InfoHub Logo

Akısheva Balaıym Janseıtqyzy
A.M.Gorkıı atyndaǵy gımnazıa
Qazaq tili jáne ádebıet muǵalimi

Álemde 200-den astam memlekette ártúrli ulttar men ulystar ómir súredi. Olar túrli dinde, ózgeshe bir-birinen ajyratylyp turatyn tilde sóıleıdi. Bul zańdy qubylys. Búgingi kúni jahandaný (globalızasıa) zamanynda aqparat almasýdyń jáne tehnologıanyń tili aǵylshynshyǵa basymdyq berilip otyr (otdaet predpochtenıe). Óıtkeni, álemge keń taralǵan aǵylshyn tili kóp qoldanysqa ıe ekendigi belgili. Iaǵnı, aǵylshyn tiliniń búkil álem boıynsha ortaq túsinisetin, aqparat pen tehnologıany damytýda úlken artyqshylyǵy bar.   Osyndaı jahandaný jaǵdaıynda Qazaqstan Respýblıkasy álemdegi damyǵan memleketterdiń kóshinen qalmaý (ne otstat ot drýgıh gosýdarstv) úshin jáne búkil dúnıejúzilik aqparat pen tehnologıanyń, bilim men ǵylymnyń keńistigine enýi úshin asa qajet latyn alfavıtin úırený, meńgerýi jáne sol alfavıtte jazýǵa kóshýge qadam jasaýy zaman talabynan týyndap otyr.

Búgingi kúnniń ózekti máselelerdiń biri – táýelsiz Qazaqstannyń óz memlekettiligin qurý, memlekettik tildiń mártebesin arttyrý máselesi. Til táýelsizdiginsiz – eldiń táýelsizdigine qol jetkizý qur áýreshilik. Eldi biriktiretin – til. Qazaq talaı alasapyrandy jaǵdaılarda birliginen aıyrylmaǵan el. Osy birlik bizdiń tilimizdiń arqasy. Til qudireti dindi de, dildi de óz ýysynda ustaı alady. Sondyqtan til táýelsizdigi kerek. Saıyp kelgende, til bıligi degenimiz eldiktiń irgesin bekitý, ult kósegesin kógertý, barlyq qazaqstandyqtardyń yntymaq birligin nyǵaıtý. Qaı qoǵamda, qaı elde bolmasyn álipbı jasaý nemese ony aýystyrý - bul jalpyhalyqtyq, onyń ishinde aldymen ulttyq másele. Sondyqtan ol - saıası, mádenı, lıngvısıkalyq, áleýmettik, ekonomıkalyq jaqtan oılanyp, tolǵanyp sheshetin mańyzdy ári kúrdeli másele. Latyn álipbıine kóshý – qazaq tiliniń halyqaralyq dárejege shyǵýyna jol ashady.  Elbasymyz N.Á. Nazarbaev: «Qazaq álipbıin latynǵa kóshirý jónindegi máselege qaıta oralý kerek. Bir kezderi biz ony keıinge qaldyrǵan edik. Áıtse de latyn qarpi komýnıkasıalyq keńistikte basymdyqqa ıe jáne kóptegen elder, sonyń ishinde postkeńestik elderdiń latyn qarpine kóshýi kezdeısoqtyq emes. Mamandar jarty jyldyń ishinde máseleni zerttep, naqty usynystarmen shyǵýy tıis. Álbette, biz bul jerde asyǵystyqqa boı aldyrmaı, onyń artyqshylyqtary men kemshilikterin zerdelep alýymyz kerek»,– degen sózinen keıin bul máselege qazaq qoǵamy qaıtadan oraldy. Tildik reformanyń basqa reformalardan aıyrmashylyǵy - ol sol tildi tutynýshy halyqtyń árbir múshesine deıin qamtıtyndyǵynda ekenin, biz de álipbı aýystyrý ulttyq jańǵyrýdyń bastamasy, elimizdiń lıngvısıkalyq egemendiginiń belgisi dep sanaıtyndyǵymyzdy aıtqymyz keledi. Álipbı aýystyrý - óz tilimizdi umytyp basqa tilge (latyn tiline) kóshý emes, qaıta kerisinshe ana tilimizdi túletip, qoǵam suranysyna saı etý.mártebesin kóterý. Sondyqtan da qazaq tilin jańǵyrtýdyń basty kórsetkishi – latyn jazýyna kóshý. «Latynshaǵa kóshýdiń tereń logıkasy bar. Bul qazirgi zamanǵy tehnologıalyq ortanyń, komýnıkasıanyń, sondaı-aq, HHİ ǵasyrdaǵy ǵylymı jáne bilim berý úrdisiniń erekshelikterine baılanysty», - dep Elbasy aıtqandaı latyn álipbıine kóshý – zaman talaby. Al ǵalymdarymyz osy qaripti qoldaný arqyly álemdegi eń damyǵan órkenıetti eldermen terezemizdi teńestire alamyz degen pikir aıtyp, onyń tıimdi tustaryn dáleldep baǵýda. Latyn álipbıine kóshý – ana tilimizdiń jahandyq ǵylym men bilimge kirigýin, álem qazaqtarynyń rýhanı tutastyǵyn qamtamasyz etetin biregeı qadam. Latyn grafıkasyna kóshýdegi negizgi maqsat – ulttyq bolmys pen rýhanıatty saqtaı otyryp, damyǵan ozyq tehnologıaly elderdiń sanatyna qosylý.Ǵalamdyq ister adamzattyń ıgiligine aınalary anyq. Osy jolda Elbasy ata-babamyz armandaǵan «Máńgilik El» ıdeıasynyń ózi ulttyq tilimizdiń tuǵyryn bekitip, rýhanı jańǵyrýǵa jasalǵan naqty qadam ekenin túsindirip berdi. Ulttyq sanamyzdyń qaıta jańǵyrýyna, ulttyq tildiń qalyptasýyna latyn grafıkasyna negizdegen qazaq álipbıi negiz bolady. Ulttyń qasıetin, mádenıetin, ádebıetin quraıtyn ulttyq kodymyzdyń da tasymaldaýshysy da osy til bolyp keledi. Latyn álipbıine aýysý arqyly biz ulttyq kodymyzdy jańǵyrtyp, ózgelerge ulttyq quńdylyqtarymyzdy aıshyqtap kórsetip, dáripteı alamyz. Ulttyq kodty tanyta alsaq ol elimizdiń bir bıikke kóterilgeni bolyp tabylady jáne de basqa shyńdardy baǵyndyrýǵa jol ashylady.

Qazaq halqynda: «Elý jylda, el jańa», «Jumyla kótergen júk jeńil», «Kóz— qorqaq, qol—batyr», - degen naqty sózder bar. Endeshe, eshteńeden qoryqpaı, latyn grafıkasyna negizdelgen álipbıin tolyǵynan qoldanýǵa úıreneıik!

Qoldanǵan ádebıet tizimi
1. informburo.kz
2. kk.wikipedia.org › wiki ›
3. N. Nazarbaev. «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý». Egemen.kz
4. Kúderınova Q. Qazaq jazýynyń teorıalyq negizderi. – Almaty, 2010.
5. Ázimbaı Ǵalı. http://qazaqtimes.com/article/8505.
6. Ábilqasymov B., Májitaeva Sh. HH ǵasyrdaǵy qazaq ádebı tili. – Astana: Elorda. – 2000.
7. Baıtursynov A. Til taǵylymy. – Almaty, 1992.

---