InfoHub Logo

Jer betiniń 70%-nyń astamyn sý basyp jatyr. Bizdiń ǵalamshardyń basty ereksheligi de osy. Sýdyń shamamen 97% tuzdy sý. Muhıt qurlyqtar men araldardy qorshap jatqan Jerdiń tutas sý qabaty. Aýmaǵy 361,26 mln. km², kólemi 1340,74 mln. km³, ortasha tereńdigi 3711 m, eń tereń jeri 11022 m (Tynyq muhıttaǵy Marıana shuńǵymasy). Dúnıejúzilik muhıt qurlyqtar arqyly 4 bólikke bólinedi: Tynyq (50%), Atlant (25%), Úndi (21%) jáne Soltústik Muzdy Muhıt (4%). Muhıt Soltústik jarty shardyń 61%-yn, Ońtústik jarty shardyń 81%-yna jýyǵyn alyp jatyr. Muhıttyq jarty shardaǵy sýdyń mólsheri 91%-dy jáne qurlyqtyq jarty shardaǵy mólsheri 53%-dy quraıdy. Gıdrologıa rejıminde Dúnıejúzilik Muhıt jeke muhıttarǵa, teńizderge, shyǵanaqtarǵa, qoınaýlar men buǵazdarǵa ajyratylady; syrtqy shekarasy qurlyqtyń jaǵalyq syzyqtarymen aıqyn keskindelip, ishki shekarasy teńizdermen jáne onyń bólikterimen bólinedi.

Muhıt betiniń 1 sm qalyńdyqtaǵy sýyna kún energıasynyń 94% jutylady. Osynyń nátıjesinde Jer betindegi temperatýrasynyń shuǵyl aýytqýy báseńdeıdi jáne shalǵaı jatqan aýdandar ylǵaldanyp, tirshiliktiń damýyna qolaıly jaǵdaı týady.

Munaı men gazdyń qory 300 – 350 mlrd.(qoınaý qaırańynda 184 mlrd. ) dep boljanady. AQSH jaǵalaýy men Meksıka shyǵanaǵynda, Soltústik Parsy shyǵanaǵy jáne ońtústik-SHyǵys Azıa, Barens, Berıng teńizderiniń qaırańdary dúnıe júziniń asa iri munaıly-gazdy aýdandary sanalady. Muhıt munaıyn 40 shaqty el óndirip, 40-taı el barlaý jumystarymen aınalysýda. 

Qazirgi kezdegi eń úlken problema -muhıttyń munaı jáne munaı ónimderimen lastanýy. Muhıttyń munaımen lastanýynyń basym bóligi teńiz transportynyń jáne qala aýmaqtarynan shaıyp ákeletin munaıdyń úlesine tıedi. Muhıtty mekendeýshiler úshin, toksıkalyq áser etetin, munaıdyń erigish komponentteri qaýipti. Munaıdyń tógilýiniń eń bir aýyr zardaby sý betinde juqa munaı qabatynyń paıda bolýy. Onda gaz almasý buzylady, jaryqtyń sýǵa ótýi nasharlaıdy, fotosıntez júrmegendikten fıtoplankton qyrylady.

---