InfoHub Logo

Tórt perdeli bes sýretti pesa

QATYNASÝSHYLAR:

Sergeı Stepanovıch Bogdanov — aýdandyq partıa komıtetiniń sekretary.
Aıdos — Teńiz qurylysynyń bas ınjeneri.
Janar — onyń áıeli, kolhoz predsedatel.
Aleksandr Petrovıch Kremlev — hırýrg.
Dáýren — kolhozda partıa uıymynyń sekretary.
Gýlpan — jas dáriger.
Májel — Aıdostyń dosy, teńiz qurylysynyń bastyǵy.
Balqıa — Aıdostyń qaryndasy, jas dáriger.
Taýsoǵar — kolhoz ustasy.
Rabıǵa — Aıdostyń sheshesi.
Janyl — Májeldiń áıeli.
Qoqym — Aıdostyń aǵaıyny, kolhoz esepshisi, keıinnen brıgadır.

BİRİNSHİ PERDE

Birinshi sýret

Aýdandyq partıa komıteti sekretarynyń kabıneti. Perde ashylǵanda Bogdanov Barsakelmestiń qabyrǵadaǵy kartasyna shattana qarap, onyń ár jerine belgi qoıyp tur. Qasynda kómekshisi. Karta ashyq jatqan kitaptyń betine uqsas eki bet. Bir beti aqtańdaq. Tek alystan aǵyp kelip, orta tusyna jete bere qurıtyn Kúrkildek ózeni jatyr. Ol ózenniń shólge jete bergen jerinde «Kishi Aıdarly», birer jerinde «Úlken Aıdarly» degen sóz bar. Onyń joǵarǵy tusynda «búgingi» delingen betinde «Barsakelmes» shóli 200 OOO sharshy kılometr» degen jazý bar. Ekinshi bóliginiń joǵary tusynda «erteń» degen jazý bar. Bul bette shalqyǵan teńizdiń, ol teńizdiń jaǵasyna salynǵan sáýletti qalanyń, jasyl orman jamylyp jaınaǵan dalanyń sýreti bar. Teńizdiń jan-jaǵynan bes tarmaqty juldyz sekildenip alysqa tartylǵan bes úlken kanal bar.

Bogdanov. Qarashy, dostym! Ǵasyrlar boıy sarǵaıyp jatqan cap dalamyzdyń da jaınaǵaly turǵanyn.. Bul naǵyz ǵajaıyp emes pe, á?!

Kómekshi, Sergeı Stepanovıch, tabıǵatty mundaı ózgertken ǵajapty kári tarıh bile me eken, sirá?

Bogdanov. Ol kári baıǵus kórmegen soń, qaıdan bilsin! Bizdiń jıyrmasynshy ǵasyrdyń talaı keremetterine aldaǵy ǵasyrlarda bas ıer.

Kómekshi. Al, osy teńizdiń proektisin jasaýshy kim?

Bogdanov. Ol - Otan úshin qurban bolǵan Aıdos Baısalov deıtin ınjener, umytpa atyn, saqta janyńda. Ondaı adamdardy júrekte máńgi saqtaý - bizderge qaryz.

Kómekshi (terezeden syrtqa qarap), Aıbasova da keledi.

Bogdanov. Jiber tez! (Kómekshi ketedi. Azdan soń Janar keledi.)

Janar. Ruqsat pa eken?

Bogdanov. A, «Jeńis» kolhozynyń jeńimpazy, kel, kel!

Janar (qol alysyp). Salamatsyz ba? Siz mundaı sózderdi úlken mindet artar kezde ǵana aıtýshy edińiz...

Bogdanov. Qoryqpa, men bul sapar jańa jeńisińmen quttyqtaımyn.

Janar. Jana jeńis?

Bogdanov. Iá! Aıdos Baısalovtyń proektisin saqtaı bilip, partıanyń qolyna der kezinde tapsyrǵanyń úshin raqmet aıtamyn.

Janar (qýanyshty). Ne deısiz? Álde Aıdostyń proektisi bekitildi me?

Bogdanov. Baqytjan Shalqarovıchtyń uıǵarýy boıynsha, úkimet basqalardyń proektisin qabyldamaı, Aıdosyńyzdyń proektisin qabyldady.

Janar. Múmkin be? (Shattyqpen umtyla bere, qaıta toqtap.) Onda Elemesov joldastardyń qazirgi júrgizip jatqan daıyndyǵynyń oǵan sáıkes kelmeıtini qalaı? Olar kól jasaımyz dep, jumysshylar sý ishetin qudyq qazyp jatyr ǵoı.

Bogdanov. Ol - aldaǵyny kóre almaýdyń álegi. Otyr... Nazarov qaıda?

Janar. Qazir keledi. (Otyryp.) Ǵajap eken! Men ol proektini Baqytjan aǵaıǵa jiberýin jibersem de, dál mundaı bolaryn kútken emes edim. Tipti, sener - senbesimdi de bilmeı otyrmyn.

Bogdanov. Nege senbeısiń?

Janar. Aıdos bul teńizdi salý úshin kemi elý myń adam men eki jyl ýaqyt kerek deýshi edi. Oǵan qazir kúsh jetpeıdi ǵoı.

Bogdanov. Bizdiń kúshimiz qazir bárine de jetedi. Onan da sen Nazarov kelgenshe, óz jaıyńmen tanystyra otyr.

Janar. Jaıymyz jaman emes.

Bogdanov. Kolhozyńnyń jaıy jaqsy ekenin bilemin. Surap otyrǵanym - óz jaıyń.

Janar. Sergeı Stepanovıch, meniń jaıym ózińizge de belgili ǵoı. Ony nesine suradyńyz?

Bogdanov. (kúlimsirep). Sendeı aqyldy, sendeı kerikti qyzdyń eńsesi sońǵy kezde ne sebepti túsip júrgeni maǵan belgili emes.

Janar. Sergeı Stepanovıch! Osyndaı baqytty ómirde otyryp, úlken armanda bolýdyń jeńil emes ekeni kimge bolsa da belgili emes pe?

Bogdanov. Nege armanda bolasyń?

Janar. Enem baıǵus balasynan áli kúder úzgen joq. Nendeı aýyrlyq kórsem de, ony renjitkim kelmeıdi. Ar jaǵyn surap qaıtesiz.

Bogdanov. Solaı ma? Onda ol kisi balasynyń qaza bolǵan habaryn kesh estigen eken ǵoı.

Janar. Kesh emes, sol qyryq ekinshi jyly-aq estigen.

Bogdanov (oılanyp). Tórt jyl. Tórt jyldan beri úmitin úzbegen, á? (Az únsiz.) Ol jaǵdaı túsinikti. Eshqandaı kúsh jeńe almaıtyn tabıǵattyń zańyn jeńý de, ana júregin aıaqqa basý da saǵan qıyn ekenin túsinemin. Biraq «úlken armandamyn» degenine túsinbeımin.

Janar. Bizder – birimizdi - birimizden ajal ǵana aıyrady deıtin adamdarmyz. (Kózine jas alady.)

Bogdanov. Onyń - úlken adamgershilik. Biraq, sen sol ajal ǵana aıyrar deıtin adammen aırylysar kúnińniń alys emes ekenin nege jasyrdyń? (Janardyń sóılegisi keledi de, toqtap qalady.) Men saǵan jas ómirińdi óksitip, osylaı júre ber demeımin, óz ómirińdi de óksitpe, aıaýly shesheni de eki óltirme, ol úshin óz keýdeńdegi jańa sáýleni sol ana júregine túsire bil demekpin.

Dáýren (esikten). Ruqsat pa?

Bogdanov. Kel, kel! Biz seni kútýdemiz.

Dáýren (qol alysyp). Salamatsyz ba? Keshikkenime ǵafý etińiz. Dúısen meni bógep qalǵan.

Bogdanov. Sonda sen Shalqarov joldastyń telegrammasymen tanysqan ekensiń ǵoı.

Dáýren. Tanystym.

Bogdanov. Oǵan ne dediń?

Dáýren. Ne deıin, keleshegimizdiń úlken saltanaty bolatyn bul teńizden aıanarymyz joq deýden basqa aıtar sóz bar ma?

Bogdanov. Iá, taısalar kezden ótkenbiz, aldymyzda eki úlken qıyn mindet tur. Endi sonan da taısalmaıyq. Sony da jeńe bileıik, dostar.

Dáýren. Eki túrli?

Bogdanov. Biz bul teńizdi halyqtyń óz kúshimen bir jarym jyl ishinde salyp bitirýge tıispiz. Ol úshin otyz myń adam kerek. Barsakelmesti qubyjyq kóretinder óli de joq emes. Sondaılarǵa úlgi kórsetip, suńqardyń qıaǵy kúıetin shólge otyz myń adamdy bastap barý bizdiń aýdanǵa júktelip otyr. Ol úshin, bizdiń bir kolhoz uran tastap, búkil Qazaqstan kolhozshylaryn jarysqa shaqyrý kerek. Osyǵan qalaısyńdar?

Janar. Ázirmiz.

Bogdanov. Kúshteriń jete me?

Janar. Ábden jetedi.

Bogdanov (Dáýrenge). Buǵan sen ne deısiń?

Dáýren. Ondaı úlken uran tastaý úshin qoıylar sharttyń qandaı ekenin bile almaı otyrmyn.

Bogdanov. Sharttyń eń úlkeni - adam. Ol adamdardyń tek eńbekkúnin ǵana emes, barlyq keregin ózderiń kóteresińder.

Janar. Onda munyńyz óte qıyn eken.

Bogdanov. Ońaı bolsa, bul dalaǵa eń alǵash shabýyl jasaǵan sonaý Aleksandr Makedonskıı de jeńip almas pa edi? Sonan beri talaı ǵasyr «qıyn - qıyn» deýmen kúrsine ótken joq pa? Onan da jeńbeı qoımas saltymyzben jeńer jolyńdy aıt.

Kómekshi (kelip). Májel Elemesov joldas asyǵys jumysym bar dep, kirýge ruqsat surap tur.

Bogdanov. Kelsin de. (Kómekshi ketedi. Bogdanov kartanyń «erteń» delingen bóligin qaǵazben jaýyp qoıady. Ekpindeı basyp, entige sóılep Májel keledi.)

Májel. Shart ta shurt shataq, Sergeı Stepanovıch, prámo úlken shataq... (Kele portfelin aqtara bastaıdy.)

Bogdanov (qolyn usynyp). Aldymen amandasyp alaıyq.

Májel. ǵafý etińiz. (Bogdanovtyń qolyn ustaı alyp.) Meniń esim shyǵyp ketipti...

Bogdanov. Esińiz shyqqandaı ne boldy?

Májel. Men túsken kúıge qazir ózińiz de túsesiz. (Portfelin aqtaryp). Qazir, qazir... Mine, Antonovtan telegramma aldym. Ol qudyq qazý jumysy tezinen toqtalsyn depti. Qudyq qazylmasa, kanal qazylmaıdy. Kanal qazylmasa, sý kelmeıdi. Sý kelmese, kól salynbaıdy. Sonda...

Bogdanov. Toqtańyz, múmkin, Aıdos Baısalovtyń proektisi bekip, kóz emes, tipti teńiz jasalatyn bolar.

Májel. Teńiz degen alystaǵy arman ǵoı. Oǵan, keminde, on jyl kerek. Onyń ústine, Aıdostyń qumǵa sińip jatqan sýdy baılaımyn deýi qısynsyz.

Bogdanov. Qalaısha?

Májel (kartaǵa jetip baryp). Ózińiz mynaǵan qarańyzshy, myna Úlken Aıdarly men Kishi Aıdarlynyń arasy júz elý kılometr. Al, Kúrkildek ózeni Kishi Aıdarlydan óte bere, bizdiń kanal qazamyz dep júrgen myna jerimizge jete bere, qumǵa sińip joq bolady. Soǵan qaraǵanda...

Bogdanov. Toqtańyz. Siz sol qumǵa sińip jatqan sýdyń qaıda ketip jatqanyn bilesiz be?

Májel. Mine, qyzyq, jerdiń astyna ketip jatqanyn ózińiz de bilmeısiz be?

Bogdanov. Men ózimniń emes, sizdiń biletin - bilmeıtinińizdi surap otyrmyn.

Májel (terin súrtip). Ǵafý etińiz, men túsinbeı qaldym.

Bogdanov. Onda óz oıyńyzdy aıta berińiz.

Májel. Meniń oıym: ıá, soǵan qaraǵanda, qumǵa sińip jatqan sýdyń júz elý kılometr jerdegi Aıdarlyǵa deıin aǵyp barýy múmkin emes.

Janar. Eger arnasy soǵan deıin barsa, nege múmkin emes?

Bogdanov. Siz osy mańda qandaı teńiz baryn bilesiz be?

Májel. Bilem. Bir sheti Barsakelmestiń arǵy shetin, ekinshi sheti qum taýynyń astyna ala ornalasqan, kólemi Aral teńizindeı teńiz bar. Biraq, eki júz metr tereńdikte ǵoı.

Dáýren (tańdanyp). Aral teńizindeı?!

Májel. Iá!

Bogdanov. Óte durys. Endi mynany aıtyńyzshy. Sol jer astyndaǵy teńiz osy Kúrkildektiń sýynan paıda bolǵanyn qalaı bilmeısiz?

Májel. Ol áli zerttelip bitpegen talas másele, Sergeı Stepanovıch.

Bogdanov. Onyń eshqandaı talasy joq. Aıdos Baısalovtyń buny sol qum taýyna jibermeı, myna Úlken Aıdarlynyń tusynan baılaımyz deýi - jerin jete zerttegendikten. (Kartasynyń ekinshi bólegin ashyp.) Qarańyz, erteńgi Barsakelmeske qarańyz. Erteńgi kúni bul teńizdiń qamtıtyn jerine qarańyzshy. Anglıa sıaqty bir memleket túgel syıyp ketkendeı emes pe? Sondyqtan, bul teńizge qaraǵanda sizderdiń kólderińiz shalshyq sıaqty mardymsyz birdeńe!

Májel (shimirkenip portfelin jıystyra bastaıdy). Adamnyń basy kishkentaı bolsa da, oǵan jer sharyna syımaıtyn qıal da sıa beredi, Sergeı Stepanovıch, ondaı bos qıalǵa bola bireýdiń jeti jyldan bergi oıyn, eki jyldan bergi eńbegin qorlamańyz.

Bogdanov. Ǵafý etińiz, men shyndyqty ǵana aıtyp turmyn.

Májel. Ondaı shyndyqty bilmeımin. (Kete beredi.)

Bogdanov. Toqtańyz! Sizder erteńnen bastap teńiz salý jumysyna kirisesizder. Soǵan ázirlene berińiz.

Májel. Erteńnen bastap?

Bogdanov. Iá!

Májel. Joq, men ondaı apatqa bara almaspyn.

Bogdanov. Apatyńyz ne?

Májel. Barsakelmestiń talaı jerinde op bar. Ol áli tolyq zerttelgen joq. Eger de teńizimiz bitken kúni bar sýyn sol optyń biri jutyp qoısa, onan aýyr apat bolmas.

Bogdanov. Esińizde bolsyn, partıa men úkimet Aıdostyń proektisin bekitti.

Májel. Colaı ma? (Otyra ketedi.)

Bogdanov. Solaı! (Janarǵa.) Qane, bastyq joldas, sonymen, neshe kisi berýge bel baıladyń?

Janar. Biz kól salý jumysyna bólingen otyz kisimizdi osyǵan berer edik, biraq otyz adamnyń eńbekkúnin eki jyl boıyna qalaı kóteretinimizdi bilmeı otyrmyn.

Bogdanov. Joq, qurmettim, oıyń úlken bolǵanmen, boıyń áli kórinbeı jatyr. Otyz adammen otyz myń adamdy bastaı almaısyń.

Janar. Bir kolhozǵa otyz adam az ba? Qazaqstanda jeti myń kolhoz bar: sonyń árqaısysy bes adamnan jiberse de otyz bes myń adam kelmeı me?

Bogdanov. Kolhozdardyń bári birdeı emes ekenin biletin bolarsyń.

Janap. Bilemin. Alaıda, bes adam jibere almaıtyn bir de bir kolhoz joǵyn jaqsy bilemin.

Dáýren. Búkil respýblıkalyq jarysty bastaý úshin bar múmkindikti jumsaý kerek ekenin oılamaı otyrsyń - aý, Janar.

Bogdanov. Sol múmkindik senderde bar ma?

Dáýren. Bar. Bizder eń kemi seksen adam bere alamyz.

Janap. E, seniń janbaıtyn jáshigińe salyp qoıǵan adamyn, bar ma edi, onda durys.

Dáýren. Biz barlyq otarymyzdy mashınalandyrýǵa jaqyndadyq. Eger de oblystan alatyn mashınalarymyz tez tıse, onda elý otardan elý adam alýǵa bolady. Oǵan kól salýǵa bólingen otyz adamdy qosamyz da, seksen adam beremiz.

Bogdanov. Al, Janar, buǵan qarsy aıtar daýyń bar ma?

Janar. Tipti sonyń bári bola qalǵan kúnniń ózinde seksen kisiniń eńbekkúnin bir jarym jyl boıy kóterý kolhozǵa aýyr, sondyqtan, meniń sol otyz adamnan basqa bererim joq.

Dáýren. Janar! Aıdostyń armanyn júzege asyrý úshin dál seniń aıanatyn ne jóniń bar? Oılanshy!

Janar. Aıdostyń armany - kóptiń armany. Onyń iske asýyn kóksesem - ózim úshin emes, el úshin kóksegenmin. Ekinshiden: partıa men úkimettiń maǵan tapsyrǵany - Aıdostyń proektisi emes, kolhoz jumysy. Sondyqtan da men ol úshin kolhozdyń jumysyn aqsata almaımyn.

Bogdanov. Óz kolhozyń úshin aıanbaısyń ǵoı!

Janar. Aıanbaımyn.

Bogdanov (ornynan turyp). Endeshe, sen shynyńdy aıtshy, kolhozyńnyń qoıyn júz myńǵa jetkizemin dep júrgeniń ras pa?

Janar. Iá! Ras.

Bogdanov. Olaı bolsa, sonsha malǵa jerdi qaıdan tappaqsyń?

Janar. Jerimiz endi kóbeıgeli turǵan joq pa?

Bogdanov. Joq, basqanyń jeri kóbeıse de, senderdiń jerleriń qalpynda qalǵaly tur. Alda turǵan qıynshylyqtyń eń zory sol.

Janar. Qalaısha?

Bogdanov (kartaǵa baryp). Beri qarańdar! Teńizdiń sýy myna Kóktóbeden ári aspaıdy. Ol -senderdiń keleshekte shabyndyq, egindik etemiz dep júrgen myna dala túp-túgel sýsyz qalady degen sóz.

Janar. Ol qalaı? Aıdostyń proektisinde Kóktóbeni qaq jaryp, teńizdiń bir silemin sol dalaǵa shyǵarý da bar edi ǵoı.

Bogdanov. Teńizdiń ol silemi ekinshi kezekke qaldy. Sondyqtan, senderge endi ne on shaqty jylǵa deıin alǵa jyljymaı otyrý kerek, ne osy tóbeni qyzýdyń ústinde talqandaý kerek. Ekiniń biri.

Dáýren. Ózińiz qandaı aqyl beresiz?

Bogdanov. «Barlyq kúshti osy tóbege salyńdar» degennen basqa aıtarym joq.

Janar. Ol bizdiń qoldan kelmeıdi, Sergeı Stepanovıch.

Bogdanov. Ol sizderdiń qoldaryńyzdan keledi, biz kimniń qolynan ne keletinin jaqsy bilemiz. Eger halyqty bastaı bilseńder, tebe túgil asqar taýdy da qoparyp, shalqar teńizdi de qopara alasyńdar!

Shymyldyq

Ekinshi sýret

Janardyń dúnıe jıhazdaryna baı ortalyq bólmesi. Qaq tórde úlken terras, terrastan sheshek atyp, jaınap turǵan alýan túrli jemis aǵashtary kórinedi. Biraq bul sáýlet úı aınalasynan áli uzap kete almaǵan. Alysta sozylyp jatqan shól dala. Perde ashylǵanda Jańyl tyrnaǵyn boıap, Dıvanda ándetip jatyr.

JAŃYL

Jaz bolsa - eı, jerdiń júzi jaınap turǵan.

Birdeńe, birdeńesi saırap turǵan,

Aı, aıym - aı, aıhaı qyz kúndegim - aı...

degen eken-aý baıaǵyda men sekildi bir qyz. (Janar kirip keledi de, Jańyldy qushaqtaı alady.)

Janar. Jańyl - aý, janym - aý, meniń Aıdosym tirildi ǵoı, tiriltti ǵoı Otany!

Jańyl Ne deıdi? Áldeqashan ólgen adam qalaı tiriledi?

Janar. Arman etken teńizi salynyp, aty máńgi óshpese, tirilgeni emeı nemene?!

Jańyl. E - e, sol ma, men ras tirilgen eken dep qalsam.

Janar. Onyń bizge qaldyryp ketken ondaı murasyna búgingi men ǵana emes, erteńgi urpaqtar da qýanar. Olaı bolsa, óldi dep kim aıtar?

Jańyl. Onyń da ras eken-aý. Biraq meniń álgi shyryldaýyǵymnyń: «Aıdostyń jobasy boıynsha úlken teńiz jasalý kerek... Ehe, oǵan bir on jylsyz shama kelmeıdi. Ehe, biz ony qoıyp, kól jasaımyz», - dep baltaıt etip júrgeni qaıda?..

Janar. Ol kisi elimizdiń on jyldy bir-aq attaıtyn bolyp ketkenin baıqamaǵan ǵoı. (Aıdostyń sýretine qarap.) Aıdosym, aıym, qaıda ekeni belgisiz qabirińe ornatqan meniń eskertkishim osy ǵana. Razy bol, janym! Razy bol!..

Jańyl. Qoı, seni tezinen qýantpasam bolmas. (Qaltasynan telegrammany alyp, Janardyń aldyna tastaı salady.)

Janar. Bul kimnen?

Jańyl. Álgi bir Kremlev deıtin ǵashyǵyńnan kórinedi. «Búgin Moskvaǵa júremin. Sizben birge ótkizetin eń baqytty ómirim sonan qaıtyp kelgesin bastalar...» depti.

Janar (qýanyp). Qashan keletinin aıtpap pa?

Jańyl. Eki jyldan beri silesi qatyp júrgen adam qansha keshiger deısiń. Toıǵa ázirlene ber! Ondaı yntyq adamdy saǵat saıyn kútýge bolady.

Janar. Onyń silesin kim qatyrypty?

Jańyl. Qýlanbaı-aq qoı, seniń qolyńnan basqanyń bári kelse de, qýlaný kelmeıdi. Onan da shesheıdiń rızalyǵyn alyp qal.

Janar (kenet ózgerip, telegrammany stol ústine laqtyryp tastaıdy). Men bosqa máz bop tur ekenmin ǵoı. (Aýyr oıǵa túsip, terrasqa shyǵyp ketedi.)

Jańyl (ózine). Taǵy ne bop qaldy? Oı, qudaı-aı, jer astyna túskenshe jesir qyla kórme! (Telefon shyldyraıdy, Jańyl tyńdap.) Alo!.. Al, nemen?.. Joq, shaı qoıýǵa ýaqytym joq. Qymyz ish te júre ber. (Ol ekinshi bólmeden Rabıǵanyń kele jatqanyn baıqamaıdy). Áı, bul úıdiń jańa qojaıyny keletin boldy. Ol bizge Aıdostaı bola qoımas, tezinen jaqsy kvartır tap.

Rabıǵa. O, jasaǵan, mynaý ne dep tur?!

Jańyl (sasqannan telefondy tastaı salady). Sheshe, siz maǵan birdeme dedińiz be?

Rabıǵa. Senderge men ne deýshi edim. Men jastaıymnan jesir qalyp, jesirliktiń de qaıǵysyn kórgen adammyn. (Qarsy bólmege ketedi.)

Jańyl. Aı, alańǵasar Jańyl! (Ketedi. Azdan soń qyzyp alǵan Qoqym keledi. Qolynda esepshot, qoltyǵynda jýan portfeli bar. Terrastan Janar kele jatady.)

Qoqym. Amansyń ba, kelin joldas! (Janar sýyq júzben qaraıdy. Qoqym sasqalaqtap, yrjıyp kúle beredi.) Janarjan, saýmysyń? Janartaı, urysa kórme, men shydaı almaǵan soń keldim.

Janar. Shydatpaı júrgen nemene, araq pa?

Qoqym. Jo-o-oq,... Men, jo-o-o, men emes-aý jurt menen eki túrli syr suraıdy, sonyń jaýabyn taba almaı saǵan keldim, Janarjan.

Janar. Ol nendeı syr?

Qoqym. Jurt aıtady: Qoqym - aý, - deıdi, - osy Májeldiń áıeli Jańyl nege jumys istemeıdi, bolmasa nege bala tappaıdy; aýrýy bar deıin desek, sep-semiz, dúnıege tek semirý úshin kelgen be deıdi, osyǵan ne jaýap bereıin, Janarjan?

Janar. Taǵy aıtaryńyz bar ma?

Qoqym. Bar, Janarjan, bar ǵoı aıtarym. Men emes-aý, jurt aıtady: Qoqym - aý, - deıdi, -seniń osy Janar kelinińniń ne oılaǵany bar? En dalany erkin jaılaǵan kolhoz edik, myna kól salynsa basqa kolhozdar kóship kelip órisimizdi taryltpaı ma deıdi. Osyǵan ne deıin, Janarjan?

Janar. A, olar: Qoqym - aý jumys kezinde mas bolyp júrýdi qashan qoıasyz, kópshilikke bergen ýádeńiz qaıda demeı me?

Qoqym. Joq, Janarjan. «Qasqyrdyń aýzy jese de qan, jemese de qan» degen ǵoı. Áıtpese, men araqty qoıǵaly qashan. Keıde eski dostardyń zorlaýymen kishkene qaqsam bolǵany, mıymnyń ishi tolǵan sıfr bolyp ketedi de, búkil kolhozshynyń bir aılyq eńbekkúnin jarty saǵatta (shotyn sartyldatyp) bitirip júre berem. Al, Taýsoǵar sıaqty ońbaǵandar meniń jumysty sondaı jaqsy isteıtinimdi kóre almaı, qaıdaǵy bir jalany jaba saldy. Men ádeıi saǵan sony aıta keldim, Janarjan. Sen ondaılarǵa senip qalyp júrme, Janarjan.

Janar. Osy siz bireýden qorqyp kelgennen saýsyz ba?

Qoqym. Oıboı, Janarjan - aı, áli bala ekensiń ǵoı, men qorqýdy qoıǵaly qashan.

Janar. Basqa aıtaryńyz bolmasa, baryńyz.

Qoqym. Solaı ma! (Keketip.) Joq, aıtarym ábden bar. Jurt aıtady: Qoqym - aý, - deıdi. -Seniń Janar keliniń bir orys jigitimen ketkeli júrgen kórinedi. Sorly Rabıǵanyń kúni endi ne bolar eken deıdi. Al, buǵan ne deıin? (Telefon shyldyraıdy.)

Janar (tyńdap). Iá, bul kim? A... Jaqsy kezdestińiz - aý. (Qoqymǵa.) Siz ana úıge bara turyńyz.

Qoqym. Ol kim sonsha? Men bóteniń emespin, sóılese ber.

Janar. Prokýrordyń sózin tyńdaıtyndaı bolǵan shyǵarsyz deımin.

Qoqym. Prokýror ma? A, onda baraıyn, Janarjan, baraıyn! (As úıge ketedi.)

Janar (telefonda). Osy sizdiń keýdeńizde jan bar ma, joq pa? Ózińiz áli jap - jassyz, bir shalǵa ıe bola almaı betimen jiberetinińiz ne? Qazir shaqyryp alyńyz da, qashan mastyǵy tarqaǵansha qamap qoıyńyz. Munan bylaı qyzmet kezinde mas bolyp júrgenin kórsem, ókpelemeńiz.

Qoqym (aýzyn súrtip qaıta keledi). Boldyń ba, Janarjan?

Janap. Kelińiz, sizdi surap tur.

Qoqym (shoshynyp). A, ataı kórme, janym! Kórmegenim prokýror bolsyn, aıta kórme.

Janar. Sizde tyǵyz jumysy bar kórinedi, kelińiz.

Qoqym. Jo-jo-joq, ana jylǵy jumys qysqartylǵan. Onan keıin istegen túk qylmysym joq, ne jumysy bar mende!

Janar. Sol jumys orynsyz qysqartylǵan kórinedi... Kelmeıtin bolsa, mılısıa jiberem deıdi, kelińiz tez!

Qoqym. A... Solaı ma eken? Bul qalaı, á? (Telefonǵa qolyn sozyp). Saqtaı kór óziń, jasaǵan! (O Janar. Shegine, shegine jar basyna jetken ekensiz, alyńyz jyldam.

Qoqym (selk etip). Qoıdym, Janarjan, qoıdym!

(Janar yzalanyp turyp ketedi. Qoqym qaltyraı túsip telefondy tyńdaıdy.) Qoqym Qarabasov tyńdap tur! Bul kim deısiz be? «Jeńis» kolhozynyń esepshisi Qoqym Qarabasov qoı! Qarabassyń deısiz be? Men be? Áı, áı, mynaý prokýror emes, bizdiń toqal ǵoı!

Janar. Telefonıstka úzip jibergen bolar. (Shyǵyp ketedi.)

Qoqym. Marjan, janym! Men prokýrormen sóılesip jatyr edim, sen úzip jiberdiń, úzip jiberdiń deımin. Munda ma? Jaı bir qaǵazǵa qol qoıǵyzǵaly kelip edim. Já, já, boldy, boldy. Ne úıde, ne túzde qyzyq kórmeıtin men kimmin sonsha? (Telefondy tastaı salady. Aýzyn súrtip.) Osy aýzy qurǵyr da abyroıymdy aırandaı tógip boldy-aý ábden. Manaǵy maskúnemniń qalampyr jeseń araq ıisi shyqpaıdy degeni qaıda? Telefonnan - aq bilip qoıdy ǵoı. (Stol ústinde jatqan Kremlevtiń telegrammasyn alyp, ishinen oqıdy da, qaltasyna salady.) A, kelin joldas. Siz endi tyńdaıtyn bolarsyz meni.

Osy kezde aldyna aljapqysh baılaǵan eki bilegin sybanǵan, qolynda balǵasy bar býryl saqaldy Taýsoǵar kelip kiredi.

Taýsoǵar. A, jaqsy kezdestiń. Júr beri.

Qoqym (shoshynyp). Qaıda?

Taýsoǵar. Mola jaqqa baramyz. Sen ákeńniń molasy qaı jerde eken.

Qoqym. Bilemin, men bárin de bilemin. Al, ony qaıtesiz?

Taýsoǵar. Seniń osyndaı qoqym - qoqsyq bolaryńdy bilip, atyńdy Qoqym qoıǵan eken, áýlıe eken. Molasyna baryp túneıin dep edim.

Qoqym (yzalanyp). Qolyńda óler em, átteń, álim kelmeıdi-aý, á.

Taýsoǵar. Kolhozdyń betine kúıe bolmaı, basqalarǵa «Jeńis» kolhozynyń Qoqymyndaı degizbeı, tezirek ólseń eken, júr deımin bireýdiń úıinde bajyldamaı.

Qoqym. Joq, men mas emespin, mine, men mas emespin. Endeshe, meniń sizge túk jazyǵym joq qoı. Sizdiń mende neńiz bar, osy? (İshki bólmege ketkisi keledi. Taýsoǵar jibermeıdi.)

Taýsoǵar. Seniń elde neń bar? Jumys kezinde mas bolyp júrgenińmen qoımaı, shesheńdeı kisige nege til tıgizesiń?

Qoqym. A!.. Men mas bolyp qaldym ba, men bireýge til tıgizdim be? A, onda qoıdym, Taýke, qoıdym. Tek, Janarǵa aıta kórmeńiz. Mine, men mas emespin, Taýke.

Taýsoǵar. Janarǵa aıtqanda ońasha emes, keshke kóptiń aldynda kózińdi baqyraıtyp turyp aıtamyn. O, halaıyq, deımin: myna Qoqym túzelýden ketti, senimderińdi aıaqtamaı, aıaqqa basty, opasyz. Jumys kezinde mas bolyp júrgenimen qoımaı, Natashanyń sheshesine til tıgizdi. Báriń de ul asyrap, qyz ósirip otyrsyńdar, sol ul men qyzdaryń jaman tálim alsyn demeseńder qurtyńdar mynany, qýyńdar kolhozdan deımin.

Qoqym. Jo-oq... Men tipti Natashanyń sheshesin tanymaımyn. Jala bul, jala!

Taýsoǵar. Qara bet!.. Seniń oǵan aıtqan sózińnen men jerge kirgen joqpyn ba?! Sol kempir jibermedi ǵoı, jibergende men saǵan jalanyń ákesin kórsetetin edim. Júr deımin Janardyń kózine kórinbeı. (Tistenip.) Áıtpese men seni...

Qoqym. Joq, men bul qorlyqtaryńa kónbespin. Ólermin, ólmesem kegimdi alarmyn. (Tura qashady.)

Sońynan qýa ketedi. Azdan soń, Dáýren keledi. Onyń izinshe Balqıa kiredi.

Balqıa. Dáýren, toqtańyzshy.

Dáýren (jaıdary júzben jalt burylyp). Apyraı, sen - aq toqtatasyń da júresiń - aý osy.

Balqıa. Sizdi múldem toqtatpasa bolatyn emes.

Dáýren. Nege, janym - aý?

Balqıa. Apam kelip qalar. Árirek baryp turyńyz. (Dáýren keıin sheginedi. Ózi stol ústinen áldeneni qaraı bastaıdy.) Sizge ol kisi barda kelýshi bolmańyz degenim qaıda?

Dáýren. Ǵafý et. Bizde qazir úlken jumys bolyp jatyr. (Tórgi úıge betteıdi.)

Balqıa. Toqtańyz. Janar úıde joq. Apam qazir Almatyǵa ketedi, jumysyńyz bolsa, sonan keıin kelersiz. Oǵan deıin kórine kórmeńiz.

Dáýren. Balqıa, seniń osy jap-jas basyńmen eskiniń sózin sóılegeniń qalaı?

Balqıa. Qandaı sóz?

Dáýren. Sen osy minezińmen sheshendi ǵana emes, ózińdi de keri tartyp júrgenińdi qalaı sezbeısiń?

Balqıa (tiksinip). Keri tartyp júrgenińdi?.

Dáýren. Iá! Sen ol kisiniń jetegine ere bermeı, qaıta ol kisini jańa dúnıeniń jańa sanasyna qaraı jetekteýiń kerek emes pe?

Balqıa. Túsinikti... Sizdiń bilgenińiz osy bolsa, raqmet. (Bir pachkany aqtara bastaıdy).

Dáýren. Sen áli túsingen joqsyń.

Balqıa. Joq, men jaqsy túsinemin. Esińizde bolsyn, men sheshemniń jan degende jalǵyz balasymyn. Onyń endigi bar tilegi - meniń baqytty bolýym. Eger de ata-ananyń rızalyǵyn alýdy eskilik dep túsinseńiz, jolyńyz áne.

Dáýren (kúlimsirep). Men seniń osy qatty aıtqan sózińniń ózinen de bir táttilikti sezip turmyn, bul qalaı? Kúlme, men ras aıtamyn.

Balqıa. Men ózime kúlemin. Qansha ashýlanaıyn desem de, qolymnan keler emes.

Dáýren. Tipti ómir boıy kelmesinshi.

Balqıa. Jaraıdy. Sonyń aqysyna mynany túsindirip berińiz. (Birneshe taraq qaǵazdar usynady.)

Dáýren. Bul ne?

Balqıa. Qabyrǵa gazetine túsken hattar.

Dáýren. Buǵan túsinbeıtin ne bar?

Balqıa. Túsinbeıtinim, mysaly: myna bir hat - egin brıgadıri Tolybek qarttyń haty. Ol kisi: biz nege qurǵaqshylyqtan qoryqpaıtyn bolmaımyz. Ol úshin nege egin-jaıdy aınaldyra aǵash ekpeımiz deıdi. Al, myna malshylardyń armany odan da úlken. Olar: nege biz juttan qoryqpaıtyn bolmaımyz. Ol úshin nege qarmen, muzben kúresetin mashına oılap shyǵarmaımyz deıdi. Al, sýdy ańsamaıtyn bireýi joq. Biri emes, bári de osyndaı. Sondyqtan, men bulardy gazetke basa almaımyn.

Dáýren. Balym, ol - sharyqtaǵan oıdyń alǵa qaraı shashylǵan shapaǵy. Keleshekte munyń bári de bolady. Olarǵa oılaryńdy jaz degen menmin... Birden týǵan oı myńǵa tarasyn, shyǵara ber.

Balqıa. A, onda men nege óz oıymdy jazbaımyn?

Dáýren. Alǵa basar oı bolsa, jaz.

Balqıa. Átteń, oǵan kúsh jeter emes, áıtpese alǵa basar edi-aý!

Dáýren. Kúsh jetpeıtin ol ne sonsha?

Balqıa. Keıin gazet betinen kórersiz. Eger oǵan kolhozdyń kúshi jetetindeı bolsa, Janar ekeýińizge tynyshtyq bermeımin. Tyńdamasańyzdar kimge jazatynymdy bilesiz be?

Dáýren. Ony keıin kórermiz. Sen gazetińniń bul nomerin bir kúnge keshiktire tur.

Balqıa. Nege?

Dáýren. Alda turǵan jańa mindetke sáıkes gazetimizdiń úni de jańarsyn. (Telefon.)

Balqıa (tyńdap). Men tyńdap turmyn... Qaıda? Ne bolyp qaldy? Qazir, mine shyqtym. (Telefondy qoıyp, qaǵazdaryn jınastyrady). Men bolnısaǵa kettim.

Dáýren. Nemene, jaısyz birdeńe bolyp pa?

Balqıa. Joq, dúnıege qazir bir jańa adam keletin bolypty, jańa adam.

Dáýren. Óziń balany jaqsy kóresiń - aý osy?

Balqıa. Jaqsy kórem, óte jaqsy kórem, Dáýren. (Júgirip kete bere toqtap). Siz she?

Dáýren. Men senen de jaqsy kórem.

Balqıa. Tilektespin. (ketedi.)

Janar kele jatady, Dáýren oǵan qarsy júredi.

Dáýren. Sen tipti gúl-gúl jaınap ketipsiń ǵoı.

Janar. Bettiń gúl jaınaǵany ne bolar deısiń. Onan da búgingi kúnimizdiń árbir saǵaty keleshektiń asqar shyńyna qulash uryp jatsyn deseńshi.

Dáýren. Mine, mine, osy ǵoı meniń kútkenim. Biraq, sen keıde oı jetpeske qol sozasyń da, keıde qolyń jetip turǵan jerge oıyń jetpeı qalady.

Janar. Seniń oıyńnyń jetken jerin kórelik. Úndeýińdi ákelshi.

Dáýren. Men ony áli jazǵan joqpyn.

Janar. Nege?

Dáýren. Aldymen kelisip alaıyq ta. Kóktóbege shabýyl jasaımyz ba, joq pa? Eger jasaıtyn bolsaq, kóterer týymyz sol shabýyl bolsyn, úndeýde sol kórsetilsin. Seksen adam degeniń kóp emes, oılanshy áli de.

Janar (salmaqpen). Men oılanyp ta, tolǵanyp ta boldym. Ol shabýyl jasalady, biraq úndeýde seksen adam dep atama.

Dáýren. Nege?

Janar. Úkimetten kómekke ekskavatorlar alamyz da, Kóktóbege shabýyldy ózimiz jeke jasaımyz.

Dáýren. Kolhozdyń keleshegin oılaǵan bastyqty men jańa kórdim - aý.

Janar. Lepirmeı qoıa tur. Ol tóbeni talqandaýdyń qıyndyǵy úndeýde tolyq kórsetilsin. Ol úshin mynamen tanysyp al. (Stoldyń tartpasynan bir papka beredi. Osy kezde Rabıǵa qaıta kele jatady. Janar qarsy. júrip.) Aǵa, ózińiz aıta beretin ertektegi sýy kúmis, balyǵy altyn teńizdiń osy jerge kelip ornaıtyn bolǵanyn estidińiz be?

Rabıǵa. Talaı ertekti estisem de, dál kelini enesin keleke etken ertekti estimegen em.

Janar. Keleke emes, apa! Aıdostyń arman etken teńizi salynatyn bolypty.

Rabıǵa. Solaı ma?.. O, jasaǵan, bere kór. Ózi ketse de, artynda izi qalsa eken. (Terrastan Dáýren keledi.) Bul bala kim?

Janar. Bul kisi bizdiń kolhozdyń partorgy - Dáýren Nazarov deıtin balańyz emes pe?

Dáýren. Saýmysyz, sheshe! (Qol alysady).

Rabıǵa. Á, álgi mal mamany bala eken ǵoı. Bar bol, balam. Osy úıden kóp kórsem de, jadymda saqtalmapsyń. Kim bolsań da adal bol tek.

Janar (enesin qushaqtap). Apa, baıqaısyz ba? Siz sońǵy kezde bir jańa minez taýyp alyp júrsiz.

Rabıǵa. Menen endi eshqandaı jańa minez shyǵa qoımas, balam!

Janar. Bilem ǵoı, apa, menimen sóılesken jigitterge adaldyqty kóbirek aıtatyn bolyp barasyz.

Rabıǵa. Saǵan sensem de, keıbireýlerge senbeıtinim ras. Men birińnen emes, bárińnen de adaldyqty tileımin. (Dáýrenge qarap.) Qalaı, balam, ata-anań, bala - shaǵan aman ba?

Dáýren. Sheshe, men ata-anadan jastaıynan aırylǵan, ázinen basqa ázir eshkimi joq adammyn.

Rabıǵa «Ázir» deısiń, á? Osy ýaqytqa deıin úılenbeı neǵyp júrgensiń?

Dáýren. Oqýdy byltyr ǵana bitirdim.

Rabıǵa. Byltyrdan beri ne bitirip júrdiń? Qyz taba almaı júrdiń be?

Dáýren (sál bógelip). Ózi - ózim bolatyn, anasy - ana bolatyn adamdy izdep júrmin.

Rabıǵa. E, solaı de! (Oılanyp qalady.) Osy ýaqytqa deıin úılenbeı, oqyǵandaǵy oqýyń qoı qurttaý, taǵy sondaı kákir-shúkir bolǵany qalaı?

Janap. Apa, ol kákir-shúkir emes. Bizdiń kolhozdyń qoıyn elý myńǵa, ár qoıdyń salmaǵyn 150 kıloǵa jetkizgen osy balalaryńyzdyń kómegi.

Rabıǵa. Áı, qoıshy. Qoıdy qoıshylar da kóbeıtip jatyr ǵoı. Janardyń qulaǵyna sybyrlap.) Úndeme, ádeıi aıtyp otyrmyn. (Dáýrenge.) Kóp ómirińdi bos ótkizgen ekensiń, balam, á? Tym bolmasa adam dárigeriniń oqýyn oqýyń kerek edi ǵoı. Mal oqýy degen ne? Ony meniń ulym túgil qyzym da oqý dep elegen emes. (Balqıa kirip keledi.)

Balqıa. Apa, mashına keldi, ázirlenińiz.

Janar. Nemene, óziń aparatyn boldyń ba?

Balqıa. Joq, Gúlpan aparatyn boldy.

Rabıǵa (Dáýrenge qarap). Balam, árkimniń ómirden alsam deıtin sybaǵasy, ár túrli armany bar. Meniń armanym - balalarymnyń erjetip, el qataryna qosylǵanyn kórý edi: ol tilegime jettim dep júrgende jalǵyz uldan aıryldym. Endigi qalǵan myna bireý. Osy jetimekti senderge tapsyrdym. Tym bolmasa, ózim kelgenshe jylata kórmeńder!..

Osy kezde Gúlpan keledi.

Janar (qarsy alyp.) A, Gúlpan, hosh keldiń, joǵary shyq... Apa, bizdiń kolhozdyń bas dárigeri Gúlpan deıtin qyzyńyzdy tanıtyn shyǵarsyz?

Rabıǵa. E, muny tanımyn ǵoı. Kel, shyraǵym, kel (Shaqyryp alyp mańdaıynan súıedi.)

Gúlpan. Qalaı, sheshe, kóńilińiz táýir me?

Rabıǵa. Kóńil jaman emes. Bul aýrý keń dúnıeni de taryltqysy keletin aýrý eken. Biraq, oǵan keýdem de tarylatyn emes. Janarjan, biz endi ázirleneıik. (Janar men Balqıany ertip, óz bólmesine ketedi.)

Gúlpan. Dáýren sizden bir syr suraıyn, jasyrmaı aıtasyz ba?

Dáýren. Surap kór.

Gúlpan. Joq, aldymen siz ýádeńizdi berip kórińiz. Ekinshiden, qyzdyń kóńilin kóbelek kóretin minezden aýlaq bolyńyz.

Dáýren (qaǵazdan basyn kóterip alyp). Qalaı? Meniń sondaı minezim bar ma?

Gúlpan (kúlip). Joq, jaqsy nıetti andamaı, mazaq etip júrmeńiz degenim ǵoı.

Dáýren (kúlip). Joq, jaqsy nıetti ańdamaı, mazaq tap kórgen emespin, aıta ber, oınap surasań da shyndap jaýap berýge ázirmin.

Gúlpan. Endeshe, mynany aıtyńyzshy: siz osy úıge kim úshin kele beresiz? Janar úshin be, joq álde Balqıa úshin be?

Dáýren. Ol ne úshin kerek?

Gúlpan. Ózim úshin emes, siz úshin kerek. Janar ekeýińizdi árkimder jel sózdiń qaqpaqyly etip júr. Eger de bul ras bolsa, jany sulý Balqıany ǵana emes, osy ýaqytqa deıin balasynan kúder úzbeı, Janardy kóziniń janaryndaı kórip otyrǵan mynaý qymbat anany da aıamaǵandyq.

Dáýren. Bul ne sóz?

Gúlpan. Bul - dostyń dosqa aıtar jan sózi.

Dáýren. Jazyqsyzdan jazalaǵan dostyqty men bilmeımin. Osymen sózdi toqtatsaq qaıtedi?

Gúlpan. Jazyqsyz bolsańyz, dostyq tilegim máńgi birge, biraq shóptiń basy jel bolsa ǵana qozǵalady ǵoı. Men birdiń emes kóptiń aýzynan estip kep turmyn.

Dáýren. Jel degen josyp ótedi de ketedi, shóp ornynda qala beredi, al kimniń kimdi súıgeninde eldiń nesi bar, ásirese, seniń neń bar?

Gúlpan. Balqıamen sizdi eń alǵash tanystyrǵan men edim ǵoı, jazyqsyz jas jannyń obalyna meni de qaldyryp júrmeńiz. Oılanyńyz áli de.

Dáýren. Gúlpan, aıaýly Gúlpan, jańa sezdim syryńdy. (Kelip qolyn ustaıdy.) Aıtqandaryńnyń bári asyl, biraq estigenderińniń bári de sandyraqtaı birdeńe, ashýǵa erik berem dep, júrek syryn uqpapsyń. Endi ashyq aıtaıyn, kóshpeli kóńil mende joq. Endeshe, Balqıadan basqa súıerim joq dep aıtýǵa ómir boıy ázirmin. (Qolynda chemodany bar Balqıa shyǵa keledi de, keıin sheginedi.)

Gúlpan. Kel, Balym, kel beri. (Dáýrenge.) Jańaǵy bir sózdi taǵy estigim keledi, taǵy bir aıtyńyzshy.

Balqıa. Men sizderge bóget ettim bilemin.

Dáýren. Bóget bolǵanda qandaı, adam asa almaıtyn asqar taýdaı.

Balqıa. Onda saqtanǵaısyz!

Dáýren. Nege?

Balqıa. Mert bolýyńyz múmkin ǵoı.

Dáýren. Mert bolsam bolaıyn, tek óziń bıik bolshy, (Balqıanyń qolyndaǵy chemodandy ala jóneledi. Gúlpan Balqıaǵa birdeńeni endi aıta bergende, Rabıǵa men Janar keledi.)

Rabıǵa. Gúlpash, myna ekeýin maǵan qaldyra tur.

Gúlpan. Ýaqyt bolyp qaldy, tez shyǵyńyz. (Ketedi.)

Rabıǵa. Janarjan, aıtaryń joq pa maǵan?

Janar. Joq, apa!

Rabıǵa. Anyq joq qoı.

Janar. Ózińizde bolmasa, mende joq.

Rabıǵa (Balqıaǵa). Seniń de aıtaryń joq pa?

Balqıa. Bul ne tergeý?

Janar. Apa, sizdiń oıyńyzda birdeńe tur ǵoı, aıtyńyzshy?

Balqıa. Aıt, apataı. (Ekeýi eki jaǵynan keledi.)

Rabıǵa. Sen mynany bilesiń be? Adam maldy baýyzdaǵannan keıin de, deýge batpaı sıraǵynan uryp baıqaıdy. Sol ne úshin?

Balqıa. Ol ne sóz?

Janar. Apataı - aı, myna sózińiz ótip ketti-aý! (Qushaqtaı alady.) Ondaı aıaspaıtyn biz be edik?

Rabıǵa. Men seniń baǵyńdy baılaǵym kelmeıdi. Tek esińde bolsyn, Aıdostan kúderdi sender úzseńder de, men úzgen joqpyn. Úzbeımin de, qosh bolyńdar! (Ketedi. Janar men Balqıa ony qoltyqtap ketedi. Sahna az ýaqyt bos. Birazdan soń túndeı túnerip Májel keledi.)

Májel. Jeti jyldan bergi oıym, eki jyldan bergi eńbegimniń dalaǵa ketkeni me, apyr-aý! Ómirim maqsatsyz bolsa, kórgen kúnin sáýlesiz. Meniń bar maqsatym - osy kól edi. Osynyń sýyn tatqan urpaqtar meni de ańyz etip aıtar, meniń de atym óshpes deýshi ekem. Sol kól dámin urpaqtar túgil ózime de bir tatqyzbastan sýalmaq, sýaltpaq. Joq, ol bolmas, qara basym qara jerge kirgenshe alysarmyn ol úshin! (Asyǵys jaza bastaıdy, ýhlep-ahlap Jańyl keledi.)

Jańyl. Ýh, óldim, óldim.

Májel. Oı, Jákesi, tátesi, janym, jan torǵaıym, ne boldy? Oıbaı-aý, kóziń bozaryp barady ǵoı.

Jańyl. Kósh, tezinen kósh. Myna qý dalanyń ystyǵy meni pisirip jesin demeseń, kósh tezinen.

Májel. Kósheıin, janym, kósheıin. (Tez sý ishkizedi.) Erteńnen qalmaı ózimiz de kóshemiz.

Jańyl. Ýh, joq, erteń kóshpeısiń. Janardyń toıyn kórip kóshemiz. (Syrttan Balqıanyń: «Kóke, kóketaıym», Aıdostyń: «Balym, baýyrym» degen daýystary estiledi. Azdan soń qasynda Balqıa, Taýsoǵar, taǵy bir-eki adam bar Aıdos keledi.)

Májel (Jańyldy tastaı júgiredi). Aıdosym, dostym.

Aıdos. Amansyń ba, maýbas Májelim.

Jańyl. Oı, ǵajap - aı, óńim be, túsim be, janym - aý! (Jylap, jóndi sóıleı almaıdy.) Eı, balaǵa jabysqan shybyn qusamaı bosatshy tez.

Aıdos. Kel, kel, Jańyl baýyrym! Kelshi, saǵyndym ǵoı bárińdi de.

Jańyl. Saǵynǵan dep bizdi aıt,bizdi (Qushaqtasady.)

Májel. Mundaı da ǵajap bolady eken, á?!

Aıdos. Apam men Janar qaıda?

Jańyl. Apań syrqat edi, emdelý úshin búgin Almatyǵa ketti.

Aıdos. Al, Janar qaıda?

Májel. Janardy jańa ǵana keńsege shaqyryp ketti. (Telefon soǵyp jatady.)

Balqıa. Kóketaı - aý, soǵys bitkeli áldeqashan, osynshama zaryqtyryp habar-osharsyz qaıda júrdińiz?

Aıdos (qasyna barǵan Balqıany qushaqtap basynan sıpaıdy). Men 42-shi jyldan beri úkimettiń arnaýly tapsyrmasy boıynsha shet jaqta júrip, senderge habar bere almadym, janym. Ekinshiden: soǵys áldeqashan bitti degeniń qate. Ras, gıtlershil Germanıamen soǵys bitti. Biraq, barlyq adam balasyna eń qaterli jaýlar, eń aqyrǵy jaýlar áli quryp bitken joq.

Májel. Eń aqyrǵy jaýlar! Durys, durys aıtasyń, dostym. Biz seni Gıtlerdiń tusynda -aq sýǵa batyp óldi dep estigen edik. Endi sol aqyrǵy jaýlardyń quryǵanyn da kóredi ekensiń.

Aıdos. Ol solaı bolady, ony da kóremiz. Aıtpaqshy, seni bir kól salǵaly jatyr dep estidim, ras pa?

Májel (massattana). Bizdiń qazir oıymyz jetken jerge kúshimiz de jetip jatyr, dostym. Bári de ras, bári de múmkin.

Aıdos. Apyr-aý, seneıin be, senbeıin be?

Balqıa. Kóke, basqaǵa senbeseńiz de maǵan senińiz, maǵan.

Aıdos. Sendim, baýyrym, bárińe de sendim. Sondyqtan bárińe de rızamyn. Ásirese, ózim ólsem de, atymdy óshirmeıtin partıama, halqyma rızamyn. Endi bul teńiz bitkenshe bárimiz de bel sheshpespiz. Solaı emes pe, Taýke?

Taýsoǵar (Aıdostyń mańdaıynan súıip). Dál aıttyń, qaraǵym. (Májel men Balqıaǵa qarap.) Al, balalar, otyrmaıyq, ólgenimiz tirildi, óshkenimiz jandy. Endi bizdiń kolhozda birneshe kún toı bolsyn. Men mal jaǵyn retteıin, basqasyn sender retteı berińder. (Ketedi.)

Osy kezde manaǵysynan da qyzyp alǵan Qoqym kele jatady.

Qoqym (tańdanyp). Oı, mynaý Aıdos baýyrym ba - eı, á?

Aıdos. Qoqa, amansyz ba, Qoqa!.. (Qushaqtasady.)

Qoqym. Men aman emespin, baýyrym. Osynda Kremlev degenniń yzasynan osyndaı bolyp kettim, baýyrym! (Qushaqtap jylaıdy.)

Jańyl Myna kisi ne dep tur - eı?

Aıdos. Kremlev degenińiz kim?

Qoqym (qaltasynan manaǵy telegrammany. alyp beredi). Ol - mynaý, ol - mynaý. Osy úshin búgin osy úıde de, óz úıimde de Taýsoǵardan taıaq jedim. Sonyń bárin istep otyrǵan... Joq, ony aıtpasam da óziń bilersiń.

Balqıa (Qoqymnyń aldyna tura qalyp.) Qoqa! Bul qaı qastyǵyńyz edi? Ne aıtyp tursyz, Qoqa!

Aıdos (yzaly). Balqıa, sende júrek joǵyn kórip turmyn, bylaı ketip.

Balqıa (jylamsyrap). Kóketaı - aı, ne dediń? Ol sózdi kimge aıtaryńyzdy bilmedińiz - aý, kóke. Men ne deseńiz de kóterem, biraq maǵan bári de belgili, siz tátemdi kúnásyz kúıdire kórmeńiz!

Aıdos. Kúnásyz bolsa, mynaý ne? (Telegrammany laqtyrady.)

Balqıa (telegrammany alyp). Maǵan bul da belgili. Kisi óltirgen aıypkerdiń de aqtyq sózin tyńdaýshy edi ǵoı, tym bolmasa anyǵyna jetseńshi, kóke!

Májel (Qoqymǵa esikti nusqaıdy). Shyq úıden, men saǵan shyq dep turmyn!

Aıdos. Kesh qaldyń, Májel. Shyǵatyn ol kisi emes, men.

Májel. Aıdos, aqyldy ediń ǵoı, sabyr etshi, baýyrym.

Aıdos (aýyr oıda ersili-qarsyly júredi de, eki qolyn stolǵa tirep tura qalady). Qoqa!

Qoqym. Aý, baýyrym - aý!..

Jańyl. «Aý, aý» Atańyzdyń basy, «aý, aý» ma?

Aıdos. Meniń ókpemde jaýdyń atqan oǵy bar. Men ony Otanyma kelgen soń bilip, ómir súrýden kesh qaldym dep, endigi qalǵan ómirimniń bir mınýtyn bir jylǵa teńep kelip em. Siz meniń sol úmitime kóne dúnıeniń tot basqan qara baltasyn ákep shaptyńyz. Siz dospyn, týyspyn dep turyp, jaýymnan da qatty urdyńyz - aý!?

Qoqym. A, a, men ne istedim osy, á? Men álde maspyn ba, á? (Jyn qaqqandaı ózin-ózi bıleı almaı shyǵa bergende, qarsy aldynan Janar kirip keledi. Qoqym táltirektep keıin sheginedi.) Qoıdym, Janarjan, qoıdym.

Janar (barlyq shattyq daýsymen). Aıdos, Aıym! (Tura umtylady.)

Aıdos. Toqta (Paýza). Sen tanymaı qaldyń, men Aıdos emes, Kremlevpyn. (Janar selk etip, teris qarap ketedi. Aıdos qasyna jetip baryp.) Qara meniń kózime!

Janar. Aıym... Aı-ym... (Sóıleı almaı jylap jiberedi.)

Aıdos. Janar dese ot emes, jalyn edi júregim. Saǵynyshpen sarǵaıǵan da edi ol júrek, mende qandaı jazyq bar? (Az oılanyp.) Arýaq kúzetip, ańyraýmen qara shashyn aǵartatyn burynǵynyń kelini emessiń, sende qandaı jazyq bar? Ah! (Keýdesin basyp otyra ketedi.)

Shymyldyq.

EKİNSHİ PERDE

Úshinshi sýret

Qulan jortpas, quladan ushpas shól dala. Keıde asqar taý ornatyp, keıde shalqar kól shalqytyp turǵan erke saǵym, keıde jaqyndaǵyny alystatyp, keıde alystaǵyny jaqyndatyp tur. Sahnanyń eki jaq shetinde eki shatyr tur. Onyń bireýiniń mańdaıshasynda «Jeńis» kolhozynyń kóshpeli emhanasy» degen jazý bar. Sol shatyrdan árirek jerde birine biri qarama-qarsy qarap eki úlken ekskavator men birneshe vagonetkalar kórinedi. Shetki úlken ekskavatordyń kóleńkesinde otyrǵan bir top adamnyń bastary ǵana kórinedi. Solardyń ortasynda Janar sóılep tur. Perde sol otyrǵandardyń qol soǵýymen birge ashylady. Ekinshi jaqtan aıaǵyn ańdı basyp Qoqym kele jatyr. Ol kóptiń ishine kirýge bata almaı, oqshaý turyp qalady.

Janar. Men sizderdiń mańdaılaryńyz kúnge, tabandaryńyz ottaı ystyq qumǵa kúıetinin bilemin. Biraq, sizder bul teńizdiń kúndeı shalqyǵan keleshegimiz ekenin, urpaqtarǵa qaldyrar úlken muramyz ekenin túsinetin adamdarsyzdar, endeshe...

Taýsoǵar (onyń sózin bólip). Urpaǵy túgil, óz kúıin oılamaıtyndar da bar-aý áli.

Janar. Joq, ondaı tiri arýaq bizde joq.

Taýsoǵar (Qoqymdy nusqap). Onda ana turǵandy ne deımiz?

Janar (Qoqymdy endi ańǵaryp). Men, ómir jurtynda qalyp qoıǵan buralqylarǵa emes, el tulǵasy, ómir tutqasy - sizderge arnap aıtamyn. Men sizderge ǵana senemin. Keshegi surapyl soǵysta da óshpes dańqqa ıe bolǵan «Jeńis» kolhozy, bul maıdanda da úlken dańqqa ıe bolsyn. Onyń kilti sizderdiń qoldaryńyzda.

Taýsoǵar. Ol senimdi aqtaımyz!

Daýystar. Aqtaımyz! Aqtaımyz!

Janap. Taǵy kimde suraý bar?

Taýsoǵar. Túsinikti.

Daýystar. Suraý joq.

Taýsoǵar. Túsinbeıtin bizde eshkim joq, sondyqtan suraýdyń da jóni joq. Tek isher sýdan zaryǵatyn túrimiz bar.

Janap. Iá, bizdi qınaıtyn sol.

Qoqym. Maǵan suraýǵa bola ma?

Taýsoǵar. Al sura!

Qoqym. Jurt aıtady, Qoqym - aý, deıdi. Adamdy túzeıtin - eńbek deıdi. Sol ras pa, joq aldaý ma?

Taýsoǵar. E, sen Amerıkadan qashan kelip ediń?

Balqıa. Taýke, qoıa turyńyzshy.

Qoqym. Oıyndy qoıyńyz, Taýke, men boıymdaǵy barymmen, az da bolsa qalǵan-qutqan arymmen surap turmyn.

Taýsoǵar. Az da bolsa baryna táýbá, aıta ber.

Qoqym. Aıtarym sol, menen munsha nege bezdińder? Janar, men buny saǵan aıtyp turmyn. Bilimsizdiń bilmestigin keshpeseń, bilgendigiń qaısy? Ótinemin, Barsakelmestiń shólin menen aıama, sal jumystyń eń aýyryna. Aqtyq aıtar aryzym sol bolsyn, aqtyq ret bir syna. Sol synyńnan óte almasam, óz obalym ózime. .

Janar. Ol - meniń sizden talaı estigen ertegim. Sizdi synaı - synaı saǵymyz talaı synǵan-dy. Jeter endi. (Basqalarǵa.) Qane, basqa suraý joq bolsa, jumysqa kirisińder!

Balqıa. Qatalastyń - aý, táte!

Taýsoǵar. Qaraǵym Janar, myna shirkin, týǵaly aýzynan shyqpaǵan jan sózin búgin aıtty - aý, taǵy bir synap kórsek qaıtedi? (Ony maquldaǵan daýystar kóteriledi.)

Balqıa. Solaı deısizder me?.. (Qoqymǵa únsiz qarap az turdy.) Siz aıǵaq deıtin shól japyraǵyn tanısyz ba?

Qoqym (qýanyp). Tanımyn, Janarjan, tanımyn.

Janar. Ol ár túrli ǵoı, qandaı túrin bilesiz?

Qoqym. Men emes-aý, jurt aıtady, Qoqym - aý, deıdi, aıǵaqtyń biri sarǵylt, biri kók deıdi.

Janar. Onyń eki túri bolýy nelikten?

Qoqym. Ol jer astyndaǵy sýdyń jaqyn, alystyǵyna qaraı deıdi. Sýy tereńdegi jerdiń aıǵaǵy sarǵylt ta, sýy betine jaqyn jerdiki kók bolady deıdi.

Taýsoǵar. Qaraǵym Janar, mynaý durys aıtyp tur.

Janar. Eger de bizdiń ortamyzdan áli de úmitińiz bolsa, osy mańnan sol aıǵaqtyń kógin tabasyz. Sizge qoıylatyn birinshi shart sol.

Qoqym. Sonan keıin?

Janar. Sonan keıin sol jerden qudyq qazyńyz. Esińizde bolsyn: bizge aıdaladaǵy qudyqtyń keregi joq.

Qoqym. Sonan keıin?

Janar. Sonan keıin oılanyp kóremiz.

Qoqym. Eger osy shartyńdy oryndasam, ortalaryńda júrgizip, myna bir kúrekti beresiń be? Basqa tilek tilemeımin.

Janar (oılanyp qalady). Maqul.

Qoqym. Kóp jasa, qaraǵym, kóp jasa! (Qolynan ustap alyp.) Aıdosyńmen birge jasap, Aıdosyńmen birge aǵar.

Janar. Raqmet, Qoqa! Qane, joldastar, jumysqa kirisińder. Taýke, tuńǵysh topyraqty siz kóterińiz. Sergeı, Serkebaı, ekskavatordy júrgizińder!

Qoqym (jalǵyz). «Raqmet, Qoqa» dedi. «Raqmet!» ótken jyly, netken ádemi sóz edi... Qoqym - Qoqym bolǵaly dál osy sózdi kók moıyn bótelkelerden basqadan estidim be eken, sirá? Joq, Qoqym, estigen joqsyń. Endeshe, qalma ómir jurtynda, qaıtpa osy betińnen. Qaıtpa!

Kete bergende Aıdos kezdesedi.

Aıdos. Aý, qaıda qashyp barasyz?

Qoqym. Oı, aınalaıyn-aı, jaqsy kezdestiń - aý. Men qashyp emes, tasyp baramyn. Men emes-aý, jurt aıtady, Qoqym - aý, deıdi... Joq, men taǵy da baıaǵy ánime basyp barady ekenmin. Sen maǵan mynany aıtyp bershi: aıǵaǵy bar jerdiń sýy saıazdan shyǵatyny ras pa?

Aıdos. Kógi bolsa ras, Onyń sizge keregi ne?

Qoqym. Shatasyp ketersiń, qaraǵym, ony sen bilmeı-aq qoı.

Aıdos. Men ne úshin shatasamyn?

Qoqym. Men emes-aý, jurt aıtady: Qoqym - aý, deıdi, seniń mıyń sýlanyp ketken, aýzyńa kelgendi aıta beretiniń sondyqtan deıdi, Sirá, sol sóz ras bolý kerek, óıtkeni men ózim túgil seni de shatastyrdym ǵoı, jaraıdy, qosh bol! (Ketedi.)

Aıdos sol ketken jaqqa qarap turady. Onyń tý syrtynan Janar keledi.

Janar. Bas ınjener joldaspen amandasýǵa bolar ma eken?

Aıdos. A, boıjetken, amansyz ba?

Janar. Boıjetkenniń amandyǵy bozbalasynda bolyp júr-aý.

Aıdos. Siz ana kisini qaıda jiberip edińiz?

Janar. Osy jerdiń sýyn tatqan erkekter adasqysh bolyp júr ǵoı, adasyp júr de.

Aıdos. Ózi shyr aınalyp ne izdep júr?

Janar. Bir jaqqa laǵyp ketpeı, aınalsoqtap júrisine de táýbá.

Aıdos. Osy siz ne aıtyp tursyz? (Ortadaǵy stolǵa jaıyp, syza bastaıdy.)

Janar. Sizdiń tútin tútetken jerińizdi qashan kórer ekenmin dep júrmin.

Aıdos. Tútin tútetken jerimdi keıin ózim shaqyrǵan kezde kórersiz. Oǵan deıin siz meniń kıimderimdi berip jiberińiz.

Janar. Sen bul dúnıedeginiń barlyǵynan bezgen emessiń be, kıimniń keregi ne?

Aıdos. Barlyǵynan degeniń jala bolar.

Janar. Jala bolsa qýanar em, olaı emes pe dep qorqamyn.

Aıdos. Múmkin, men jasynan jany súıgen Janardy da jasyqsyz jazalaǵan opasyz shyǵarmyn, solaı ma?

Janar. Naq solaı. «Men olaı emespin, sen kinálisiń» dep óziń de aıta almassyń.

Aıdos. Eh, Janar, Janar! Keleshegińe kóz salsań, maǵan alǵys aıtar ediń-aý.

Janar. Alǵys!

Aıdos. Iá! Qarǵys emes, alǵys.

Janar. Jamanshylyqqa alǵys aıtsaq, jaqsylyqqa aıtarymyz ne bolmaq?

Aıdos. Jaqsylyqty tanı bilý úshin de úlken oı kerek eken ǵoı. Taǵy aıtamyn. Sen jazyqty emessiń de, men seni jazalaýshy emespin. Múmkin ómir boıy qımaspyn seni, qınalarmyn ol úshin, biraq, sonyń bárine do shydadym men.

Janar. Jalǵan aıtasyń. Jalǵandyǵy sol - meni qımaıtynyń ras bolsa, ózińdi mundaı azapqa qımas ediń. Sen keıingi jastardyń kózine eskiniń jurnaǵy bolyp kórinbeý úshin osyndaı jalǵan birdeńelerdi syltaý etip júrsiń.

Aıdos (yzamen). Men seniń baǵyndy baılaǵym kelmeıdi, túsinemisiń?!

Janar. Onyń tipti beker. Meniń baǵym eshkimniń qolynda emes ekenin óziń de jaqsy bilesiń.

Aıdos. Qoı, ekeýmiz áldekimderge uqsap dalada kórispeıik. Men keshke úıge baraıyn, eskiniń jurnaǵy kim ekenin kimdi keleshekte ne kútip turǵanyn sonda sóılesip kóreıik.

Ekinshi shatyrdan uıqysyn asha almaı Májel shyǵady.

Májel (uıqydan kózin asha almaı kerilip). Aıdos áli kelgen joq pa?

Aıdos. Joq, erteń keledi.

Májel (shoshynyp). Erteń? (Kózin jypylyqtatyp). Ehe, óziń ekensiń ǵoı. Júrmeımiz be endi?

Aıdos. Sen eki-aq saǵat uıyqtadyń ǵoı, júre alar ma ekensiń?

Aıdos (esinep). Aı, dostym - aı, kól salatyn bolsaq qoı mundaı kúıge túspeımiz. Bul ne? Kelesi ǵasyrǵa kerekti sý úshin qansorpa bolyp júrgen bizdeı kim bar, oılashy?

Aıdos. Sen kóldi ańsasań, men bul teńiz bitken kúni Barsakelmestiń betinen bes ózen qatar aǵyp jatqanyn bir kórsem dep júrmin. Suńqar ushpastyń shóline sol úshin baramyz.

Májel. Ne deıdi?

Aıdos. Solaı deımin. Biz teńizdiń ózin ǵana emes, keleshekte salynatyn kanaldardy da osy kúnnen bastaımyz.

Májel. Ehe, jerdiń sýynan emes, adamnyń mańdaı terinen jasaımyn de teńizdi.

Aıdos. Kúnnen qoryqsań, kóleńkede jata ber. Bogdanov ekeýmiz baryp qaıtamyz. Myna kele jatqan sol kisi bolar.

Májel. Joldaryń bolsyn. (Shatyrǵa qaıta kirip ketedi.)

Aıdos. Aýyl arasynan uzamaıtyn qoıshynyń qońyr sholaǵy sıaqty emes pe, á?

Janar. Aıdos, menen bezseń de, dostaryńnan bezbeseńshi?

Aıdos. Kimde-kim óziniń ǵana jan raqatyn oılasa, men sonyń bárinen bezemin. Aıtpaqshy, sen bul kanal jóninde oılanyp boldyń ba?

Janar. Basqa qınaýyń da jetedi, bul úshin meni qınama!

Aıdos. Men úshin emes, kolhozyń úshin qınal.

Janar. Seniń aıtyp otyrǵanyń - kolhoz úshin qınalý emes, kolhozdyń ózin qınaý. (Qasynda kómekshisi bar Bogdanov keledi.) Sálem, Sergeı Stepanovıch!

Bogdanov. Salamat, salamat. (Qol alysyp.) Men keshigip qalǵan joqpyn ba?

Aıdos. Iakovlev joldas júrip ketti. Al bizdiń kidiretin túrimiz bar.

Bogdanov. Sebep?

Aıdos. Sebebi sol, Elemesov joldas oılanyp-tolǵanýdan kózin áli ashqan joq.

Bogdanov. Ne úshin baratynymyzdy aıtyp pa ediń?

Aıdos. Aıttym.

Bogdanov. Qashan kózi jetkenshe shegine berý ol kisiniń ádeti, al kózin bir jetkizseń, aspandaǵyny ilip túsedi. Ózi qaıda?

Májel (shyǵa kelip). Men mundamyn, Sergeı Stepanovıch. (qol alysyp). Sálemetsiz be?

Bogdanov. Óz halińiz qalaı?

Májel. Bir úlken oıdyń kelip turǵany bolmasa, densaýlyǵym jaman emes.

Bogdanov. Ol oıyńyzdy keıin, qaıtyp kelgen soń aıtarsyz, keshigip qaldyq.

Janar. Sergeı Stepanovıch, siz ne jumyspen bara jatyrsyz?

Bogdanov. Mundaı mol kúsh Barsakelmeske kele bermeıdi. Temirdi qyzǵan kezinde soǵyp qalý kerek, jeńimpazym.

Aıdos. Sergeı Stepanovıch! Sizdiń bul jeńimpazyńyz, kolhozymnyń jumysy aqsap qalady dep, kanal salýǵa qadam basar emes.

Bogdanov. Jala, jala onyń! Meniń jeńimpazym artta qalyp kórgen emes. Ony keıin ózin de kórersiń. Qane, júrińizder!

Májel (kıinip qaıta shyǵady). Janar, senderden bir tilek. Gúlpan, Balqıa qaraqtarym, ortalyqtan dárigerler kelip jetkenshe, osy bir ekinshi ýchaskeniń aýyryp-syrqaǵandaryna ekeýiń kómektese turyndar. Kún ótip qulap qalmasyn, ekeýiń kezek-kezek aralap otyryńdar, qaraqtarym.

Gúlpan. Onda oblystan dári ákelýge mashına berińiz.

Májel. Chto ty, mashına topyraq tasýdan bosamaıdy. Dárini ózderiń birdeńe etip jetkizińder.

Gúlpan. Onda, ózderińiz emdeńizder.

Aıdos. (kete bere toqtap). Chto ty, chto ty, dárigersiz biz qalaı emdeımiz?

Gúlpan. Dárisiz biz qalaı emdeımiz?

Májel. Ehe, ol da ras eken-aý, mashınanyń reti joq, endi qaıttik?

Janar (kúlip). Eki myń mashınasy bar sizden eki-aq mashınasy bar men baımyn, sizder burǵy salyp sý bar jerdi taýyp berseńizder boldy.

Májel. Onyń keregi ne?

Janar. Jaqyn jerde aýyz sý joq, qudyq qazamyz.

Májel. Ehe, onyń reti ázir kelmeıdi. Barlyq burǵy myna syrttan kelgenderge sý izdeýde. Senderdiń mashınalaryń bar, janym - aý, sýdy sonymen tası tursańdarshy. (Syrttan. mashınanyń gýdogi estiledi.) Men keshigip qaldym. (Tura jóneledi.)

Gúlpan. Bul kisiden qaıyr joq eken. (Shatyrǵa qaraı bettep.) Balqıa, dárini únemdeı kór.

Balqıa. Qansha úndemesek te, ózimizdiń kolhozdan artylatyn dári joq.

Janar (oıda turyp qalady). Kez kelgen jerdi qaza berýge bolmaıdy, endi qaıttik?

Balqıa. Manaǵy aıtqan japyraǵyńyzdy izdesek qaıtedi?

Janar. Bul jerden ony tabý qıyn. Dáýren de kelmedi - aý.

Jumys istep jatqandarǵa qarap ketedi. Balqıa men Gúlpan shatyr ishimde. Ekeýi dári-dármek ázirlep júr.

Balqıa (ándetip).

Amal joq qaıttym bildirmeı,

Iapyrmaý, qaıtyp aıtamyn!

Qoımady dertin kúıdirmeı,

Ne salsań da tartamyn.

(Kenet oılanyp.) Muny men ne úshin aıtyp turmyn?

Gúlpan. Dáýren esińe túsip ketken ǵoı. Ony qoı da, ana gazetti áper, saǵan ómirińde aıyp kórmegen bir ándi saldyraıyn. (Balqıa kúledi.) Nege kúlesiń?

Balqıa. Dáýrenniń ózi emes, saǵan aıtqan bir sózi esime túsip, soǵan kúlemin. (Gazetti beredi.) Myna sóziń de sondaı bir kúlkini shaqyryp tur.

Gúlpan. Dáýrenniń qaı sózi?

Balqıa. «Aıtqandaryńnyń bári asyl, estigenderińniń bári de sandyraqtaı birdeńe» dep pe edi, ne dep edi?

Gúlpan. Ol kúlki emes-aý, Kórimdeı kisiniń ázilin aıtsańshy. Men tipti Dáýrenge til tıgizip bola jazdadym ǵoı. Aı, osy ańqaýlyqtan ólemin ǵoı bir kúni.

Balqıa. Ańqaý emessiń, adalsyń. Biraq jannyń ózińdeı kóresiń, sonyń jaqsy emes. Qýsyń degen tóbesi kókke jetkendeı bolatyn Kárim sıaqtylarǵa aldanýyń da sondyqtan.

Gúlpan. Ózimmen tanysqaly kelgen. Ol da ańqaýlyq emes pe?

Balqıa. Joq, ol da adaldyqtan, meni jaqsy kóretindigińnen.

Gúlpan. Al, eger men seni sol Dáýrenińmen qosaqtasam, atty synasam she?

Balqıa. Durys, synasań ony da adaldyq deımin.

Gúlpan. Adalsyń dep týra shúbálanýyń qalaı? Árqashan da ádil synamaı ma?

Balqıa. Onymen ne aıtpaqshysyń?

Jańyl. Oıbaı-aý, qanymnyń qabyrshaq bolyp qalǵanyn kórmeı tursyń ba? İshemin.

Balqıa (ázildep). Májel aǵaı kimde-kim jumys istemese, bir tamshy sý berilmesin degen edi, qaıtsem eken, á?

Jańyl. Májel túgil, Májeldiń ákesiniń ákesi aıtsa da jumys istemespin. Ýh, ákel deımin tez.

Balqıa. Onda sol kisiden ruqsat ákelińiz.

Jańyl. Ýh, óldim, shólde qalǵyr Májel, Májelge sálem de. (Talyqsyǵan bolady. Balqıa shoshyp, tez sý quıa bastaıdy.)

Balqıa. Oı, jeńge, jeńge, má sý, má! Oıbaı-aý, balyq bolyp ketkensiz be? (Sý ishkizedi.)

Jańyl. ÝH, orta joldan qaıttym - aý, mashınanyń ishi ot bop ketti.

Balqıa. Úıge jete almaı qalarsyz, kelgen sharýańyzdy aıtyńyz da, tez qaıtyńyz.

Jańyl. Sharýam sol, maǵan qaıdan tapsań da, Janardy tez taýyp ber.

Balqıa. Ony qaıtesiz?

Jańyl. Álgi bir qatynsyz qalǵyr Kremlev deıtin qyrsyqtyń kesiri oǵan taǵy da tıetin boldy.

Balqıa. Qalaısha?

Jańyl. ÝH, ol qazir shyqqaly turmyn dep, oblystan telefon soqty. Qalaıda ony Aıdostyń kózine kórsetpeý kerek. Eger kórse, onyń osy ketkeni ketken, úmit joq.

Balqıa. E, solaı de! Shoshańdap júrip, búldirdińder me aqyry. (Basyn ustap otyra ketedi.)

Jańyl. Eı, shoshańdaǵan dep sen óziń kimdi aıtasyń - eı?

Balqıa. Sizdi aıtamyn, sizdi. Siz emes pe edińiz, oıbaı, erkekterdiń syry maǵan málim, olar eńkeıe berseń shalqaıa beredi, endi sen de shalqaı dep táteme jel bergen.

Jańyl Davaı, ne baltaı. Aqyldy bolsań, qaıda qaldyń?

Balqıa. Óı, davaıyńyz da qurysyn sizdiń, davaı da davaıdan basqa bilerińiz bar ma eken osy?

Jańyl (qatty). Davaı ne baltaı!.. Janardyń hatyn alǵan soń kelmes dedim men. Qaıdan bileıin, onyń ash kenedeı jabysyp qalatynyn. Ekinshiden, sen óıtip baltaıt etpe, bildiń be? Men qansha jel bersem de, jelikken joq. Onyń jazyqsyz ıilgen basyn elep, sózin elep júrgen seniń aǵań joq. Bar kiná aǵańda. Uqtyń ba?

Taýsoǵap. Qaraǵym, myna bir dóreki anturǵannyń ketip qalǵanyn orap bershi.

Balqıa. Muny neǵyp jaralap alǵansyz? Oıbaı-aý aq tyrnańyz bólek tur ǵoı.

Taýsoǵap. Ekskavatordyń bir jeri búlinip qalǵan dep, myljalap aldym.

Balqıa. Siz ony júrgize bilmeısiz ǵoı.

Jańyl (daýystap). Eı, Dodabaı, davaı mashına súda, davaı! (Syrttan daýys estiledi.)

Daýys. Mashınanyń sýy qaınap ketti.

Jańyl. Sý muryn nemene deıdi? Mashınanyń ishindegi sý qaınaýshy ma edi, davaı ne baltaı!

Ekinshi jaqtan qolynda birneshe býma gazet, jýrnaly bar Dáýren keledi.

Dáýren. E, Janyl jeńgeı de kelgen eken ǵoı, salamatsyz ba!

Jańyl. Onyń ıesine tań qaldyń?

Dáýren. Siz munda jumys istep júrgen joqsyz ba?

Jańyl (atyp turyp). Oı, shirkin-aı! Qolyna ketpen ustaıtyn shoıtabandy tapqan ekeńsin! (Ketip bara jatyp.) Eı, Dodabaı, sýy qaınamaq túgil sýalyp qalsa da davaı mashına súda! Davaı. (Ketedi.)

Dáýren. Osy kisi óziniń sol shoıtabannan tómen ekenin qashan túsiner eken?!. Janym - aý, mynany essiz tastap ketkeni nesi? (Gúlpan keledi.) A, synshy joldas! Siz de kelip pe edińiz? Saý bolarsyz. (Qol alysady.)

Gúlpan (kúlimsirep). «Siz» dep syzyla qalǵan ekensiz. «Synshy» degen sózińizdiń zili joq pa, áıteýir? (Asyǵys dári ázirleı bastaıdy.)

Dáýren. «Sezikti sekirerdiń» keri ǵoı.

Gúlpan. Eger seziktenerim joq bolsa neniń «keri» der edińiz?

Dáýren (sýmkasynan bir gazetti alyp betin ashady da, Gúlpannyń aldyna tosady). Múmkin, mynandaı sandyraǵyn úshin uıalarsyń.

Gúlpan. Sandyraǵyńyz ne?

Dáýren. Qazirgi kıiz úılerdiń zamanymyzǵa saı emes ekenin bilmesten, aýyzǵa kelgendi aıtý sandyraq emeı nemene?

Gúlpan. Ne deseńiz de, ata-babamyzdyń qara shańyraǵyn komýnızmge artyp aparamyz deýden táýir.

Dáýren. Komýnızm, komýnızm dep aıqaılaı berý emes, bizdiń maqsat - ony ornata bilý.

Gúlpan. Ony siz aıtpasańyz da uǵatyn sekildimin.

Dáýren. Joq, sen áli uǵa almaı júrsiń, eger de ony uqqan bolsań, jaılaý men otardy kolhoz qalasynyń qataryna jetkizý úshin bizge júzdegen úıler salý kerek, ol úılerdi salý úshin birneshe bes jyldyq kerek ekenin oılar ediń.

Gúlpan. Júzdegen úıler?

Dáýren. Á, sen oǵan tańdanamysyń? Beker asyǵasyń, tańdanar keziń áli alda. Myna teńiz bitkennen keıin ondaı úılerdi júzdep emes, myńdap salyp, Barsakelmestiń keń dalasyn malshylardyń qalasyna aınaldyramyz.

Gúlpan. E, siz búkil Qazaqstannyń salatyn úıin aıtyp otyr ma edińiz?

Dáýren. Joq meniń aıtyp otyrǵanym osy kolhoz. Aldaǵy jylda bizdiń kolhozdyń otary júzge jýyq. Osy júz otar jylyna alty-aq ret kóshsin deıik. Óziń esepte! Eger sizdiń usynysyńyz boıynsha joıatyn bolsaq, neshe úı salýymyz kerek? Alty júz endi uqtyń ba?

Balqıa keledi.

Balqıa. Bul ne janjal?

Dáýren (jalt qarap). Á, Balym, saýmysyń? (Qol alysady.)

Balqıa. Saýmyn.

Gúlpan. Saý bolsań, kishkene bara tur. Men anda ózin tildeıtin Qoqymnyń kerin kıip turmyn.

Balqıa. Gúlpan, sen aıtshy, ne bolyp qaldy?

Gúlpan. Dáýrenniń saǵan shaǵymdanýynan shyqqan «janjal» derlikteı eshteńe joq.

Balqıa. Shaǵymdanǵany qalaı?

Gúlpan. Sura ózinen.

Dáýren. Taǵy da teris kettiń, Gúlpan. Qatelesseń betinde úlken kórinip ediń, endi usaqtalyp barasyń.

Balqıa. E, Gúlpanǵa ashýlanamyn dep gazetke de tıgizip alǵan ekensiz ǵoı. Onda Qoqym aǵaıǵa shyn saǵan ekensiz.

Dáýren. Osy sen meniń oıymdaǵyny qaıdan bilesiń?

Balqıa. Bilmeıtinim de joq emes. Mysaly, synaýshy Gúlpan, synalýshy men, oǵan sizdiń ne úshin kirisip qalǵanyńyzdy bilmeımin.

Dáýren. Áńgime seniń synalǵanyńda bolyp turǵan joq, úı týraly da emes. Gúlpan sıaqty sanaly zamandasymyzdyń osyndaı ortada otyryp, nysanany dál kózdeı almaýynda bolyp tur.

Balqıa. Oıymyz jarysqa túsken eken, qaısynyń jemisi qandaı bolaryn ómirdiń ózi-aq erteń kórsetpeı me?

Dáýren. Árıne, biraq...

Balqıa. Gúlpan, sen ne deısiń?

Gúlpan. Men de solaı deımin.

Balqıa. Solaı deıtinińdi maqalańda kórsetseń edi. Bilem, sen ony kórsetpeıin degen joqsyń, kórsetýge kúshiń jetken joq. Óıtkeni sen malshylardyń ómirimen áli tanys emessiń, sondyqtan bizdiń kıiz úı jónindegi oıymyz saǵan jat kórindi. Tyńdar bolsań, aıtar tilegim: óziń bilmeı ózgege ónege aıtpa. (Bir dárini alady da, asyǵys ketedi.)

Gúlpan. Endi ekeýmiz otyrsaq deımin.

Dáýren. Ne úshin?

Gúlpan. Balqıa ekeýmizdi de otyrǵyzyp ketti ǵoı.

Jańyl (kele jatyp). Álgi sý muryndy saǵym jutyp qoıǵan ba, janym - aý! (Ekinshi jaqtan Janar kelip)

Janar. Men seni izdep júrsem, munda ma ediń? Bizdiń bir ekskavator toqtap qalypty, men deıtin bolsań, sony búginshe júrgize turshy.

Jańyl. Oı, shirkin-aı! Maı-maı bolyp júrsem - aý!

Janar. Bir mezgil maı-maı bolyp júrmeseń, tazalyqtyń da qadirin bilmeı ketesiń.

Jańyl (qolyn bir sermeıdi de, shatyrǵa kiredi). Ýh, amansyń ba, Gúlpan! (Gúlpannyń qasyna baryp otyra ketedi.)

Janar. Dáýren? Sen kelip qalyp pa ediń? (Qol alyp amandasady.) Aman jettiń be, áıteýir?

Dáýren. Barsakelmestiń ystyǵyna mashına da shydamaıdy eken, áreń jettim.

Janar. Seniń mashınań da bizdiń Jańyl sıaqty, ystyqqa bir saǵat shydamaıdy.

Jańyl. Nemene, men sonda kim kóringen minip túsetin mashınaǵa teń bolyppyn ba? (Gúlpan jaqtyrmaı shyǵyp ketedi.)

Janar. Sondaı qunsyz sózdi qaıdan bile beresiń osy?

Jańyl. Davaı, davaı sózdi qoı da, beri kel. Ońasha aıtatynym bar.

Janar. Sózdi óziń qoı da, ana ekskavatorǵa qara.

Dáýren. Ony bul kisi júrgize bile me?

Janar. Soǵys kezinde júrgizgen bolatyn.

Jańyl Kel deımin beri, asyǵyspyn.

Janar. Asyǵys bolsań júre ber. (Dáýrenge.) Iá, Almaty qalaı? Bizge razy ma eken?

Dáýren. Razy bolǵanda qandaı! (Sýmkasynan bir nárse alyp.) Ózdiginen júretin tórt shóp mashınasy men eki úlken mashına bosatsa, olarǵa óziń de bolarsyń. Ol úshin myna qaýlymen tanysa ber, men jaılaýǵa jóneltip keleıin. (Ketedi.)

Jańyl. Eı, álgi bireýiń senderge qaraı shyqqaly turmyn dep oblystan telefon soqty, ony qaıtýshy ediń?

Janar. Álgi bireýi kim?

Jańyl. Kremlev she?

Janar. Ne deısiń? (Óz oıymen alysyp.) Bul qaısy. Álde ol meniń sońǵy jazǵan hatymdy almady ma eken?

Jańyl. Ýh, tipti mıym jeter emes, júrshi, úıge baryp aqyldasaıyq.

Janar (úreılenip). Toqta, toqta! Meniń basyma birdeńe tónip keledi.

Jańyl. Ne deıdi?

Janap. Aıdos meni ózine endi ólim tileýshi kórýi de múmkin.

Jańyl. Qalaısha?

Janar. Ol: meni uzaq ómir súrmeıdi dep; Kremlevti ádeıi keltirdiń deýden taıynbaıdy.

Jańyl. Qoı, ol ondaı aqymaq emes qoı.

Janar. Aqymaq bolmasa da, tórt jyl boıy shette júrýdiń zardaby oǵan tıgen sıaqty. Endi qaıttym? (Ketedi.)

Jańyl. Ýh, tipti mıym jeter emes. Áı, Dodabaı, arqalasań da, úıge tez jetkiz meni... (Ketedi. Osy kezde janynan Aıdos pen Májel shyǵa keledi.)

Aıdos. Apyr-aý, ómirge men jańa kelgenmin be, álde bizdiń adamdar sharyqtap ketken be?

Májel. A, solaı ma eken? Sońǵy kezde shette qalǵanymnan bizdiń adamdardyń tań qalarlyqtaı bolyp ketkenin sezbeı júrsiń desem, kóńiline aýyr tıer endi óziń.

Taýsoǵar (ekskavatordyń ústinen kórinedi). Qaraǵym, Májel - aý, sizdiń úıdegi kelin de tań qalarlyq adam ba, á?

Májel (jelkesin qasyp). Aı, Jańyl - aı, sen - aq betime salyq bola berdiń - aý! (Kórinbeı ketedi.)

Aıdos. Taýke - aý, sizdiń mundaı da ónerińiz bar ma edi?

Taýsoǵar. Oı, Aıdosjan - aı, otyz jyl erte týmasam, mundaı ónerdiń alýan túrin órgizetin edim ǵoı. Amal ne, erte týyp qalyppyn... Mynanyń boıy bıik pe, joq meniń oıym bıik pe, bilmeı týrmyn. Qasyma kelip qarady. Maǵan qazir Barsakelmestiń bar dalasy aıaǵymnyń dál astynda jatqan sekildenedi. (Qasyna kelgen Aıdospen qushaqtasa turyp, alysqa qol sozady.) Kórdiń be?

Aıdos. Kórip turmyn, kárıa, onyń ar jaǵynda ne baryn da kórip turmyn. Sondyqtan da meniń osy kúni uıqym joq.

Taýsoǵar. Kóre bilseń, kórsete de bil endeshe!

Aıdos. Qazir meniń tún uıqymdy tórt bólip júrgen maqsattyń da ózi sol. Sol úshin Suńqar ushpastyń shóline de baryp qýanyp keldim. (Jaryq olardan alynyp, shatyrdyń ishine túsedi. Dáýren men Májel keledi.)

Májel (sóıleı kiredi). Jaraısyń, jigitim, jaraısyńdar! Sender órt qaýlatqan ushqyndaı boldyńdar, raqmet senderge!

Dáýren. Ózderińiz qandaısyzdar?

Májel . Bizdiń hal sondyqtan da jaqsy edi, otyz myńnyń ornyna otyz bes myń adam kelip sardalany sýdaı sapyra bastaǵan edi, taǵy bir shartta-shurt shataqqa kezdesip turmyz.

Dáýren. Shataq? Ol ne?

Májel. Aıdos teńizben qosa kanal qazamyz dep jatyr. Adam degen ómirge toımaıtyn qanaǵatsyz ǵoı.

Aıdos keledi.

Aıdos. Aman ba, dostym? (Qol alysady.) Sender óńkeı yǵaı men syǵaıdy shaqyrǵansyńdar ma qalaı, áıteýir, myna kelgen halyq kóńildi shalqytyp jiberdi.

Májel. Sondyqtan bul kisi teńizdi jobadaǵydan da asyra shalqytpaq.

Aıdos. Ne deseń de, men soǵan ábden bekindim, dostym.

Májel. Sen ne deseń o de, men qashan teńiz bitkenshe bir adam bermeımin, bir adam.

Aıdos. Ońashada árkim batyr, ózińdi-óziń aldaı berip qaıtesiń. (Májel shatyrǵa ketedi.)

Dáýren. Bul talastaryńyzdyń mánisine túsinýge bolar ma eken?

Aıdos (qolyndaǵy kartany stol ústine qoıady). Mynaý bizdiń qazirgi jasap jatqan teńizimiz. Mynaý tóńirektegi bes aýdannyń erteń osy teńizdiń sý tartatyn kanaly. Meniń endigi oıym: osy bes kanaldy teńizben birge bitirý.

Májel (qaıta kelip). Joq, dostym, onda biz teńizdi belgilegen merziminde bitire almaı, masqara bolamyz, masqara!

Dáýren. Bul tamasha ıdeıa emes pe?

Májel. Tamasha, tamasha! Oǵan men de túsinemin, biraq, meniń oǵan eshbir lajym joq.

Aıdos (qaǵazdan basyn kótermeı). Májel, artyna qarap maqtana bermeı, alǵa, bolashaqqa qarap shattan.

Sen bir basqan izińdi qaıta basyp shıyrlap júrsiń, sony oıla!

Májel. Kim, men be?

Aıdos. Iá, sen! Erteńgini kóre almaý, dál sen úshin uıat. Ol ǵana emes, sen osy teńiz jóninde osymen ekinshi ret súrindiń, aıaq basqan saıyn súriný - ólim, sony esker!

Májel. Qansha soqyr bolsam da, dál osy oıyńnyń alǵa baspaıtynyn kórip turmyn, mert bolarsyń, saq bol! (Ketedi.)

Dáýren. Aıdos aǵa! Shynynda ekeýine birdeı kúsh jetpeıdi ǵoı.

Aıdos. Jetedi, dostym. Týysqan Ýkraına halqy kómekke jer qazatyn (zemleroınye) mashınanyń elýin jiberipti. Bes kanal úshin sonyń ózi de jetip jatyr. Qalaı, bul saǵan unaı ma?

Dáýren. Men munan bizdiń eldiń ǵajaıyp kúshin kórip turmyn - aý, Aıdos aǵa!

Aıdos. Durys aıtasyń, dostym, Bizdiń el bir-birimen dúnıesi túgil janyn da aıamaıdy. Aıtpaqshy, sen halin bildiń be?

Dáýren. Bildim, dárigerlerdiń aıtýyna qaraǵanda jaman emes.

Aıdos. Ózi ne deıdi?

Dáýren. Myna hatqa jazǵan bolar. (Hat beredi.)

Aıdos. Óziń ol kisini kórmegen ekensiń ǵoı?

Dáýren. Kórdim, áli de bes-alty aı jatatyn sıaqty.

Aıdos (hatty oqyp bolyp). Ol kisige meniń Janardan bólek turatynymdy jetkizgen kim?

Dáýren. Bilmedim kim ekenin.

Aıdos. Tipti, meniń teńiz basynda jalǵyz jatqanyma deıin jazypty, osyny jetkizip júrgen sensiń - aý, á?

Dáýren. Aıyp etpeńiz, qart adamdy aldaı almadym. Ózi de shet jaǵasyn estip, Janar úshin kúıinishti eken.

Aıdos. Iá, ol kisi Janardy týǵan balasy - menen de artyq kóredi.

Dáýren. Onda Janardy siz de jaqsy kórińiz.

Aıdos (aýyr kúrsinip). Ómiri saǵatpen sanaýly men sekildi adamǵa bireýdiń baǵyn baılaýdan ne paıda?

Dáýren (tańdana qadalyp). Aıdos aǵa! Siz osyndaı oıda ma edińiz?

Aıdos (keýdesin kere dem alyp). E, dostym! Onyń nesin suraısyń. Jandy jep júrgen dert az emes qoı mende. Sen úgit aıtqysh bolsań, maǵan emes, óz baǵyn ózi baılap, jastyq qyzyǵyn kóre almaı júrgen Janarǵa aıt! (Syrttan shý estiledi.) Ol ne, bilshi. (Dáýren ketedi. Azdan soń ekinshi jaqtan Kremlev kele jatady.)

Kremlev. Ruqsat etińiz?!

Aıdos (qaǵazdan basyn kóterip). Kelińiz, kelińiz! (Qol alysyp.) Baısalov.

Kremlev (qol alysyp). Kremlev! (Aıdostyń áni buzylyp ketedi, Kremlev ony baıqamaıdy.) Shóldep kettim, bir jutym sý bolar ma eken?

Aıdos (sý quıyp berip). Saqtanyńyz, bul jerdiń sýynyń dámi tátti bolǵanymen, aýyrtatyn ádeti bar.

Kremlev. Ne de bolsa taǵy berińiz.

Aıdos. Iá, nege bolsa da táýekel etetin adam ekenińiz kórinip tur.

Kremlev. Qatelesken joqsyz. (Taǵy da iship.) Raqmet! Endi bolmaǵanda shóldep óletin edim. (Papıros tartady.)

Aıdos. Buryn bul jerdiń qandaı ekenin kórgen joq pa edińiz?

Kremlev. Joq, tipti shól bolsa da, mundaı ǵoı dep oılaǵan emespin.

Aıdos. Solaı ma, kórmegen jerdiń oı-shuqyry kóp emes... «Jeńis» kolhozyna bir hırýrg keledi dep estip edim, sol siz bolarsyz deımin.

Kremlev. Qatelesken joqsyz. Al, ózińiz kim bolasyz?

Aıdos. Men osyndaǵy bir ınjenermin. Sizdi kópten kútken adamnyń birimin.

Kremlev. Ne úshin?

Aıdos. Maǵan bir-eki túrli operasıa jasaý kerek edi. Der kezinde jaqsy keldińiz! Júrińiz, aýyl jaqqa baraıyq... Munda túsetin tanys úıińiz bar ma edi?

Kremlev (sál bógelip). Bir adammen azdaǵan tanystyǵym bar edi. Biraq onyń úıine birden baryp túsýdi laıyqsyz kórip turmyn.

Aıdos. Onda bizdiń úıge túsińiz.

Kremlev. Úlken raqmet sizge.

Aıdos. Pojalýısta.

Ekeýi shyǵyp ketedi. Kele jatqan Balqıa olardy kórip qalady.

Balqıa. Bul kim, janym - aý?

Ekinshi jaqtan Janar kele jatady.

Janar. Balym, sen kókeńdi kórdiń be?

Balqıa. Táte, Kremlev degeniń qandaı adam edi?

Janar. Ony nege suradyń?

Balqıa. Syrtynan tanısyz ba? Sonaý kókemniń qasynda ketip bara jatqan sol emes pe?

Janar. Ne deısiń? (Qarap jiberip Balqıany qushaqtaı alady.) Sol, dál sonyń ózi. Endi qaıttym, Balym - aý!? Endi qaıttym?

Osy kezde Dáýren, Taýsoǵar, Gúlpan, Qoqymdar kele jatady. Qoqym qýanyshty.

Dáýren. Janar! Myna kisige endi razy bol. Qaq irgeńnen taýyp keldi joǵyńdy.

Qoqym (Dáýrenge). Oı, aınalaıyn-aı, men muny seniń arqańda taptym ǵoı. Senen de aınalaıyn, Janarjan. Aıdosyńmen birge jasap, Aıdosyńmen birge aǵar, Janarjan.

Janar. Ómir boıy aýzyńyzdan shyqqan bir jaqsy tilek osy edi. Áne, ol da kómildi.

Kete beredi, basqalar ań-tań..

Shymyldyq.

ÚİSHNSHİ PERDE

Tórtinshi sýret

Sahna ekinshi sýrettegi qalpy. Kún keshkirgen kez. Perde ashylǵanda Aıdos óz jumystarymen shuǵyldanyp, stol basynda otyr da, Kremlev dıvanda bir qaǵazdardy oqyp otyr.

Kremlev. Siz maǵan eń keregin bermepsiz ǵoı? (Aıdos óz oıymen otyryp, onyń ne degenin ańǵarmaıdy. Kremlev terrasqa shyǵyp ketedi.)

Aıdos. Siz maǵan birdeńe dedińiz be? (Kremlevtiń úıde joǵyn endi baıqap, kúlimsirep, basyn shaıqaıdy da, telefondy alady.) Qaryndasym, maǵan Janardy taýyp bershi. Joq, oǵan aıt, úıge telefon soqsyn. (Telefondy ornyna qoıady. Terrasta turǵan Kremlev orystyń bir halyq ánin aıtady. Oǵan Aıdos ta baıaý qosylady. Telefon shyldyraıdy.) Bul kim? Iá, siz be edińiz?.. Baıqamaı jatyrmyn... Men sizdiń qonaǵyńyzdy ertip kelip, endi kútýshi bolyp otyrmyn ǵoı, onan habaryńyz bar ma? Asyǵys jumystarym bar edi, qonaǵyńyzdyń qasyna ózińiz kelip, meni bosatsańyz eken. Aý, nege úndemeısiz? Endi qashan? (Telefondy ornyna qoıyp, basyn shaıqaıdy da, jumysyna qaıta kirisedi.)

Kremlev (qaıta kelip, Aıdostyń syzyp otyrǵan chertejine qarap az turady). Siz taǵy bir úlken isti bastaǵaly otyrsyz ba?

Aıdos. Iá, halqymyzdyń myna qımyly bul teńizdi keleshekke ólsheı sal dep otyr. Siz qalaı oılaısyz, men kúndelikten góri ómirlikti qymbat dep bilemin.

Kremlev (onyń sońǵy sóziniń mánine túsinbeı). Árıne, árıne, men bir shege qaǵylsa da keleshek úshin qaǵylsyn deıtin adammyn.

Aıdos. Tek túzý qaǵylsyn deńiz. Qısyq qaǵylǵan shegeniń keleshek túgil búginge de paıdasy joq. Ol sizdiń de esińizde bolsyn.

Kremlev. Ǵafý etińiz, men bul sózińizge túsine almadym.

Aıdos. Keıin túsinersiz... (Azdan soń.) Siz jańa menen birdeńe suradyńyz ba osy?

Kremlev. Bastapqy sózińizge qaraǵanda, sizde taǵy bir hırýrgtiń qorytyndysy bar sıaqty edi. Men sonymen tanyssam dep edim.

Aıdos. Qaı hırýrgtiń?

Kremlev. Moskvadaǵy profesor Lavrovanyń.

Aıdos. Ol jańaǵylardyń ishinde joq pa eken?

Kremlev. Joq kórinedi.

Aıdos. Onda ǵafý etińiz, qazir... (Portfeliniń İshinen bir qaǵazdy. alyp, Kremlevke berdi.) Aldyńǵy qaraǵan hırýrgterdiń bári de sizdiń ómirińizdi saqtaý tek sol Lavrovanyń ǵana qolynan keler degen edi. Ol kisiniń qolynan bar kelgeni: basyn shaıqap aýyr kúrsiný boldy. (Jumysyna qaıta kirisedi.)

Kremlev. Bul kisi de oqty alynbaıdy dedi me?

Aıdos. Ári júregińiz nashar, ári oq tereńde. Operasıa jasaý qaýipti. Degenmen biraz ýaqyt demalyp, dárigerlik erejeni saqtap júre turyńyz da, maǵan qaıtyp kelińiz dedi. (Sál kúrsinip.) Onysy kóńildi aýlaǵandyq qoı.

Kremlev. Siz onsha úmitsiz bolmańyz.

Aıdos. Men ókpe operasıasy jóninde sovet hırýrgterine teń keletin hırýrg dúnıe júzinde joq ekenin jaqsy bilemin. Sondyqtan endi úmitim az.

Kremlev (ishinen oqyp shyǵyp, qýanyshty keskinmen). Aıdos Baısalovıch! Myna kisiniń qorytyndysyna qaraǵanda, meniń úmitim úlken. Mine, qarańyz. Myna bir sózin ǵana oqyńyzshy. (Qasyna jetip barady.)

Aıdos (tyńdaǵysy kelmeı). Ony buryn da talaı oqyǵanmyn. Qıal degen saǵym sekildi, oǵan, ásirese, siz kóp ere bermeńiz.

Kremlev. Bul qıal emes, qurmettim... Men osydan eki aı buryn bireýdiń ókpesindegi oqty aldym. Árıne, ol munan góri ońaı jerinde edi, sol operasıadan beri maǵan úlken senim paıda boldy. Men qazir sonaý Babalıev, Bloktardan bastap barlyq hırýrgterdiń júrekke de operasıa jasaý jónindegi jetpis jyldyq tájrıbesin boıyma sińirip, ýaqyt utýdyń jolyn izdeýdemin. Eger de ýaqytty utsam, qandaı qaýipti bolsa da, men bul oqty ala alamyn.

Aıdos. Maǵan osy áńgimeler onsha jaıly tıip turǵan joq. Basqa bir kóńildileý áńgimege kóshsek qaıtedi?

Kremlev. Ǵafý etińiz. Men sizdiń jumysyńyzǵa bóget ettim bilem. Meniń kolhoz bastyǵynda asyǵys jumysym bar edi. Sonda baryp keleıin, keńsesine baratyn joldy aıta alasyz ba?

Aıdos. Menińshe, siz ol kisiniń úıin de biletin bolarsyz deımin?

Kremlev. Ózim bilsem, ózgeden jón suramas edim ǵoı.

Aıdos. Siz tym sypaıy ekensiz.

Kremlev. Bul sózińizge túsine almadym.

Aıdos. Esińizde bolsyn, sizdiń, munda qyzmet isteý úshin emes, sol kisi úshin kelgenińiz de bizge belgili. (As úıdiń esiginen qarap.) Balqıa, tezdet, shyraǵym.

Balqıa (daýsy estiledi). Beri kelińizshi. (Aıdos kórinbeı ketedi.)

Kremlev (kózi pıanınonyń ústinde turǵan sýretke túsedi de, ustaı alady). O, tamasha, bul qalaı? Mynaý Janar... Tipti jas kezindegi sýret. Mynaý jańaǵy ınjener emes pe? (Oılanyp.) Apyr-aı, men osy Janar úshin jany aýyratyn bireýdiń úıinde otyrǵan joq pa ekenmin?.. (Oılanyp.) Bul kim boldy eken? (Sýretke qadala qarap.) Týysy bolýǵa múmkin emes. Álde óldi dep júrgen jigiti tiri keldi me eken? Joq, ol da múmkin emes. (Jan - jaryna úreılene qarap baryp telefondy alady.) Qurmettim, maǵan kolhoz predsedateli Janar Aıbasovanyń kvartırin berińizshi!.. Nege kúlesiz? Ne deısiz? Bul qalaı? Men sol úıde turmyn ba? (Telefondy tastaı salady.) Bul ne jumbaq?..

Aıdos qaıta keledi.

Aıdos. Dámge júrińiz! (Az kidiris.)

Kremlev. Ǵafý etińiz, siz maǵan dámińizden buryn ózińizdiń kim ekenińizdi ashyǵyraq aıtyńyzshy.

Aıdos. Kim ekenimdi kórgen jerde - aq aıttym - aý deımin sizge.

Kremlev. Jasyrmaı aıtyńyzshy. Siz Janardyń nemenesisiz osy?..

Aıdos. Nansańyz, sony dál qazir ózim de bilmeımin. (Janar keledi. Kremlev ekeýi birine-biri únsiz qarap turyp qalady. Aıdos ekeýine kezek qarap, kúlimsirep.) Bul úıdiń ıesi osy kisi, tanysyńyzdar!

Janar. Aıym, ázázil oıǵa aza kórme degennen basqa ne aıtaıyn. (Kremlevqa.) Sizdi qýanyshyma ortaqtasar dep senemin.

Kremlev. Qurmetti Janar! (Qol alysyp.) Men qazir ne derimdi de biler emespin.

Aıdos (qoltyǵynan ustap). Ótinemin, dámge júrińiz. Hozáıka, siz de júrińiz!

Kremlev. Túsinbeımin. (Aıdos ekeýi ketedi.)

Janar (jalǵyz). Oı tolqyny kúsheıse, bas degen sonyń betinde qalqyǵan japyraq eken ǵoı. (Basyn ustap otyra ketedi. Azdan soń Májel keledi. Janar baryp qushaqtaı alady.) Májel aǵa...

Májel. Sabyr, shyraǵym, sabyr. (Otyrǵyzady.)

Janar. Aqyl tabylmaı, sabyr tabylar emes, tabyńyzshy aqylyn.

Májel. Dál osy jóninde eshkimnen eshqandaı aqyl kútpe. Buǵan aqylshy da, úkimshi de óz júregiń.

Janar. Kimim aıtylyp bitti - aý deımin. Endi tek meni ózine ólim tileýshi kórmese eken... Siz solardyń qasyna baryńyzshy.

Májel. Ondaı oıǵa barmas, biraq endi qaıtyp qaıryla da qoımas. Óıtkeni, ol - bir muzdasa jibimeıtin qatal adam. Ondaı adamnyń kóńil jarasy eshýaqytta jazylmaıdy. Qaıta qosylǵandaryńmen ómirleriń qyzyqty bolmaı, ishteı tynyp, yryń-jyryńmen ótýleriń múmkin.

Janar. Ondaı ómirdiń qajeti qansha?

Májel. Meniń de aıtyp otyrǵanym sol. Halyq: «Súımegen sulýdan, súıgen sý muryn artyq» dep beker aıtpaǵan. Sonyń bárin oıla da, óziń shesh...

Aıdostar otyrǵan bólmege ketedi. Janar jalǵyz, áldeneni asyǵys jaza bastaıdy. Balqıa keledi.

Balqıa. Táte, ana kisiler sizdi kútip otyr.

Janar. O, Balym, olar kútip otyr ma, joq, álde ishterinen tútigip otyr ma, kim bilsin?!

Balqıa. Solardyń tútigip otyrǵanyn kóre almadym-aý men.

Janar. Onyń ekeýi de tereń oıly adamdar. Tereńdegini kórý qıyn... Endi menen sen de bezesiń ǵoı, á?..

Balqıa. Men nege bezemin?

Janar. Kókeń ıiler kezden ótip ketti, endi bezbegende qaıtesiń?

Balqıa. Kókem de, men de, eshkim de bezbeıdi. Apam kelgennen keıin ekeýmiz birigemiz de, sizdi aqtap alamyz.

Janar(qushaqtap). Raqmet, Balym! Men Aıdostan ketsem de, senderden ketpespin.

Balqıa. Onda eshkimnen de ımenbeńiz, júrińiz. (Bular kete bergende, esik qaǵyldy. Janar ketedi de, Balqıa esik ashýǵa barady.) Sizdi kim shaqyrdy?

Dáýren (sóıleı kiredi). Sen shaqyrǵan joq pa ediń?

Balqıa. Aqyryn sóıleńiz, úıde kókem otyr.

Dáýren. Osy sen birese apam, birese kókem deýdi qashan qoıar ekensiń.. Jaraıdy, kózińmen atpaı-aq qoı. Men dál sizdiń sol kókeńizben myqtap turyp sóıleskeli keldim.

Balqıa. Nege? Ne jóninde?

Dáýren. Janar jóninde.

Balqıa . Sizge ondaı pravony kim berdi?

Dáýren. Maǵan ondaı pravony bergen - men, ózim.

Balqıa. Bireýdiń semá máselesine aralasýǵa eshqandaı haqyńyz joq bolǵandyqtan, ol pravony biz sizden sypyryp alamyz da, mynany buıyramyz: búgin jeti kisini qara qurt shaǵyp ketti. Erteń tájirıbeli qarttardyń májilisin shaqyryńyz da, sol páleni qurtýdyń jolyn keńesińiz.

Dáýren. Bir saǵat keshigip buıyrǵanyn bolmasa, bul tilegiń durys. Men qazir sol májilisti ótkizip keldim, senderden Gúlpan qatynasty.

Balqıa. Onda raqmet sizge. Endi aıtaryńyz bar ma?

Dáýren. Bar. Men myna kelgen kisini óz úıime shaqyra keldim. Bar kelgen sharýam sol.

Balqıa. Munyńyz da unaıdy. Onda siz sálden soń kirińiz. (Ketedi. Azdan soń, Aıdostar otyrǵan bólmeden Jańyl keledi.)

Jańyl (qyzyńqyrap alǵan, kele bilegin sybanyp). Qane meniń shaqyrǵanyma júrmeı kór.

Dáýren. Júreıin, jeńgeı, júreıin. Men basqany jeńsem de, sizdi jeńe almaımyn.

Jańyl A, solaı ma eken! Ha-ha-ha!

Dáýren. Kúlkińiz jaqsy eken, biraq kómeıińizden qasiret te kórinip tur-aý, emdetpeseńiz bolmas.

Jańyl (myqynyn taıanyp). Ol qandaı em? Sen sıaqty sulý jigitter me? Ha-ha-ha!..

Dáýren. Joq, ol emniń aty - eńbek pen bala. (Ketedi.)

Jańyl (kózin bir ashyp, bir jumyp). Eńbek pen bala!.. Osylar biriniń aýzyna biri túkirip qoıǵan ba, eı? Qoı, Qoqymdaı bolsa da, bir ul tappasam bolmas. (Kete bere esik qońyraýyn estip, syrtqa qaraı ketedi.) Taǵy kim boldy eken? (Azdan soń Qoqymdy ertip sóıleı kiredi.) Qoqa - aý, túndeletip neǵyp júrsiz?

Qoqym. A, Jańyljan, amansyń ba, qaraǵym. Men olaı dóńbekship, bulaı dóńbekship, uıqynyń esebin bir taba almaı, aqyrynda osynda keldim.

Jańyl E, araq ishkińiz kelgen eken ǵoı! (Tez baryp araq ákeledi.) Kelińiz, meniń sizdeı bir ul tabýym úshin qaǵyp jibereıik;

Qoqym (araqty almaıdy). Tilektespin. Biraq bala tabý úshin araq ishýdiń de, aqymaq bolýdyń da qajeti joq.

Jańyl. Bala tabý úshin aqyldy bolýdyń da qajeti joq. Sózdi qoıyńyz da alyńyz. Meniń sizden suraıtyn sózim bar!

Qoqym. Osynyń kesirinen ózim tek búgin ǵana adam sanatyna qosylyp turmyn, azǵyrmashy, qaraǵym.

Jańyl. E, táýbaǵa kelgen ekensiz ǵoı.

Qoqym. Joq, táýbaǵa emes, partorgke ant bergen edim.

Jańyl Siz partıada bar ma edińiz?

Qoqym. Men bespartıınyı bolsam da, partıany qadirleıtin adammyn.

Jańyl Ótirik aıtpaı-aq qaǵa berińiz, men eshkimge aıtpaımyn.

Qoqym. Sen aıtpaǵanmen, basqa aıtýshy bar.

Jańyl Ol kim?

Qoqym. Ol ózimniń arym.

Jańyl. Endeshe sizdiń ómir boıy araq kórmeýińiz úshin! (Ekeýi de qaǵyp salady.)

Qoqym. Kórmesem kórmeıin, tek óziń qulap qalmashy.

Jańyl Oı, táıiri - aı, bótelke qurly joqpyn ba? Myna bir shyntaqtaı bótelke ishindegi vıno keńirdeginen kelse de qulamaı-aq tur ǵoı. Qane, endi shynyńyzdy aıtyńyz. Osy siz araqty maskúnemdershe iship, etti meshkeılershe jep, sózdi jyndylarsha sóıleıtinińiz qalaı? Sizdiń meni jatyp isher deýge qandaı pravońyz bar?

Qoqym. Kimdi, sizdi me?

Jańyl. Meni, meni.

Qoqym. Sony aıtqan kisini kózime kórsetshi, kózin jelkesinen shyǵaraıyn.

Jańyl. Shyǵarsań shyǵar, ony aıtýshy Taýsoǵar.

Qoqym. Taýsoǵar! A, onda durys, onda durys.

Jańyl. Nemene durys. Atańyzdyń basy ma?

Qoqym. Joq, sizdiki durys.

Májel. keledi.

Májel. Bul ne shý? Ehe, Qoqym eken ǵoı jylqysyn qaıyra almaı júrgen.

Qoqym. Ol dáýlet bizdiń bastan ketken, ózgege ónege aıtqyshtar ǵoı baıyp jatqan. (Májel Jańylǵa qadalady.)

Jańyl. Úndeme, úndeme, men saǵan Qoqymdaı bir ul taýyp berýge bel býdym. Ha-ha-ha!

Májel. Ehe, Qoqymdaı ul tapsań jetisken ekensiń.

Jańyl. Onda, ózińdeı ul tabamyn. (Óz bólmesine alyp ketedi.)

Qoqym. Onda da onsha jetisken joqsyń. Oı, qudaı-aı, mas kezimde men de osyndaı bolyp, aýzyma kelgendi ottadym - aý, (Vınoǵa tamsana qarap). Myna saıtan sarynyń kózimdi buldyratýyn - aı, qaıtsem eken? Eger jumysty jaqsy istesem, araqty az-azdan urlap qana ishsem, qalaı bolar edi? Jurt biler me edi, bilmes pe edi? Qoı, ony keıin úıge barǵan soń oılanarmyn. Ázirshe mynany...

Umtyla bere, qaıta toqtap, ne isterin bilmeı turǵan kezde Dáýren, Balqıa keledi.

Dáýren. Siz munda ne bitirip otyrsyz?

Balqıa. Taǵy da adasyp keldińiz be?

Qoqym. Joq, shyraǵym, men endi adasa qoımaspyn. (Dáýrenge qarap.) Janar ekeýińe jolyǵaıyn dep kelerin kelsem de, syı kisi bolǵan soń, kirýge bata almaı otyr edim.

Dáýren. Iá, ne aıtpaqshy edińiz?

Qoqym. Erteń maǵan jumys berile me?

Dáýren. Nege berilmeıdi?

Qoqym. Oı, aınalaıyn-aı, men soǵan áli de sene almaı kóńilim alań bolyp uıyqtaı almaı keldim ǵoı. Onda kete bereıin be, joq álde, aldymen ózderiń aqyldasasyńdar ma?

Dáýren. Aqyldasylǵan. Alańsyz uıyqtańyz da, erteń erte baryp, sol qudyqty qazyńyzdar.

Qoqym. Kóp jasa, qaraǵym, kóp jasańdar! (Kete beredi.)

Balqıa (qoltyǵynan demep). Anyq ishken joqsyz ba, áıteýir?!

Qoqym. Atama, aty óshkirdiń atyn. (Ketedi. Telefon shyldyraıdy).

Dáýren (tyńdap). Men tyńdap turmyn... Sergeı Stepanovıch, bul men ǵoı, salamatsyz ba?.. Ol ras! Osy úıge túsipti... Aıdos ta osynda. Joq, basqa bólmede otyr... Keshirińiz, men tipti bilmeı qaldym... Árıne, árıne... meniń osynda kelgendegi jumysymnyń ózi sol. Maqul... qazir. (Ekinshi bólmeniń esigine qarap) Aleksandr Petrovıch! Aıdos! Sizderdi joldas Bogdanov telefonǵa shaqyrady.

Kremlev, Aıdos, Janar keledi.

Kremlev. Bogdanovyńyz kim?

Dáýren. Bizdiń aýdannyń birinshi sekretary.

Kremlev. Ol kisi meni qaıdan biledi?

Dáýren. Ol kisi sizdiń ózińiz túgil barlyq oıyńyzdy da biletin sıaqty.

Aıdos (tyńdap). Baısalov tyńdap tur. Hal jaman emes. Kanaldardyń jobasyn jańa jasap boldym. Almatyǵa erteń jiberemin. Iá, ıá, Ýkraınadan keletin kómek keldi deısiz be? Kisi jibereıik pe? Maqul. Jaqsy, jaqsy. Iá, ıá... Jaraıdy, erteń saǵat on birde baraıyn. Ol kisi qasymda tur. Maqul (Telefondy Kremlevke usynyp jatyp). Sizdi suraıdy.

Kremlev (telefondy tyńdap). Sizben sálemdesip turǵan Kremlev... Salamatsyz ba? Jaman emes. Siz ony qaıdan bilesiz? Solaı ma?.. Quttyqtaýyńyzǵa bolady. Raqmet, raqmet. Meniń dısertasıam ókpe operasıasy jaıynda bolatyn. Iá... Raqmet, raqmet. Moskvadan keshe shyqtym. Sonymen, mınıstrdiń buıryǵy boıynsha sizderdiń teńizderińizdi salysqaly osynda keldim. Joq, eshqandaı renishim joq. Munda ózim tilenip keldim. Erteńnen bastap kirisemiz. Onyńyz óte jaqsy, óte jaqsy... Iá, ıá. A, ol kisiniń jaıy maǵan qazir-aq belgili, óıtkeni Moskva hırýrgteriniń qorytyndysy qolynda kórinedi.

Dáýren(Aıdosqa). Sizdi tapsyryp jatyr.

Kremlev. Bul jóninde sizge berer ýádem: ol kisi úshin aıanbaımyn. Raqmet, raqmet... Saý bolyńyz.

Aıdos. Kirshiksiz júrekten qabyl alyńyz. (Qolyn qysyp.) Munan da zor ataqqa ıe bolyp, basqa elderdiń ǵalymdaryn basyp ozýyńyzǵa tilektespin.

Kremlev (qolyn silkip). Úlken raqmet sizge. Jańaǵy kisiniń aıryqsha tapsyrýy boıynsha, siz qazirden bastap meniń ómirimdesiz. Júregińizdiń uzaq soǵýyn óz júregimdeı tileımin.

Aıdos. Bar tilegim sizben bir. Tek, óz júregime ózim ıemin.

Kremlev. Árıne, ıesiz. Biraq, siz jańa kómekke kelgen mashınalarǵa da qýandyńyz ǵoı.

Aıdos (kúlimsirep). Siz meni jeńdińiz.

Kremlev. Al, qurmetti dostym, kórsetken qurmetimizge, meımandostyǵyńyzǵa shyn júrekten kóp alǵys. Endi maǵan ruqsat etińiz.

Aıdos. Siz qaıda barasyz?

Kremlev. Men myna Dáýren joldastyń úıine barmaqshy edim. (Janarǵa.) Siz jumys basyna erte ketesiz be?

Janar. Ony ne úshin suradyńyz?

Kremlev. Men munda qyzmet isteýge kelgen adammyn. En aldymen erteńnen bastap úlken bolnısa ashýym kerek. Soǵan kerekti úı jóninde qandaı keńes beresiz?

Janar. Meniń sizge berer keńesim: erteńnen qalmaı qaıtyńyz!

Kremlev. Meniń atqaratyn qyzmetim onan góri basqaraq ekenin jańa sezgen bolarsyz.

Janar. Bizde qazir dárigerler jetkilikti. Sondyqtan sizge oryn joq.

Kremlev. Erteńgini búgingimen ólshegenińiz qalaı?

Janar. Sizge erteń de oryn bolmaıtynyn kórip turmyn.

Aıdos. Janar, ómir bar jerde mundaı kisige oryn da bar. Ol esińde bolsyn (Kremlevqa). Al, siz eshqaıda da ketpeńiz.

Dáýren (Aıdostyń qoltyǵynan ustap). Aıdos aǵa, bir mınýtke beri kelińizshi. (Ekeýi ketedi.)

Janar. Aleksandr Petrovıch, men ómirimde kórip, bilmegen baqytsyzdyq degen osylaı bastalatyn shyǵar, endi tym bolmasa siz baqytty bolyńyz.

Kremlev. Ol úshin ne isteýim kerek?

Janar. Ol úshin meni búginnen bastap umytyńyz.

Kremlev. Eger ol qolymnan kelmese qaıtemin?

Janar. Meniń arbaýshy saıqal áıel ekenimdi bilseńiz, umytý ońaı. Shynynda, men tiri kúıeýimdi «óli» dep sizdi aldaǵanmyn.

Kremlev: Ne deısiz? Siz kúıeýińizdiń tiri ekenin bilýshi me edińiz?

Janar. Biletinmin.

Kremlev. Múmkin be? (Otyra bere qaıta atyp turady.) Joq, siz meni endi ǵana aldap tursyz. Jo-joq, sizdiń meni aldaýyńyz múmkin emes, múmkin emes.

Janar. Nege múmkin emes, ondaılar tipti ózinin jıyrmadaǵy balasyn ózgelerge inim dep tanystyratyn áıelder de bar emes pe?

Kremlev. Bar, biraq siz olar emessiz, jalǵan sózben janymdy qınamańyz.

Janar. Sezimde eshbir jalǵan joq. Buryn ondaı emes edim, siz meni adastyrǵan.

Kremlev. Solaı ma? Ondaı ókinishti bolsańyz, meniń aıtarym joq. Tilektespin, baqytty bolyńyz, Dáýren! Meniń osynda chemodanym bar edi.

Aıdos pen Dáýren keledi.

Dáýren. Ony erteń alamyz.

Aıdos. Aıypqa buıyrmańyz, men sizdi óz qasyma áketer edim, biraq jatqan úıim - ıtim men myltyǵym úsheýmiz áreń ǵana syıatyn aıadaı tar shatyr.

Kremlev. Ýaqa emes, ol úshin qysylmańyz. Tek sizben erteń keń otyryp sóılesýge ruqsat etińiz.

Aıdos. Maqul, kelińiz.

Kremlev. Qosh bolyńyzdar! (Dáýren ekeýi ketedi.)

Aıdos. Oılan, oılan, mahabbatty bulaı qorlaýǵa bolmaıdy. (Kerekti kıimderin alyp, ketýge ázirlenedi).

Janar. Qaıtyp ashar esikti munsha qatty serippeseń edi, Aıdosym?!

Aıdos (áldene aıtqysy kelip, áldeneshe ret oqtaılanady da, aıta almaıdy. Aqyrynda azar sóılep). Esigińdi qaıta ashady eken dep qapy qalma! Qosh, qosh bol!

Shyǵa jóneledi. Janar ushyp turady da dıvanǵa qulap túsedi.

Shymyldyq.

TÓRTİNSHİ PERDE

Besinshi sýret

Sahna ekinshi perdedegi dala. Biraq qazir ózgergen. Burynǵy alystan kórinetin «Kóktóbe» qazir ortasynan qaq jarylyp tur. Sahnanyń sol jaǵyn ala bir boz kıiz úıdiń ishi kórinedi. Úıdiń ishi sándi, terezesinen shashylǵan kún shuǵylasy ishin sulýlyqqa bólep tur.

Úıdiń oń jaǵynda bir kisilik aq krovat. Onyń bas jaǵynda jazý stolynyń ústinde kitap, telefon tur. Ekinshi bir kishkene stoldyń ústinde radıoprıemnık. Ortada oryndyqtar qoıylǵan uzyn stol.

Perde ashylǵanda sol úıdiń ishine elektr symyn tartyp júrgen Taýsoǵar stolda jazý jazyp otyrǵan Aıdos kórinedi.

Taýsoǵar (Aıdostyń oıyn bólgisi kelmeı, aqyryn qozǵalyp). Shyraǵym - aı, saryldyń -aý, biraz júrip demalyp kelseń qaıtedi?

Aıdos. Sarylmasqa bolmaıdy, qarıa.

Taýsoǵar. Bul nemene edi sonsha?

Aıdos. Bul - úkimet basshysyna jiberiletin raport. Buǵan siz de qol qoıasyz.

Taýsoǵar (qasyna jetip barady.) Qazir me, qane, ákelshi onda.

Aıdos. Az sabyr etińiz. (Telefon shyldyraıdy. Taýsoǵar basyn bir shaıqap, jumysyna qaıta kirisedi). Men tyńdap turmyn. Bul tórtinshi ýchastke me? Al, baıanda. Iá... ıá... Men «az ýaqytta» degendi bilmeımin, qansha saǵatta bitiretinińdi aıt. Bir saǵat degeniń kóp. Esińde bolsyn, sen eń arttasyń. Qımylda!.. Maqul, kúttim. (Telefondy qoıady da, qaıta alady.) Qaryndasym, maǵan jetinshi ýchastke kerek edi... raqmet... Bul kim? Iá, taǵy da men. Sabyrymnyń ketip otyrǵany ras. Baıandashy!.. Osy senderde saǵat bar ma? Endeshe, men «jaqyndadyq» degendi bilmeımin, saǵatpen aıt... Jarty saǵat! Esińde bolsyn, sen dál qazir on birinshi oryndasyń. Jaqsy, jaqsy. (Jazýyna qaıta kirisedi. Sahnanyń tór jaǵynda Qoqym júgirip júr.)

Qoqym (tómendegi bireýlerge aıqaılap). Eı, aınalaıyndar - aý, men emes-aý, jurt aıtady, Qoqym - aý, deıdi, on bir aıdan beri alda kele jatqan Qoqym Qarabasovtyń brıgadasy dál kómbege kelgende qalyp qoıǵany ma deıdi. Qımyldasańdarshy tezirek. (Etpetinen jata qalyp daýystaıdy). Ne deısiń? Bir saǵat! Eı, dál búgin bir mınýttyń ózi kóp. Qımyldańdar! (Ekinshi bir jerge toqtap.) Sementteriń jete me? (Taǵy da jata qalyp.) Eı, sement jete me deımin?..

Daýystar. Jetedi, jetedi.

Qoqym (syrtqa bir qarap alyp). Eı, Bogdanovtar kele jatyr. Tezdetińder!

Taýsoǵar. Qara, qara! Kúzdigúngi qara shybynsha bezildeýin.

Aıdos. Taýke, oıdy bóle berdińiz - aý!

Taýsoǵar. Árkim óziniń aty tez júrgenin jaqsy kóredi ǵoı.

Aıdos. Ol eskirgen ádet qoı.

Bogdanov pen Májel kele jatady. Ekeýi sahna tórine kele bere, alysqa kóz jiberip toqtaıdy.

Qoqym (júgirip baryp soldatsha qaqıyp tura qalady). Joldas, Stepan Sergeevıch! Qoqym Qarabasovtyń brıgadasy ózine júktelgen bir jarym jyldyq josparyn on bir aı, on jeti kúnde, ıaǵnı bir saǵatta bitiredi.

Bogdanov (qol alysyp). Jeńisińmen quttyqtaımyn. Al raportty maǵan emes, myna nachalnıkke ber!

Qoqym. Joldas nachalnık, Májel Elemesov...

Májel. Jeter endi. Aldymen kisiniń aty-jónin jón aıtatyn bol.

Qoqym. A, onda qoıdym.

Bogdanov. Joq, qoıma! Oılan qaıta! Mundaı árbir jańa jeńistiń artar jańa mindeti, alǵa qoıar maqsaty bar, sony oıla. Bizdiń maqsat teńizdi bitirýmen bitpeıdi. Qazir sol teńizdiń telegeı sýyn jeter jerine jetkizip, jemisin kórýdiń on jyldyq jospary jasalyp jatyr. Sol aldaǵy on jyldy kóre bilýdi Oıla!

Qoqym. On jyldy kóre bilýdi!

Bogdanov. Iá!

Májel. Sergeı Stepanovıch, kún ysyp ketti, myna bir úıge kóleńkeleı turaıyq.

Bogdanov. Bul kimniń úıi?

Májel. Bul teńizdiń jaǵasynda salqyndap jatsyn dep, «Jeńis» kolhozynyń Aıdosqa tartqan syıy. Teńiz bitpesten buryn olar syılyǵyn da ázirlep jatyr.

Bogdanov. Óte tatymdy syılyq. Janar kisini tanı da, qadirleı de biledi. (İshke kiredi.)

Aıdos. Bul Janardyń syılyǵy emes, kolhozdiki, Sergeı Stepanovıch.

Bogdanov. Men Janar jóninde qatelesken emespin. (Taýsoǵardy ańǵaryp.) Pále, bizdiń taý buzar alybymyzdyń saıalap turǵanyn qarańdar!

Taýsoǵar. Men buzatyn taýdyń ózi de qalmady - aý, Sergeı Stepanovıch. (Qol alysyp.) Balalar men kelin-kepshik aman ba?

Bogdanov. Balalar da, kelinińiz de aman. Al, «kepshigińizdi» bilmeımin.

Taýsoǵar. E, ony bilmeseńiz de bolady.

Bogdanov. Joq, bilgim keledi, sizderde osyndaı qosalqy sózder kóp, sonyń mánisin aıtyńyzshy.

Taýsoǵar. Ol jaqsy men jamannyń tarazysy. Mysaly, Qoqym-soqym deımiz «Qoqym» degenimiz búgingi Qoqym da, «soqym» degenimiz bir jyl burynǵy Qoqym.

Májel. Qatyrdy Qoqymdy, qatyrdy.

Bogdanov. Al, «kelin-kepshik» degen ne?

Taýsoǵar. Kelin dep Janar sıaqty kelinderdi, kepshik dep Májeldiń úıindegi kelin sıaqtyny aıtamyz.

Qoqym. Taýke, sózińizdi tezinen qaıtyp alyńyz. Ol kelin de qazir kepshik emes, byltyr mendeı bir ul tabýǵa ýáde bergen edi, qazir aı - kúnine jetip otyr. Nanbasańyz Májeldiń ózinen surańyz.

Taýsoǵap. Suramaı-aq sendim saǵan.

Bogdanov. Al, endi mynany aıtyńyzshy, osyndaǵy jurttyń bári teńizdi bitirýge jantalasyp jatqanda, sizdiń kóleńkede saıalap otyrǵanyńyz qalaı?

Taýsoǵar. Aıdos bitken istiń sońǵy shegesin qaqqannan góri, jańa bastalatyn istiń tuńǵysh shegesin qaǵýdy artyq deıdi.

Bogdanov. Jańa bastalatyn isińiz atamzamanǵy kıiz úı me?

Taýsoǵar. Bir suraýlar berýge ruqsat etińiz.

Bogdanov. Surańyz.

Taýsoǵar. Biz osy teńizdi ne úshin jasadyq? Tek jerdi kógertý úshin be?

Bogdanov. Jerimiz kógergen saıyn, elimiz de kórkeıe bermeı me?

Taýsoǵar. Sol el degenimizdiń biri qysy-jazy malmen birge kóship júretin sonaý malshylar ǵoı. Solardyń turmysyn kórkeıtý kerek pe, joq pa?

Bogdanov. Ábden kerek.

Taýsoǵar. Endeshe jaqsy úısiz, jaqsy kúı bolmaıtynyn eskerińizder de, jańaǵy aıtqan on jyldyq josparyńyzǵa...

Bogdanov (onyń sózin bólip). Endigisin aıtpasańyz da túsinem. Siz maǵan mynany aıtyńyzshy. Sizge osy úıdiń qandaı qajeti bar?

Taýsoǵar. Túk qajeti joq. Óıtkeni meniń tórt bólmeli úıim bar, ony mynanyń tórteýine de bermeımin.

Bogdanov. Tórteýi bir úıge tatymaıtyn bolsa, muny nege kóbeıteıik deısiz?

Taýsoǵar. Ortalyqta otyrǵan bizder úshin emes, malshylar úshin deımin.

Qoqym. Biz emes-aý, jurt aıtady...

Osy kezde kórshi shatyrdan shyǵyp qolynda nastolnyı lampasy bar Janar kele jatady.

Bogdanov. A, Janar, jeńisteriń qaıyrly bolsyn!

Janar (qol alysyp). Ol sózdi biz sizge aıtýǵa tıispiz ǵoı, salamatsyz ba?

Bogdanov. Bir taýdy jalǵyz ózi qoparyp tastap, qalasynyń kóshesinen de darıa aǵyzǵaly turǵan kolhozdyń bastyǵy da osyny aıta ma eken?

Taýsoǵar. Sizder jer qazatyn mashınany kóp bermeseńizder, biz bul jeńiske jete almas edik.

Bogdanov. Sizderdeı adamnyń qolyna tússe ǵana ekskavator iske batyr. Áıtpese, ol bir jaı temir. (Lampany ustap). Mynaý munda qaıdan júr?

Janar. Barsakelmestiń dalasyna bul da keldi. Taýke, áli bitirgen joqsyz ba?

Taýsoǵar. Mine, shyraǵym, bári de bitti. (Janar lampany stol ústine qoıyp, jaǵady).

Bogdanov. Sender stansıa salynbaı jatyp-aq elektrdiń ózin ákelgensińder me, á?

Janar. Bir kishkene dvıgatel satyp alǵan edik.

Qoqym. Oı, keremet - aı, kıiz úıde de elektr janady eken-aý?

Bogdanov (úıdi aınala qarap). Burynǵy qazaqtardyń da úıi osyndaı bolǵan ba?

Aıdos. Joq, bul - eshbir eldiń murasy emes, jańa oılardyń jas tóli, qysy-jazy malmen kóship júretin malshylardyń kúıin kóterýdi oılaýdan týǵan dúnıe.

Qoqym. Shyraǵym-aý! Balqıanyń oıy dep ashyq - aq aıtsańshy ony. (Dáýren keledi.)

Bogdanov. Dáýren, byltyr sen muny alystaǵy armandaı kórip júrýshi ediń, bir-aq jylda qolǵa qondyrypsyńdar ǵoı.

Dáýren. Ol arman áli de bolsa alysta jatyr-aý Sergeı Stepanovıch, Janardan surańyzshy, bizdiń kolhozǵa mundaı úıdiń nesheýi kerek eken? Dál júzi kerek. Úıdiń ózi ǵana emes, ishi de kerek, Mynalar, mynalar... (Radıoprıemnık pen elektr lampasyn jáne telefondy kórsetedi.)

Bogdanov. Joq, joldastar! Alystaǵy armanymyz túıege artyp alyp keshe beretin kıiz úı bolsa, bizder alysqa bara almaımyz. Bul bir belden asqansha ǵana serik, onan ári qaraı birtindep jurtymyzda qala beredi. Qazir aýyldaǵy Taýsoǵarlardyń úıi qaladaǵy Bogdanovtardyń úıindeı bolsa, endi otardaǵy malshylardyń úıi de sondaı bolý kerek.

Janar. Eger teńizimiz bitse, oǵan da jetemiz. Mal sharýashylyǵynyń barlyq jumysyn tehnıkamen de, jerdiń de, maldyń da ónimin kóbeıtemiz. Ónim kóbeıse bári de qıyn emes, solaı emes pe?

Bogdanov. Solaı eken! solaı-aý. Biraq «teńiz bitse» degen sózińe túsine almaı otyrmyn, ol bitken joq pa?

Janar. Ǵafý etińiz, azǵana ýaqyttyń ishinde dál sondaı úlken istiń bite qalǵanyn buryn kórmegendikten be, ne úshin ekenin de bilmeımin, áıteýir qashan tolqyny jaǵany uryp jatqanyn kórgenshe sene almaı júrmin.

Bogdanov (Aıdosqa). Estip otyrsyń ba, Aıdos? Sirá, tezdetpeseń bolmas.

Aıdos. Úkimet komısıasy kelse, biz ázirmiz. Bizdiń ınjenerler teńizdiń tıegin aǵytqaly joǵary saǵada kútip otyr.

Bogdanov. Úkimet komısıasynyń aldy keldi, basqalary qazir keledi, ázirlene berińder!

Májel. Aldy keldi deısiz be?

Bogdanov. Iá.

Májel. Ehe, mine, qyzyq! Olar osy ýaqytqa deıin bizge kórinbeı qaıda júr? (Basyn shaıqap). Sondaı búrokrattyq qashan qalar eken?

Bogdanov. Ǵafý etińiz, men ony sizderge áli aıtqan joq ekenmin ǵoı, úkimet komısıasynyń bastyǵy etip Almatyny belgilepti. Basqalar qazir keledi.

Májel. Áne, qyzyq.

Bogdanov. Myna bir kele jatqan mashına solar emes pe eken?

Qoqym (óz adamdaryna júgirip barady). Eı, úkimet komısıasy keldi, tezdetińder!

Aıdos. Sergeı Stepanovıch, Májel ekeýińiz myna hattyń bas jaǵyn qarap shyǵyńyzdarshy. (Jazyp otyrǵan qaǵazdaryn beredi.)

Dáýren. Janar, bizge taǵy bir úlken salmaq túskenin estidiń be?

Janar. Salmaq? Ol ne?

Dáýren. Sergeı Stepanovıch aıtqan joq pa? Bizder egistikti de, shabyndyqty da, jaılaý men otardy da jasyl ormanmen kómkeretin boldyq.

Janar. Adamnyń kórki - aqyl, jerdiń kórki - aǵash emes pe? Bizdiń elge kóriksiz dalanyń endi jaraspaıtynyn oıla da, osyndaı qıyndyqtan qaımyqpaı qushaǵyńdy jaıa ber! (Aıdosqa jaqyndap.) Aıdos, bizge de ruqsat et.

Aıdos. Sizdeı boıjetkennen aryzym bar ma? Má! Tek bir sózine de tıispeńder.

Janar men Dáýren alyp oqıdy. Taýsoǵar hatqa úńilip turady.

Bogdanov. Sen Janardy kóbirek maqtap jibergen ekensiń, á?

Aıdos. Men maqtaý sózdi árkimniń eńbegine qaraı aıtýǵa tyrystym. Artyq ketken jeri bolsa, alyp tastańyz.

Bogdanov. Eshqandaı artyǵy joq, men jaı aıtamyn. Óte oryndy jazǵansyń.

Aıdos. Men de solaı dep oılaımyn.

Janar. (hattyń orta tusyna toqtap). Joq, men munan ári oqı alatyn emespin. (Ushyp tura kelip.) Aıym! Sen netken qatalsyń!

Aıdos. Ol ne sóz?

Janar. Sen meni áli de súıedi ekensiń ǵoı. Mynaý súıetin júrektiń sózi ǵoı.

Aıdos. Kimde-kim oıyma oı qossa, júregimmen júregin qosqan adamdaı kóretinim ras. Alabyrta bermeı, túgel oqy. (Janar qaıta oqıdy.)

Bogdanov. Aıtpaqshy, osy Kremlev qaıda?

Aıdos. Ol kisi oblysqa ketti.

Bogdanov. Oblysqa! Onda nesi bar?

Aıdos. Osy jerge salynatyn sanatorıanyń máselesi oblıspolkomda qaralady eken, soǵan ketti. Sergeı Sepanovıch, osy teńiz úshin bizdiń eńbegimiz qandaı baǵalansa, Kremlevtiń eńbegi de sondaı baǵalanýy kerek. Óıtkeni, ol kisiniń eńbegi kóp. Byltyrdan beri talaı adamdy qaraqurt shaqty, biraq Kremlev onyń birde-bireýin ajalǵa bergen joq. Al, burynǵy zamanda qaraqurt shaqqan adamnyń birde-biri tiri qalmaıtyn.

Bogdanov. Kremlev sondaı úlken dáriger bolsa, óz jarańdy nege emdetpeı júrsiń?

Aıdos. Oǵan ýaqyt boldy ma?

Janar (ázildep). Ýaqyt bolmady degenshe, baqsy-balger taba almaı júrmin deseńshi.

Aıdos. Ne deısiń? (Osy kezde syrttan Qoqymnyń daýsy estiledi.)

Qoqym. Aý, úkimet komısıasy dep turǵanymyz ózimizdiń Rabıǵa jeńgeı ǵoı.

Janar syrtqa júgirip ketedi. Azdan soń Qoqym bir torsyq qymyz kóterip ákeledi, onyń sońynda da kele jatqan Rabıǵanyń qolynda shelek lyq toly ár túrli ishimdikter.

Aıdos (kele jatqan Rabıǵaǵa qarsy júrip). Apar, munyń bárin qaıtkeli ákeldińiz?

Rabıǵa. Jarysqazan istegeli ákeldim. (Bogdanovpen amandasady.) Salamatsyz ba?

Dáýren. Jarysqazan degen ne?

Rabıǵa. Óz ana tilin ózderi bilmeıdi. Osylar da el basqaryp júr-aý, á?

Bogdanov. Mine, naǵyz ádil synshy!

Aıdos. Apa, osy «jarysqazan» degenińizdiń ózi qazaq dástúrinen qalǵan sóz bolý kerek, óıtkeni bul sózdi men de birinshi ret estip otyrmyn.

Qoqym. Joq, joldastar, ózderiń bilmegenderińmen qoımaı, sózge jala jappańdar! Sender túsinbeseńder, myna men túsinemin. Men emes-aý, jurt aıtady, Qoqym - aý, deıdi. «Jarysqazan» - dep bala týarda tolǵaqpen jarysa qaınaǵan qazandy, ıaǵnı aldyn ala jasalatyn toıdy aıtady deıdi.

Aıdos. A, onda túsindim, bul qaıta týa bastaǵan siz úshin jasalatyn toı eken ǵoı.

Qoqym. Qoı, shyraǵym, qyryq beske kelgen kisige «jarysqazan» jasalmaıdy. Taýke - aý, ertek bolsa da birdeńeni aıtyp jiberseńizshi.

Taýsoǵar. Óz tolǵaǵyn ózi sezbeı otyrǵan adam jaıyndaǵy ertekti aıtsam aıtaıyn. Ertek emes, shyny sol, balalar! Teńizimiz úshin dál qazir bárimiz de tolǵatyp turmyz. Qazirgi kórer teńizimiz, ańsap kútken perzentimiz sıaqty. Bul sonyń jarysqazany, solaı ma, Rabıǵa?

Bogdanov. Qart jumbaǵyn qart sheshti - aý osy?

Rabıǵa. Aı, kári tarlanym - aı, súrinýdi bir bilmeısiń - aý.

Aıdos. (sheshesin baryp qushaqtap). Apataıym yrymyń netken jaqsy edi. (Kelgen ishimdikti quıa bastaıdy.)

Rabıǵa. (bir bótelke shampandy qymyz sapyryp otyrǵan Qoqymǵa usynady). Mynaý seniń sybaǵań.

Qoqym. Joq, jeńeshe, myna teńizdiń sýy tegisinen araq bolyp ketse de, Qoqym endi tata qoımas.

Rabıǵa. Jylyna bir ishken qaıter deısiń, ala ber.

Qoqym. Aınalaıyn, jeńeshe, qartaıǵanda ázázil bolmasańshy.

Janap. Apa, jeńilip qaldyńyz, qoıyńyz.

Rabıǵa. Aıtpaqshy, saǵan kelgen telegramma bar. (Qaltasynan alyp beredi. Jurttyń nazary soǵan aýǵan kezde, Qoqym vınony qymyzyna qosyp jiberedi.)

Janar (telegrammany ishinen oqıdy da, Bogdanovna beredi). Meniń baıandamam Mınıstrlik alqasynda búgin qaralatyn bolypty.

Bogdanov (qolyn qysyp). Jolyń bolsyn!

Janar. Apa, men qazir Almatyǵa ushatyn boldym.

Tym bolmasa «jarysqanyńyzdy» kórip keteıin.

Bogdanov. Sheshe, mynaý úı týraly sizdiń pikirińizdi bilmedik qoı. Qalaı, sizge unaı ma?

Rabıǵa (jan jaǵyna qarap). Joq, onsha unamaıdy.

Bogdanov. Birge, jaqsy emes pe?

Rabıǵa. Úıdiń jaqsy ekeni ras, biraq men jalǵyzdyqty janym súımeıtin adammyn.

Janar. Apa, ony bul jerde aıtyp qaıtesiz?

Rabıǵa. Joq, búgin ádeıi sony aıtqaly keldim.

Janar (Sózdiń betin burýǵa asyǵyp). Qane, teńizdiń basqa elderdiń barlyq teńizinen ıgilikti bolýy úshin kóterińizder...

Aıdos. Aleksandr Petrovıchtiń joǵyn paıdalanyp, men seni kóterip qalaıyn. (Qolynan Janar ustaı alady.

Janar. Sen qymyz ish!

Qoqym. Oı, aınalaıyn-aı, durys aıtasyń - aý, dymy jaryqtyq ári tamaq, ári dári ǵoı.

Aıdos. Apyr-aý, bul shirkindi búgin ishpegende qaıda ishemin?

Qoqym. Túk etpeıdi. Men de shydap otyrmyn ǵoı. Araqty aqylǵa da, malǵa da kedeı adamdar ishý kerek.

Aıdos. Sol baılyqty siz kóp kórdińiz ǵoı. Talabym joq. Qane endeshe, ózińiz quıyp jiberińiz. (Qoqym stakanǵa qymyz quıady).

Bogdanov. Al, men bir tost kótereıin. Birimiz emes, bárimiz shyn tilekpen kótereıik. Bizdiń qasıetti Uly Otan ár semádan quralsa da, tutasqan bir semá. Sondyqtan osy otyrǵan bárimiz qashan da, qaıda júrsek te birimizdi - birimiz súıe bileıik, ol úshin eń aldymen ózi janymyzdy súıe bileıik. Sol úshin, Aıdos pen Janar senderdiń úlgili semá bolýlaryńyz úshin, tatý-tátti ómir súrýlerińiz úshin!

Janar. Sergeı Stepanovıch! (Jasqa býlyǵyp sóıleı almaı az turady da, Bogdanovty qushaqtaı alady.)

Rabıǵa. Kóp jasa, qaraǵym! Janar aıtqyzbaǵan qaıǵy tilegim osy edi. Óz tilegińe ana tilegin qosa aıttyq. Ómirimde sharap tatyp kórmesem de, dál osy úshin!

Aıdos. Apa, dál osy tost kóterilmeıdi. (Gýildese jatqan jurt tyna qalady. Janar qolyndaǵy bokalyn túsirip alady.)

Rabıǵa. Balam, saǵan ne aıtyp otyr, oılanshy!

Aıdos. Sergeı Stepanovıch!..

Rabıǵa. Toqta! Sen eń aldymen meniń sózimdi tyńda! Qabaǵyńa qaraı-qaraı meniń de shydamym bitti. Teńizdi syltaý etip, óz úıińnen óziń bezdiń, óz tósegińnen óziń túńildiń. Teńiziń bite bastap edi, endi sonyń jaǵasynda samalyna salqyndap jatamyn degendi shyǵardyń, bul ne?

Janap. Apa, men sizge qoıa turyńyz dep edim ǵoı.

Rabıǵa. Qoımaımyn. Kóshiremin úıdi bul jerden.

Bogdanov. «shyǵa turyńyzdar» degen belgi beredi. Májel, Dáýren, Taýsoǵar, Qoqymdar ketedi.

Taýsoǵar (úı syrtynan shyǵa kúrsinip). Sergeı Stepanovıchtiń aıtqany bolmaı qalǵany osy shyǵar.

Qoqym. Aı, araq - aı, osylardy búldirgen seniń qyrsyǵyń - aý.

Taýsoǵar. Iá, Qoqym meni araq qoı búldirgen. (Ketedi.)

Bogdanov. (azdan soń). Aıdos, esińde bolsyn, biz seni baǵalaı da, syılaı da bilemiz. Sonymen birge, retine qaraı synaı da bilemiz. Iá, aıta ber.

Aıdos. Onda meniń aıtar sózim joq.

Bogdanov. Nege joq?

Aıdos. Ol - óz jumysym...

Janar. Sergeı Stepanovıch, Aıdos keıin bárin de aıtady. Biz onyń tórt jyl shette júrip qalǵanyn eskerýimiz kerek.

Bogdanov (renishti túrde). Men Aıdostyń: «Óz jumysym» degeni ne ekenin bilgim keledi. Sen kılige bermeı, qoıa tur.

Aıdos. Bilgińiz kelse meniń semá máselesine óz kózqarasym bar. Óz semámdy ózgeniń aıtýymen súıetin halde bolsam, ondaı ómirdiń maǵan keregi joq.

Janar. Jalynamyn, Sergeı Stepanovıch...

Bogdanov. Janar, qazaqta, «Dos jylata, dushpan kúldire aıtady» degen mátel bar emes pe edi? Osy otyrǵan bárimiz de Aıdostyń janashyr dostary emespiz be? (Aıdosqa qarap.) Seniń týǵan anań myna otyrǵan aq shashty ana bolsa, ósirgen anań, - partıa. Osylar qanǵa qatty aıtsa da dostyq dep bil de, boıynda eskiliktiń qalmaı júrgen daty baryn esker. Bar aıtarym sol ǵana.

Aıdos (qatty tiksinip). Eskiliktiń daty?!

Bogdanov. Iá.

Bir kolhozshy keledi.

Kolhozshy. Sergeı Stepanovıch, sizdi Almatydan kelgender tosyp otyr.

Bogdanov. Oılan, Aıdos! (Ol ketedi).

Janar. Aıdos, maǵan túsine bilmeseń de, shydaı bilshi. (Aıdos, sazaryp otyryp qalady.) Men kózine kúıik bolyp júrsem, keteıin bir jaqqa. Tek maǵan qaıda júrsem de osy úıdiń adamymyn deýge pravo ber. Biz qaıda júrsek te bir semámyz. Jalǵyz ǵana tilegim: saqta ózińdi, men úshin emes, halyq úshin saqta. (Jasqa býlyǵyp shyǵa jóneledi.) Qosh bol!

Rabıǵa (qýa syrtqa shyǵyp). Janym - aý, qashan qaıtasyń?

 

Janar. Keshikpespin, apa, sizden tilegim Aıdosty kinalaı kórmeńiz. (Ketedi.)

Rabıǵa (Janar ketken jaqqa qarap tur). Osyndaı adamdy qalaı qıarsyń?! (Úıge qaıta kiredi.)

Aıdos. Apa, Janar ketip qaldy ma?

Rabıǵa. Ketpegende qaıtedi? Búıte berseń men de ketemin. (Aıdos tura bere stolǵa qulap túsedi.)

Rabıǵa. Qulynym - aı, ne boldy? (Aıdos bir qolymen keýdesin basa, bir qolymen sheshesin qushaqtaı túregeledi.)

Aıdos (azar sóıleıdi). Apa, qoryqpa. Jatqyzyńyzshy, joq, jatqyzba, jer meni tómen tartyp barady, jiberme, apa! Ol senen kúshti emes, jiberme, apa! (Ózi birte-birte álsireıdi, Rabıǵa úreılenip kótere beredi.)

Rabıǵa. Qulynym - aý, taǵy da tastap ketkeniń be?

Osy kezde syrttan shattyq úni estiledi. Halyqtyń sol shalqyǵan shattyǵyn bastap Bogdanov kele jatyr, keıbireýler zaýlaǵan sýmen jarysa ótip jatyr...

Bogdanov. Aıdos qaıda, Aıdos!.. (Sóıleı kiredi.) Teńizdi jetektep aldyna ákeldik, jaıa ber qushaǵyńdy! (Aıdostyń jaısyzdanyp turǵanyn kóre salyp.) Aıdos, saǵan ne boldy, Aıdos! (Tura umtylady.)

Aıdos. AH, arman! (Bogdanov qulap bara jatqan ony súıep turyp qalady.)

Shymyldyq.

Altynshy sýret

Emhananyń kishirek bir bólmesi.

Bólmeniń eki jaǵynda eki esik. Onyń biri - syrttan kiredi, ekinshisi - ishki bólmelerge aparatyn esik. Qabyrǵalarda adamnyń ishki saraıyn kórsetken sýretter ilingen. Aq matamen jabylǵan stol, kreslo, dıvan. Buryshtaǵy stoldyń ústinde dáriler quıylǵan úlkendi-kishili shyny ydystar. Ortadaǵy jazý stolynyń ústinde Lenınniń bolashaqqa jón siltep turǵan sýreti, onyń qatarynda stol saǵaty. Árirek jerde telefon. Perde ashylǵanda sahnada eshkim joq. Azdan soń ishki esikten Balqıa shyǵyp kele jatady, ol syrtqy esikten Kremlevtiń kele jatqanyn da baıqamaıdy, basyn tómen salyp oıda keledi.

Kremlev. Balqıa!.. Aıdostyń hali qalaı?

Balqıa. Tez, tez baryńyzshy.

Kremlev. Úmit bar ma ózinen?

Balqıa. Qorqamyn.

Kremlev (halat kıip jatyp). Shaqyr Gúlpandy, basqalardy da shaqyr.

Balqıa. Bári de sonda.

Kremlev (kete berip, qaıta burylady). Janardyń Almatyǵa ketkeni ras pa?

Balqıa. Ras.

Kremlev. Sen oǵan habar bermeı-aq qoı, uqtyń ba?

Balqıa. Sonda siz operasıany búgin jasamaqshysyz ba?

Kremlev. Iá! (İshki esikten shyǵyp ketedi, azdan soń Rabıǵa kirip keledi.)

Rabıǵa (alystan bir úmittiń úlken sáýlesin kórgendeı, bir nysanaǵa qadalyp sóıleıdi). Jaz jyldam, jaz!

Balqıa (jazýǵa yńǵaılanyp). Kimge, ne jazaıyn?

Rabıǵa. Kimge, nege dep tergemeı, aıtqanymdy jaza ber. Tez baratyn etip jaz.

Balqıa (jazyp). Al, molnıa dedim.

Rabıǵa. Almaty de.

Balqıa (jalt qarap). Almatyda kimge?

Rabıǵa. Sózimdi bólmeı jaza ber... Joldas Shalqarov de. Qaraǵym Baqytjan! Meniń janymmen teń jalǵyz ulym bar edi. Sonyń ókpesinde jaýdyń atqan oǵy qalǵan edi. Sol balam qazir hal ústinde jatyr. Jalbarynamyn: qalaıda sonyń janyn alyp qala kórińizder. Sol oqty alatyn bir adamdy taýyp jibere kórińiz. Eger de ondaı adam tabylmasa, meniń osy tilegimdi úkimetke tez jetkize kórińiz. Jazdyń ba?

Balqıa (jatyp bolyp). Apa, ol kisini áýrelemeı-aq qoıyńyz. Operasıany ózimizdiń Aleksandr Petrovıch jasaǵaly jatyr.

Rabıǵa. Sózdi qoı. Ondaı em kolhoz dárigeriniń qolynan kelmeıdi. (Telegrammany alady da, tez ketedi.)

Balqıa. Kolhoz ben qalanyń arasynyń jaqyndap qalǵanyn bilmediń - aý, apa!

Sham sónedi. Sham qaıta janǵan kezde sahnada eshkim joq. Tań jańa atyp kele jatqan kez. Azdan soń ishki esikten aýyr oıda papırosty ústi ústine tartyp Kremlev kele jatady.

Kremlev. Ózime - ózim qansha sensem de, ne bolaryn bir suraý kókeıimnen keter emes. Bir jyl boıy sharyqtaǵan úmitim jer soqqandaı kúıdemin. Bul qalaı?

Ersili-qarsyly júredi. Azdan soń ol kelgen jaqtan Gúlpan keledi.

Gúlpan. Aleksandr Petrovıch...

Kremlev. Operasıaǵa ázir bolyńyz. (Sóıleskisi kelmeı qaıta kete beredi.)

Gúlpan. Toqtańyzshy, siz meni ózińizge senbeıdi, oılaısyz ba?

Kremlev (bógelip). Joq, eshýaqytta olaı oılamaımyn. Óıtkeni, bizder bir-birimizdi tanı bilgen adamdarmyz. Solaı emes pe?

Gúlpan. Ol ras. Biraq, siz ózińizge ózińiz sene almaı júrgen sıaqtysyz. Bul qalaı?

Kremlev. Ony munan góri keń ýaqytta aıtarmyn, operasıaǵa ázirlenińiz.

Gúlpan. Ókinishte qalarsyz, oılanyńyz. (Ketip bara jatqan Kremlev kenet toqtaı qalady.)

Kremlev. A!

Gúlpan. Siz ózińizge senbeseńiz, ekeýmizdiń birimiz muny Moskvaǵa alyp ushaıyq.

Kremlev. Qoryqpa, qurmettim, qoryqpa! Siz jarasańyz men mundaı ajaldy jeńe alamyn.

Ketedi. Balqıa keledi.

Balqıa. Operasıaǵa men de qatysatyn boldym. Biraq ózim tilensem de qorqyp turmyn.

Gúlpan. Qoryqpaı-aq qoı. Operasıaǵa sen qatyspaısyń.

Balqıa. Kim aıtty dep?

Gúlpan. Men aıtty dep. (Telefon shyldyrlaıdy.)

Balqıa. Men tyńdap turmyn. Bul kim? Táte! Siz qaıdan sóılep tursyz? Almatydan ba? Qaıdaǵy aerodromnaıa? Iá, ony kimnen estidińiz? Solaı ma? Kókemniń hali jaman emes, biraq tez operasıa jasalmasa bolatyn emes. Qazir kiriskeli jatyr... Iá, sol kisi jasaıdy. Mashına jibereıin be.. Ne deısiz? Jaraıdy, aıtaıyn. (Telefondy ornyna qoıyp.) Úlken shataq endi bastaldy.

Gúlpan. Túk te shataǵy joq, ol kele bersin, dárigerlerdiń óz zańy bar.

Kremlev (ishki esikten qarap). Beri kelińizder.

Balqıa. Aleksandr Petrovıch, Janar men barǵansha operasıa jasalmasyn deıdi.

Kremlev. Operasıa jasalmasyn deıdi, onysy bola qoıar ma eken, ózi qaıda?

Balqıa. Jańa ǵana aeroporttan telefon soqty, qazir keledi.

Kremlev. Oǵan habar bergen kim?

Balqıa. Kókemniń jaıy Almatyǵa túnde-aq jetipti, (Dáýren keledi.)

Dáýren (esikti ashyp). Ruqsat pa?

Gúlpan. Kelińiz, kelińiz.

Dáýren (Kremlevti baıqamaı). Aıdostyń jaıy qalaı?

Gúlpan. Jaıy ázir belgisiz.

Kremlev. Jumysyńdy tez aıt, dostym.

Dáýren. Biz teńizdi merziminen buryn bitirgenimizdi aıtyp Ortalyq Komıtetke raport bermekpiz. Sol raportqa Aıdostyń qoly kerek edi.

Gúlpan. Árkimniń oılaıtyny óz operasıasy, júr, Balqıa. (Balqıa ekeýi ketedi.)

Kremlev. Onda tez apar. Qoısyn qolyn. Kórsin eńbeginiń jemisin. (Dáýren ishke kirip ketedi. Azdan soń Janar keledi.) A, kelińiz, kelińiz! (Qol alysady.)

Janar. Aıdostyń jaıyn aıtyńyzshy. Ózi anyq tiri me?

Kremlev. Jaman emes, otyryńyz.

Janar. Men ony qazir Moskvaǵa alyp ushamyn. Ruqsat etińiz, ózimen sóılesip shyǵaıyn.

Kremlev. Endi kesh qaldyńyz. Ol kisi qazir ushatyn halde emes.

Janar. Solaı ma? (Otyra ketedi.)

Qolynda qaǵazy bar Dáýren kiredi.

Dáýren. A, Janar, der kezinde jaqsy keldiń. Qol qoı mynaǵan.

Janar (kóńilsiz). Bul ne?

Dáýren. El basyndaǵy Ortalyq Komıtetke degen bárin de uǵasyń. Qoıa ber qolyńdy.

Janap. Shirkin-aı! Barlyq armanǵa osylaı nege jete bermeıdi ekenbiz!

Dáýren. Sabyr, sabyr etseń bárine de jetesin. Janar qol qoıady. Dáýren raportty Kremlevke usynady Endigi kezek sizdiki. Myna bir jerdeı tezirek qol qoıyp jiberińiz.

Kremlev. Toqtańyz, men ne úshin?

Dáýren. Eńbegińiz úshin.

Kremlev. Sonshalyqty meniń qandaı eńbegim bar?

Dáýren. Osyndaı shólde otyz bes myń adamnyń birde-birin ajalǵa bermeý az eńbek emes.

Kremlev. Toqtaı tur, qolym qaltyrap ketti. (Qalamyn ustaǵan kúıi hatqa qarap otyryp qalady.) Raqmet, dostarym, raqmet! (Qol qoıady). Maǵan úlken syılyq tartypsyzdar. Men muny ómir boıy umytpaspyn.

Dáýren. Aıdosty aman alyp qalsańyz, biz de sizdi máńgi umytpaspyz.

Kremlev (kúlimsirep). Onda tyrysyp kórermin. Baryńyz. (Dáýren ketedi.)

Janar. Aleksandr Petrovıch! Men qalaıda ony alyp ushamyn. Ruqsat etińiz. (Aıdos jatqan bólmege qaraı betteıdi.)

Kremlev. Toqtańyz... Munyńyz qalaı? Álde maǵan senbeısiz be?

Janar. Basqalar senbese de, men sizge senemin. Biraq, men ajalǵa eshýaqytta senbeımin.

Kremlev. Eger de óli adamdy qaıta tiriltýdiń ornyna tiri adamdy óltirip alsaq kim bolǵanymyz, siz osyny oıladyńyz ba?

Janar. Dál osy jóninde kim bolarymdy oılaǵym da kelmeıdi. Oǵan siz túsinińiz. (İshki esikke betteıdi.)

Kremlev (qarsy aldyna tura qalyp). Toqtańyz, sizben endi qattyraq sóılespeske amalym joq.

Janar. Qalaı sóılesseńiz de eshteńe shyǵara almaısyz, bógemeńiz.

Kremlev. Bul úshin qandaı kedergi bolsa da kesip ótýge ázirmin. Siz túsinińiz osyǵan.

Janar. Siz de túsinińiz. Operasıańyz sátsizdikke ushyrasa, ekeýmiz de masqara bolamyz.

Kremlev (shoshynyp). A, siz ony sol úshin qurban etkińiz kele me?

Janar. Ne úshin deısiz?

Kremlev. Operasıa sátsizdikke ushyrap, Aıdos jazym bolsa, ádeıi óltirtti degen ósekke qalamyz dep qorqasyz ǵoı. Uıat, masqara bul. (Júrip ketedi, Janar sol ornynda turyp qalady.)

Janar. Qurmetti Aleksandr Petrovıch! Siz meni ózińizden jıyrma jyl keıin qoıyp, tym alystan qarap tursyz. Eger de Moskvaǵa jetse, onyń tiri qalatyndyǵyna men shúbásiz senemin. Siz meniń sol úmitimdi qur táýekelge qurban etpeńiz.

Kremlev. Sizdiń aıtyp turǵan úmitińiz apattyń arbaýshysy. (Gúlpan keledi.) Gúlpan! Qudaı úshin siz myna kisige dárigerlerdiń zańy qolyndaǵy almasynan da ótkir ekenin túsindirińizshi. (Ketedi).

Janar. Sol almasyna óz júregimdi tosarmyn endeshe. (Esikke qaraı umtylady.)

Gúlpan (esikti basyp). Senin oǵan senbeıtin sebebiń ne?

Janar. Onda seniń ne jumysyń bar?

Gúlpan. Jumysym soń - sen súıe bilseń de, tanı bilmegen ekensiń?

Janar. Sen óz maqsatyńa jetý úshin basqa bireýdiń ómirin basqysh etem dep oılama. Ol qolyńnan kelmeıdi. (Bıke ketedi.)

Gúlpan. Janym - aý, mynaý ne dep ketti.

Osy kezde ústine aq halat kıgen eki dáriger kelip kiredi.

İ - dáriger. Sizben tildesýge bola ma eken?

Gúlpan. Ǵafý etińizder, sizder kim bolasyzdar? (Amandasady.)

1-dáriger. Biz Shalqarov joldastyń tapsyrýy boıynsha osyndaǵy Kremlev degen hırýrgke kómekteskeli kelip edik. Keshigip qalǵan joqpyz ba?

Gúlpan. Joq, der kezinde jaqsy keldińizder, beri júrińizder.

Ekeýin ertip shyǵyp ketedi. Sahna az ýaqyt bos. Azdan soń Balqıa keledi, telefon shyldyrlaıdy.

Balqıa (tyńdap). Bul qaıdan? Almatydan ba?.. Balqıa Baısalova... Iá, sol kisiniń qaryndasymyn. Hali jaman emes, bul kim surap turǵan?.. Iá... Sóılesetin kim deısiz? (Qýanyp.) Baqytjan aǵa, salamatsyz ba? ... ol kisi osynda. Qazir shaqyraıyn, qazir... Aleksandr Petrovıch, sizdi Baqytjan aǵaı surap tur.

Kremlev (tyńdap). Kremlev tyńdap tur. A, salamatsyz ba? Hal jaman emes... ol ras, eshqaıda aparýǵa (bolmaıdy. Ábden senimdimin. Jibergen kisilerińiz de keldi. Qazir kirisemiz... Maqul, maqul, operasıa bitisimen habar bereıin... Raqmet, raqmet. Qosh, saý bolyńyz!..

Rabıǵa men Janar kele jatyr.

Rabıǵa. Jalǵyzymnyń janyn bir ózińe tapsyrdym, shyraǵym, basqa ne aıtaıyn!

Kremlev. Qoryqpańyz, sheshe! Toıǵa ázirlene berińiz! (Ketedi. Oǵan ilese Balqıa da ketedi.)

Janar. Apa! (Rabıǵa úndemeıdi, qalpyn da ózgertpeıdi. Janar jaqyndap.) Apa, júzińizde bir ǵajaıyp tolqyn bar, aıtyńyzshy, apataı, neni sezip, nege munsha qınaldyńyz?

Rabıǵa (qalpyn ózgertpesten). Janarym, men jalǵyzymnyń jan sózin uqpappyn ǵoı.

Janar. Qaı sózin?

Rabıǵa. Onyń jańaǵy sózi aryzdasyp qoshtasqany eken ǵoı. Tym bolmasa jalǵyz aýyz til qatyp, qosh aıtysyp shyǵaıyn, meni sonda aparshy! (Janar súıene túregeledi.)

Janar. Onysy qoshtasqandyq emes, apa.

Rabıǵa. Endi ne?

Janar. Munan bylaı: adasqan oı, kirli kóńil bolmasyn degen tilegi. Júrińiz, salqyn aýaǵa shyǵaıyq.

Rabıǵa (Janardyń qoltyǵynda ketip bara jatyp). Ózi solaı dedi me?

Janar. Iá, solaı dedi.

Ekeýi shyǵyp ketedi. Sahna az ýaqyt bos, azdan soń Dáýren, Taýsoǵar, Qoqym keledi.

Taýsoǵar (sóıleı kiredi). Apyr-aı, Rabıǵa baıǵus álden qaýsap qalypty - aý.

Qoqym (jylamsyrap). Ol - birdiń ýly emes, kóptiń uly edi ǵoı. Aıdosym - aı! Arystanym - aı! (Otyra ketedi.)

Dáýren. Sabyr, qarıalar, sabyr etińdershi.

Taýsoǵar. Men de taý qozǵalsa da qozǵalmastyń ózi edim. Qaıteıin, júrek shirkin shydatpaı barady.

Operasıa bólmesinen jasqa býlyǵyp Balqıa shyǵady, otyrǵandar shoshynyp qalady.

Dáýren (qasyna jetip barady). Balqıa, ne boldy?

Balqıa. Aleksandr Petrovıch operasıaǵa qatystyramyn dep mana ýáde bergen edi, endi qýyp shyqty.

Dáýren. Túý, sol ma? Ol kisi durys etken. Aıdosty keskilep jatqanda sen túgil men de shydamaspyn.

Balqıa (kózin jumyp, qulaǵyn basyp). Netken qatal adamsyń! Aıtpashy sondaı sózdi!

Dáýren. Estigende kóz jumasyń, kórgende qaıtesiń?

Balqıa (kózin ashyp). Joq, men kókem úshin nege bolsa da shydaıtyn edim. Gúlpan meni shyǵartqan.

Dáýren. Balqıa, operasıaǵa janashyr adamyn qatystyrmaıtyn dárigerlerdiń zańy emes pe, Gúlpandy nahaqtan kinalap tursyń.

Balqıa (saǵatyna qarap). Apyr-aı, operasıanyń bitetin kezi boldy. Nege munsha keshikti?

Dáýren. Bergi jaǵynan baryp bilseń qaıtedi?

Balqıa. Júregim barmaı tur... Apam osy mańda júrgen bolar, sen sol kisini alyp ketshi. (Ketedi.)

Rabıǵa men Janar keledi.

Rabıǵa. Oı, jasaǵan - aı, ne boldy eken? (Dáýrenge.) Balam - aý, áli bitken joq pa?

Dáýren. Balqıa bilýge ketti.

Rabıǵa. Ol operasıaǵa qatyspaı munda neǵyp júr?

Dáýren Jaqyn adamyna jasalǵan operasıaǵa qatystyrmaıtyn dárigerlerdiń zańy, apa!

Pabıǵa. Aldap turǵan joqsyń ba, balam?

Dáýren. Senińiz maǵan!

Taýsoǵar (oılanyp). Ol zańnyń ózi durys ta eken-aý.

Qoqym. Árıne, durys bolmasa ondaı zańdy bizdiń úkimet shyǵara ma?

Dáýren. Apa, sharshadyńyz ǵoı, úıge aparaıyn ba?

Rabıǵa (seziktene qarap). Sen nemenege maǵan eljireı qaldyń osy? «Apa, apa?..»

Bogdanov pen Májel keledi.

Bogdanov. Operasıa áli bitken joq pa?

Dáýren. Bitken joq.

Bagdanov aýyr oıǵa túsip ersili-qarsyly kezip júr. Rabıǵadan basqalardyń bári túregelip tur. Bári de túnerýde. Báriniń de kózi Bogdanovta. Azdan soń operasıa bólmesinen Gúlpan keledi.

Janap. Gúlpan! (Baryp qushaqtaı alady.)

Gúlpan. Shúıinshi! Operasıa jaqsy ótti. (Janar ishke júgirip ketedi.)

Rabıǵa. Ah, ne deıdi?!

Májel. Sergeı Stepanovıch, siz bir joly qutty adamsyz - aý. Qorqyp kelgen edińiz, mine qarańyzshy.

Bogdanov. Onda baqytty ekenmin. (Gúlpannyń qolyn qysyp.) Raqmet, kóp raqmet!

Kremlev shyǵa keledi, oǵan ilese gúl-gúl jaınap Balqıa shyǵady.

Kremlev (bas kıimin julyp alyp). Sheshe, toı qaıda? Mine Aıdostyń ókpesindegi oq. (Beredi, jurt birinen soń biri kórip jatady.

Qoqym. Oı, aınalaıyn-aı!

Rabıǵa. O, jasaǵan, bar tilegine, bar degenine jetken osylardy. Kelshi, qulynym, kel! (Kremlevti qushaqtap súıedi.)

Kremlev. Meni ǵana emes. (Almatydan kelgen dárigerler men Gúlpandy nusqap.) Myna kisilerdi de qushaqtańyzdar. Eger de bul kisiler seriktikke jaramasa, bul qýanyshtyń bolmaı qalýy da múmkin edi.

Balqıa. Kelshi, Gúlpanym! (Qushaqtaı alady.)

Sham sónedi. Azdan soń qaıta janyp, shalqyp jatqan teńiz kórinedi. «Kóktóbe» qazir sol teńizdiń kishkentaı araly sıaqty bolyp tur. Sol araldyń basynan shyǵyp kele jatqan kún kórinedi. Alystan «Otan jyry» estilip, júzip kele jatqan keme kórinedi. Aýrýhanadan áli shyqpaǵan Aıdos sol teńizge qarap otyr. Azdan soń ústine aq halat kıip, Janardy ertip Balqıa men Gúlpan keledi. Ol ekeýi keıin turyp qalady da, Janar Aıdosqa jaqyndaıdy.

Janar. Aıdos, meni jaı shaqyrttyń ba?

Aıdos (endi ǵana ańǵaryp ornynan turady). Janar, aıtar sózim kóp edi, biraq sen qushaǵyma kirmeı, sóıleı alar emespin. (Qushaǵyn jaıyp.) Kelshi, Janarym!

Janar. Aıym meniń, aıym. (Qushaqtasady. Balqıa men Gúlpan baryp ekeýine gúl tapsyrady.)

Aıdos. Kórdiń be, Janarym! Ajaly men azaby kóp, tirshiligi men raqaty joq, ǵasyrlar boıy sý tatpaı, qaýsap jatqan qý dala tańǵajaıyp bolǵan joq pa?!

Janar. Kórip turmyn, men endi bolashaqta bardyń bárin de kóre alamyn. (Qushaqtaı túsedi.)

Bogdanov pen Kremlev keledi.

Bogdanov (kele jatyp sóıleıdi). Shalqyńdar, dostarym! Óz teńizderińdeı shalqyńdar! Áne! Teńiz betinen kún kóterilip keledi. Ol - komýnızm kúni! Ol, búkil adam balasynyń bizder sekildi bir semá bolatyn zamannyń kúni! Sol kúnmen birge órlep, sol teńizben birge shalqyńdar! (Aıdos pen Janardyń qolyn soǵystyrady.)

Shymyldyq.

---