InfoHub Logo

Tórt perdeli, alty sýretti pesa

Qatynasýshylar:

Ivan Petrovıch Bagaev — general-maıor, dıvızıa komandıri.
Anatolıı Batýrın — kapıtan, 1-batalonnyń komandıri.
Oral Shalqarov — kapıtan, 2-batalonnys komandıri.
Manko — bastapqyda barlaýshylar otrádynyń saıası jumys jónindegi orynbasary, keıinnen 2-batalonnyń komısary.
Egorov —dıvızıa shtabynyń bastyǵy.
Jomart — serjant,
Savkın — serjant.
Jaıyq — qyzylásker.
I (ekeýi egiz)
Dáýlet — qyzylásker, egde tartqan adam.
Sergeı— qyzylásker.
Lına Maksımova — ushqysh.
Nına Maksımova — tankıst
Murat — qyzylásker.
Oraldyń aǵasy, aspazshy.
Andas — Bagaevtyń shofery.
Qyzyláskerler, nemister.

Oqıǵa 1942 jyly maıdanda bolady.

Birinshi perde

Birinshi sýret

Tún. Kúzgi ormannyń ishi. Alystan kók júzin tilgilegen projektordyń sáýlesi aýyq-aýyq kórinip ketip tur. Perde ashylǵanda sahnada eshkim joq. Azdan soń aýzy baılanǵan bir nemis ofıserin aıdap Jomart pen Jaıyq shyǵady. Bular únemi jan-jaǵynan saqtana, sybyrlaı sóıleıdi.

Jomart. Bas, bas aıaǵyńdy, jan kerek bolsa!

Jaıyq. Seniń myń sózińnen meniń bir urǵanym Qundyraq bolar buǵan (urýǵa yńǵaılanady).

Jomart (qolyn qaǵyp). Toqta! Súmireıýiń de, kúdireıýiń de ońaı-aý, seniń! Aýzyn shesh, keıingiler kelgenshe dem alsyn.

Jaıyq. Batyr-aý, ne dep tursyń. Aýzy sheshilgen soń bul baqyrmaı ma?

Jomart. Qolynda quraly joqta bular qoıdan da jýas, sózdi qoı da sheshe ber.

Jaıyq (nemistiń aýzyn sheship, avtomatyn kórsetedi). Ba deseń, má deımin, uqtyń ba?

Jomart. E, ony nege uqpasyn.

Jaıyq . Buryn uqpasa da, dál búgin uqqan shyǵar. Shirkin, ózimiz-aı, shtabyn talqandaı, ofıserin buıdalaǵan taılaqtaı jeteledik te jóneldik, bárimiz de ermiz-aý, á?

Jomart. Baıqa, jetegindegi taılaq emes, fashıs.

Jaıyq. E, fashıs bolsa qaıteıin, meni qorqady ǵoı deısiń be?

Jomart. Qaıdam, qoıan men Jaıyqtyń qaısysy batyr ekenin áli aıyra alǵanym joq.

Jaıyq . Sende uıat joq eken. Mynandaı qabandy qurly kórmeı ala jónelgen kim, sen be, joq myna men be?

Jomart . Qaqpaǵa túsken bir qasqyrdy meniń ájem de soǵyp alǵan-dy...

Jaıyq. Ne dep otyrsyń, eı?

Jomart. Men terezeden túskende ózińniń qaıda ketkenińdi esine túsirseń, meniń ne degenime de túsinersiń.

Jaıyq. E, onda men qashqany bolsa jaırata bereıin dep syrtta ádeıi qaldym ǵoı.

Jomart. Komandır saǵan da terezeden tús degeni qaıda? Sen qorqyp syrtta qaldyń da, kózge tústiń, mine, endi nemisterdi sońymyzǵa salyp qoıǵanyń.

Jaıyq (ózi únsiz). Shynynda, sol tereze maǵan kórdeı kórindi de, júregim batpady.

Jomart. Ondaı júrektiń barynan joǵy jaqsy, julyp tastaý kerek. (Tyńdap.) Toqta!

Jaıyq. Meniń qulaǵym áli dyńyldap tur. (Kúrsinip.) Túk estir emes.

Jomart. Bári birdeı jazym boldy ma, joq álde qýǵynshylardan qutyla almaı kele me?

Jaıyq. Toqta, myna jaqtan bir dybys estiledi. (Alystan myltyqtyń, oǵan ilese Lınanyń: «Qutqar, qutqar!» degen daýsy estiledi. Jaıyq; Jomartqa tyǵyla túsip). Jomart-aı, baýyrym-aı, taǵy da ne sumdyqqa tap boldyq?

Jomart. Toqtashy, debdiremeı (tyńdap). Qandaı ǵana baqytsyz jan eken!? Endi qaıttik? Ony qutqarsaq ózimizdiń mert bolýymyz múmkin. Kóre tura qutqarmasaq, mert bolýdan da jaman. Aıtsańshy ne isteımiz?

Jaıyq. Aıtsam ba, aıtsam, menimshe, eń durysy tyrp etpeý.

Jomart. Joq, sen mynaǵan ıe bol!

Jaıyq. Ne deıdi, jalǵyz qaıda barmaqsyń? (Ustaı alady.)

Jomart. Neni kórip, neni sezip tursyń? Joq álde túkti sezbeıtin meńireý me ediń? Qoıa ber!

Jaıyq. Áldekim úshin bárimizdi qyrǵynǵa ushyratýshy ma ediń? Munyń ne?

Jomart. Sen maǵan eljireıtin júregi joq ezdiń sózin aıtyp tursyń, qoıa ber. (Endi myltyq daýsy jaqyn jerden shyǵady). Baıla mynanyń aýzyn. Tez! (Ózi de baılasyp). Súıre beri. (Tutqyndy súırelep dalda jerge alyp barady. Ekeýi daldalanyp turǵanda jańaǵy daýys shyqqan jaqtan júgirip Lına shyǵady).

Lına (úreılenip, ár jerge bir tyǵylady da, alystan tyń tyńdaı sóıleıdi). Arman! Arman boldy-aý jalǵyz oq. Qolǵa túsip qor bolǵansha, ólgen artyq emes pe ediń? Nege ózime qaldyrmadym, óz elimniń bir oǵyn. (Jan-jaǵyna qarap). Shirkin, ómir-aı! Munsha netken ótti ediń. (Tyń tyńdap). Kelip qaldy, endi qaıttym? (Jónele bergende, qarsy aldynan Jomart shyǵa keledi).

Jomart. Toqta! (Avtomatyn kezeı ustap). Kóter qolyńdy!

Jaıyq. Kóter qolyńdy, qaraqshy!

Lına (qolyn kótermeı, pıstoletin kezep keıin ne beredi). Kerek bolsa, ózderiń kóterińder!

Jaıyq. Biz qol kótere bilmeımiz, kóter janyń barynda! (Sony aıtaryn aıtsa da, daldalana beredi.)

Jomart. Qoryqpa, qaryndas.

Lına. Sizder kim bolasyzdar?

Jomart. Biz sovet armıasynyń barlaýshylarymyz. Al, siz kim bolasyz?

Lına . Siz meni aldap turǵan joqsyz ba?

Jaıyq (Jomartty túrtip qalyp). Osynyń ózi bizdi aldap turmasyn, saq bol!

Jomart. Qyzdarǵa eshýaqytta aldatqan emespin. (Kele jatqan nemisterdiń tyńǵyry estiledi. Jomart qanjaryn ázirlep). Jaıyq, ázirlen, oq daýsy shyqpasyn.

Jaıyq. Ne deıdi. Ekeýden ekeý ne isteımiz?

Jomart. Ázirlen deımin men saǵan!

Lına. Qoryqpańyzdar, olar da ekeý-aq.

Jaıyq. Án áni. Onda óziń nege qashasyń?

Jomart. Qaryndas, egerde, bizdiń kisi bolsań, tezinen myna bir aǵashtyń basyna shyq ta, nemisterge dybys ber, tez!

Lına (shoshynyp). Ne úshin?

Jomart. Men sizge tezinen aǵash basyna shyǵyńyz dep turmyn! Jaıyq, myna nemisti árirek aparyp tasta, byljyramaı, tez qımylda! (Lına amalsyzdan aǵashqa barady. Jaıyq nemisti súırep áketedi. Azdan soń ańdı basyp eki nemis shyqty. Lına olardy kóre sala aǵash basyna qaraı tez órleı jóneledi. Nemister ony sezip qalyp jetip barady).

I-nemis. Eı, rýs, tús beri!

II-nemis. Ózin, túspeseń, ólip túsesiń. Tús shapshań!

İ-nemis. Túsemisiń, joq ólemisiń?

Jomart (jelke jaǵynan qanjaryń salyp jiberip). Mine, saǵan rýs! (Qasha jónelgen ekinshisin atyp qulatady.) Mine, saǵan rýs!

Jaıyq (júgirip kelip qushaqtaı alady). Jomartym-aı, qadirińdi bilmeı júr ekenmin ǵoı.

Jomart. Sózdi qoı da, ana ekeýiniń dokýmentterin al! (Jaıyq nemisterdiń dokýmentterin ala bastaıdy).

Lına (aǵashtan sekirip túsip, Jomartty qushaqtaı alady). Netken ǵajaıyp, tamasha adamsyz!

Jomart (boıyn alyp qashyp). Toqta, toqta. Meniń ǵajaıyp derlik dáneńem joq. Jabysa qalmaı, aldymen, jónińdi aıt!

Lına. Esimdi biraz jyıaıyn, sonsoń bárin de aıtyp berem. Ómirdiń qandaı qymbat ekenin de, jaýdy ne úshin qyra berý kerek ekenin de aıtyp bereıin. Bir jutym sýlaryńyz joq pa?

Jomart. Jaıyq, sýyńnan qaldy ma eshteńe?

Jaıyq . Qalǵanyn sarqyp bereıin. (Qutysynan sý quıyp beredi.)

Lına (aspanǵa qarap). Shirkin, ómir-aı, netken munsha qymbat eń?!

Jomart. Qalaı, ómir sonshalyqty qymbat pa eken?

Lına . Ómirdiń qandaı qymbat ekeni — ólim elestegende aıqyn kórinedi eken. Sondyqtan da men ózimdi ólimnen qutqarǵan sizge ómir boıy ótelmeıtin qaryzdar boldym.

Jomart. Bizdiń adamdarda ótelmeıtin qaryz bolýy múmkin emes!

Lına . Maǵan, dál osy qaryzdy óteý múmkin emes sıaqty. (Syrttan tyqyr estip, Jaıyq Jomartqa jaltaqtap qaraıdy.)

Jaıyq. Batyr-aı, bul kim boldy eken taǵy da?

Jomart. Ázirlen! Qaryndas, sen daldalana tur. (Bireý kelip shetki aǵashty tyqyldatady.)

Jaıyq (atyp turyp). Iá sát, ıá sát, ózimizdiń adamdar. (Manko bastaǵan keıingi top keledi).

Manko. Amansyńdar ma? Jandosov qaıda?

Jomart. Men mundamyn, joldas...

Manko (sózin bólip). Biz jańa osy aradan avtomat daýsyn estidik, ol ne?

Jomart. Myna bir qaryndasty qutqaramyn dep, oq shyǵarǵan men edim, keshirińiz?

Manko (Lınany endi ańǵaryp). Bul kim?

Jomart. Jónin áli suraı alǵanymyz joq. Nemis ter atqaly jatqan jerinen jańa ǵana qutqaryp aldyq.

Manko . Atqaly jatqan jerinen qutqaryp aldyq?! (Oılanyp). Sen bireýdi qutqaram dep júrip, ózińniń qurıtyn bolǵanyńdy bilmeı qalypsyń. Baranov, Túbekov, sen ekeýiń aldynǵy jaqty sholyp kelińder tez! (Jaıyq pen Sergeı ketedi.)

Jomart (árkimge bir qarap). Komandır qaıda?

Manko . Ol kisi qaza tapty.

Jomart. Solaı ma? (Sileıip turyp qalady.)

Manko (Lınaǵa jaqyndap). Iá, sóıleńiz, siz kim bolasyz?

Lına . Men Sovet ushqyshy bolamyn.

Manko. Sovet ushqyshy bolsańyz jaý jerinde neǵyp júrsiz?

Lına . Samoletimdi jaý atyp túsirgen soń júrmin.

Manko . Qashannan beri?

Lına . Keshe keshten beri.

Manko. Keshe keshten beri? (Oılanyp.) Bul nemisterde bolmaǵan ádet eken. Olar sizdi óltirýge nelikten asyqty?

Lına . Ony ózderinen surańyz.

Manko. Biz suramaı da bilemiz. Sondyqtan jón jaýap berýiń ózińizge paıdaly ekenin eskertemin.

Lına. Bárin bilip boldym deý — bilmestiń sózi ekenin men de eskertemin.

Manko . Jaqsy. Ol aqylyńyz este bolar. (Jomartqa qarap.) Qashan maıdan shebinen ótkenshe tutqyn esebinde ustalsyn. Munan keler qaýip-qaterge sen jaýaptysyń. Ie bol!

Jomart. Joldas komandır, nemister muny shyndap-aq atqysy keldi.

Manko . Shyndap atsa ólmes pe edi?

Jomart. Oǵan men úlgirtkem joq qoı.

Manko . Toqtat sózdi! Kúnde tóbesinen ajal oǵyn tógip júrgen sovet ushqyshyn teksermesten, tergemesten, qolyna túse salysymen óltiretin nemister de essiz emes. Olar muny ádeıi bizdiń jolymyzdan bógeý úshin jibergen. Eger sovet ushqyshy bolsa qolǵa ne úshin tiri túsedi? Al qarýyn? (Jomart Lınanyń pıstoletin alyp Mankoǵa beredi.)

Manko (pıstoletti qarap jiberip). Munyń oǵy qaıda?

Lına . Oǵyn taýsyp aldym,

Manko. Qýǵynshylarmen atysyp júrip oǵyńyzdyń taýsylǵanyn bilmegensiz ǵoı?!

Lına . Keketseńiz de, shyndyqty aıtyp tursyz.

Manko (qadala qarap turyp, daýysyn soza). Túsinikti!

Jomart (Mankoǵa tańdana qarap). Onda munyń kim bolǵany?

Manko. Kim ekenin keshikpeı keresiń. Eger de nemister muny bizdi aldaý úshin jibergen bolsa, keshikpeı jolymyzdy tosqan nemisterge kezdesemiz. Biraq olar bizge soqtyqpaıdy. (Jaıyq sóılep kele jatady.)

Jaıyq. Joldas komandır, joldas komandır. Jolymyzda nemister toryp júr. (Jaýyngerler abyrjyp, bári Lınaǵa qadalady.)

Manko. Saspańdar. Torysa torı bersin. Olardyń aldaýyna da, qolyna da túsetin bizder joq. Saspańdar! Baranov qaıda?

Jaıyq. Ol nemisterdi ańdyp tur.

Manko (Jomartqa). Iá, ańǵal batyr, bul qalaı? Tártipti buzyp, qaýipti jerde oq shyǵardyń. Aldaýǵa túsip, bárimizdi qaterde qaldyrdyń, muny ne deımiz?

Jomart. Joldas komandır, aldanǵan bolsam, tartar jazam sol bolsyn, alǵa salyp jaý oǵyna meni baılańyz!

Lına (Jomarttyń qasyna jetip keledi). Meni de qosa baılańyz.

Manko. Iá, ekeýińniń ǵashyq bolyp ta qalǵandaryńdy sezip turmyn.

Lına. Sezseńiz, bárin de ábden sezip alyńyz. Egerde azaptan, ajaldan, qasiretten Qutqarar bolsańyz, qandaı adam bolsa da sizdi janyndaı jaqyn kóretin bolady. Men búgin ajal aýzynda turyp osyny kórdim. Sondyqtan bul kisi meniń ómir boıy qurmet etetin, ólse birge óletin qymbat adamym bolady.

Manko. Bizdiń bolashaq baǵamyzdy dál aıtyp bergen bul sózińde eshqandaı min joq. Biraq ańǵal adamdy aldaý úshin arbaýshylar alýan túrli ádemi sózdi de aıta berýshi edi. Jomart, ǵashyǵyńnyń aýzyn baıla da alyp júr. (Jaıyqqa ) Sen ana nemisti alyp júr. (Basqalarǵa). Al, sender—...(Sybyrlap áldeneni aıtyp turady.)

Jomart (Lınanyń aýzyn baılap jatyp). Seniń atyn kim?

Lına. Lına. Umytpańyz, Lına Maksımova.

Jomart. Lına Maksımova?

Lına . Sizdiń aty-jónińiz?

Jomapt. Jomart Jandosov!

Lına . Jomart Jandosov! Umytpaspyn.

Jomart (Kúrsinip). Qaıdan bileıin, baǵymbysyń, álde sorymbysyń? Tipti qımaımyn, qolym qaltyrap barady.

Lına . Baılaı berińiz, bógelmeńiz.

Manko (Jomartqa). Sen qushaqtasyp tura berýshi me ediń, bol!

Jomart . Joq, aýzyn baılap jatyrmyn.

Lına . Tym qyraǵy ekensiz. Biraq qansha qyraǵy bolsańyz da adasyp tursyz.

Manko . Adassam, jol tabýym ońaı. Túsińder (Jomart pen Lına alǵa túsedi. Basqalar solardyń sońdarynan júredi.)

Shymyldyq.

Ekinshi sýret

Jomart. Janym, Lına. Osy hatyń kelgeli senimen qoltyqtasyp júrgendeı bolýshy em ne, bar qaıǵyny serpip tastap, shattyq sezimge berilýshi em. Eger sol kúnge bir jeter bolsam, Reıhstag besinde seni qushaqtap turyp, eń baqytty jan bizdiki dep, bar álemge aıqaı da salmaqshy em. Endi bir kórýge de zar bolǵanym. (Aýyr oıdan Jaıyqqa qarap.) Mynaý taǵy dúrildete bastady, nemister estip qoıady, aqyryn qorylda deımin.

Shegi shuryldap jatyp qoryldaǵanda nesi bar deımin-aý osynyń. (Demin basyp.) Sorly shek-qaryn, eki kúnnen beri nár kórgen joq, azan shaqyrmaı qaıtsyn endi, (Jaıyq qoryldaı túsedi.) Mynanyń uıqyǵa baqtyrýyn-aı, á?! Átteń, jeti kúnnen beri uıqy kórpe qoqysyń, janym ashıdy, áıtpese uıqyńdy shaıdaı ashar em. (Sóılep otyryp, qalǵyp ketedi, Taǵy da snarád kelip mańaıǵa túsedi. Jomart selk etip oıandy.)

Myna ıtterdiń arsyldap maza bermeýin-aı, á?! Arsyldatyp turǵan adamdarynyń alqymyna bas barmaǵymdy batyryp jiberip, bylaı syǵymdar ma edim. (Jaıyqtyń keńirdeginen ustaı alady. Jaıyq oıanyp ketedi. Jomart kúlip.) Baıǵus-aı, sen áli tiri me ediń?

Jaıyq. Tumsyǵyńdy bet qylyp jibereıin be osy, ne dep otyrsyń.

Jomart. Ehe, sen buryn mundaı emes ediń, qarnyń ashqan soń kúsheıgen ekensiń, á?

Jaıyq. Essiz, nemenege jetisip otyrsyń?

Jomart. Esti bolsań, kóter eńseńdi ezilmeı! (Jaıyq qolyn bir sermeıdi de, qaıta jatady. Jomart aýyr kúrsinip.) Ras, biz jetisetin túk te joq. Kúnde nemistermen aıqasyp, uıqy men tamaqty oılamaýshy edik, búgin ol da joq. (Oılanyp.) Bul sumyraılar nendeı qulyq oılady eken, á? (Dáýlet kele jatady. Jomart kúlimsireı qarap.) Paı, paı, Dáýkeńniń babyna kelgenin-aı! Báıgege qossa, eń aldymen keler edińiz, á?

Dáýlet. Oı, Jomartym-aı, masqara bolmasaq báıgeniń aldy sol ǵoı. (Otyra ketedi.)

Jomart. Ne deısiz? Nege masqara bolamyz?

Dáýlet (Kúrsinip). Surama, Jomartym, surama.

Jomart. E, ne boldy?

Dáýlet . Surama dedim ǵoı saǵan.

Jaıyq. (basyn kóterip alyp). Surama, surama! Ol da soǵystyń qupıa syry ma?

Dáýlet . Soǵystyń qupıa syry bolsa da surama.

Jaıyq (qolyn sermep). Bar, endeshe.

Jomart. Snarád keledi, buǵyńdar! (Úsheýi de buryn jatyp tyńdaıdy. Snarád alysqa baryp túsedi).

Dáýlet . Bizdiń shtabqa tústi-aý osy?

Jomart. Jaıyq, sen baryp baıqap kelshi! (Jaıyq ketedi.)

Jomart. Dáýlet, sende bir syr bar ǵoı? Jasyrmaı aıtshy, búgin nemister ne úshin shabýylyn toqtatty, álde biz olarǵa beriletin boldyq pa?

Dáýlet . Joq, men ony aıta almaımyn. Keshikpeı komandırdiń ózi de. aıtar.

Jomart (oılanyp). Áldeneni sezgendeı, et júregim eljireıdi, bul qalaı? Álde, týǵan eldi kóre almaı, tobymyzǵa qosyla almaı, qalamyz ba osy dalada?

Dáýlet. Aıtpashy ondaı sózdi! (Jomart aýyr oıda otyryp qalady. Dáýlet aıtaıyn degenin aıta almaı qybyjyqtap az otyrady da, aqyryn kúrsinip) Jomart, anaý kúni sen menen bir kitap alǵan ediń ǵoı, sol qaıda?

Jomart. Kitapshylyn. Kitap túgil óziń qaıda qalyp otyrsyń?

Dáýlet. Maǵan keregi kitap emes, sonyń ishinde jandy kúngi sender qutqaryp ákelgen qyzdyń bergen bir haty bar edi. Ańqaý basym...

Jomart. Ne deısiń? Aıtyp otyrǵanyń kádimgi Nına ma?

Dáýlet. Atyn qaıdan bileıin, áıteýir, sol qyz dedim.

Jomart. Ol hatty sen qaıdan alyp júrsiń?

Dáýlet. Qorshaýdan bir kún buryn dıvızıa shtabyna barǵanymda bergen edi, sol kúni munda aýysyp, tabys ete almaı qalǵanym.

Jomart. Sen maǵan sol kúni-aq jolyqqan ediń ǵoı, sonda nege bermediń?

Dáýlet . Saǵan nege beremin?

Jomart. Endi kimge bermekshi ediń?

Dáýlet . Ber degen kisisine beremin de.

Jomart. Pe deıdi? Kimge ber degen edi?

Dáýlet. Mynaý İ-batalonnyń komandıri Batýrınge ber degen.

Jomart. Batýrınge! (Oılanyp.) Sen shatasyp otyrǵan joqpysyń?

Dáýlet. Nemene, aýzynan as ketse, basynan aqyl Murat qoı deımisiń meni?

Jomart. Solaı bolýy da ǵajap emes, óıtkeni, ol qyzdyń... (Kenet oılanyp.) Toqta, sen ol hatty oqyǵan joqsyń ba?

Dáýlet . Aıtar jaqsylyq habary bar me eken dep Sergeıge oqytyp em, súıdim, kúıdiminen basqasyn uqqanym joq.

Jomart. Solaı ma? (Yzaly kúlkimen myrs etip, on shaıqaıdy). «Súıdim, kúıdim!» Dál osy mınýtke sheıin eń qymbat sóz edi, endi arzan sóz bolyp ketkenin qarashy.

Dáýlet. Nege, ne úshin? Seniń de birdeńeń bar ma sol qyzben? Óńin qashyp ketti ǵoı tipti.

Jomart. Munan da óltirgeniń jaqsy edi ǵoı meni.

Dáýlet (sanyn bir soǵyp). Alda, ańǵal basym-aı, kúldirgen ekenmin ǵoı? (Oral, Savkın, Jaıyq, Sergeı bári keledi.)

Jomart (atyp turyp). Tur!

Oral. Otyra berińder, dem alyńdar.

Dáýlet . Joldas kombat, buıryǵyńyz oryndaldy, Manko qazir kelmek.

Oral. Raqmet. Endi İ-rotaǵa baryp komandırine aıt. Saǵat 21-ge deıin alyp júrýge aýyr quraldardyń barlyǵyn joısyn da, saǵat jıyrma ekiden qalmaı rotasyn alyp osynda kelsin. (İshke ketedi.)

Jomart. Qarýdy joıǵany nesi?

Dáýlet . Osy ǵoı meniń aıta almaı qınalǵanym. Mankonyń aıtysyna qaraǵanda, shyǵatyn jol joq. Myna kisi jol joq bolsa da shyǵamyz deıdi. Aýyr quraldardy joısaq, jalǵyz avtomatpen ne bitirmekpiz?

Savkın. Bitiremiz, dostym! Sen bilmeısiń bizdiń, komandırdiń syryn. Ol avtomattyń ózimen-aq bárin de bitire biletin adam.

Jomart. Ondaı komandırmen birge ólseń de armanyń joq, sózdi qoı da jónel.

Savkın. Bul kisige Mankodan úlken komandır joq.

Dáýlet . Ne deseńder de aýyz ózderińdiki. Áıteýir, maǵan osy sapar unap turǵan joq. (Ketedi. Ekinshi jaqtan qasynda Murat bar Batýrın keledi.)

Savkın. Turyńdar!

Batýrın. Amansyńdar ma, batyrlar!

Bári. Amanbyz, joldas kapıtan! (Jomart kóńilsiz amandasady.)

Batýrın. Ózderiń kóńildisińder ǵoı tipten.

Savkın. Óte kóńildimiz, joldas kapıtan.

Batýrın. Bularyń bir tamasha eken. Iá, sebebi ne?

Savkın. Sebebi sol — biz nemisterdiń basynan bir-aq attap etkeli jatyrmyz.

Batýrın (tańdana qarap). Nemene?! Álde sender ketkeli jatyrsyńdar ma?

Savkın. Naq solaı, joldas kapıtan.

Batýrın (túsi ózgerip, oıǵa ketedi). Shalqarov shtabynda ma?

Savkın. Joq, osynda. (İshten sóılep kele jatqan Oraldyń daýsy estiledi.).

Oral. Shydam kerek, jigitter, shydam. Qaı kezde bolsyn sabyrsyzdyq sazany tartqyzatyn.

Batýrın (Kúlimsirep). Oral, sol ósıetińdi ózińe de aıtsań qaıtedi.

Oral. O, Anatolıı! Kórispegeli eki-aq Kún, sonda da saǵynyp qalyppyn. (Ekeýi qushaqtasady.)

Batýrın. Osy eki kún maǵan da eki jyldan kem bolǵan joq.

Oral. Iá, azapty bir kún rahatty bir jyldan uzaq qalady eken. Jigitter, sender bara turyńdar! (Muratty endi ǵana ańǵaryp.) O, bizdiń kárıa da kelgen eken. (Qol alysady.) Amansyz ba? Qalaı, murnyńyz qushaqtyń ıisin ázir umytqan joq pa?

Murat. Otyz jyldan beri sińip qalǵan ǵoı. Otyz kún ashyqsam da umytar emespin. Asyqpańdar, qorshaýdan shyqqan kúni bir qazan quımaqty pisirip turyp bárińdi de shaqyram. (Batýrın men Oraldan basqalary ketedi.)

Batýrın. Qalaı jaýabyna qanaǵattandyń ba?

Oral (Murat ketken jaqqa qarap). Ǵajap, osy soǵystyń tusynda bizdiń, adamdardyń tastaǵy túlekteı gúlegenin osy óz aǵamnan kóremin de, ǵajap-ǵajap deı beremin.

Batýrın. Bizdiń adamdar otqa salǵan saıyn shyǵynǵa túsetin bolat sekildi edi, myna bir qorshaý degen qyrsyq qajytty-aý, dostym.

Oral . Iá, qajytty. Sol qajyǵandyqtan da bul meniń saǵan qaraı shyqqan betim edi. Jaqsy keldiń. Ekeýmiz taǵy bir oılasaıyqshy. Osy biz ashtyqtyń qurbany bolýǵa kónip jata beremiz be, joq basqa tabar jolymyz bar ma?

Batýrın. Bul meniń saǵan qoıǵaly kelgen suraýym edi. Seni qorshaýdan shyqqaly jatyr dep te estidim, ol ne sóz?

Oral. Ol solaı! Men osyǵan táýekel ettim. Býǵan soń ıe deısiń? (Batýrın oılanyp, úndemeıdi. Oral qoı beredi.) Menimshe, ne buzyn shyǵý, ne ólý, basqa jol qalǵan joq sıaqty.

Batýrın (ersili-qarsyly júrip uzaq oılanady). Joq, dál qazir onan týk te shyqpaıdy. Bosqa qyrylamyz.

Oral. Al, sonda óz oıyń ne?

Batýrın (taǵy da uzaq oılanady). Meniń oıym, qarýdy joıyp qashý emes, sol qarýdyń sońǵy oǵyna deıin jaýǵa jumsap, ólsek te osy jerde ólý.

Oral. Páli! (Júre sóıleıdi.) Bul meniń munan on kún buryn aıtqan ertegim.

Batýrın. Jaǵdaı bizder úshin sol kezdegiden áli ózgergen joq, joldas Shalqarov.

Oral . Egerde bizdi qorshap jatqan nemisterdiń ózderi de qorshalyp, barlyq kúshin syrtqa tógip, bizge moıyn bura almaı jatsa, jaǵdaıdyń ózgergeni emeı nemene? Kúndegi dúrkin-dúrkin jasalatyn shabýyldyń búgin kenet toqtaı qalýy sondyqtan dep bilemin.

Batýrın. Meniń baıqaýymsha, seniń munyń adamdardy qutqarý emes, qurtý. Óıtkeni nemister áli qorshalǵan joq. Azyqtyń joqtyǵynan tónip kele jatqan qaýiptiń qandaı aýyr ekenin men de sezemin. Biraq qorshaýdy buza almaı qolǵa tússek, onan ashtan ólgenimiz áldeqaıda artyq. Sol este bolsyn. Tuman túgil túnek bassa da, Bagaevtyń habarsyz jatýy múmkin emes. Eger, habarymyzdy bilse, ol bizdi qalaı qutqaryp alýdy da biledi.

Oral. Joq, dostym. Shydaýdyń kúni bitti, táýekeldiń kúni týdy. Dál qazir bizdi qurtyp jiberýge nemisterdiń kúshi qandaı joq bolsa, Bagaevtyń qutqaratyn kúshi de sondaı joq. Óıtkeni, nemister bar kúshin qorshaýdan shyǵarýǵa salsa, Bagaev bar kúshin olardy qutqarmaýǵa salyp otyr. Sondyqtan, tezinen ózimiz táýekel etpesek, uzamaı mert bolamyz.

Batýrın. Eger de senin, osy aıtqandaryń durys bolsa, onda bizdi juttym degen jaý, ıne jutqan ıtteı bolar edi. Bagaev qabyrǵasyn qysqan kezde, biz ishinen naızadaı qadalar ek. Amal qansha, sen durys aıtyp turǵan joqsyń.

Oral. Qalaısha?

Batýrın. Nemister áli qorshalǵan joq, tek qursaýlanyp keledi! Egerde sol qursaý túıisip kelip qorshalsa, onda senimi jón.

Oral. Senińshe qalaı? Tipti barlaýshylardyń mejesin de aıtpaı-aq qoıaıyn, nemisterdiń myna qylyǵynyń ózi osyny aıtyp turǵan joq pa? Shamasy kelse, bizdi aıap otyrǵan joq qoı.

Batýrın. Árıne, aıap otyrǵan joq. Seniń jańaǵy aıtqanyń ras. Olar ózderiniń qorshalatynyn sezip, bar kúshin syrtqa tógýde. Ekinshiden, bizdi ne ashtan qyrylady, ne ózderi kelip beriledi dep otyr.

Oral (sabyrsyzdanyp júrip ketedi). E, sonymen, qashan nemister kelip basymyzdy keskenshe jata beremiz deseńshi. Netken sandyraq bul?

Batýrın. Sandyraq emes, jata da bermeımiz. Bizdiń qımyldaıtyn kezimiz, nemisterdiń jańa ǵana qorshalyp esinen tanǵan kezi. Sol sátke bir jetsek, esin jınatpastan jelkesine tap beremiz. Ótsek sonda ǵana ótemiz. Onan erte de, kesh te bizge shyǵar jol joq.

Oral, Joq, joldas Batýrın, mundaı sáýegeılikpen biz uzaqqa bara almaımyz. Nemister qazirdiń ózinde qorshalýda, bylaı tez qorshalýyna qaraǵanda, kúshi de mol emes. Biz osyndaı álimiz bar kezinde buzyp ótpesek, sóz joq, erteń mert bolamyz. Sondyqtan... (Dáýletti bir jaýyngerge aıdatyp Manko keledi. Oral túıile qarap). Bul ne?

Manko. Joldas kombat, myna bir ońbaǵan jaýyngerlerdiń arasyna baryp irtki salyp júr.

Oral. Ne deıdi? (Dáýletke.) Sen ne istep júrsin?

Dáýlet. Sizdiń buıryǵyńyzdy jetkizdim, bar kinám sol.

Manko. Aýyr quraldardy joıyńdar, keshke qashamyz deıdi.

Oral. Buıryq solaı bolsa, oǵan bul qalaısha kináli?

Manko. Ol kimniń buıryǵy?

Oral. Meniń buıryǵym.

Manko . Meniń buıryǵym?!

Oral. Iá, sender bara turyńdar! (Dáýletter blındajǵa ketedi. Oral Mankoǵa qadalyp). Bul ne? Sizdiń oıyńyz ne osy?

Manko . Mende eshqandaı bóten oı joq, joldas kombat. Tek qutylatyndyǵymyzǵa kóńil senip, kóz jetpegendikten qashý degenge qarsymyn.

Oral. Ózińiz komandır bolǵan kezde solaı etersiz. Ázirshe, men komandır. Sol edi meniń sizge ońashada eskerteıin degenim. (Manko únsiz qadalyp qalady.)

Batýrın. Joldas, siz kim bolasyz?

Manko. Men osy batalónnyń komısary, Manko degen bolamyn.

Batýrın (qol alysyp). Batýrın. Men sizdermen birge qorshalyp jatqan myna İ-batalonnyń komandıri bolamyn. Raqmet sizge. Oıyńyzǵa túsindim. Endi tek sol óz basyńyzdaǵy asyl oıdy barlyq jaýyngerlerge jetkize bilińiz.

Oral. Joldas kapıtan. Batýrın, qansha dos bolsań da jaýyngerlerdiń arasyna mundaı irtki salýǵa jol bere almaımyn. Men óz buıryǵyma ózim jaýaptymyn. Onda jumysyń bolmasyn.

Batýrın. Joq, meniń jumysym ábden bar. Sen, 03 batalónyńdy ǵana emes, bizdi de qyrǵynǵa ushyratqaly tursyń. Sondyqtan bul aıtqanyńa kóne almaımyn.

Oral. Joldas Batýrın, men sendeı qıalshyl emespin, Bos qıalǵa aldanyp, adamdarymdy qyrǵynǵa ushyrata almaımyn. Aıtqanǵa kónbeseń, tez qorǵanǵa ıe bol! (Ketýge yńǵaılanady.)

Batýrın. Oral, kishkene toqta! Sen ekeýmiz ǵoı bir jerde týyp, birge estik. Mektepte de birge oqydyq. Maıdanda da neler qandy qyrǵyn soǵysty tizelesip birge ótkizdik. Sondyqtan seniń aıtqanyńnan qaıtpaıtynyńdy men jaqsy bilemin. Sol, syryńdy jaqsy bilgendikten, aıtatyn jalǵyz-aq usynysym qaldy. Endi sony tyńda!

Oral. Ol usynysyń, eki batalónǵa da komandır bolamyn deý ǵoı. Solaı ma?

Batýrın. Joq, bolamyn deý emes, saǵan bol demekpin. Tek, eki batalóndy biriktirip qaıta qur da, osy jerden tapjylma! Kómekshiń bolýǵa men ázir.

Oral. Ondaı senim kórsetkenine raqmet. Biraq, men bul aıtqanyńa eshýaqytta kóne almaımyn. Óziń oılanyp kór de, myna suraýǵa jaýap bershi! Tipti, nemister shabýyl jasamaǵan kúnniń ózinde, adamdarymyzdyń eń ári ketkende eki-úsh-aq kúndik ómiri qaldy. Egerde, jaýmen alysyp emes, ashtan qyryp alsaq, mynaý júzdegen qyrshyn jastardyń obaly kimge, meni men saǵan emes pe?

Batýrın.Endeshe, barlyq obal, barlyq jaza saǵan emes, maǵan bolsyn. Buǵan ne deısiń?

Oral. Sen ózińdi óziń aıamaı, otqa orynsyz aıdap tursyń. Sondyqtan, oǵan da qarsymyn. (Daýystap.) Jomart, Jaıyq kelińder beri. (Otyra qalyp, sýmkasynan qartasyn alady da qaraı bastaıdy. Blındajdaǵylar keledi. Olardyń qaısybireýleri kúrsinedi.)

Batýrın.. Iá, dostar! Árbir aýyr kúrsinýde, árbir jalt etken kóz qarasta ómirdi ańsaǵan, tirlikti tilegen asyl arman baryn, sonyń bárin Shalqarov ekeýmizge ǵana arnaıtyndaryńdy sezemin. Sondyqtan da, bizder qatty qınalamyz. Sondyqtan da ashyq aıtamyn, biz ajaldyń aýzynda týrmyz. Biraq, sol ajaldy biz jeńip shyǵýǵa, qarsylasqan qas jaýdyń qaqyrǵanyn qan, túkirgenin jyn etýge, bizdiń elden tatqan dámin qan soqtaly dert etýge tıistimiz. Adamshylyq ar, bizge jaýǵa bas ıýge emes, osyny buıyrady. Osyǵan ázir bolyńdar!

Bári. Ázirmiz, joldas kapıtan!

Oral (keketip). Ázirmiz, ázirmiz! (Atyp tura keledi.) Joldas kapıtan Batýrın! Quraldy joıyńdar degen buıryǵymdy ázirshe buzamyn. Men kelgenshe, eki batalónǵa da sen ıe bol!

Manko, Siz qaıda barasyz?

Oral. Jaýyngerdiń janyn saǵalaýdan basqany oılamaǵan, tar jol, taıǵaq keshýde aqylymen jol sala almaǵan komandır komandır emes. Ózim barlap qaıtamyn. Qaıtsem de jol taýyp kelem; Sen ekeýiń er maǵan! (Jomart, Jaıyq úsheýi ketip bara jatady.)

Shymyldyq.

EKİNSHİ PERDE

Úshinshi sýret

Orman ishi. Kún áli tuman. Sahnada eshkim joq. Azdan soń qasynda Jaıyq bar, ańdı basyp, alysqa qulaq tige Oral shyǵady. Ol áldeneni alystan asyǵa kútkendeı demin qysyla alady. Bular sahnanyń orta tusyna jetken kezde, qarsy aldarynan eńbektep Jomart kele jatady. Oral qasyndaǵylarymen sóıleskende de únemi qulaǵyn alysqa sala, únemi oılana sóıleıdi.

Oral. Iá, jel quıyn, sóıle! Ne kórdiń, ne sezdiń?

Jomart. Kórgen túgim de joq. Sezgenim kóp. Eń aldymen sezgenim — Batýrınniń aıtqandary durys sıaqty. Shyǵatyn jol joq.

Oral. Meniń endigi kútkenim — shyǵatyn jol emes, basqa.

Jomart. Basqa?!

Oral. Iá, (Aýyr oıǵa túsedi. Ózine-ózi.) Bilgenimnen bilmegenim áldeqaıda kóp eken. Jaý syryn jete bilmesten júzdegen qyrshyn jastardy arzan ólimge aıdaı jazdappyn. Ózin ózi dana deıtin aqmaq adam emes edim, nege munsha adastym, neden munsha aljastym?! (Azdan soń alystan artılerıanyń daý syn estip atyp turady da, qýanǵannan Jomartty qushaqtaı alady), Mine, mine, meniń kútkenim. Tyńdashy, qarsy aldymyzdan estilmeı. me?

Jomart. Iá, qarsy aldymyzdan, ol nemisterdiki ǵoı, onyń nesine qýandyńyz?

Oral. Sol nemisterdiki bolǵanyna qýanyp turmyn, Nemister jańa ǵana qorshaldy.

Jomart. Qaıdaǵy nemis?

Oral. Dál osy bizdi qorshaǵan nemis.

Jomart. Ol qalaı? Bizdi nemister qorshap, nemisterdi taǵy biz qorshaǵan bolamyz ba sonda?

Oral. Naq solaı. Nemister azymyzdy qorshady da, kóbimizge qorshaldy. Sheginýdiń ózi qajetti taktıkanyń bir túri deýshi edi bizdiń general. Endi, qorǵanyp turyp, qorshap alý shyqty. Bul da sonyń bir aıǵaǵy.

Jomart. Áli túsingenim joq.

Oral (óz oıymen), Solaı-solaı. Osynaý bir tus jańa ǵana qorshaldy.

Jomart. Áli túsingenim joq.

Oral. Kesheden beri kórgenderińe kóz jiberseń, túsinersiń, Jomartym. Óziń oılana bir tyńdashy, nemister barlyq otyn qaıda tógip jatyr?

Jomart. Ar jaǵyndaǵy bizdiń áskerge emes pe?

Oral. Onyń durys. Al endi, mynany oıla. Biz keshe shyǵystan bastap edik, shyr aınalyp otyrǵan sol shyǵysqa qaıta keldik. Qaı jaqqa barsaq, sol jaqta surapyl soǵys bolyp jatqanyn kórdik. Bul qalaı?

Jomart (sál oılanyp). Iá, sonysy nesi?

Oral. Onda óziń, júırik bolǵanyńmen, oıyń júırik emes eken. Egerde nemister qorshaýda bolmasa, jan-jaǵyna birdeı oq tógip nesi bar?

Jomart (ańyrap). Toqtańyz, endi túsine bastadym.

Oral. Túsinseń sol. Endi barlyq aqyl-oıdy basqa jolǵa jumsaý kerek. Qaıda, qaı jaqqa? Másele sonda.

Jomart (tyńdap). Tipti buzyp ótsek te alys emes sıaqty.

Oral. Alys emes, biraq, bizder úshin jaqyn da emes.

Jomart. Nege? Qorshaýdaǵy nemister bizdi bógeı almas.

Oral. Joq, qaı jaqqa qulaq salsam da oqtyn, nóserdeı tógilip jatqanyn kóremin. Bul nemisterdiń qalyń kúshi qorshalǵanyn, ol Qush áli de mol ekenin kórsetedi. Sondyqtan, ótetin jol... (oılanyp qalady.)

Jomart. Menimshe...

Oral. Toqta, toqta! (Óz oıymen alysyp.) Nemister barlyq kúshin qorshaýdan shyǵýǵa salyp jatyr, á? Olardyń bizge moıyn býra almaı jatqan sebebi sol. Ol anyq... Egerde, olar qorshaýdy buza alsa, bizdi tastaı qashady, al, buza almasa, Iá berilmese, sonda qaıttik? Toqta, toqta... Bizdiń syrttaǵy qalyń Qush qutqarmaı jan-jaǵynan qysyp jiberse, nemister ne beriledi, ne biz turǵan jerge qaraı sheginedi. Sheginer bolsa, bizge jan-jaǵymyzdan tap beredi. Sol kezde biz ne isteımiz?

Jomart. Aıqasamyz.

Oral. Qoıa tur. Shaman kelse aıqasarsyń, kelmese neńmen (óz oıynda). Sonda ne isteımiz, á?

Jomart. Joldas kapıtan, egerde nemisterdiń qorshalǵany anyq bolsa, bizdiń olardy qorshaǵan qalyń kúsh qurtyp jibermeı me?

Oral. Egerde nemisterdiń kúshi áli de mol bolyp, bizdiń jaq tez qurta almaı, oǵan deıin nemister bizdi kelip bas salsa ne bolamyz?

Jomart. Onda bilmeımin.

Oral. Mine, bizdiń aldymyzda turǵan úlken suraý sol. Mynadaı qyrǵyn soǵystyń ústinde buzyp ótýge taǵy bolmaıdy. Endigi amal, birinshiden, ál bar kezinde jaqyn jerdegi nemisterden azyq tartyp alý. Ekinshiden,— qalaıda bir kisini arjaqqa ótkizý. Onan basqa jol joq. (Oılanyp). Biraq, dál qazir, sol bir kisiniń ótýi de úlken qaýipti.

Jomart. Qaýipti bolsa da meni jiberińizshi. Meniń kesheden beri sizden suraıyn dep júrgen tilegimniń ózi osy edi.

Oral. Ony batalónǵa barǵan soń kórermiz. Apyr-aı, á? (Óz oıymen alysyp júrip ketedi.)

Jomart. Joldas kapıtan, batalón bolsa kóp jerde qaldy. Oǵan baryp, onan qaıtadan dál osy araǵa jetkenshe men ótip te ketpeımin be?

Oral. Eh, qazir qasymda Anatolıı bolar ma edi. Qandaı túıin bolsa da talqanyn shyǵaryp shesher edik.

Jomart. Joldas kapıtan, men barlaýshy kezimde mundaı qaýipti joldan talaı ótip daǵdylanǵanmyn.

Oral. Sabyr et, sabyr. Uıyqtap jatqan nemisterdi bas salýǵa sheber ekenińdi bilemin. Al, myna nemisterde qazir uıqy joq. (Oılanyp.) Endi qaıttik?

Jomart. Nemister uıyqtamas úshin kózine kergish qoısa da ótemin. Óte almasam, óz obalym ózime, ruqsat etińiz.

Oral (óz oıymen). Munan da eshteńe shyǵar emes. Endi qaıttik, apyr-aý? (Sál oılanyp.) Basqa jol taǵy joq... Iá, joq. (Jomartqa jalt qaraıdy.). Táýekel!

Jomart (qolyn usynyp). Táýekel!

Oral (qolyn usynyp bere, qaıta tartyp alady). Toqtashy, apyr-aı, osy men ne istegeli turmyn?.. Joq, munan basqa amalym joq. Jolyń bolsyn. Aman jetseń Bagaevqa sálem aıt! Radıomyz qırap, habarsyz qaldyq, adamdarymyz azaıyp, batalón degen atymyz qaldy. Biraq, qandaı azap sheksek te, ólim qaýpi qansha tónse de nemisterge bas ımeımiz, qasyqtaı qanymyz qalǵansha qarsy turamyz, Qarsy turý ǵana emes, shabýylǵa tez, biz nemisterdi jelkeden urýǵa ázirmiz dep aıtty de. Basqasyn ózi de biler. Qosh bol!

Jomart. Qosh bolyńyz. Janyq, sen de qosh bol!

Jaıyq . Shynymen-aq ketkeniń be eı. Tez qaıta gór.

Jomart. Aman jetsem, tez qaıtarmyn. (Ketip bara jatyp.) Eki tilektiń jolyńa bir basymdy baıladym. Jolym bolǵaı! (Ketedi.)

Oral (Jomart ketken jaqqa uzaq qarap). Kórdiń be, ol ómirge emes, ólimge ketip barady. Sonda da aıbatynan ajal qashqandaı, qarashy. (Aýyr oıǵa túsip, ersili-qarsyly júredi de, toqtaı qalady.) Shirkin, týǵan jer-aı! Netken munsha qymbat eń. Kerilip jatqan keń dalań, beıne ananyń qushaǵyndaı, jaý aıaǵy taptaǵan seniń árbir qyltanaǵyń, ananyń julynǵan shashyndaı kórinedi de adamshylyq ardy týlatyp, kektiń otyn qaýlatady. Kóńilde sondaı óshpeıtin, órtteı qaýlap órleı túsetin namys oty turǵanda qandaı adam balasy óziniń týǵan anasyn jaýdan azap mazaǵyna keskilespeı qıady. Mıllıonda ǵana adamǵa topyraǵyńdy súıgizgen netken munsha qymbat en?

Jaıyq (azdan soń). Joldas kapıtan, qaıtpaımyz ba?

Oral. Ne dep? Ne betimmen qaıtamyn? Jaýdyń syryn bilip bolmaı, batalónǵa jol tappaı qaıtatyn men joq! (Ekeýi de ketedi.)

Shymyldyq.

Tórtinshi sýret

Eki batalónnyń shtaby ornalasqan blındajdyń ishi. Perde ashylǵanda Murat syrtqa ketip bara jatady. Batýrın jalǵyz.

Batýrın. Tuman bir serpilmeı-aq qoıdy-aý. Qashan, qashan qutylar ekenbiz bul qyrsyqtan? (Aýyr oıǵa túsip stol basyndaǵy oryndyqqa otyra ketedi. Azdan soń entige basyp Dáýlet keledi).

Dáýlet . Joldas kapıtan, ruqsat pa?

Batýrın. Ruqsat, ıá, sóıleńiz.

Dáýlet . Sóılesem, men sizdiń aldyńyzda úlken kináli edim, táńirimniń jańa ǵana des bergeni. (Qaltasyn qaraı bastaıdy.) Qazir, joldas kapıtan, qazir. (Qansha qarasa da taba almaıdy.) Tańyraıǵan táńir-aı, taǵy da joǵaltyp almasam ıgi edim.

Batýrın, Ol nemene?

Dáýlet (abyrjyp). Bir, bir... ıá, bir hat edi... qazir...

Batýrın. Hat?

Dáýlet. Iá! (İzdep taba almaı). Qazir, joldas kapıtan, qazir.

Batýrın. Basqa qınalýyńyz da az emes. Hat úshin qınalmaı-aq qoıyńyz.

Dáýlet . Jeń, apyr-aı, jańa ǵana osy qaltama salǵan joq pa edim.

Batýrın. Kim bergen hat edi, sonsha?

Dáýlet . Ózi sizdiń birdeńeńiz bolý kerek, bir qyzdyń haty edi, apyr-aı, endi qaıttym.

Batýrın. Qaıdaǵy qyz, aty kim?

Dáýlet. Umytpasam, aty Lına ma, Nına ma, áıteýir soǵan uqsas.

Batýrın. Nınadan, anyq pa? (Ushyp túregeledi.)

Dáýlet . Qazir, joldas kapıtan, qazir.

Batýrın. Saspaı, anyqtap. qarańyz. Qaıda salǵan edińiz? (Ózi de qarasady. Ekeýi de izdep taba almaıdy.) Qarnyńyz ashqan soń jep qoımasańyz, boıyńyzda joq. Baryńyz, qaıdan bolsa da tabyńyz, Toqta, myna bireý nemene? (Malaqaıynyń mańdaıyna qystyrylǵan qaǵazdy alady.)

Dáýlet. Ýh, osy. Esi shyqqan basym, mańdaıymda eken ǵoı. Kóp jasańyz, joldas kapıtan.

Batýrın. Sizde kóp jasańyz. Al, muny qaıdan alyp júrsiz? (Hatty ishinen oqı beredi.)

Dáýlet. Áneý kúni ózi bergen edi. Esi shyqqan basym sol kúni joǵaltyp alyp, jańa ǵana okoptyń ishinen tapqanym.

Batýrın. Okopqa nege tastaǵansyz?

Dáýlet , Joq, men emes tastaǵan. Bul hat meniń soǵys bastalǵaly syrlasym bolyp júrgen bir kitaptyń arasynda edi. Sol kitapty álgi bir Jomart deıtin jigit sonaý kópir jaqtaǵy bir okopqa qaldyryp ketipti, Ózi bir túrli qyzyq jigit eken. Joq, olaı emes, onda kiná joq, ańqaý basym onyń bul qyzda kóńili baryn bilmeı hattyń sizge ekenin aıtyp qoıyp, ábden búldirgenim. Sonymen, áıteýir...

Batýrın. Qóńili bary qalaı?

Dáýlet (sasqalaqtap), Joq, jaı ǵana. Jaı onyń eptep sol qyzǵa yzalanǵanyn aıtyp turmyn. (Batýrın tańdanǵandaı qadalyp qalady. Dáýlet óz-ózinen qysylyp.) Meni onda izdep jatqan bolar, Ruqsat bolsa keteıin,

Batýrın (ashýly). Baryńyz!

Dáýlet (ketip bara jatyp). Áı, ańqaý basym-aı, taǵy da búldirdim-aý! (Ketedi.)

Batýrın (ań-tań). Mynaý ne dep ketti janym-aý! Óziniń esi durys pa? (Qolynda tarelkaǵa salynǵan bir tilim nany, bir qolynda krýjkasy bar Murat keledi.)

Murat (ákelgenderin Batýrınnyń aldyna qoıyp). Qaptyń túbin qaǵyp myna bireýlerdi istep ákeldim, júrek jalǵańyzshy.

Batýrın. Mine ǵajap, nanyńyz da bar ǵoı tipti?

Murat. Neshe kúnnen beri jemeı, ádeıi Oralǵa saqtap júrgen jalǵyz tilim nan edi.

Batýrın (krýjkanyń ishine qarap). Tamaqty osynyń ózine pisirgensiz be?

Murat. Iá, az bolǵan soń ózine pisirdim.

Batýrın (nannyń jartysyn kesip). Má, mynany siz jeńiz, jartysyn Oralǵa saqtaıyn.

Murat. Jeı berińiz, men endi bul kúıikti kórip júrgende, tamaq jutpaı tas jutarmyn.

Batýrın. Ol nendeı kúıik?

Murat. Jalǵyz baýyrym joǵalyp ketse, munan artyq ne kúıik bolýshy edi?

Batýrın (sál oılanyp). Munan basqa týysyńyz bar ma edi?

Murat. Joq. Mende eı aqyry bala da joq.; Men onyń áıel alǵanyn, balaly bolǵanyn kórsem, sol balany ózim asyrap alsam dep arman etýshi em. (Kúrsinip.) Endi mynaý, ózine de zar bolǵanym.

Batýrın. Sabyr etińiz. Jer betinde tiri bolsa, biz ony tappaı qoımaımyz.

Manko (kire bere). Bizdiń barlaýshylar bir nemisti súmeńdetip aıdap keledi. Sirá, Shalqarovtyń tóleýine ákele jatqan bolar.

Murat. Ne deısiz?

Batýrın. Myń fashıs ákelse de bir Oraldyń orny tolmas. (Batýrın men Manko otyra ketken Muratty qalaı ýataryn bilmeı, birine-biri qaraıdy).

Manko (ne derin bilmeı). Sizde bir tartym temeki joq pa?

Batýrın. Temeki joq, nan bar. (Nandy usynady.)

Manko. Sizde nan joq edi ǵoı. Muny qaıdan aldyńyz?

Batýrın. Myna qarttyń Oralǵa saqtaǵan bir tilim nany bar eken, Sol ǵoı bólip-jaryp otyrǵanym»

Manko (sál oılanyp). Munyńyz qalaı? İnińizge saqtaǵan jalǵyz tilim nandy ne úshin bizge ákeldińiz?

Murat. Endi maǵan bárleriń de inisińder. (Jylamsyrap shyǵyp ketedi. Mańaıǵa snarád túskeni bilinedi.)

Batýrın. Nemisterdiń qoıanshyǵy búgin taǵy ustady. Jaýyngerlerdiń jaıy qalaı?

Manko . Jaı belgili ǵoı. Tezirek nemisterdiń azyq turǵan saraıyna shabýyl jasalmasa, mánimiz múlde bolmas deımin.

Batýrın. Onan basqa joldyń ózi de joq. Meniń qorqatynym ashtyqtyń azaby da, nemisterdiń ajaly da emes. Shalqarovtyń joǵalýy bolyp otyr. Ol óz oıyna berik bolsa, aman bolar edi. Onyń qasyndaǵy serigi senimdi emes eken. Sol adam nemisterge aparyp uryndyrdy ma dep qorqam.

Manko. Sonda siz olardy qolǵa tústi ǵoı dep oılaısyz ba?

Batýrın. Oǵan aýzym barmaıdy. Biraq, kúdigim de joq emes. Sondyqtan qazirden bastap, eki batalóndaǵy barlyq komandırler men saıası qyzmetkerlerge qatal buıryq berilsin. Dál qazir burynǵydan da qaterli aýyr jaǵdaıda turǵanymyzdy, shyǵatyn joldyń joqtyǵyn, bireýi qolǵa tússe de bizdiń bárimizge ólim ekenin, bar jaýyngerge túsindiretin bolsyn...

Manko. Dál solaı dep buıryq berýimiz qalaı bolar eken?

Batýrın. Qazirgi jaǵdaı osyny talap etedi.

Manko. Shalqarovty beker jiberdik. Ol osyndaıda jol tapqysh edi.

Batýrın. Ony jiberý sizdiń kináńiz. Batalónǵa men de jaýaptymyn, aqylmen shesheıik dep turyp alýyńyz kerek edi.

Manko. Onda men óz ornymdy bilmegen bolar edim.

Batýrın. Mundaıda jazylyp qoıǵan orynǵa qaramaý kerek edi. (Ekeýi az únsiz.)

Manko. Eń aldymen jaýyngerlerge azyq taýyp berip, basqany sonan keıin oılasaq deımin.

Batýrın (aýyr oıdan sergip). Siz qalaı oılaısyz? Nemister qorshalǵan bolsa, bizdiń buzyp ótýge kúshimiz jete me?

Manko. Menimshe, ol nemisterdiń kúshine baılanysty. Kúshi mol bolsa, bizdi ótkizbeıdi.

Batýrın. Kúshi mol bolsa, qorshalmas ta edi ǵoı. Egerde qorshalsa ne ózderi beriledi, ne sońǵy oǵyna deıin soǵysady. Dál qazirgi jaǵdaıda berilmeýi múmkin, Sondyqtan aqtyq kúshti jıyp alyp, tezirek ketkenimiz jón bolar.

Manko. Bul qan kóp tógiletin operasıa,

Batýrın (aýyr oıda). Iá, bul óte aýyr.

Murat (kele). Barlaýshylar kirýge ruqsat suraıdy.

Batýrın. Kirsin. Aldymen Savkınniń ózi kirsin, (Murat ketedi. Azdan soń Savkın keledi.)

Savkın. Joldas kapıtan, buıryǵyńyz oryndaldy. Tek Shalqarovtardy taba almaı qaıttyq.

Batýrın. Onda buıryqtyń oryndalǵany qaısy?

Savkın. Til ákeldik, joldas kapıtan. Shalqarovtardy surastyryp, ózin izdestirip, óligin taba almadyq, (Batýrın aýyr oıda otyryp qalady.)

Manko. Nemisterdiń kúıi qandaı?

Savkın. Nemisterdiń kúıi bárinen de jaman. Qorshaýdan qutylý úshin jan talasyp jatqan kórinedi.

Manko. Olar qashan qorshalypty?

Savkın. Dál qashan ekeni belgisiz, áıteýir qorshalǵany anyq.

Batýrın. Bul óz sóziń be, joq nemisterdiń sózi me?

Savkın. Suraýyńyzǵa túsine almadym.

Batýrın. Óz kózińmen kórdiń be deımin.

Savkın. Kózben kóre alǵanymyz joq, Bolyp jatqan soǵystyń dúmpýinen sózdiń, ári jurttyń aıtýy solaı. Ne úshin ekeni belgisiz nemister kesheden beri beıbit eldi qyrǵynǵa ushyratýda. Qolyndaǵy elden bir jan qaldyrar emes.

Batýrın. Kesheden beri. (Sál oılanyp.) Onda tutqyndy tez keltir. (Saǵatyna qarap.) Toqta! Endi bir saǵattan keıin ekeýmiz bir jerge baramyz. Qasyńa on bes kisi alyp, ázir tur. (Mankoǵa.) Biz kelgenshe, barlyń aýyr quraldardy tyǵyp, ketýge ázir turyńdar. Jeńil quraldyń birde-biri qalmasyn!

Manko. Sonda búgin ketemiz be?

Batýrın. Saǵat túngi ekiden qalmaı ketýimiz kerek. Meniń kútkenim nemisterdiń osy qorshalýy edi, Sol kútken saǵatym soqty, sol sát jetti.

Manko (oılanyp). Erteńge deıin sabyr etip, qazir bir kisini ar jaqqa jiberip kersek qaıtedi. Taǵy da óte almaı qaıtar ma eken?

Batýrın. Óte alsa da endi kesh qaldyq, Baryńyzdar, iske kirisińizder! (Osy kezde syrttan Murattyń qýanyshty daýsy estiledi. Keshikpeı Oral kelip kiredi.)

Manko. Oral! (Baryp qushaqtaı alady.)

Batýrın. O, qara kóz shaıtan, shaıtandaı joǵalyp qaıda kettiń? (Oraldyń qolynan ustap, ón boıyna kóz júgirtedi.) Óziń nemisterdiń kójesin ishe-ishe jýandap ketkenbisiń?

Oral. Kójesine emes, kúıigine toıyp qaıttym.

Batýrın (aınaldyra qarap). Onda jaman emes eken. Óziń ras jýandap ketkensiń, joq álde saǵynǵandyq pa?

Oral. Shynyńdy aıtshy, ras saǵyndyń ba?

Batýrın. Shynymdy aıtsam, men saǵan ǵashyq ekenmin. Sen ketip eń, bir qabyrǵam sógilgendeı boldym da qaldym.

Oral. Onda saǵynǵan bir nárseńmen syılaımyn. (Qaltasynan temeki alady.)

Manko. Mine, úlken syı.

Batýrın. Kózimiz bir jarq etti-aý, ákelshi beri.

Savkın. Bizdiń qolǵa túsken anaý ıtte temeki de joq eken.

Manko (ázildep). Sender-aq qaıdaǵy bir qaltasy tesik qýǵa tap bolasyńdar da júresińder. Má, sen de tart!

Savkın (qýlanyp). Endigári ózim de qaltasy tesik nemiske jýymaspyn. Jigittermen bólip tartaıyń. (Shyǵyp ketedi.).

Oral. Al, qaldaryń qalaı, ne istep jatyrsyńdar?

Batýrın. Ne isteıtinimizdi senen estigeli otyrmyz. Ne kórdiń, ne sezdiń, aıta ber.

Oral. Meniń bar kórgenim, nemisterdiń qorshalǵany.

Batýrın. Ony biz de estip otyrmyz. Biraq, osynyń ózi anyq pa?

Oral. Buryn anyq bolmasa da endi anyq, Olar búgin saǵat 17-de tolyq qorshaldy.

Manko. Maǵan qartańyzdy bere turyńyzshy, (Oraldyń qartasyn alyp qarap otyrady).

Oral. Iá, buryn estigen bolsańdar, nendeı ázirlikteriń bar?

Batýrın. Seniń munan úsh Kún burynǵy buıryǵyńdy oryndaýdyń kezi endi keldi dep otyrmyz.

Oral. Joq, ondaı buıryqty oryndaýǵa bolmaıdy.

Batýrın. Nege? Endi ázińe óziń qarsymysyń?

Oral. Iá, qarsymyn. Ol kúni ótemiz desek, bizder tegisinen qyrǵyn tabady ekemiz. Bul úshin sen ekeýińe de alǵys aıtamyn. Óıtkeni, jaǵdaı men oılaǵandaǵydan basqa bolyp shyqty. Nemister qorshalǵanmen, áli de kúshi mol. Ony buzyp ótetin Qush bizde joq.

Batýrın. kúshi sonshalyqty mol bolsa bul kúnge deıin bizdi ne úshin tiri saqtap otyr?

Oral. Olardyń dál qazir qaıyrylyp soǵar qaıraty joq. Ekinshiden, syrttan desant túsirmekshi. Sony kútip otyr.

Batýrın. Desant?!

Oral. Iá, alynǵan habar anyq bolsa, olardyń desanty aldaǵy túnde, osy mańǵa túspek.

Batýrın (Sál oılanyp). Onda bizder úshin osy keshten qolaıly kez joq eken. Munan keshiksek ómirden úmit joq. Baılaý sol, joldastar.

Oral. Sonda qalaı etpekpiz?

Batýrın. Nemisterdiń qorshalǵany anyq bolsa, dál sen aıtqandaı buzyp ótemiz. Olardyń desanty túskenshe buzyp, jaryp shyqpasaq, keıin tipti ótkizbeıdi.

Oral. Joq, eń qolaılysy, men aıtqandaı buzyp ótý emes, sen aıtqandaı osy jerden tapjylmaı, bizdiń qalyń Qush shabýylǵa shyqqan kezde nemisterdi jelkeden ýra berý. Qazir jaǵdaıǵa senen kóri, men qanyqpyn. (Mankonyń qolyndaǵy qartany alady.) Nemisterdiń bir sheti (kartadan kórsetip) munda da, ekinshi sheti munda. Al, shyǵysy men batysy, mine, mynadan mynaǵan deıin. Biz bolsaq, sonyń qaq ortasynda, mine, munda turmyz. Olarǵa qaraǵanda bizdiń turǵan jerimiz at tóbelindeı-aq. Endi ózin oılap qara, osynsha jerdi alyp jatqan nemisterdiń shebin qalaı buzyp ótpekpiz?

Batýrın. Saılanyp kelgen kúshi basym jaýǵa urǵyzǵannan, saılanyp baryp ál bar kezde urǵan artyq. Utsaq, sonda utamyz.

Oral. Qorǵanýǵa jetpegen kúshtiń, shabýyl jasaýǵa jetkenin kórgen emespin. Sondyqtan, men ne kórsem de osy jerde kórgim keledi.

Batýrın. Egerde nemister óziń aıtqan desantyn ústimizge ákelip tastasa, oǵan myna qorshaýdaǵylary kómektesýge kelse, sonyń bárine qalaı tótep beremiz?

Oral. Ras, onyń bárine tótep berý múmkin emes. Biraq, oǵan da táýekel etpesek bolmaıdy.

Batýrın (Mankoǵa). Siz ne deısiz?

Manko. Men joldas Shalqarovtyń pikiri durys deımin, Buzyp ótýge kózimiz jetpegen soń, qorǵandy tastan ketýge qarsymyn. Ekinshiden, nemister dál mynandaı tumanda desant túsire almaıdy dep bilemin.

Batýrın. Nemis generaldarynyń soldattardy jımaıtynyn umytpańyz. Olar tuman bolsa da, mólshermen tastaı beredi. Sondyqtan mundaı qurǵaq úmit, sholaq esepti tastaıyq. Jaǵdaı endi bárimizge de belgili. Tónip turǵan qaýiptiń qandaı aýyr ekeni de belgili. Osylardy salmaqtaı kelip, meniń aıtar usynysym da, baılaýym da mynaý, joldastar! (Savkın kirip keledi.)

Savkın. Joldas kapıtan, tóbemizde nemis samoletteri aınalyp júr.

Oral (atyp turyp). Mine, aıtqanym keldi.

Batýrın. Sabyr etińder! Tuman ashyldy ma?

Savkın. Joq, áli ashylar emes, biz tek samolettiń gúrilin estidik.

Batýrın (ersili-qarsyly júrip, uzaq oılanady da, kenet toqtaı qalyp). Biz endi, múldem kete almaıtyn boldyq, joldastar! Ar jaqqa taǵy bir ret habarshy attandyrýdan basqa jol da qalǵan joq.

Manko . Endigi baratyndar árqaısysy ár tustan ótýge tyryssyn, biri óte almasa, biri óter. Ruqsat bolsa, tipti men baraıyn.

Oral. Onan endi eshteńe shyqpaıdy. Men Jandosov degen serjantty keshe jiberdim ótse, sol ótedi. Biraq, qyrǵyn soǵys qatty júrip jatyr, óte almaı ma dep te qorqam. (Osy kezde syrttan Murattyń jylamsyraǵan daýsy estiledi.)

Murat. Qaraǵym-aı, netken aıaýly adam en? Beri júr, qaraǵym, beri (súrinip-qabyna kiredi.) Baýyrlarym, jasaǵan bizdi esirkedi, mine, keldi habarshy.

Bári. Habarshy!

Lına (kirip kelip). Amansyzdar ma, joldastar!

Batýrın. Nına, janym Nına! (Qushaǵyn jaıa umtylady.)

Lına (Kúlimsirep). Men Nına emespin, joldas kapıtan, sabyr etińiz.

Batýrın (ańyryp qalyp). Oı, tamasha, bul qalaı? Siz ushqysh ekensiz ǵoı.

Lına. Iá, ushqyshpyn.

Batýrın. Onda ǵapý etińiz.

Oral. Ómirde shyǵyp kórmegen kózdiń jasyn shyǵarǵan sen kim ediń? (Betinen súıedi.) Aıtshy janym tezirek, qaıdan júrgen adamsyń?

Lına. Men sizderge general Bagaevtyń tapsyrýy boıynsha kelgen adammyn. Bizge tapsyrylǵan buıryq sizderdi áýeden barlaý edi. Biraq, tumannan túk kóre almadyq. Mynaý ózen jaǵasyndaǵy murjasy ǵana qalǵan derevná meniń týyp-ósken jerim bolatyn. Jer jaǵdaıyn qanyq biletin bolǵandyqtan, barlaý jumysy mindetim bolmasa da ózim tilenip, «Ý-2» men ushqan edim. Týǵan jerimdi qorǵap jatqan sizder úshin buıryqty buzyp, qasymdaǵy joldastarǵa da aıtpastan jerge qondym. Jaı-kúılerińizdi tez aıtyńyzdar. Olardan qalmaı men de jeteıin.

Batýrın. Bizdiń kúıimiz ómir men ólimniń aralyǵynda. Joldas Bagaevqa osyny jetkizseńiz bolady.

Lına . Ol kisi jarasynan jazylyp, búgin ǵana qaıtqan eken. Kelgeli sizderdi qutqarýdyń barlyq sharasyn istep jatqan kórinedi, Erteń nemisterge shabýyl jasamaqshy.

Bári. Shabýyl?

Oral. Shabýyldyń qaı mezgilde bastalatynyn bilgen joqsyz ba?

Lına . Ony bilmedim.

Manko (ózine). Osy qyzdy men qaıda kórdim?

Batýrın. Oılansańdarshy, joldastar, taǵy ne aıtamyz?

Oral. Meniń aıtarym, birinshiden, erteńgi shabýyldy joldas Bagaev bizge qaraı tike jasasyn. Ekinshiden, múmkindigi bolsa, bizge desant túsirtsin. (Sergeı júgirip keledi.)

Sergeı . Joldas kombat, joldas kapıtan, joldas!..

Batýrın (aqyryp). Endi qashan?. (Jaıyq júgirip keledi.)

Jaıyq. Joldas kombat, joldas kapıtan, anda, anda, anda...

Batýrın. Mynanyń bárine ne bolǵan? Aıtsańdarshy, tez!

Sergeı. Anda, dál bizdiń rotanyń aldyna kelip, aspannan nemister túse bastady. (Alystan atys estiledi.)

Lına. Ah, meniń samoletim ne boldy eken? Cay bolyńyzdar, joldastar, cay bolyńyzdar! Ózim jetpesem de habalaryńyzdy jetkizem. (Shyǵa jóneledi.) Qosh bolyńyzdar!

Batýrın (asyǵys kıine bastap). Umtylyńdar, joldastar, umtylyńdar! Shama kelse jerge túsirmeı qyryńdar! Ár jaýynger óziniń okobyn ómirdegi uıam dep bilsin. Birde bir oq dalaǵa ketpesin. (Júgirip shyǵyp ketedi.)

Shymyldyq.

ÚSHİNSHİ PERDE

Besinshi sýret

Sol kúngi tún. Dıvızıa komandır! Bagaevtyń bólmesi, Qabyrǵada ilingen qarta. Qarta betinde qorshaýdaǵy nemisterdi kórsetetin úlken qara syzyqpen syzylǵan úlken qorshaý. Onyń jan-jaǵynan shabýyl jasap turǵan bizdiń kúshti kórsetetin qyzyl jebeler. Alystan artılerıanyń úni aýyq-aýyq estilip turady. Perde ashylǵanda qartaǵa qarap, úlken oıda turǵan Bagaev kórinedi. Ol kóńilsizdikti tunshyqtyrǵysy kelgendeı, papırostyń tútinin burq-burq etkizedi.

Azdan soń telefon shyldyrlaıdy.

Bagaev (telefonda). Men tyńdap týrmyn. Iá, Safonov keldi me? Shaqyryńyz. Men ǵoı sóılep turǵan. Hal jaman emes. Áz halyńyz qalaı? Jaqsy. Óte jaqsy etkensiz. Endigi másele mynadaı, joldas Safonov. Qorshaýdaǵy adamdardy qalaı qutqarý jónindegi sizdiń manaǵy aıtqan aqylyńyzdy óte durys dep taptym. Biraq, men alysqa júre alatyn emespin. Sondyqtan, armıa shtabyna ózińiz baryp qaıtyńyz. Eger de, aıtqanyńyzǵa kónip, desant túsiretin bolsa, tań sáriden qaldyrmasyn. Onan keshikse, bizden shegingen jaýdyń qalyń kúshi olardy taptap ketetindigin aıtyńyz. Ekinshiden, bizge kómekke kelgen tankter áli kelgen joq. Sony tezdettirińiz. Durys. Óte durys. Al, qansha ýaqytta júrer ekensiz. Jarty saǵattan soń deısiz be? Múmkindigi bolsa, onan da tez júrgenińiz jón bolar edi. Maqul. Saý bolyńyz... (Andas keledi.)

Andas . Joldas general, dáriger kelip tur. Jarańyzdy jańǵyrtyp baılaýǵa ruqsat suraıdy.

Bagaev . Egorov áli kelgen joq pa?

Andas. On mınýtte jetemin dep telefon soqqanyna bes mınýt ótti.

Bagaev. Tuman ashylatyn ba?

Andas. Shyǵys jaqtan bir ótkir jel soǵa bastady, endi ashylar deımin.

Bagaev (ekinshi bólmege kete bere toqtap). Dárigerge aıt. Qazir ýaqyt joq. (Ketedi. Andas syrtta shyǵady da qaıta keledi.)

Andas (telefonnyń, qasyna otyra qalyp, bloknotyna áldene jaza bastaıdy). Osyndaı generalmen birge ólseń, de arman ne? Búgin generalym qaıtyp kelip edi, qysyp turǵan qysym, jaınaǵan jaz boldy da ketti. (Azdan soń Egorov keledi. Andas ushyp turyp amandasady.)

Egorov. General qaıda?

Andas . Osynda. Jańa ǵana sizdi suraǵan edi.

Egorov. Haly qalaı?

Andas. Halynyń qandaı ekenin bilý qıyn. Jarasynan kóri qorshaýda qalǵan adamdary janyna batatyn bolý kerek. Jańa dáriger kelip jarasyn baılamaqshy edi, qabyldamaı jiberdi.

Egorov. Ne deıdi. Jarasy jazylmastan kelip ne edi?

Andas . Jarasynyń jazylýyna áli bir aı bar eken. Qorshaýdaǵy batalóndardan osy ýaqytqa deıin habar joǵyn estigen soń, jata almady bilem, doktordyń ruqsatyn almastan-aq, Andas, ákel mashınany dedi.

Egorov. Solaı ma edi. Generalǵa meniń kelgenimdi jetkiz (Andas generaldyń bólmesine ketedi. Azdan soń qolynda qartasy bar Bagaev keledi.)

Egorov. Joldas general, barlyq polk shabýylǵa ázir. Barlyǵy da kómekke kelgenderdi qabyldap otyr.

Bagaev. Tankter kelgen joq, pa?

Egorov. Joq, tank te kelmekshi me edi? (Andas shyǵyp ketedi.)

Bagaev. Qorshaýda qalǵan batalóndardy tez qutqarý úshin bir tank polkin suraǵan edim.

Egorov (tańdanǵan pishinmen). Qorshaýda qalǵan batalóndardy?

Bagaev. Iá, siz munda on Kún buryn, qurydy, bitti dep, joqqa eseptegen batalóndardy. Olar jaıynda men sizben tolyq tanyspaqpyn. Aldymen kelgen kómektiń jaıyn aıtyńyz.

Egorov. Jaıy jaman emes. Óńkeı yǵaı men syǵaı. Naǵyz sýyqqa syr bermeıtin sibirdiń sarbazdary.

Bagaev. Solaı deńiz! Joǵalǵan batalóndardyń ornyn Sibirden ákelip toltyrǵanyńyzǵa mázbin deńiz. Bul qýanarlyq nárse emes, joldas Egorov. Árbir soǵys saıyn eki batalónnan joǵalta berseńiz, eshkim sizge alǵys aıtpas, basqa aıtpasa da men aıtarmyn qarǵysty. (Qolyndaǵy qartany stol ústine jaıyp belgi sala bastaıdy.)

Egorov. Kináli bolsam aıtyńyz.

Bagaev. Siz jaı adam emessiz, azamat soǵysyn da basynan ótkizgen tájirıbeli adamsyz, sondyqtan úlken kinálisiz. Kináńiz sol — meniń jetkiz degen buıryǵymdy der kezinde jetkizbeı, olardy aýyr qaterge qaldyrdyńyz. Sizdiń kináńiz — sol — olardyń eń aqyry qandaı kúıde ekenin on kúnnen beri bilmedińiz. Bul siz úshin uıat. Ras siz qalǵan az ǵana Qushpen qalyń jaýǵa qarsy turyp jaqsy soǵysqan kórinesiz. Onyńyzǵa rızamyn. Biraq, jaýǵa qaharly bolýmen birge, dosqa meıirimdi bolý kerek edi. Siz ol tilekten shyqpadyńyz.

Egorov. Joldas general, sońǵy ótken on kúnniń ishinde bizder buryndy-sońdy bolmaǵan surapyl soǵysty bastan ótkizdik. Ol armıa shtabyna da belgili. Al, sizdiń sońǵy buıryǵyńyzǵa keletin bolsam, men ol buıryqty sizdi gospıtálǵa jóneltisimen-aq olarǵa jiberdim. Biraq nemister eki ortany kesip tastap, olardyń syrtyna shyǵyp ketti de, jibergen adamym óte almaı qaıtyp keldi. Sol kúnnen bastap keshegi kúnge deıin olardy oılaýǵa da mursha bolǵan joq.

Bagaev. Bárin de estidim, bárin de bilem. Bári de ras. Solaı bola tursa da sizge ol habardy qalaıda jetkizdirý kerek edi. Egerde siz ony úlgirip, sol eki batalóndy der kezinde alyp shyqsańyz, ne olardy nemisterdiń jelkesinen urýǵa paıdalana bilesiz, mundaı jaǵdaıdy biz kermegen de bolar ek. Munyńyz úlken qate bolǵan. Endi sol qateńizdi tez jóndeńiz. Ol úshin myna jasaǵan shabýyl planyńyzdy qaıta jasańyz. Planyńyz negizinde ete jaqsy jasalǵan, jalǵyz-aq kemshiligi sol — tank kómegin eskermegensiz. (Jadyrańqyrap.) Esińizde bolsyn. Shalqarov pen Batýrın túıisetin jerin aıtyp, jaýdy jelkeden urýǵa ázirmiz dep sizge habarshy jiberýi ǵajap emes. Onda siz qattyraq uıalatyn bolarsyz.

Egorov. Siz olardy osy ýaqytqa deıin tiri bolýy múmkin dep bilesiz be?

Bagaev. Jaǵdaıǵa qaraǵanda múmkin emes. Adamdaryna, ásirese, sol ekeýine qaraǵanda ábden múmkin. Men búgin osynda kelgeli nemisterdiń qaı kúni, qaı baǵytta, qandaı áreket jasaǵanyn, qaı kúni, qaı jerge qansha Qush tókkenin, qaı kúni qaı saǵattan bastap qorshaýǵa túse bastaǵanyn zerttedim. Osynyń bárine oı jiberip, Batýrın men Shalqarovtyń boılaryndaǵy qasıetterin salmaqtap kórgenimde, olardyń tirligine kózim jetti. Sondaı senimmen birge kúdigim de joq emes. Óıtkeni, Shalqarov táýekelshil edi de, Batýrın kúdikshil edi. Ekeýiniń oıy eki jaqqa tartyp, alǵashqy kúnderde adamdaryn azaıtyp aldy ma dep qorqam. Egerde, adamdary azaısa, olar búgin bar bolǵanmen, erteń joq. Sebebi, erteń bizden shegingen jaýdyń qalyń kúshi olardy taptap ketýi múmkin.

Egorov. Ondaı úmitti bolsańyz, bir amalyn tez tabaıyq ta. Dál shamamyz kelip turǵanda aıyrylsaq, ókinish ómir boıy esten ketpeıdi ǵoı.

Bagaev, Amalym taýsylyp, lajym bolmaı tur. İzdep ketken ushqyshtar da túk derek tappastan, bir samoletinen aıyrylyp qaıtypty. Bar deregi — bizdiń batalóndar qalǵan tustan neshe ret ushyp etse de eshqandaı oq atylmapty. Sonan ǵana úmitim bar.

Egorov (Kúrsinip). Ol onsha úlken úmit emes eken. Safonovpen keńesip kórgen joqsyz ba?

Bagaev. Kórdim. Onyń desant túsirýden basqa tapqany joq. Onan basqa joldy men de taba almadym. Sondyqtan, ol qazir armıa shtabyna júrmekshi. Biraq, nemister de osy túnniń ishinde desant túsirmekshi. Olar buryn tastap úlgirse, báribir úmit az.

Egorov. Egerde, bizdiń batalóndar qorshaýdy buzyp ótemiz dep bekinisterinen ketip qalsa, desanttyń ózine qater emes pe?

Bagaev. Joq, olar eshqaıda ketpeıdi. Nemister qorshalǵannan beri Batýrınniń buzyp ótemiz deýi múmkin. Óıtkeni, ol jan-jaǵynan qysylǵan nemisterdiń qyspaǵynda qalatynyn sezip otyr. Biraq, táýekelshil Shalqarov sol qyspaqqa da tótep beremiz dep kónbeıdi. Al, Batýrın ony tastap eshqaıda ketpeıdi.

Egorov. Men solardy nemister munan on Kún buryn qurtyp jiberdi, degen oıdan shyǵa almaı-aq qoıdym. Azyqtary bolsa áldeqashan taýsyldy. Oq, dári bolsa, ol da sondaı.

Bagaev. Munan on kún buryn emes, on saǵat keıin deseńiz dál aıtqan bolar edińiz. Esińizde bolsyn, meniń búgingi baıqaýymsha nemister sońǵy kúnderde olarǵa moıyn bura alǵan joq, olarmen endi ǵana amalsyzdan shaıqasady. Bul bizdiń adamdardyń on-aq saǵattyq ómiri qaldy degen sóz. Osy on saǵattyń ishinde qutqarsaq qutqardyq, qutqarmasaq aıryldyq. Sondyqtan. nendeı qurbandyq bolsa da kónýge tıistimiz. Ol úshin beri, munda qarańyz. (Aldyndaǵy jaıýly kartany nusqaıdy.) Siz planyńyzǵa mynadaı ózgeris kirgizińiz, otyzynshy polk shabýyldy myna jerden bastap, solarǵa qaraı tike jasasyn. Toqtańyz, bul jerde jaýdyń bekinisi kúshti degeli turǵanyńyzdy bilip otyrmyn. Kúshti bolsa da osydan urymtal jer joq. Men qazir osy polkqa baramyn. Siz osyny qaıta jasaı berińiz de, kelgen tankterdiń qaq jartysyn sol otyzynshyǵa jónelte berińiz. Artılerıadan qansha Qush bóliný kerek ekenin joldas Bogdanovqa aıtqanmyn.

Egorov. Bar kúshti otyzynshyǵa tókken ekensiz. Ondaǵy oıyńyz eki jaǵyndaǵy Qush álsiz bolsa da olar buzyp óte bersin degendik pe? (Syrttan tankiniń gúrili estiledi.)

Bagaev. Iá, óte bersin degendik. Qutqarsaq sonda ǵana qutqaramyz. Tankter de jetti-aý deımin. (Azdan soń Nına kelip kiredi).

Nına. Joldas general, sizge kómektesýge kelgen tank komandıri Nına Maksımova.

Bagaev. Rahmet, qyzym, rahmet. Der kezinde kelgenderińe óte qýanyshtymyn. Kel, munda otyr. Tegis jettińder me?

Nına. Joq. Eki batalóndaıymyz ǵana jaqyndady. Basqalary keıinde kele jatyr.

Bagaev (Egorovna). Kúshtiń qansha ekeni endi belgili bolar sizge, kirise berińiz. (Egorov ketedi, Bagaev Nınaǵa.) Komandırleriń kim?

Nına, Sovet Odaǵynyń Batyry Orlov degen maıor.

Bagaev. A, Orlov pa, men ony bilemin. Ol qazir qaıda?

Nına. Keıingi tankterdi tosyp, Rodına derevnásynda qaldy. Keshikpeı keledi.

Bagaev. Onda komandıriń kelgenshe, osynda otyra tur. Bárińnen tileıtin bir úlken tilegim bar.

Nına. Ne tileseńizde, ne buıyrsańyz da oryndaýǵa ázirmiz, joldas general.

Bagaev. Bárińnen tiler tilek bireý-aq. Ol — barynsha batyl qımyldaý.

Nına. Batyl qımyldaý tankısterdiń ejelgi salty ǵoı.

Bagaev. Joq, bul sanarda ejelgi salttan da ózgeshe batyldyq kerek.

Nına. Sizdiń bir batalóndaryńyz qorshaýda dep estidik, ol ras pa?

Bagaev. Ras. Ózgeshe batyldyqty men solar úshin tilep otyrmyn. Olar qazir qutylmas torǵa tústi. Qutqarsa, qutqaratyn sendersińder.

Lına . Ol senimińiz aqtalady, joldas general. Bul jor meniń týǵan jerim, tek, qaı tusta ekenin aıtsańyz bolady, tabamyz.

Bagaev. Iskra derevnásyn bilýshi me ediń?

Nına. Bul raıonda úlken Iskra, kishi Iskra atalatyn eki derevná bar, men úlken Iskranyń qyzymyn.

Bagaev. Onda seniń aıanar jónin, joq eken. Bizdiń batalóndar sol ózińizdiń týǵan jerindegi úlken kópirdiń aýzynda. Olardyń qalyp qoıýyna bastapqy sebep, sol kópirdi nemisterge bermeý bolatyn.

Nına. Egerde sizder ruqsat etseńizder, sol týǵan jerimdi qorǵap jatqan baýyrlarǵa men qazir-aq jeter edim.

Bagaev. Ruqsat qana emes, meniń tilegim sol« (Telefon shyldyrlaıdy, Bagaev tyńdaıdy). Men tyńdap turmyn. Iá, a, salamatsyz ba? Hálim qandaı bolary sizdiń meıirimizge baılanysty bolyp tur. Iá, ıá... Solaı ma? Onda hal jaqsy bolady eken. Úlken raqmet sizge. Biraq, sizge taǵy da bir úlken tilek aıtýǵa bizdiń komısar barǵaly jatyr. Ony sol kisi barǵan soń estirsiz. Iá, ıá, (kenet óńi surlanyp ketedi). Ol habardy siz qaıdan aldyńyz? Solaı ma? Aman keldi me? Onda biz nege desant túsirmeımiz? Qaýip deısiz be? Onda maǵan shabýyldy erte bastaýǵa ruqsat ótinem, ótińiz. Iá, ıá... Joldas qolbasshy, áli de oılasyp kórýińizdi ótinem. Jaqsy. Jiberińiz, maqul. Ózińiz de saý bolyńyz. (Telefondy qoıyp, qýanaryn da, qaıǵyraryn da bilmeı, únsiz turyp qalady da, azdan soń sylq etip otyra ketedi.) Joq endi bir saǵattan qalmaı shabýyldy bastaımyn. (Telefondy alyp.) Safonovty... tez! Joldas Safonov! Siz áli júrgen joqsyz ba? Onda, kishkene kidire turyńyz. Men bir qaǵaz jiberem, sony barǵan sátte tapsyryńyz da, jaýabyn tez berińiz. Men jańa ǵana armıa qolbasshysymen sóılestim. Manaǵy joǵalǵan samolet qaıtyp kelipti. Ushqyshtyń aıtýyna qaraǵanda, bizdiń qorshaýdaǵy batalóndardyń ústine nemister desant túsirip, solarmen soǵysyp jatqan kórinedi. Sondyqtan men shabýyldy endi bir saǵattan qalmaı bastamaqpyn. Joq, beldi berik baıladym .

Andas (júgirip kelip). Joldas general, bizdiń, qorshaýdaǵy batalóndardan bir serjant keldi, kirýge ruqsat suraıdy.

Bagaev (atyp turady). Ne deısiń? Kelsin. (Jomart kirip keledi.)

Jomart. Joldas general, buıryǵyńyz oryndaldy. Eń aldymen oryndalǵan buıryq sol — qandaı azap tursa da jaýǵa bas ıgen bir jan joq.

Bagaev (únsiz qadalyp kelip Jomarttyń qolyn ustap). Rahmet, joldas serjant! Andas, as ákel. (Andas ketedi. Bagaev Jomartqa.) Otyr, batyrym, otyr da baıandaı ber. Qaıdasyńdar? Qanshasyńdar?

Jomart. Sol ózińiz tapsyrǵan bekinistemiz. Adamdarymyzdyń qarny ash, biraq, ómirine, ózderiniń erligine kóńili toq. Bári bir aýyzdan sizge sálem aıtty. Elimizdiń senimin, generalymyzdyń buıryǵyn aqtap ólsek arman joq, shabýylǵa shyǵar merzimin aıtsyn, nemisterdiń jelkesinen urýǵa ázirmiz dedi.

Bagaev. Túsinikti. Tek, senderdi bul kúnge deıin saqtap kelgen nendeı qudiret ekenin bile almaı otyrmyn?

Jomart. Bizdi saqtap kelgen namys pen jiger, joldas general!

Bagaev (arqasynan qaǵyp). Óte oryndy aıttyń, joldas serjant (Oılanyp). Iá, sen qashan shyqtyń?

Jomart. Keshe shyqqan edim, jetkenimshe osy boldy.

Bagaev. Solaı ma? (Aýyr oıǵa qaıta túsedi.)

Egorov (kirip kelip). Myna jigit kim?

Bagaev. Shabýylǵa shyǵatyn merzimin aıtsyn, kómektesýge ázirmiz dep Shalqarov pen Batýrın jiberipti.

Nına (selt etip, ózine). Batýrın?

Egorov. Mine ǵajap. Bárleriń de tirisińder me?

Jomart. Bári bolmasa da jartysynan kóbimiz.

Egorov. Onda radıomen osy ýaqytqa deıin nege habar bermedińder?

Jomart. Radıosyz qalǵanymyzǵa búgin toǵyzynshy Kún.

Bagaev. Andas, ázirlen. (Egorovna.) Men qazir barlyq polktyń ázirligin kórip shyǵamyn. Myna qaǵazdy tez Safonovqa jetkizińiz. Osynda bir ushqysh kelmekshi. Men kelgenshe, tossyn deńiz. Joldas Nına Maksımova, sen komandıriń kelgenshe, osynda bol. Men tez oralam. (Jomart Nınany endi ǵana ańǵaryp, kenet surlanyp ketedi. Bagaev Jomartqa burylyp.) Al, batyrym, sen sharshaǵan joqsyń ba?

Jomart. Óte sharshadym, joldas general, biraq, batalónyma ólsem de jetýim kerek.

Bagaev. Parashútpen túse bilýshi me ediń?.

Jomart. Bilemin.

Bagaev. Endeshe, osydan túsetin desantty bastap bar. Joldas Egorov, myna serjantty Safonovqa qosyp jiberińiz. Qazir telefon soǵyńyz. Ózi jolshybaı soǵyp ala ketsin. Oǵan deıin tamaq ishsin. (Jomartqa.) Al, batyrym, omdaǵy jigitterdiń bárine sálem aıt. Kórisetin Kún endi alys emes. Erteń ertemen biz de jetemiz. Shamalary kelse, biz shabýylǵa shyqqan kezde nemisterdi jelkeden ura bersin dep aıtty de! Qosh bol. (Nına men Jomarttan basqalary ketedi.)

Nına. Álgi kisiler sizge dám berýge umytyp ketti-aý. (Shyǵyp ketedi.)

Jomart (jalǵyz, Nına ketken jaqqa qarap). Qaraı kár myna qyzdyń kesirin. Manadan beri elden uıalyp tur eken desem, tipti kóz qyryn da salar emes.

Nına (bir podnos toly ártúrli dám ákeledi). Úlgire almaı qalarsyz, tez iship-jep alyńyz. (Jomart yzalanyp, vınony ústi-ústine jutady. Nına onyń yzaly ekenin ańǵarmaı, qasyna kelip otyrady.) Aıtyńyzshy, Batýrınniń deni saý ma? Ábden júdegen shyǵar, á?

Jomart. Batýrın degen kim? (Tamaqty jeı otyryp sóıleıdi.)

Nına. Sizderdiń komandırlerińiz, kapıtan Batýrındi aıtam.

Jomart. Maǵan ondaı kisi komandır bolyp kórgen joq.

Nına . Ol qalaı, sizdiń komandırińiz kim?

Jomart. Oral Shalqarov.

Nına. Siz Batýrındi shyn bilmeısiz be?

Jomart. Siz Jomart Jandosov degen jigitti bilmeısiz be?

Nına . Jomart Jandosov! Joq, bilmeımin.

Jomart. Bul nendeı mazaq?

Nına . Mazaǵyńyz qalaı?

Jomart. Siz meni jan esebine sanamaı qorlap otyrsyz. Onan ótken mazaq bola ma?

Nına (ań-tań). Keshirińiz, men sizge túsinbeı otyrmyn.

Jomart. Meniń sizge qaraǵym da kelmeı otyr. Endi sózdi qoısańyz qaıtedi?

Nına. O, tamasha! Men sizge túsinýden qaldym.

Jomart. Sonyńyz durys. Tek esińizde bolsyn, men adamshylyq arym istetken eńbekti saýdaǵa salyp turǵanym joq. Ajaldan qutqarǵanym úshin syı-qurmet tileıtin de adam emespin. Tek, shenim qansha kishi bolsa da namysymdy eshkimge taptatqym kelmeıdi. Sony ǵana eskertip turmyn.

Nına (tańdana qadalyp). Men be sizdiń namysyńdy taptaǵan?

Jomart. Iá, siz, bul kúnge deıin eshkim taptaı almaǵan namysymdy siz taptap tursyz.

Nına. Ǵajap eken munyńyz.

Jomart. Sizdiń meni umytýyńyz da ǵajap.

Nına. Ómirińde kórmegen, bilmegen adamǵa meni umytty dep kinalaýyńyz qalaı?

Jomart (sýyq túspen jalt qarap).. Siz nemister, qolyna túsip kórdińiz be, sirá?

Nına (myrs etip). A, endi túsindim. Kim ekenińizdi endi bildim. Aıta berińiz.

Jomart. Sonda sizdi nemisterden Qutqarǵan kim?

Nına. Sizdiń. kimdi qutqarǵanyńyzdy dál qazir ózińizden kóri men jaqsy bilemin.

Jomart. Osy sózińizdiń ózi maǵan jaýdyń oǵynan kem tıip turǵan joq. Ómir boıy umytpaspyn degen endi sol kúnnen bastap aıtqan edińiz de, sońǵy jazǵan hatyńyzǵa deıin tastaǵan joq edińiz. Endi mynaý, kólgirsip otyrǵanyńyz. Osy da adamshylyq pa?

Nına (syqylyqtap kúlip). Talaı ańǵaldy kórindim, biraq dál sizdeı ańǵal jandy kórgen emespin. Ondaı sóz aıtpaq túgil men sizdi munan buryn eshýaqytta kórgen de emespin.

Jomart (tańdana qarap). Menimshe, sizdiń, esińiz aýysqan bolý kerek.

Nına (sylq-sylq kúlip). Sizdi men de solaı ma dep tur edim.

Jomart. Namys degen kúlki etetin oıynshyq emes, baıqap kúlińiz.

Nına. Men qazir sizge bir sýret kórseteıin, sonan ózińiz-aq túsinersiz de, maǵan aıtqan búgingi sózińiz esińizge túsken saıyn jyndy kisishe kúletin bolarsyz. (Tas qaltasynan. sýret ala bergen kezde, Egorov kirip keledi.)

Egorov. Joldas serjant, mashına kútip tur, tez shyq.

Jomart (Nınaǵa). Tiri bolsaq erteń kerisermiz. Sonda kimniń jyndy kisishe kúlgenin kórermiz. Ázirshe bolyńyz! (Shyǵa jóneledi.)

Nına (daýystap). Joldas serjant. Anatolıı menen sálem aıtyńyz. Tipti tyńdar emes, shabýyl tez bastalsa, onan buryn ózim de jetermin. (Sál oılanady da, kúlimsireı basyn shaıqaıdy). Barsyn, jigitterdiń qyz úshin kúıinip júrgeni qandaı qyzyq. (Kenet ózgerip.) Biraq, dál jańaǵy jigitti kúıindirmeı, rasyn aıtyp kóńilin kóterip jiberý kerek edi-aý. Ketip qaldy ma eken? (Esikke qaraı júre bergende, qarsy aldynan Lına kirip keledi.)

Nına (ańyryp qalyp, azdan soń qushaǵyn jaıa umtylady). Lına.

Lına. Nına!

Nına. Janym-aý, sen qaıdan júrsiń?

Lına. Ózin, qaıdan júrsiń? Bolat temirdiń ishinen shyqpaımyn dep adasyp júrgen joqsyń ba? (Kúledi.)

Nına. Men seni adasyp keldi me dep turmyn. Tuman tússe úıden shyqpaıtyn ushqyshtardyń ádeti ǵoı.

Lına. Jalynyp bosqa qor bolarsyń, tezinen qaıtyp al sózińdi.

Nına. Kimge jalynamyn.

Lına. Maǵan.

Nına. Jan balasyna jalynyp kórgen emespin.

Lına. Maǵan jalynarsyń.

Nına. Joq, meniń minezimdi bilýshi eń ǵoı.

Lına. Ákel qolyńdy endeshe.

Nına (qolyn berip). Má.

Lına. Men seniń jigitińdi kórip keldim.

Nına. Jigiti kim?

Lına. Anatolıı Batýrın degen jigitti biletin bolarsyń?

Nına. Iá, sen ony qaıdan kórdiń?

Lına. Joq, ony jalynsań da aıtpaımyn.

Nına. Toqta, joldas Bagaev qorshaýdaǵy batalóndaryna baryp qaıtqan bir ushqyshty asyǵa kútýde edi, sol senbisin álde?

Lına. Múmkin.

Nına. Sen barlaýshy emes ediń ǵoı.

Lına. Buryn bolmasam da bir sapar barlaýshy bolyp qaıttym. Biraq myna «Ý-2» degeniń qonýǵa jaqsy bolǵanymen, ushqanda kisiniń ishin pystyrady eken. Endigári jýymaspyn.

Nına. Ony qoıa tur. Óziń kádimgideı jerge qonyp, olardy kórdiń be?

Lına. Kórdim. Biraq, qalaı kórgenimdi saǵan aıtpaımyn.

Nına. Aıtshy, janym, óziń kózbe-kóz kórdiń be? Biraq, sen ony tanymaısyń ǵoı? 

Lına. Tanymasam da bildim.

Nına. Ózi qalaı eken, jaralanǵan joq pa eken? Júdegen shyǵar, á?

Lına. Ony aıtpaımyn. (Turyp ketedi.)

Nına. Lına!

Lına. Nemene?

Nına. Netken qatygezsiń, yntyqtyrmaı aıtsańshy.

Lına. Yntyqsań bar óziń. Tumanda adasyp ketetin biz barǵanda sen nege barmaısyń? Qalyńdyǵy bes eli bolattan tuman ótip ketedi dep qorqamysyń?

Nına. Túý, seniń mineziń-aı. Jalynamyn, janym, aıtshy endi.

Lına. Jalynbaı-aq qoı. (Saǵatyna qarap.) Ýaqyt ótken saıyn qorshaýdaǵylarǵa qıyn bolyp barady. (Telefondy alyp.) Maǵan dıvızıa komandırin taýyp berińizshi. Óziniń kútken adamymyn, tabyńyz da maǵan habar etińiz.

Nına. Jaraıdy, Lına! Jalynsam da aıtpadyń ǵoı. Endeshe, men de aıtpaımyn.

Lına. Sen neni aıtpaqshysyń?

Nına. Men de senin jigitińdi kórdim.

Lına. Soq ótirikti. Mende jigit joq bolsa, neni kóresiń. Týý, kelmedi-aý, myna kisi. Endi qaıttym?

Nına. Sen Jomart deıtin qazaq jigitin bilesiń be?

Lına. Bilem.

Nına. Ol seniń neń?

Lına. Ol meni ajaldan qutqarǵan dosym.

Nına. Endeshe, men seniń sol dosyńdy kórdim.

Lına. Qaıdan, qashan?

Nına. Aldymen, sen aıt, sonsoń aıtaıyn.

Lına. Men be, men olardy dál nemisterdiń, desanty túserden eki-aq mınýt buryn kórdim. Batýrın meni sen eken dep, qushaǵyn jaıa umtylyp edi, sabyr etińiz, joldas kapıtan, men Nına emespin, dep qushaqtatqanym joq. Sonsoń ol tóbege urǵandaı bolyp qaldy.

Nına. Seniń sondaı mineziń-aı! Qushaqtata salǵanda neń ketetin edi.

Lına. Sen qyzyqsyń kóringen jigitke qushaqtata bersem, qabyrǵamnyń bireýi de saý qalmas.

Nına. Qabyrǵań bar bolsyn seniń. Iá, aıta bershi, sonan keıin qaıttińder, tanystyńdar ma?

Lına. Joq, tanysa almadyq. Sol eki arada nemisterdiń desanty túse bastady da, olar soǵysqa ketti, men habar jetkizýge asyǵyp munda kettim. Osy meniń bar kórgenim. Al, endi sen aıt! Jomartty qaıdan kórdiń (Nına aýyr oıǵa túsip otyryp qalady. Lına onyń ıeginen kóterip.) Endi qashan?

Nına (azdan soń baryp ún qatady). Oılanshy, Lına, múmkin; olar osy jeti túnniń ishinde soǵysyp jatqan bolar. Múmkin, tegisinen qyrylyp ketken bolar. Al, biz unda máz-máıram bolyp otyrmyz. (Kózine jas alady. Telefon shyldyrlaıdy).

Lına (telefonda). Sizge kim kerek? Iá, men. A, salamatsyz ba? Solaı ma? Men asyǵys edim. Bastap baratyn kisi qaıda? Onda qazir baraıyn. Maqul. Mine shyqtym. (Telefondy qoıa salyp, aýyr oıdan sergip túregelgen Nınaǵa qolyn usynady.) Men kettim, qosh bol!

Nına. Lına, seniń dosyn da jańa solarǵa ketti. Al endi, saǵan aıtarym, erteń shabýylǵa qatysar bolsań, solarǵa kómektes.

Lına. Sen de kómektes! Barlyq otymyz solarǵa tóngen jaýdyń ústine tógilsin!

Nına. Sert osy bolsyn endeshe!

Lına. Bolsyn!

Nına. Qosh!

Lına. Qosh!

Shymyldyq.

TÓRTİNSHİ PERDE

Altynshy sýret

Sahna ekinshi sýrettegi qalpy. Tuman ashylyp, kókjıekten tań sarǵaıyp keledi. Alystan artılerıanyń, jarylǵan bombanyń gúrsili estilip tur. Syrtta atys bolyp jatyr. Sahnanyń tór jaǵynda alakóleńke jerde birese ilgerilep, birese keıin shegingen nemister toby kórinedi. Anda-sanda Batýrınniń daýsy estiledi.

Batýrın (syrtta). Sheginbeńder, tók, tók oqty aıamaı! (Keıde nemisterdiń daýsy da estiledi.)

Nemis (syrtta). Eı, rýs. Báribir saǵan qutylý joq. Beril onanda, beril!

Batýrın. Mine, saǵan berilý! (Jarylǵan granat kórinedi. Sahnanyń bir jaq shetin ala otyrǵan Muratta úreı joq. Ol telefondy urǵylap otyr.)

Murat (telefonda). Oral, Oral, joldas Shalqarov, joldas Shalqarov! Apyr-aı, olardyń da jany qysylǵan-aý, á? Joldas Shalqarovsyz ba? Oıbaı, qaraǵym-aý, qaıda júrsiń? Jaǵdaılaryń qandaı? Bizde tipti jaman. Bul jaqtaǵy nemister taǵy da órshelenip ketti. Batýrınniń ózi de soǵysyp júr. Ol jaq tynyshtyq bolmas, bizge kómektessin deıdi. Jaýdyń tý syrtynan deısiń be? Sóıtshi, qaraǵym. Tipti qorlyǵy ótti ıtterdiń. Qashan jiberdiń? Anatolııǵa solaı dep pe? O, aınalaıyn-aı, onyń jaqsy bolǵan eken. Oraljan, óziń saq bol, qaraǵym. (Alystan ýralaǵan daýys estiledi.)

Batýrın (syrtta). Toq oqty aıamaı. Bir oq Kalınına tógińder! (Jaqyn jerden de ýralaǵan daýystar estiledi. Sahnanyń tórinen aǵylǵan bizdiń adamdar kórinedi.)

Murat (alysqa qarap). Aha, aha, solaı ma eken! Oral, oı aınalaıyn, seniń kisileriń kelip jel espemen túrip jiberip edi, qos soqqynyń ortasyna qasqyrsha kújireıip turǵan nemister bolyp ketti. (Basy tańýly, bir jaq aıaǵynan jaralanǵan Batýrın keledi.)

Batýrın. Shalqarov pa? Ákel beri! (Telefondy julyp alyp.) Joldas Shalqarov, sen eshteńe estidiń be? Senderdiń ar jaqtaryńdaǵy ormannyń ishinde soǵys bolyp jatyr ǵoı. Nemene, kisi jiberdiń be? Onyń durys eken. Al, endi myna jaqtan tankiniń gúrili estilgen be? Estimeseń saq bol, bizge qaraı kele jatqan sıaqty. Sirá, nemister desantyna de kómekteseıin degen bolar. Joq, kózge áli kóringen joq.

Jaıyq (júgirip kelip). Joldas kapıtan, bir úlken tank bizge qaraı zýlap keledi. Ony kóre sala jańaǵy nemister qaıtadan bizge kele jatyr.

Batýrın (aqsańdaı basyp joǵary shyǵady da, qaraı salyp qaıtadan telefonǵa keledi). Joldas Shalqarov, bir úlken tank senderge qaraı bettep keledi. Kórdiń be? Kórseń, jaqyndatyp alyp uryńdar. (Samolet gúrili estiledi.) Toqta, myna bir samolet soǵan shúıilip keledi.

Murat. Qap, bombasyn tastaı almady-aý!

Batýrın (telefonda). Tóger oty taýsylǵan bolý kerek. Qaıta qaıqaıyp ketti ǵoı. Al, ózińe ǵana sen.

Murat. Anany qarańyz, bizge qolyn bulǵap barady.

Batýrın (telefondy tastaı salyp joǵary shyǵady da Jaıyqqa). Júgir, Mankoǵa! Qaıtken kúnde de, qandaı qurbandyq bolsa da myna nemisterdi tankisine qospasyn. Búıirden soqsyn! (Jaıyq júgirip ketedi. Batýrın alysqa qarap tur, Murattyq qasyna Dáýlet júgirip keledi.)

Dáýlet. Murat-aý, bizdiń tankiniń kele jatqanyn kórdiń be?

Murat. Bizdiki ekenin sen qaıdan bilesiń?

Dáýlet. Men nemisterdiń tankisin daýsynan tanımyn, mynaý bizdiń tank.

Murat. Qoı men eshkiniń daýsyn aıyra almaıtyn, sen de tankini daýsynan aıyrmaqpysyń?

Dáýlet. Sen ǵoı deımisiń, soǵysta júrse de qolynan shómishi túspeıtin.

Murat. Shómish ustasam da nemis tankisin kórgende kantýjyn bolatyn sen emespin.

Batýrın (alysqa tańdana qarap). Mine, ólim týraly komedıa kerek bolsa. Ákel telefondy. (Telefondy alyp). Oral nemisterdiń ne istep jatqanyn kórdiń be? Jańaǵy tank nemisterdiń ózin jýsata bastady.

Dáýlet. Joldas kapıtan, ol bizdiń tank.

Batýrın. Qaıdaǵy bizdiń?

Dáýlet. Men tankini gúrilinen tanımyn, senińiz maǵan.

Batýrın. Ne deıdi? (Telefondy tastaı bere joǵary shyǵady da, kele jatqan Savkınge.) Joldas Savkın, qasyna bir-eki jaýynger alyp, ana tankini bilshi. (Savkın ketedi.)

Dáýlet. Áne, beri býryldy.

Batýrın (Savkınge daýystap.) Baıqa, ózimizdiki bolyp júrmesin.

Dáýlet. Joldas kapıtan, anany qarańyz, ózinin, qyzyl jalaýy bar.

Murat. Jalaýdy jańa ǵana kóredi.

Dáýlet. Áne, bireýi tóbesinen kórine bastady.

Batýrın (qýanǵannan eshteńe aıta almaı, alysqa qadalǵan kúıi qasyndaǵy Murat pen Dáýletke qulaǵyn jaıa beredi). Týysqandar, týysqandar, ana tankidegi jazýdy qarańdar. Kórdińder me, bizdiki. (Telefon shyldyrlaıdy.)

Murat (tyńdap). Bul kim ózi? Á, sen be ediń, joldas kapıtan! Sizdi Shalqarov surap tur.

Batýrın. Myna tankten kózimdi aýdarǵym kelmeıdi. Óziń sóılese bershi. Joq, bere tur. (Telefondy tyńdap.) Oral, qymbatty dosym. Myna qýanyshty kórdiń be? Iá, bizdiń tank. Ol jaqty Mankoǵa tapsyr da, óziń munda kel! (Qasynda Savkın men Sergeı bar Nına shyǵa keledi).

Savkın (Batýrınge shattyq júzben qarap). Joldas kapıtan, myna bir kisini tanısyz ba?

Batýrın (jalt qaral, telefondy tastaı salady). Nına!

Nına. Anatolıı! (Jylamsyrap qushaqtasa ketedi.)

Dáýlet. Oı, aınalaıyn-aı, sol eken ǵoı. Men de tanydym ǵoı.

Murat. Bul kim edi?

Dáýlet. Bul myna kisiniń birdeńesi. Túneý kúni menen hat. bergen.

Batýrın. Óńim be, túsim be? (Betine qaraıdy da, qaıta qushaqtaıdy.)

Nına. Óńińde jalǵyz tamshy qan qalmapty ǵoı. Jaralanǵanyńa kóp boldy ma?

Batýrın. Joq! Búgin tańǵa jaqyn jaralandym. Jara buıym emes, onan da óz jaıyńdy aıt. Jumsaǵan kim ólimge?

Nına. Eshkim jumsaǵan joq, ózim keldim. Bir qala keri berilmesin, qara ordasy fashısiń qaratýǵa oransyn degen uran tastaldy. Uly joryq bastaldy.

Bári. Ýra! Uly joryq bastaldy.

Batýrın. Bizdiń dıvızıanyń qaraýyna berilgen. Joldas Bagaev jaýdyń shebin buza alǵandaryń qorshaýdaǵy batalóndarǵa ótip kete berińder degen edi. Basqalardyń ne bolǵany bilmeımin, men ótip kettim, nemister oqpen qýsa da jete alǵan joq. Sizderge desant tústi me?

Batýrın. Joq, desant túspekshi me edi?

Nına. Túspekshi emes, tańǵa jaqyn túsirilgen.

Batýrın. Tússe qaıda? Álde myna orman ishinde soǵysyp jatqan solar ma eken. Shabýyldyń qarqyny qandaı?

Nına. Tógilgen kúsh mol. Biraq, nemisterdiń qarsylyǵy kúsheıip tur.

Dáýlet. Joldas kapıtan, jaý tankisi biline bastady.

Murat. Múmkin, taǵy da bizdiki bolar.

Dáýlet. Joq, bizdiki emes.

Savkın (qulaǵyn salyp). Iá, bizdiki emes. Áne, kórine de bastady.

Sergeı (syrtqa úreılene qarap). Bul ne ǵajap, á?

Batýrın. Sonsha ne kórindi kózińe?

Sergeı. Áne, qara dajaldar qaptap keledi.

Batýrın. Seniń dajal dep turǵanyń aǵash qoı?

Dáýlet. Joq, sonaý seldir aǵashtyń ar jaǵyna kóz jiberińizshi. Áne, birinen soń biri shyǵa bastady, Sońynda jaıaý áskeri taǵy bar.

Batýrın. Nına! Apyr-aı, týk te suraı almadym-aý. Oǵan endi ýaqyt ta joq. Sen sharshaǵan joqsyń ba?

Nına. Joq.

Batýrın. Endeshe, myna surapyldyń aldynda jaýyngerlerdiń jany bir azyqtansyn, sen osy ákelgen habaryńdy barlyq jaýyngerlerge jetkizseń qaıtedi.

Nına. Maqul. (Kete bere qaıta toqtap.) Anatolıı! (Kúlip.) Apyr-aı, nege búıttim munsha?

Batýrın. Men de bir túrli bolyp týrmyn. Daǵdyrymyz ne bolary belgisiz ǵoı, ketpeı-aq qoıshy qasymnan.

Nına. Men de sony oılap em, biraq bir ǵana sen úshin kelgenim joq qoı.

Batýrın. Onyń ras, tez bar endeshe. (Bıikke qaraı shyǵyp ketedi. Ketip bara jatqan Nınaǵa Oral qarsy kezdesedi.)

Oral. Nına!

Nına. Amansyz ba, Oral aǵa!

Oral. Keremet-aý, kókten tústiń be, jerden shyqtyń ba?

Nına, Júregimdi qanat etip ushyp keldim.

Oral. Báse-báse, seniń júregiń ottan jaralǵan deýshi em-aý, ózim de. Tez aıtshy, janym, ne bolyp jatyr dúnıe?

Nına. Oral aǵa, barlyq jaıdy Anatolııǵa aıttym, sonan estirsiz, men asyǵyspyn.

Oral. Bar, sol úshin ǵana kelgen bolsań. (Qaıta qushaqtap.) Oınap aıtamyn. Men de asyǵyspyn, bara ber. (Nına júgirip ketedi. Oral Batýrınge qaraı kele jatym.) Shirkin, mahabbat-aı, seniń teńińdi taba almaı-aq ótemin-aý ómirden.

Batýrın. Sen buryn dostyqty joǵary baǵalaýshy ediń, qyzdy kórgen soń mahabbatty kótergiń kelgen eken, á?

Oral. Joq, dostyqtyń da ıesi mahabbat eken. Mahabbat degen súıý ǵoı, dos bolý úshin de súıý kerek. (Nına ketken jaqqa qarap.) Qarashy, óziń, ajaldy tepkilep bara jatqandaı kórinbeı me?

Batýrın. Óziń tipti qyzyǵyp týrsyń ǵoı.

Oral. Iá, qyzyǵamyn. Qyzyǵam da qýanam. Osyndaı jary bar sen baqytty jigitsiń, Anatolıı!

Batýrın: Baqyttylyq pen baqytsyzdyqtyń anasy óte jaqyn tur-aý, dostym. Kórdiń be, sol baqytymyzdy óshirgeli qara túnektiń tónip kele jatqanyn?

Oral (syrtqa qarap). Seniń keshegi aıtqanyń dál keldi-aý, osy. Taǵy da men qatelestim be?

Batýrın. Joq, qate emes. Mynandaı ot selin keship ótý de múmkin emes. Nınanyń aıtysyna qarap men muny shegingen nemister me dep tur edim, olaı bolmaı barady.

Oral (uzaq qarap alyp). Iá, bul sheginý emes, shabýyl.

Murat. Baýyrlar, sirá, qoshtasqanymyz jón bolar.

Batýrın. Onyń berer kómegi qansha?

Dáýlet. Baıqaısyz ba, daýyl kúngi órt sekildi.

Batýrın. Oral, sen osy jerde bol! Kópirge qaraı qalyń keledi, men sol jerge baraıyn.

Oral. Joq, ol jer taǵdyrymyzdyń sheshiletin jeri. Sen jaralysyń, men baraıyn. Seniń eki jaqqa bir« deı osy ortadan turǵanyń jon. Jalǵyz-aq, maǵan artılerıamen kómektes, qosh! (Qol alysady.)

Batýrın. Qosh! (Kete bergen Oraldyq aldyn Murat kes-kesteıdi.)

Murat. Toqtashy, qaraǵym. Mańdaıyńnan bir súıip qalaıyn. (Súıedi.)

Oral (arqasynan qaǵyp). Jasymańyz, osydan qalǵan janymyz — jan da, osydan qalǵan qanymyz—qan. Sony umytpańyz, qosh bolyńyz. (Oral tez ketedi.)

Murat. Jat ettim sol sózińdi. Qosh bol, baýyrym!

Batýrın. Sergeı, sen Oraldyń qasynda bol! Solarǵa qaraı qalyń keledi, tez jet! (Sergeı júgirip ketedi.) Al, jigitter, bilek synǵansha, júrek talǵansha ajalmen alysar sát jetti. Sender oń jaqtaǵy tankti tosyńdar, avtomachıkter jaıaý áskerin bólip alady, sender tankpen alysyńdar. Baryńdar! (Basqalar ketedi. Sahnada Murat ekeýi ǵana qalady. Syrtta urys bastalady.) Mankony ázirle!

Murat. Qarpat, Qarpat! Joldas Qarpatsyz ba? Qazir, joldas kapıtan, Manko ázir.

Batýrın (telefonda). Joldas Manko, ar jaǵyńnan eshteńe biline me? Ne deısiń? Bastap kelgen kim deısiń? Jandosov! Apyr-aı naǵyz batyr sol eken onda. Kisileri kóp pe? Solaı ma? Bizge qaraı ketti me? Endeshe barlyq artılerıanyń betin burǵyz da bárinen birdeı tóktirshi. Ásirese kópir jaqqa nazar sal. Shalqarov sonda. Solarǵa qaraı qalyń keledi, taptap ketýi múmkin, tezirek. A, onyń durys. Qazir. (Muratqa.) Sen Oralǵa júgir, aldyńǵy ordaǵy adamdardy keıin áketsin de, tez, tez! (Murat ketedi Batýrın mańdaıynan aqqan qandy súrtip, otyryp qalady. Qasynda bir top jaýyngeri bar Jomart júgirip shyǵady.)

Jomart. Partıa úshin, Otan úshin, alǵa!

Batýrın. Jandosov! (Telefondy tastaı salady basqalar ári asyp ketedi de, Jomart Batýrındi baryp qushaqtaı alady.)

Jomart. Amansyz ba, joldas kapıtan!

Batýrın. Ázir surama amandyqty. Keshe keshten bepi nemis desantymen soǵysýdamyz. Talaı aıaýly adamdarymyzdan aıryldyq. Tez ar jaqtyń, jaıyn aıt.

Jomart. Bagaev sálem aıtty. Búgin qaıtse de kórisemiz dedi. Sizderdiń nemis desantymen soǵysyp jatqandaryńyzdy estip, bizdi dál osy araǵa tastamaı aýlaǵyraq tastap edi, ol túsken jerimizde de nemister bar eken. Solarmen shaıqasa-shaıqasa azar jettik.

Batýrın (betinen bir súıedi de). Rahmet, dostym! Joǵary shyq ta qarashy, údep ketti ǵoı? (Mańdaıynan aqqan qandy súrtip otyryp qalady.)

Jomart (joǵary shyǵyp). Urys jaıy jaqsy emes. Adam da, temir de ot bolyp ketipti. Eki jaq ta jan aıamaı julqysyp jatyr, aqyry ne bolary belgisiz. Ásirese, kópir jaqtyń qaýpi kúshti, ruqsat etińiz, men solarǵa baraıyn.

Batýrın. Myna jaq qandaı?

Jomart. Bul jaq ta jaqsy emes.

Batýrın. Endeshe sen sol jaqqa bar!

Jomart (júgirip bara jatyp). Amansyńdar ma, batyrlar, sálem aıtty general! (Batýrın táltirektep joǵary shyǵa bergen kezde, oń qolyn asyp alǵan Sergeı keledi.)

Sergeı. Joldas kapıtan, Shalqarovty tank basyp ketti-aý deımin.

Batýrın. Ne deısiń? (Teńselip ketedi, azdan soń azar sóılep.) Tankti ala Shalqarovpen birge ólmeı, óziń nege tiri keldiń?

Sergeı. Anyǵyn bilmeımin. Jaýdyń bir tankisi zaýlap keldi de, Shalqarov jatqan ordy shyr aınalyp tapaı bastady. Keshikpeı tanktiń ózi de talqandaldy, biraq sonan qaıtyp Shalqarov kóringen joq. Ózim jaralanyp qaldym.

Batýrın. Osyndaı jarany eleý, ezdik emes pe, joǵal, kózime kórinbeı! Toqta! (Táltirektep joǵary shyǵady, alysqa qaraǵysy keledi, qaraı almaıdy.) Ne bolyp jatyr, tez aıt!

Sergeı (alysqa qarap). Álgiden kóri táýir. Óligi jaırap jaý jatyr, qulaǵan samolet, qıraǵan tank qaýlap jatyr órtenip. Ásirese, kópir aýzyndaǵylar qatty qaýsatqan. Myna jaǵymyz da jaman emes. Bir adym da sheginbepti. Biraq, qyrǵyn urys áli biter emes. Nemister túıdek-túıdegimen kele jatyr. (Oń qolyn asyp alǵan Jomart keledi, qaljyraǵan sekildi.)

Jomart. Granat bar ma? Granat!

Sergeı. Mende de jalǵyz-aq qaldy.

Jomart. Jalǵyz bolsa da maǵan ber.

Batýrın. Jandosovpysyń, ne bolyp jatyr, sen aıtshy.

Jomart. Ne bolary áli belgisiz, sońynda bir top avtomachıkteri bar jaýdyń bir úlken tankisi týra osylaı qaraı kele jatyr. Tabanynda qalarsyz, siz tezirek ketińiz, Sergeı, ákel beri granatty.

Batýrın. Joq, berme, Sergeı, óziń bar!

Jomart. Joldas komandır, bul kele jatqan ajal ǵoı?

Sergeı. Ajal bolsa qaıtýshy edi. Qosh bolyńdar! (Tanktiń gúrili jaqyndaıdy. Sergeı jyljyp ketedi, Batýrın men Jomart shydamsyzdana túsedi. Azdan soń granattyń jarylǵany, tanktiń toqtaǵany bilinedi.)

Batýrın. Ah! (Qaıta otyra ketedi.)

Jomart. Óldi, óldi, namystan týǵan er ulan. (Kele jatqan taǵy bir tankini kórip, arystandaı yńyranady). A, taǵy bir tajaly tur aly keldi, endigi kezek meniki bola ketpeıdi eken. Sirá, Qojabergenov Asqar qusap ajaldyń aldynan shyqqanym jon bolar. (Tankke qarsy ketpek bolady.)

Batýrın. Toqta, telefonnyń ar jaǵynda granat jatyr. (Tyńdap.) Myna bireý bizdiń samolettiń daýsy ǵoı?

Jomart. Iá, sát! Manaǵy bir kelip ketken samolet soǵan shúıilip keledi. Iá, sát, ıá, sát! (Bombanyń túskeni bilinedi.) Jasa, jasa Partıanyń suńqary, jasa!

Batýrın. Netken aýyr qaıǵy edi bul. (Basyndaǵy oraýyn julyp alady da). Kózim ashqyzbaı barady. Qarashy shabýyldyń da merzimi jetti, jóndep baıla mynany.

Jomart (aspanǵa qaraǵan boıy Batýrınniń basyn baılap turyp). Aı, quzǵyndar-aı, jabyldy-aý, áh, ıtter-aı!

Batýrın. Ne boldy taǵy da?

Jomart. Jańaǵy bizdiń samoletti nemister atyp túsirdi. Ushqyshy parashútpen túsip keledi.

Batýrın. Barshy, kim bolsa da shaqyrshy beri. (Jomart ketedi. Batýrın telefondy alyp.) Joldas Manko! Shalqarovty jazym boldy degen habar bar. Tez anyǵyn bil de, ras bolsa, komandırlikti qolǵa alyp, qarsy shabýylǵa shyq. Tez, tez! (Tulaboıy qatqan. Murat keledi.)

Murat. Joldas kapıtan, oǵym da bitti, granatym da bitti.

Batýrın. A, jaýyzdardyń oǵy sizge de tıdi me?

Murat. Tıgenmen, óltire alǵan joq. Biraq joldastaryń jaýmen alysyp jatqanda, maıdandy tastap ketip qalý ólgennen kem tımeıdi eken.

Batýrın. Endeshe nege keldińiz?

Murat. Jaranyń ústine jaraqsyz qalsam qaıteıin?

Batýrın (az únsiz). Soǵys saıabyrlap keledi, kópir jaqqa baraıyq, ana granattardy al!

Murat. Aı, qaraǵym-aı, kópiriń qazir tozaq sıaqty bolyp tur-aý,

Batýrın. Solaı ma? Baıqańyzshy. Oral kóriner me eken?

Murat. Baıqap-aq turmyn, kóriner emes.

Batýrın. Solaı ma? (Az oılanyp.) Men sizdi munan bylaı aǵa deıtin bolaıynshy.

Murat (seziktene qarap). Ony nelikten aıtyp otyrsyz. Álde...

Batýrın. Sergeı meni qazaqsha aǵa deýshi edi, sol sózi esime túsip ketti. (Az únsiz.) Ol kim edi? Kishkentaı ǵana adam edi, ol buryn qorqaq edi, ar-namysy onyń júregin sondaı zor etti. Otanyna qamal bolarlyq etti. Qarpattyń zańǵar taýlary da, Majınonyń bolat qamaly da súrindire almaǵan, toqtata almaǵan nemistiń dúleı dajalyn talqan etken sol sekildi kishkentaı adamdar. Kishkentaı adamdar úlken ajalǵa ámir etti, ajal oǵan tize búkti. (Syrtta Mankonyń «Alǵa, alǵa!» degen aıqaıy estiledi. Sol aıqaımen sahnanyń tór jaǵynan shyǵa keledi.)

Manko (sahna tórinen aǵylyp jatqan jaýyngerlerge). Alǵa, alǵa! (Batýrınniń janyna júgirip keledi.) Joldas kapıtan,kópirge tóngen qalyń jaýdy Shalqarovtar qarsy shabýyl jasap qýyp shyqty. Endi tabanyn jerge tıgizbesten qýa bermekpiz.

Batýrın (qýanyp). Tiri me eken. Oralym! Qýyńdar endeshe, kórine kirgenshe qýyńdar. Jınat jaralylardy, kettik bárimiz de. Joq, sen bógelme, qýa berińder. Jaralylardy ózim jınataıyn.

Manko. Jaralylardy jınattym,mine, kele jatyr. Keshikpeńizder. (Júgirip ketedi.)

Murat. Oı, jasaǵan-aı, qandaı jannyń oty sóndi jón. (Jaralylardy nosılkamen kótergender birinen soń biri shubyryp ótip jatady. İshinde Jaıyq ta bar. Bul kórinis Batýrınge óte aýyr tıedi.)

Batýrın (ótip jatqandardyń árqaısysyna bir úńilip). Iá, talaı jandar aza tartyp, talaı jandar qan jutypty. Janarynan, jalǵyzynan aırylǵandar kózdiń jasyn seldeı tóger. Biraq olar kórer erteń kimdi kimniń jeńgenin. Sol ýaqytta uǵar olar — bulardyń máńgi tiri ekenin!

Jaıyq. Iá, biz ólmeımiz, joldas, kapıtan, biz máńgi tirimiz. (Ólip ketedi. Jaralylar ótip ketedi. Ekinshi jaqtan Lına men Jomart kele jatyr.)

Jomart. Mende jumysyńyz bolmasyn, áne baryńyz

Lına (ustaı alyp). Toqtańyzshy, siz kimdi nusqap týrsyz?

Jomart. Ótken túni kim úshin qan jylasańyz — sony.

Lına. Ótken túni siz meni qashan kórip edińiz?

Jomart. Qaınatpańyz qanymdy! Endi ony tanymaǵan bolaıyn dep tursyz ǵoı.

Lına. Kimdi tanymaıtyn bolamyn?

Jomart. Batýrındi.

Lına (qýanyp). Batýrın? Ol qaıda?

Jomart. Áne, basyn baılap otyrǵan sol.

Lına (Batýrınge jaqyndap). Joldas kapıtan, Anatolıı Batýrın degen siz bolasyz ba?

Batýrın (tańdana qarap). A, siz taǵy da keldińiz be?

Lına. Tanyǵanyńyzǵa raqmet. (Ekinshi jaqtan Nına shyǵa keledi.) Nına!

Nına. Lına! (Qushaqtaı alady.) Janym-aý, sen qaıdan júrsiń?

Lına. Seniń jetkenińdi sezip ádeıi tústim. (Jomart eki qyzǵa kezek qarap, ań-tań).

Nına. Nemisterdiń oǵyna qaıta-qaıta usha bergen soń uıalǵannan aıtyp týrsyń ǵoı. Anatolıı, sizdiń myna bir batyryńyz túnde meni qatty qorqytty.

Batýrın. Ne úshin?

Nına. Meniń Lınaǵa uqsaǵanym úshin.

Batýrın. Oǵan aıtar túgim joq. Keshe ózim de sonyń kebin kıgenmin. Jomart! Aı ańǵalym!

Jomart. Lına, keshir. Keshir de kelshi! (Qushaǵyn jaıady.)

Lına. Jańa meniń qushaǵymdy keri seripkensiz. Endi ózińiz kelip qushaqtamasańyz barmaımyn. (Batýrınym, qasyna otyrady.)

Jomart. Lına, beri qarashy. Osydan birneshe aı buryn kór aýzyńda, óziń arman etken saıada turmyz ǵoı. Kelseńshi!

Lına (jaqyndap). Endigári oılanbaı sóılemeısiz ǵoı.

Jomart. Endigi bar aıtarym, mahabbattyń sózi bolar.

Batýrın. Qarasańdarshy, ne bolyp jatyr dúnıe. Alystan bir saryn shyqty ǵoı, aıtsańdarshy, nemene ol?

Jomart. Kózime qan tolyp ketti me, bilmeımin, dúnıe qyzyldy-jasyldy bolyp ketti. Bizdiń generaldyń sózi solaı edi, jaý quryǵan-aý deımin.

Batýrın. Anyq pa, anyq qutyldyq pa? (Nınaǵa súıene túregeledi.)

Nına. Qutylý ǵana emes, qashqan jaýdy qarsy uryp, qutqarǵan da joqsyńdar.

Jomart. Tý, tý kórinedi. Qarańdar, aǵa, baýyr, qaryndas. Eki qolyn kóterip fashıser qaptap keledi. Ha-ha-ha! Túrin qara ıtterdiń!

Lına (Kúlip). «Itter» degenińiz de mahabbat sózi me?

Jomart. Fashıserge aıtylsa bola beredi. Mynany qara, general da qolǵa túsedi eken ǵoı. Eh, bul netken tamasha! (Savkın men Dáýlet nemistiń bir generalyn aıdap bara jatady.)

Dáýlet. Mine, biz fashıserge kórdi osylaı qazamyz, bas aıaǵyńdy!

Lına. Renjimeńiz, general myrza! Qaıǵyly kúılerińizdi bizder Berlınge bombamen búgin-aq jetkizemiz.

Batýrın. Durys, ete durys aıtasyń. Qattyraq qaq qanatyńdy qaharman, qaq! (Osy kezde tórdegi kópirge jaryq beriledi. Kópirden ótip jatqan jaýyngerler kórinedi. Oral men Manko kópirge shyqqanda qarsy aldynan Bagaev pen Andas kezdesedi.)

Oral (qýanyshpen). Joldas general!

Bagaev. Amansyńdar ma, aspan muzdaǵan saıyn sharyqtaı túsetin muzbalaqtar! (Ekeýi qushaqtasa ketedi,)

Shymyldyq.

---