi qalqam, ol ne degenińiz? Kýrer eken dep adamdy qor tutýǵa bolmaıdy. Men memleket tik qyzmetterde jıyrma alty jyl istedim, budan da Jaýapty jumystarda boldym, sondyqtan, ápendi qalqam, sizge syrymdy aıtaıyn: kýrerlerden kóp aqyl alýǵa bolady. Al men kórgen kýrerlerdiń ishindegi eń tájirıbelisi — Abdolla aǵaı. Onymen yntymaqta bolsań — ózińe paıda» dedi. Dedi de, qońyraý túımesin ba¬syp 'qalyp edi, kýrer jetip keldi. «Abdolla aǵa, myna ápendi qalqam — bizdiń jańa taǵaıyndalǵan bas dırektorymyz. Ózi áli jas. Tájirıbesi joq. Bir kezde maǵan kómekteskenińdeı, sen buǵan kómektesip júr, isimiz árqashanǵydaı ilgeri basa beretin bolsyn. Sóıt, qymbattym! Men seniń adaldyǵyńa senemin!» dedi kýrerge. «Óz ulyma kómekteskendeı kómektesemin!... Buǵan kómektesý — bizdiń paryzymyz!» dedi kýrer. Men odan ári shydaı almadym: «Shyǵyńyzdar!» dep aqyryp qaldym. Kýrer syp berip shyǵyp ketti.

Burynǵy bas dırektor maǵan sóıtip «qamqorlyq» jasap, sóıtip meniń «bedelimdi» kóterdi.

Al isin tapsyryp bolyp, birjola ketetin kúni ol: «Ápendi qalqam, maǵan ruqsat etińiz, sizge ózimizdiń qyzmetkerlerdi tanystyraıyn» dep qarap tur. «Beı ápendi, tekke áýre bolmańyz, ózim-aq tanysa jatarmyn» dedim. Degenimdi qaıteıin, qyzmetkerlerimiz onyń qas-qabaǵyn baǵyp, meni tipti kózderine de ilmedi. Mende kónbeske shara qalmady.

Burynǵy bas dırektor meni zor qoshemetpen qoltyqtap, qolpashtap, zalǵa alyp kirdi. Meniń ondaıdy unatpaıtynymdy, aǵabeı, siz jaqsy bilesiz ǵoı, biraq ol jerde men: «Jaraıdy, shalekeń keterinde qumarynan bir shyqsyn da, sóıtip qarasyn batyrsyn», dep oıladym.

Kári albasty sol sátte qolyn meniń ıyǵyma saldy da: «Qurmetti halaıyq! Sizderge ózderińizdiń jańa bas dırektorlaryńyzdy tanystyrýǵa ruqsat etińizder!» dedi. Sonsoń meni jas balany erkeletkendeı-aq ıegimnen qolynyń ushymen kóterińkirep turyp: «Bizdiń bul ápendi qalqamyzdy, jasóspirim bas dırektorymyzdy renjitip almaı syılap júretinderińe men senemin» dep meni ákelik meıirimmen betimnen qaqqylap-qaqqylap qoıdy.

Uıalǵanymnan jerge kirip kete jazdadym. Amal ne?!. Qoshtasqanymyz osy bolsyn dep ony qulaq-shekeden qonjıta bir uryp, zaldan shyǵyp júre bersem be edi?.. Bári de oıda joqta bolǵan soń, omalyp turyp qaldym, jyndy kisishe kúle berem. Al sheshenim ko- siltip sóılep tur: «Qurmetti jora-joldastar! Sizder «aqyl — jastan, asyl — tastan» degen maqaldy bilesizder. Bizdiń myna jas dosymyz, óziniń jylǵyndaı jastyǵyna qaramaı, sonaý Evropada bolyp qaıtypty, talaı kitapty oqypty. Bizdiń qyzmetkerlerimiz meni qaltqysyz syılap úırengen qasıetterin saqtaıdy dep, bizdiń myna ápendi qalqamyzdyń, bizdiń jasóspirim bas dırektorymyzdyń tilin alady, tapsyrmalaryn oryndap júredi dep men kámil senemin. Ýa, dostarym, men senderden bizdiń myna aınalaıyn ápendige, qymbatty bas dırektorymyz myrzaǵa aqyl-keńes berip júrýdi umytpaýdy suraımyn. Bizdiń qymbatty jasóspirim bas dırektorymyzǵa ózderińniń baı tájirıbelerińdi jalyqpaı úıretýge barlyq kúsh-jigerlerińdi aıanbaı jumsaıtyndaryńdy aıtyp maǵan ýádelerińdi berińder!» dedi. Bireýler: «Beremiz» dep aıǵaı saldy. Qarqyldaǵan kúlki zaldy qań jarǵandaı boldy. Men kúlerimdi de bilmeı, jylarymdy da bilmeı, týra órtenip turmyn. Birdeńe dep dalbasalaǵym keldi. «Ruqsat bolsa...» deı berip edim, burynǵy dırektor meni bas salyp qushaqtaı aldy da, tunshyqtyryp jibere jazdap qysyp kóterip, eki betimnen kezek-kezek súıdi. Sonsoń qolyn saltanatpen kóterip: «Aıaýly dostarym, qosh bolyńdar!» dedi de, kózine irkilgen jasyn júre súrtip, zaldan shyǵyp ketti. Zalda otyrǵan jurt ta kóz jastaryn syǵyp-syǵyp tastap, burynǵy dırektordyń sońynan tura-tura jóneldi. Keıbir kekse áıelder óksikterin tıa almaı ketti. Zal ortasynda omalǵan kúıimde men ǵana qaldym...

Sol kezde, aǵabeı, biz qaıynbıkemniń úıinde ýaqytsha turǵanbyz da, qolaıly páter izdep júrgen bolatynbyz. Ankaradan aýysyp kele salysymen-aq izdeýge kiriskenbiz, biraq tabyla qoımaı, tabylǵanyna qaltamyzdyń qaýqary jetpeı júrgenbiz. Murtqa ókpelep júrgende saqal shyǵyp, qyzmettiń qyrsyǵy jáne qosyldy. Kimmen sóılese qalsam da, betime aıanyshpen qaraıdy jáne «ápendi qalqamyn» kóldeneń tarta qoıady. Qylaıaǵy mashınıstka da: «ápendi qalqam» dep sóılesedi.

Erteńdi-kesh estıtinim: qalqam, óıte qoıshy, qalqam, búıte qoıshy, degen sózder. Men munda bas dırektor emes sıaqtymyn, asyrap alynǵan jetim bala sıaqtymyn...

Qaǵazdardy rettep qaraı bastap edim, — mıym ashyp ketti, usaq-túıek sharýanyń bári, búırekten sıraq shyǵaryp degendeı, shatystyrylǵan. Eshbir istiń bas-aıaǵyn aıyryp alýǵa bolmaıdy. Bireýinen surap túsinip alaıyn desem, mundaǵylardyń bári jaýyrdy jaba toqyp, tipti mańdaryna jýytqylary kelmeıdi. Kýrerinen tóresine deıin bári ymdasyp-jymdasyp alǵan, qarǵanyń kózin qarǵa shoqymaıdy.

Jumysty durys jolǵa qoıý úshin kúni-túni isteýge týra kelip júrdi. Birde túnniń bir jerine deıin otyryp qalǵan ekenmin, — mysyqsha jymyp basyp, urysha jylmıyp kýrer kirdi. «Ápendi qalqam, burynǵy bastyǵym sizdi ózińniń ulyńdaı kórip qorǵashtap júr dep edi...» deıdi. Men ornymnan ushyp tura jazdadym: «Joǵal!» dep aqyryp qaldym. Al ol aqymaq ulynyń bilmestigin keshire biletin meıirimdi ekelershe jyly jymıyp qarap: «Ápendi qalqam, shyq deseń, árıne, shyǵam ǵoı, áıtsede, bir aýyz sózime qulaq salshy...» dedi. Men odan ermen ashýlanyp: «Shyq, kóke!» dep tebittim, — al ol tipti selt eter emes, teıtıip turyp alyp, fálsáfásin soǵa berdi: «Ápendi qalqam, siz jumysqa usaq-túıek qyzmetkerlermen qatarlasyp tym erte kelesiz. Solarmen birge qaıtasyz, keıde olardan da kesh kaıtasyz. Óıte berseńiz, ápendi qalqam, olardyń sizge eti úırenip alady da, e, ózimiz sıaqty bireý eken ǵoı dep syılamaıtyn bop ketedi. Ápendi qalqam, siz meni ǵafý ótińiz, siz meniń aqylyma qulaq qoımaı, baı tájirıbemdi basshylyqqa almaı júrsiz. Siz qalaı deseńiz de, meniń munda qyzmet istegenime baqandaı jıyrma tórt jyl boldy. Osynsha ýaqytta munda neshe dırektor kelip, nesheýi ketkenin oılap kórińizshi. Men — seniń ákeńdeı adammyn...» dedi.

Aǵabeı, siz meniń mort ketetinimdi bilesiz ǵoı. Sol joly da shuǵyl sheshim jasadym, ony jumystan qýyp jiberýdi uıǵardym: «Dereý qarańdy batyr! Tabanyńdy jaltyrat! Bul mańǵa jýýshy bolma» dedim.

Ol esikten shyǵyp úlgirer-úlgirmeste meniń orynbasarym men ekinshi dırektor kirip keldi de, ekeýi eki jaǵymnan sarnap qoıa berdi. Biri bastap, ekinshisi qostap: «Ápendi qalqam, sizdiń isińiz, árıne, durys... Biraq, jańaǵy kisi — bizdiń mekememizdiń ardageri... Ápendi qalqam, siz, árıne, bilgirsiz, biraq jańaǵy kýrerdi jumystan shyǵarýǵa bolmaıdy... Biz — sizdiń jasy úlken aǵalaryńyzbyz, ne aıtsaq ta, sizdiń ózińiz úshin aıtamyz...» deıdi. Olar ketip edi, basqalary jetip keldi. Ol kelgenderdiń de aıtarlary sol. Biriniń izimen biri kelip, biriniń sózin biri qaıtalap, meni qaqpaqyldap-aq baqty... Kýrerdi jumystan qýyp shyqsam, — qulaǵymnan qańqý ketpesin, mıymnan shanshý ketpesin uqtym. Sonsoń ony basqa bir jumysqa aýystyrdym. Sol-aq eken, bári ulardaı shýlap shyǵa keldi: «Ondaı tájirıbeli adamdy mańaıyńnan nege qýasyń, óz ornyn ózine ber!» dep qasarysyp otyryp aldy, — kónbeske sharam qalmady.

Bir kúni kabınette jumysbasty bop otyr edim, ol jambastap taǵy keldi. «Ápendi qalqam, ruqsat etińiz... Siz maǵan renjı kórmeńiz... burynǵy dırektor maǵan sizdi óz ulyńdaı kórgeısiń degen soń... Siz bárimizdiń qyzmetimizdi jalǵyz ózińiz atqarmaqshysyz. Ápendi qalqam, onyńyz jaramaıdy... Basqalar da istesin...» dedi. Áreń shydap otyrdym. Mysqylmen kúle qaraımyn. «Jaraıdy, eskeremin...»dedim.

Erteńinde jylmıyp taǵy keldi. «Ápendi qalqam, joqtan ózgeni syltaýratyp kelgenniń bárin nege qabyldaı beresiz? Ondaı ońaı olja, mol qalja qylyǵyńyz ózińizdiń de, sizdiń myna mekemeńizdiń de bedelin túsiredi. Bul jurt qajet sharýanyń op-ońaı sheshile salmaıtynyn uǵýǵa tıis... Meniń muny tek sizdiń abyroıyńyz úshin aıtyp otyrǵanym allaǵa aıan... Qazir men bylaı qaldym, menimen eshkim sanaspaıtyn boldy. Menen jón suraýdy qoıdy. Basa-kóktep týra sizdiń qasyńyzdan bir-aq shyǵady...» deıdi.

Onyń erteńinde kelip aıtqan aqyl-keńesi — óz aldyna bir jatqan ósıet: aldyn ala kelip tizimge jazylmaǵandardy qabyldamaý kerek eken, jazylǵandardyń ózin ol aptada qabyldamaı, qazir jumys bastymyn dep, kelesi bir aptada ǵana qabyldaý kerek eken; ıaǵnı, mende sharýasy barlar maǵan deıin .shveısarlardan, kýrerlerden, bólim qyzmetkerlerinen, bólim meńgerýshilerinen, barlyq úsh dırektordan jón suraýǵa, solardyń aldarynda jalynyp-jalpaıyp biraz júrýge tıis kórinedi. «Eger óıtpeseń, ápendi qalqam, seniń qunyń besh-aq tıyn. Bas dırektor susty bolýy kerek, onyń kabınetine jetý qyl kópirden ótkenmen birdeı bolýy kerek!..» dedi Abdolla.

Aǵabeı, siz onyń sóz astaryn ańǵardyńyz ba? Olardyń eshqaısysy bir ǵana jalaqymen jan saqtap júrgen joq. Jańaǵydaı joldarmen mal taýyp, quryqqa syryq jalǵap dándegen. Men óıtemin, men búıtemin dep para alyp, birdiń ornyna eki alyp, tegin tabysqa kenelgen.. Al men kelgen kúnnen bastap ondaı kóldeneń kiristen qaǵyldy ǵoı.

Sóıtip, qazir meniń qaqpanǵa túsken qasqyrdaı arpalysyp júrip jatqan jaıym bar, al bala-shaǵam kúni boıy páter izdep sendelip júr. Aıyna alty júz tóleýge bolatyn bir táp-táýir páter tapqan eken, páter ıesi bir jyldyń aqysyn qolma-qol ber dep qasarysyp qalypty. Áıelim maǵan: «Úı ıesi seniń mekemeńde isteıtin kórinedi. Sóılesip kórshi, múmkin qasarysqanyn qoıar» dedi. «Ol kim eken?» deımin. «Dırektorlardyń biri sıaqty, aty — Abdýsálem beı» deıdi. Qansha oılansam da, ondaı atty estimegen bop shyqtym.

Jeksenbi kúni tańerteń áıelimiz ekeýimiz páterdi kórýge attandyń. Úsh qabatty úlken úı eken, kirip ıesin izdedik, shaqyryp berdi. Úı ıesi kim eken deısiz be? Ol — meniń kýrerim, baıaǵy Abdolla aǵamyz!

Túsindińiz be, aǵabeı? Men qolaıly páter taba almaı qor bolyp júrmin, al meniń kýrerim han saraıyndaı úıde turady. Ol qysylyp-qymtyrylǵan joq: «Ápendi qalqam, men sizdi óz ulymdaı kóretin bolamyn dep burynǵy bastyǵyma ýádemdi bergenmin, sondyqtan páteraqynyń bir jylǵysyn emes, jarty jylǵysyn ǵana ala turaıyn» dedi. Onysynan buryn áıelimniń kózinshe «qalqam» degeni shymbaıyma batyp ketti. Biraq, men aýzymdy ashyp úlgirgenshe: «Eger kóńilińiz qalasa, men suraǵan jyldyń páteraqyny siz bir-aq aıda tabasyz!» dedi ol. «Qaıtip?» deımin. «Qyzmette kim kóringendi qabyldaı bermeseńiz boldy emes pe. Biz sıaqty kýrerler men kúzetshilerge de maılyq-shaılyq nápaqa kerek...» deıdi.

Sonymen, biz sopıyp qaıttyq... Hal-ahýal osy, aǵabeı.

Munda kelgenime jaqynda eki aı tolady. Bytysqan jumysty qaıtip ońdap alarymdy bilmeı mıym aınalyp júrmin. Mynalar dizelerin ajyratar emes. Bylyqtarynyń tym qurysa bireýin asha alsam, — bulardyń barlyq qupıasyn jipke tizip, aıparadaı eter edim! Sony sezedi de, meniń tóńiregime erteńdi-kesh tor quryp, maǵan eshkimdi qatystyrmaıdy. Torlaryn tas-talqan etpek te boldym. Keńseniń birinshi qabatynda anyqtama búrosyn da ashtym, biraq, olar eshkim kórmesin dep onyń jarnamasyn tumshalap búrkep tastaıdy.

Sizdiń aldyńyzdan ózim shyqqan sebebim osy, áıtpese siz meni kóre almaıtyn da edińiz. İzdep kelgender meniń kabınetime jarty aıda áreń jetetin kórinedi.

— Al endi qaıtpekshisiń? — dedim Shetinge, áńgimesin tyńdap bolǵan soń.

— Ankaraǵa baryp, mınıstrmen aqyldassam deımin. Ol da jańada ǵana taǵaıyndalypty. Men onymen tanyspyn, keremet jaqsy kisi. Bar-joq kórip-bilgenimdi aıtyp berem.

— Durys delik, sonda ol saǵan ne kómek kórsetedi?

— Árıne, ol mundaǵylardyń bárin aýystyra almaıdy. Al aýystyrmaıynsha jaǵdaı da túzelmeıdi. Tym bolmasa úshten birin aýystyryp berse, jarar-aq edi.

— Endeshe, alla jolyńdy ońǵarsyn!..

Shetinmen kóńilim kúpti bolyp qoshtastym.

Birneshe aıdan keıin men Shetinniń otstavkaǵa shyqqanyn estidim. Sodan birazdan soń ekeýmiz kemede jolǵastyq. Júzi synyń eken. Otstavkaǵa shyqqan sebebin suraǵanymda ol bylaı dedi:

— Men mınıstrge bardym da, mekememdegi jaǵdaıdy jasyrmaı baıandap berdim. «Men bárin bilip otyrmyn, dedi ol, jaǵdaıdy ońdaýdyń bir ǵana joly — barlyǵyn oryndarynan alý kerek!.. Seniń mekemeńdegilerdi ǵana emes, mınıstrliktegilerdiń bárin qýý kerek. Jaqsy, barlyǵyn qýaıyń, biraq, olardyń oryndaryna kimderdi qoıamyz?.. Iaǵnı, bulaı isteýge bolmaıdy, oǵan bizdiń shamamyz jetpeıdi». — «Sonda ne isteýimiz kerek?» deımin. Mınıstr aıtady: «Ne otstavkaǵa ketýimiz kerek, ne shydaýymyz kerek» deıdi. Úsh aıdan keıin men otstavkaǵa ketip tynysh taptym.

— Al mınıstr she?

— Ol otyr ázirshe. Onyń ornyna bireýdi taǵaıyndaıdy eken dep estidim jýyqta. Gazetterden úkimet daǵdarysy týraly jazylǵandardy oqyǵan shyǵarsyz?

— Mınıstrliktiń barlyq qyzmetkerlerin aýystyrǵannan, árıne, mınıstrdi aýystyra salǵan áldeqaıda ońaı ǵoı.

— Bylyqtyń kózi, aǵabeı, bir ǵana mınıstrlikte emes-aý!..

— Óziń qazir qaıdasyń, ne istep júrsiń?

— Ózim qazir... jumyssyz júrmin...

Sol joldan soń men Shetindi kepke deıin kórgen joqpyn. Ol saıasatpen shuǵyldanyp júr dep estidim, gazetterden aty-jónin kórip qalatyn boldym. Aqyrynda ol belgili qaıratker bop shyqty, mınıstr boldy. Tek bir kezde ózi bas dırektor bolǵan mınıstrlikti emes, basqa bireýin basqardy. Men onysyna qatty ókindim. Baıaǵy óz mınıstrligine barsa ǵoı, jaǵdaıdy myqtap turyp túzetip alar edi... Sonda da bolsa men onyń óskenine shynaıy qýandym. Mınıstrliktegi jaǵdaıdy myqtaı almasa da, óz qaltasyn myqtap aldy.

Gazetten onyń taǵaıyndalǵany týraly habardy oqı salysymen oǵan: «Ápendi qalqam, quttyqtaımyn!» dep telegramma soqtym. Ol maǵan jaýap hat jazyp, Ankaraǵa kelińiz dep shaqyrypty. Bardym. Ol meni dereý óz qol astyna qyzmetke aldy.

Eńbekaqym onsha kóp emes, aıyna bir myń segiz júz lır ǵana alamyn. Qyzmette tańerteńnen túske deıin ǵana bolamyn. Múlde barmaı qoısam da, meni kerek qylyp izdeıtin eshkim joq. Úıde ony-muny bir tyǵyz sharýam bop qalǵanda bolmasa, qyzmetke kúnde baryp júrýge tyrysamyn.

Kúni boıy úıde otyrsań, ishiń pysyp ólersiń!..

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---