InfoHub Logo

Jylý elektr stansıasy (JES) degenimiz ne?

Jylý elektr stansıasy (JES) — jylýmen jabdyqtaýdyń ortalyqtandyrylǵan júıeleri úshin elektr energıasyn ǵana emes, sonymen qatar jylý energıasyn da óndiretin jylý elektr stansıasynyń túri.

Qazirgi zamanǵy JES — bul qurylystar men agregattardyń kúrdeli kesheni.  

Mysal retinde kómir elektr stansıasynyń jumys prınsıpi men qurylǵylaryn qarastyraıyq.

JES-ǵa kelgen kómir túsirý qurylǵylarynyń kómegimen (15) vagondardan (14) túsiriledi jáne usaqtaý bólimi arqyly (12) konveıerlermen (16) shıki otyn býnkerine nemese rezervtik otyn qoımasyna (13) jiberiledi. Kómir dıirmende usaqtalady (22). Separator (7) men sıklon (8) arqyly kómir tozańy, dıirmen jeldetkishimen (20) beriletin ystyq aýanyń kómegimen shań býnkerleri (6) arqyly qazandyq ottyǵyna (21) beriledi.

Joǵary temperatýraly janý ónimderi qazandyqtyń (10) jylý almastyrǵyshtarynda sýdy ystyq bý jaǵdaıyna deıin qyzdyrady.
Bý týrbınanyń (2) satylarynda kúsheıip, onyń rotoryn, sonymen qatar eletr toǵyn týdyratyn elektr generator rotoryn (1) aınaldyra bastaıdy. Paıda bolǵan elektr energıasyn joǵarylatatyn transformatorlardyń kómegimen (30) aldymen ashyq taratý qurylǵysyna (ATQ), sodan keıin energıa júıesine beriletin joǵary kerneýli tokqa túrlendiredi. Paıdalanylǵan bý kondensatorǵa túsedi (28). Onda paıda bolǵan kondensat kondensattyq sorǵylarmen (32) tómen qysymdy regeneratıvti jylytqyshtar arqyly (31) deaeratorǵa túsedi. (4,5).

Munda qanyǵý temperatýrasyna jaqyn temperatýrada jabdyqtardyń korozıasyn týdyratyn sýda eritilgen gazdardy joıý úrdisi júredi jáne sý qanyǵý temperatýrasyna deıin qyzdyrylady. Kondensattyń shyǵynynyń orny deaeratorǵa qosylǵan arnaıy qondyrǵylarda (29) tuzsyzdandyrylǵan sýmen toltyrylady. Aýasyzdandyrylǵan jáne ysytylǵan sý qorektendirgish sorǵy arqyly (27), joǵary qysymdy regeneratıvti jylytqyshtarǵa (26), sodan keıin qazandyqtyń ekonomaızerine beriledi. Qoldanystyq zattyń túrlendirý sıkli qaıtalanady. Otyn janǵan kezde paıda bolatyn gazdar ot jaǵý kamerasynan (21),  sodan soń qoldanystyq zatqa jylý beretin (10) bý qyzdyrǵyshy men sý ekonomaızerdiń beti arqyly ótedi. Alynǵan artyq jylý ortalyqtandyrylǵan jylýmen jabdyqtaý júıesine (jylytý jáne ystyq sýmen jabdyqtaý qajettiligine) bólinedi. Sodan keıin kúl aýlaǵyshtarda (19) gazdar ushpa kúlden tazartylady jáne tútin qubyry (11) arqyly tútin sorǵyshtarmen (17) atmosferaǵa shyǵarylady. Ottyq kameranyń, aýa jylytqyshtyń jáne kúl aýlaǵyshtardyń qoqysy men kúlderi sýmen jýylady jáne arnalar (18)  boıynsha olardy kúl úıindilerge aıdaıtyn sorǵylarǵa túsedi.

1. elektr generatory;
2. bý týrbınasy;
3. basqarý púlti;
4. deaerator;
5. deaerator;
6. shań býnkeri;
7. separator;
8. sıklon;
9. qazandyq;
10. jylytý betteri (jylý almastyrǵyshtar);
11. tútin qubyry;
12. untaqtaý bólmesi;
13. rezervtik otyn qoımasy;
14. vagon;
15. túsirý qurylǵysy;
16. konveıer;
17. tútintartqy;
18. arna;
19. kúl ustaǵysh;
20. jeldetkish;
21. ottyq;
22. dıirmen;
23. sorǵy stansıasy;
24. sý kózi;
25. aınalmaly sorǵy;
26. joǵary qysymdy regeneratıvti jylytqysh;
27. qorektik sorǵy;
28. kondensator;
29. sýdy hımıalyq tazalaý qondyrǵysy;
30. ulǵaıtqysh transformator;
31. tómen qysymdy regeneratıvti jylytqysh;
32. kondensatty sorǵy;

Atmosferanyń lastanýy

Búgingi kúni qoldanystaǵy elektr stansıalarynyń barlyq túrleriniń ishinde organıkalyq otyndaǵy jylý stansıalarynyń qorshaǵan ortaǵa edáýir áseri bar.
 
Negizgi faktordyń biri — adam densaýlyǵyna zıandy ártúrli lastaýshy zattardyń atmosferaǵa shyǵaryndylary. Negizgi lastaýshy zattar — kúıe, kúkirt dıoksıdi, azot, kómirtegi oksıdi, ásirese, ýly gaz (CO), aýyr metaldardyń qosyndylary, kanserogendi benzapıren (S₂0N₁₂). Shyǵaryndylardyń naqty quramy qoldanylatyn qazandardyń tıpterine jáne jaǵylatyn otynnyń túrine baılanysty erekshelenedi. Sonymen qatar, jumys istep turǵan JES mańynda aýadaǵy otteginiń paıyzdyq araqatynasy azaıady. 

- MAŃYZDY -

JES barlyq kúkirtti angıdrıdtiń 46%-yn jáne óndiristik kásiporyndar atmosferaǵa shyǵaratyn kómir tozańynyń 25%-yn bóledi.

Qazirgi zamanǵy qýatty JES-ter táýligine 20 000 tonnaǵa deıin kómirdi jumsaı alady jáne táýlik saıyn atmosferaǵa:

— 200 tonna azot oksıdin,

— 680 tonna kúkirt dıoksıdi jáne kúkirtti angıdrıtti,

— 120-240 tonna qatty shań bólshekteri men kúldi jáne kúıe tastaıdy.
 
JES qalalarda paıda bolatyn tumshanyń (smog) negizgi sebebi bolyp tabylady. Atmosferanyń lastyǵy bultty kúnderdiń artýyna sebep bolady. Mysaly, Parıjde sońǵy otyz jylda tuman jáne bultty kúnder 5 ese artqan.

Sý men topyraqtyń lastanýy

Kúkirtti angıdrıd, kúkirt dıoksıdi jáne azot oksıdi úlken qashyqtyqqa tasymaldanady jáne gıdro men lıtosferany lastaı otyryp, shógedi.

Osy shyǵaryndylardyń saldarynyń biri — qyshqyldy jaýyndar.

Densaýlyqqa áseri

JES shyǵaryndylarynyń quramynda kúıe, kúkirt dıoksıdi, azot oksıdi, kómirtegi, aýyr metaldardyń qosylystary, benzapıren jáne t. b. bolady.

Kómirtek oksıdi óndiriste de, úı jaǵdaıynda da ýlanýdyń eń kóp taraǵan sebebi bolyp tabylady. Myńdaǵan adam jyl saıyn kómirtegi oksıdimen ýlanýdyń saldarynan qaıtys bolady.

Kómirtegi oksıdi mıokard ınfarktisiniń sebebi bolýy jáne ókpeniń isinýin týdyrýy múmkin, ol plasenta arqyly ońaı ótedi jáne otteginiń kez kelgen jetispeýshiligine sezimtal uryqqa áser etedi, bul áser uryqtyń qalypty damýyna úlken qaýip tóndirýi ábden múmkin. 

NO_x tobynyń barlyq totyqtarynyń arasynda qorshaǵan orta men adam densaýlyǵy úshin eń qaýiptisi — azot dıoksıdi. Qaýiptilik synyby-ekinshi. Ýyttylyǵy joǵary zat. Aýadaǵy azottyń dıoksıdi, tipti azdaǵan konsentrasıalarda da adam aǵzasynda eleýli ózgeristerge ákelýi múmkin. Bul ótkir titirkendirgish. Imýnıtetti tómendetedi. Benzapırennen basqa, onkologıanyń damý qaýpin JES shyǵaryndylaryndaǵy usaq dıspersti qalqymaly zattar da arttyrady.

Adam densaýlyǵyna basqa da áseri:

— Tynys alý, júrek-qan tamyrlary jáne ortalyq júıke júıesi músheleriniń aýrý yqtımaldyǵyn arttyrady;

— Imýnıtetti tómendetedi;

— Aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń sapasyn nasharlatady, ónimdilikti tómendetedi;

— Klımatqa teris áser etedi.

Oqýǵa keńes beremiz:

Aýanyń lastanýy densaýlyqqa qalaı áser etedi

Qolqa demikpesi jáne sebepteri

Aýanyń lastanýy densaýlyqqa qalaı áser etedi

PM2.5 bólshekteri degen ne?

---