InfoHub Logo

Pilder – ejelgi tumsyqtylar tobynan bizdiń zamanymyzǵa jetken jalǵyz janýar. Buryn olardyń túri 40-qa jetken bolsa, búginde úsh qana túri bar: Savannalyq afrıka pilderi, afrıkalyq orman pilderi jáne azıalyq pilder. Pildiń dene turqy – 6-8 metr, salmaǵy 9 tonnadaı bolady. Olar 70-80 jyl ómir súredi. Negizgi ereksheligi — ústińgi ernine jalǵasqan uzyn et tumsyǵy (hobot). Olar muny adamdardyń qolyndaı paıdalanady. Sol arqyly zattyń ıisin biledi, sezedi jáne orap ustaıdy. Pil tumsyǵy bir mezgilde 7,5 lıtr sýdy ustap tura alady. Pilderdiń kózderi jaqsy kórmeıdi, esesine olar eshbir jaratylys sezbeıtin ıisti sezip qoıady. Onyń tumsyǵynda 40 myńnan astam reseptor bar. Pildiń keıbir tustaryndaǵy teri qalyńdyǵy – 4-5 santımetr bolady. Olar muńaıady, ýaıymdaıdy, saǵynady, aǵaıyndaryna kómektesedi, mýzykamen aınalysady, sýret salady. Ózderiniń dene kólemine qaramastan olar epti jáne tez qozǵalǵysh keledi jáne olardyń tepe-teńdik saqtaý qyzmeti jaqsy damyǵan. Basqa iri sútqorektiler sekildi pilder ystyqqa qaraǵanda sýyqty jaqsy kóteredi. Kúnniń eń ystyq ýaqytyn kóleńkede ótkizip, denesin salqyndatý men jylý almasýdy jaqsartý úshin úzdiksiz qulaqtaryn qaǵady. Olar sýǵa shomylyp, ózderiniń ústerine sý quıyp, batpaq pen shanda aýnaǵandy unatady. Bul áreketter terileriniń qurǵap ketýinen, kúnge kúıýden jáne shybyn-shirkeıdiń shaǵýynan qorǵaıdy. Pilder – otbasylyq ómirdi qadir tutatyn janýarlar. Olardyń analyqtary árqashan otbasymen birge ómir súredi, ólgende nemese adamdar ustap alǵanda ǵana bólinýi múmkin. Olar top-tobymen júredi, olardyń qatarynda 6 men 12-niń aralyǵynda pil bolady. Al atalyq pilder 12 jasqa taıaǵanda otbasynan bólinip shyǵady.

Dúnıege jańadan kelgen pildiń balasy aıaqqa tik tura alady. Salmaǵy 120 kelige jýyq bolady. Týǵanda kózi soqyr bolatyndyqtan anasynyń tumsyǵyna arqa súıeıdi. Jańa týǵan pildiń ómir súrýge qabileti bolmaǵandyqtan anasy men otardyń tájirıbeli músheleri úırete bastaıdy. Anasy oǵan birneshe kútýshi tańdap, ózi sútin kóbeıtý úshin azyq jınaýǵa ketedi. Pilder kúnine 100 lıtr sý iship, 300 keli qatty taǵam jeı alady. Pilder táýligine 2-3 saǵat qana uıyqtaıdy. Jalpy olardyń ómiriniń basym bóligi tamaq izdeýge ketedi. Iaǵnı, bir táýliktiń 20 saǵatyn osyǵan arnaıdy. Pilder - Afrıka men Azıanyń qalyń ormandarynda jáne ashyq ólkelerinde mekendeıdi. Azıa pilderiniń mekendeıtin aımaǵy: Ońtústik jáne Soltústik-SHyǵys Úndistan, Shrı-Lanka, Nepal, Býtan, Bangladesh, Mánma, Taıland, Laos, Kambodja, Vetnam, Ońtústik-Batys Qytaı, Malaızıa (qurlyǵynda jáne Borneo aralynda), Indonezıa (Borneo, Sýmatra) jáne Býrneı aımaǵy.

 

Qyzyqty málimetter:

Pil – tórt tizeli jáne tórt aıaǵyn kókke kóterip basymen tura alatyn jalǵyz janýar.

Úndistandaǵy pilderdiń aldyńǵy aıaǵynda bes saýsaq bolsa, artqy aıaǵynda tórt saýsaq bolady.

Búkil haıýandar arasynda pildiń mıy eń aýyry sanalady. Mıynyń salmaǵy – 5 keli.

Júkti pil qursaqtaǵy balasyn 22 apta boıy kóterip júredi. Bul janýarlar arasyndaǵy rekordtyq kórsetkish.

Pilder bir-birimen dybys jáne aıaqtaryn taptaý arqyly qarym-qatynas jasaıdy. Adamdardyń qulaqtary bul dybysty estı almaıdy.

Taılandta pilder ulttyq ári qasıetti janýar sanalady.

Úıretilgen pil birden 70 buıryqty este saqtaı alady.

---