InfoHub Logo

Qara joldyń qań ústinde eki kisi qyrǵyn tóbeles salyp júr, bireýi mylqaý sıaqty, ekinshisi jer-kókti kúńirentip barqyrap júr. Halyq ekeýin qaýmalap alǵan. Áldekim turyp:

— Tóbelestiń kórki — aıqaı. Keńirdegiń qyp-qyzyl et bop ketkenshe aıqaılaý kerek... — dedi.

Tóbelestiń búge-shigesin túgel biletin bul kim dep oǵan qarap edim, — shynashaqtaı ǵana shıdıgen bireý eken.

— Men bilem ǵoı, — dep qoıdy ol.

Ekeýmiz tóbeleskenderdi qaýmalaǵandardyń qalyń ortasynan jyrylyp qatar shyqtyq. Ol sóz bastady:

— Qıyrdaǵy qalashyqta jumys istep júrgen kezimde bir jyly demalysymdy Stambýlda ótkizdim. Bir jylda óıtip-búıtip eki myń teńgeden astam aqsha jınap alǵanmyn. Demalysym bite bergende bir bıkeshpen tanystym. Ony aldap-sýlap, sylap-sıpap júrýge ýaqytym qalmaǵandyqtan: «Maǵan tıesiń be?» dedim tótesinen. Onyń jaýaby da kelte boldy: Janym-aý, meniń ańsaǵan armanym ózińsiń ǵoı!» dep moınyma asyla ketti.

On eki múshesi saý ma, joq pa, jaqsylap kórip alaıyn degen oımen ony jaǵajaıǵa jetektep alyp bardym. Ekeýmiz qatar turǵan eki kúrkeshikke kirdik. Men sheshinip shyqtym, al qyz shyǵar emes. Ary tostym, beri tostym, sonsoń kúrkeshigine bardym, — qyz joq. Basqa kúrkeshikterdi de súzip shyqtym, — qalyńdyǵym da, aqsham da ushty-kúıli joq! Jyn ba, shaıtan ba?! Á, quryp qal, dep qoldy bir-aq siltedim. Olardy izdeımin dep júrip kún ótkizip alsam, meni jumystan shyǵarady da tastaıdy.

Janymda qalǵan aqsham jarty jolyma ǵana jetti. Amal ne, bir beıtanys stansıada túsip qaldym. Asqazanym án salyp tur, qaltada qara baqyr da joq. Úıge jetý úshin endi eki kún jaıaý júrýim kerek. Ne isteımin? Ne isteýshi edim, qalashyqty betke alyp jolǵa shyqtym. Júrip kelemin. Jol taýsylar emes. Aspan aınalyp jerge túskendeı ystyq. Aryp-ashyp, aıaǵymdy áreń basyp kele jatyrmyn, kózim buldyraı bastady. Aınalam — qý dala, qaraıǵan buta da joq. Ashtyq pen shól qatar dińkeletti.

İlbip kelemin. Aldyńǵy jaqta álde almurt, álde alma aǵashy sıaqty birdeńe qaraıady. «Neniń aǵashy bolsa da meıli, eń quryǵanda japyraǵyn talǵasam da, qaıda jatyr» deımin. Oǵan deıingi júz qadamdaı jer maǵan júz kılometrden de alys tárizdendi. Álde zamanda aǵashqa jetsem, — qara órik eken. Kúnge kúıip-kúıip qur súıegi ǵana qalǵan dersiń. Lezde sypyryp-sıyryp soǵyp aldym. Aǵashtyń janynda bastaý da bar eken. Sýy qyshqyltym bolsa da shólim qanǵansha ishtim. Qudaıdyń bergenine shúkir dep taǵy da jolǵa tústim. Jarty saǵattan soń bir aýylǵa jettim.

Fontany bar kofehana janynda birneshe shal otyr eken. Olardyń bireýi maǵan jyly qarap: «Jol bolsyn, jolaýshym! Burylyp móp-móldir salqyn sý ishpeısiń be?» dedi. «Raqmet, jańa ǵana jolda bastaýdan iship aldym». Shal maǵan kádimgideı tańdana qarady: «Bastaýdan ba? Nemene, asqazanyń aýrýshy ma edi? Ol — shıpaly sý, asqazandy jaqsy tazartady. Onyń kúshtiligi sonshama, artyńa tyǵyn tyǵyp qoısań da bir-aq ytqytady!»

Ol aýzyn jaýyp úlgirgenshe meniń ishim burap ala jóneldi. «Alla!» deýge ǵana mursham kelip, shalbarymnyń túımesin aǵyta-maǵyta, butanyń arasyna qoıyp kettim.

Aıtyp-aıtpaı ne kerek, aýyldan ótip bolǵansha, odan keıin de ár on-on bes mınýt saıyn tura júgirýden kóz ashpadym.

Aıaǵymdy súırete basyp ilbip kelemin. Bir qyrqaǵa shyǵyp edim, arǵy astynda taǵy bir aýyl kórindi. Ortasyndaǵy alańqaıda jypyrlaǵan halyń. Zýrna úni estiledi. Bir kezde jurt maǵan qaraı lap qoıdy. Men qaı butanyń túbine júgirsem eken dep turǵanmyn. Jurt meni qaýmalap alyp: «Qurmetti chempıon! Qosh keldiń! Chempıon!.. Palýan!» — dep daýryǵa aıqaılasyp, meni qolpashtap ala jóneldi.

Aýylǵa kire bere ishim taǵy burap kep qaldy. Shydatar emes! «Ǵafý etińizder!» — dedim de, ishimdi qushaqtap alyp, meshittiń aýlasyna súńgip kettim...

Aýyl halqy alańǵa lyq tolǵan. Aıańdap aýladan men de shyqtym. Eki kisi meni qoshemetpen qarsy alyp: «Bas palýanǵa taıynsha beriledi!» dep habarlady.

Men ań-tańmyn. Alań shetinde oshań asylyp, et pisirilip jatyr. Silekeıim shubyra bastady.

«Batyr, qashan bastaımyz?» — «Nemene, senderdiń salttaryń ba bul? Aýyldaryńa kelgenderdiń bári kúresýge tıis pe?» — «Mazaqtaǵyń keledi, á, chempıon? Seni búgin biz shaqyrdyq emes pe?»

«O, táńirim-aı! Mynaý pále boldy-aý! Chempıon emespin desem, aýzym appaq bolǵaly tur! Kúresip baıqaıyn: ne jyǵarmyn, ne jyǵylarmyn... Biraz jaǵalasyp kóreıin, shataqqa aınalyp bara jatsa — shalqalap jata qalarmyn. Tamaqqa toıǵyzsa, boldy!..»

«Óı, meniń kıimim joq qoı...» dep eptep buldanǵym keldi. Úlgermedim, — ishimdi basyp taǵy tura bezdim...

Qaıtyp kelip qarasam, — unaǵanyn kısin dep palýannyń kıimderin úıip qoıypty. Al ettiń ıisi ańqyp-aq tur...

«Chempıon túzge nege júgire beredi?» — dep kúbirledi áldekim. «Ústine maı jaǵyp júrgen shyǵar...»,. «Osy da palýan ba? Inelikteı ımıgen birdeńe...», «Qulaǵynan kóterip turǵyzǵandaı ǵoı?», «Sıqynda neń bar! Jigittiń qudireti betinde emes, bileginde», «Keıbireý toqpaqtaı bolyp-aq túıeni kóterip ketedi!..»

Palýan kıimderiniń bireýin kıip kórip edim, — men sıaqtynyń onyna birden syıyp ketkendeı eken. Basqasy da keń boldy, áıtsede bireýin ıyǵyma ile saldym.

Baraban dúńkildep, zýrna sarnap qoıa berdi. Meniń básekelesim de paıda boldy: tóbesimen kók tiregen dáýdiń ózi. Men onyń bir sanyndaı ǵanamyn.

Palýandardyń kúreskenderin áldeneshe ret kórgenim bar, olar qaharlana aıqaılap kúsh shaqyryp, básekelesterin de aıdyndyryp baǵatyn. Maǵan da sóıtkennen basqa ne qaldy endi? Túrimdi túnertip, sanymdy sabalap, bar pármenimmen aqyryp kep qalyp edim — asqazanym aýzymnan atqyp kete jazdady. Básekelesim selk ete tústi. Sony baıqadym da, búrip tastardaı bop shúıildim. Anaý sheginshekteı bastady. Birazǵa deıin sóıtip alańdy kezip ańdysyp júrdik.

«Saqtan!» — dep qaharlana taǵy bir aıqaılap, sanymdy taǵy sabalap qoıdym.

«Oıbaı-aý, anany qara, bizdiń palýan chempıonǵa betteı almaı, seniń tazy ıtińshe taısaqtap júr!» — «Óıtpegende she! Anaý bir ustasa, súıegińdi kúl qylar!» — «Qolyna, qolyna qarańdar! Ońdyratyn túri joq!...»

Men básekelesime: «Meniń aıqaıymnan seskenbeı-aq qoı, sen ustaı alsań boldy, — men ózim-aq jata ketemin. Senimen ustasyp óle almaı júrgem joq...» dep sybyrlaýǵa tyrysamyn. Al ol qashqalaqtap jolatpaıdy. «Saqtan!» — dep baq ete túsip edim, básekelesimniń óńi qup-qý bolyp ketti. Sol sátte ańdamaı onymen soǵylysyp qalǵanym ǵoı, — súıegim týra shashylyp túse jazdady. Áıtsede, «Dostym, beri qarashy...» — dep sybyrlap úlgirdim.

Al ol bolsa, qaradaı qalsh-qalsh etip: «Qurmetti chempıon... Táńir tileýińdi bersin, meni aýylymnyń aldynda masqaralaı kórmeshi... Seniń dańqyńa qanyqpyn... Meni mertiktirip tastap júrme... Saǵan shamam jetpeıtinin bilem... aýyldaǵy palýan men bolǵan soń, qaıteıin, meni bolmaı shyǵarǵandary...» — dep kúbirlep tur.

Soǵylysyp qalǵanymda ishim solq ete túsip edi, sodan bolar, taǵy buraı bastady. «Tez jata qalsańshy, — dep sybyrladym palýanǵa. Sonsoń qaharlana aıqaılap: — Qurısyń!.. Saqtan!...» — dedim. Ol sylq etip jata ketti, men ústine qulap tústim, sol sátte ishim de áketti deısiń, — meshittiń aýlasyna kirgenshe áreń shydadym...

Aýladan álde zamanda shyqtym. Álsiregendikten aıaǵymdy áreń basamyn. Básekelesim ıilip kelip meniń qolymdy súıdi. Bireý móńiretip taıynsha jetektep keledi. Bireý aýzyma ishimdik tosty. İshimdikti qaǵyp salyp edim, boıym jeńildep júre berdi. Qazan-oshaq jaqqa kóz júgirttim...

Biz toı dastarqany basyna tize búge bergenimizde baıaǵy qyrqaǵa salt atty bireý shyǵa keldi. Jeldirtip jetip te úlgirdi: adam emes — quddy dáý!

«Kúresti qoıa turyp qaryndy toltyryp alaıyq degensińder me?» — «Kúres aıaqtalǵaly qashan! » — «Aıaqtalǵany qalaı? Meni shaqyrǵan sender emessińder me! Men — chempıon Júsip Aqkópirımin!

İshim qylp etti. «Ǵafý etińizder, men qazir...»

Jańa ǵana qolymdy súıgen básekelesim endi meni bas salyp, tyrań etkizip týlaqsha laqtyrdy. Sonsoń...

Sonsoń meni laqsha súıretti, dopsha tepkiledi... Men ishimdi basyp álekpin; bir mınýtqa jiberińdershi dep jalynamyn. Bir ýaqta sytylyp shyqtym-aq, biraq meshitke jete almaı qor boldym...

Meniń: tóbeles kórki — aıqaı, keńirdegińdi aıamaı aıqaılap, qarsylasyńdy shoshytyp al degenimniń sebebi osy... Al eger aıqaıyńnan dáneńe shyqpaıdy eken, onda otyrǵan butańnyń túbinde otyr, tyrp etpe!..

Orysshadan aýdarǵan ǴABBAS QABYSHEV

---