InfoHub Logo

 

Balaǵa baıqap sóıleseń,
Aqylyńa kóner,
Baıqamaı shaıqap sóıleseń,
Kórseter bir «óner».

Bala ózin jaqsy kórgendi, ózimen oınaǵandy, sóıleskendi, kóńil bólgendi qalaıdy. Bul nárselerge asa qajettiligi bar. Bala ózine salqyn, qabaǵyn túıip, dóreki jáne qatty mámilede bolǵan úlkenderdiń ony jaqsy kórmeıtinin oılaıdy jáne kúızeliske ushyraıdy.

Balalarǵa tek nasıhat aıtýdyń kóp jaǵdaılarda áseri bolmaıdy. Máselen on ret oǵan “Tamaqtan buryn qolyńdy jý” dep aıtýdyń ornyna bir ret “Káne ekeýmiz birge qoldarymyzdy jýaıyq!” dep birge isteý odan da áserli bolyp tabylady. Oǵan bir nárseni iste degennen keıin, ol nárseni istep-istemegenin qadaǵalaý kerek. Bul qadaǵalaý onyń budan keıin de aıtylǵan nárseni oryndaýy úshin qajet. Onyń qolynan kelmeıtin nemese istemeıtini málim bolǵan nárselerdi aıtpaý kerek. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda istep júrgen qarapaıym nárselerdi de istemeıtin bolady.

Shaınap bergen as bolmas

Qazirgi tańda jasalyp jatqan qatelerdiń biri jetkinshek balalarymyzǵa jasalyp jatqan mámile. Bárinen buryn balalarǵa óz aıaǵyna turýdy úıretýde osaldyq tanytýdamyz. Kóp otbasylar biz kóp qıynshylyq kórdik, balamyz tarshylyq kórmesin, osylar úshin taýyp jatyr emespiz be degen sıaqty jeleýlermen balasy ne qalasa alyp berýde, aıtqanynyń bárin oryndaýda, shamadan tys qorǵashtaýda jáne eńbekke baýlýda osaldyq tanytýda. 

Sanalyq turǵydan da, psıhologıalyq turǵydan da balaǵa ár qalaǵanyn alyp berý, eńbeksiz, mashaqatsyz ómirge daǵdylandyrý oǵan jaqsylyq emes jamandyq etý bolyp tabylady. Búginniń erteńi de baryn umytpaýymyz kerek. Erteńgi ál-aýqat basqa bolýy múmkin. Ál-aýqat azaımaǵanymen de «shaınap bergen as bolmas» degen danalyq sóz bar. Dúnıeniń myń san-túrli qyry bar. Máselen jegeni aldynda jemegeni artynda, lúks kólik, qymbat kıim, ıaǵnı molshylyqqa, daıynǵa daǵdylanǵan bala, joqtyqqa tap bolǵanda, óz basynsha ómir súrý qajet kezde ne isteıdi. Jumys taba ala ma? Tapsa da burynǵy ómir saltyn jalǵastyratyndaı tabysy bola ma?.. Osy sekildi sebepterge baılanysty balanyń ár qalaǵan nársesin alyp berý jáne tek qana sándi, saltanatty ómir súrýin qamtamasyz etý, eńbeksizdikke ádettendirý durys emes. Óıtkeni bala óskende de ár qalaǵanyna qol jetkize alatynyn oılap, oǵan umtyla beretin bolady, al bul júzege aspaı qalǵan kezde, qıanatqa moıyn burýy, ómirge renjip, qıaldary qırap eshkimdi tyńdamaıtyn qulaqsyz qyrsyqqa, buzaqyǵa aınalýy múmkin.

Bala jáne ótirik

Balalaryńyzǵa eshqashan, qaljyńdap bolsa da ótirik aıtpańdar. Ótirik aıtqanyńyzdy túsingen bala muny qalypty nársedeı qabyldap, ol da ótirik aıta bastaıdy. Balańyz tártipti, júıeli ómirdi sizden úırenedi. Oıynshyqtaryn ornyna qoıýdy, kıimderin kóterýdi úıretýińiz kerek. Biraq aıqaılap uryspastan muny oıyn haline keltirip atqarý kerek. 

Balalar kóbinese buzyqshylyq jasaǵanda ótirik aıtady. Aıtqan árbir sózine dereý sene salý da balany ótirikshilikke daǵdylandyrady. Bala ótirik aıtýmen máseleniń jabylatynyn, ata-ananyń sol másele jaıly kóp suramaıtynyn bilse, buzyqshylyǵyn jalǵastyra beretin bolady, ári sózderiniń arasyna da kóp ótirikterdi qosatyn bolady. Balany urý durys emes. Bala taıaq jeýden qorqady, biraq isteıtin qylyǵyn jasyryn jasaı bastaıdy. Munyń saldarynda bala qıyndyqtan ótirik aıtyp shyǵýǵa, aldaýǵa ádettenedi. Kóp ótirik aıtýdy ádettenip ósken balalar keıingi kezeńderde óz ótirigine ózi de senetin bolady, senimsiz tulǵa retinde qabyldanady, elge masqara bolady.

Balany kishkentaı kezinen bastap adaldyqqa daǵdylandyrý kerek. Ózgeniń mal-múlkin tartyp alýdy, ótirik aıtýdy, jaman, jıirkenishti qylyp túsindirý kerek. Osyndaı tárbıemen ósirip, balıǵat jasyna tolǵanda bul ádepterdiń erekshelikterin, mańyzdylyqtaryn úıretý kerek.

Qorqynysh kınolary

Qorqynysh jáne zulymdyqqa negizdelgen kınolar balalardy agressıvti bolýǵa, keleńsiz qylyqtarǵa baǵyttaıdy. Mundaı kınolardy balalardyń kórýi rýh saýlyǵy turǵysynan da óte zıandy. Qorqynysh pen zorlyq-zombylyqqa negizdelgen kınolar mektepke deıingi balalardyń qıal kúshin shekten tys azyqtaıdy. 3-6 jas aralyǵyndaǵy balalar úshin bulardyń shyndyq emes ekendigin túsinýi qıyn bolady. Máselen sýpermen fılmin kórgen bala óziniń de kınodaǵydaı usha alatynyn oılap, kınoda kórgen ádetten tys áreketterge qol urýy múmkin.   

Azdaǵan keńes

- Balalaryńyzdan qaıǵylaryńyzdy, dertterińizdi jasyryńyzdar.

- Balany januıadan bireý ursyp, sógip jatqanda, bul urysqany ádiletsizdik bolsa da, januıadaǵy basqalary balany jaqtamaýy kerek.

- Olardyń janynda árqashan jaıdarly, kúlimdegen, jarqyn júzdi bolyńyz! Jabyrqaýly, muńdy adamdardyń janynda balalar qatty áserlenedi.

- Balalaryńyzdy ózgelerdiń janynda uryspańyz! Kishkentaılardyń da namysy, renjıtin ózderine tán kóńilderi bar.

- Balalaryńyzǵa jasaǵan qatelikterin moıyndaýdy úıretińiz. Kemshilikterin bilýi jáne ony jasamaýǵa tyrysýy, ómirde jetistikke jetý - syrlarynyń biri.

- Batyl minezdi bolýyńyz balany kóptegen jaman áreketterden saqtaıdy.

- Balalardy eshqashan ótirikshilikpen aıyptamaý kerek.

- Balalaryńyzdy bir-birinen eshqashan bólektemeńiz.

- Balalardyń tákapparlanýyna eshqashan kóz jumbaý kerek.

- Balalarǵa ótkinshi emes, turaqty tárbıe berýge tyrysý kerek.

- Balalardyń kóńildi jáne qýanyshty bolýlaryna tyrysý kerek.

---