Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 2 kún buryn)
Nyǵymettiń ekinshi áńgimesi

Qonaq úıdiń kúńgirt zaly. Ár tustan jyltyraǵan aqsur lampalardyń ala-budyr sáýlesi kóz tentiretip eleýsirep qana tur. Aragidik shyǵar aýyzdaǵy prýjınaly esiktiń sart-surt etkeni bolmasa, bógde dybys ta, bógde júris te toqtalǵan. Esik ysqyryp ashylady da, saq etip qaýyp alady bosaǵany, kirgen-shyqqannyń keıbireýiniń etegine jarmasyp qaýyp jatyr. Sur dermantınmen qaptalǵan sýyq esiktiń qatygez yzǵarynan temir prýjına da dirildep, kópke deıin qalshyldap turyp aldy. Abajadaı sarǵysh stol, tórt sıraǵy tórt jaqqa aıaqtaǵan sarǵysh kreslo, etjendi eńgezerdeı sary áıel úsheýi de buryshqa tyǵylyp apty. Esik sart etkende sary áıel basyn bir kóterip edi, taǵy da býryl sarǵysh basy salbyrap, omyraýyna túsip bara jatyr. Stol beli qaıysqandaı anda-sanda bir yńyrsyp qoıady, kreslo júgin aýyrlaǵandaı baqaıy maıysyp barady. Qabyrǵadaǵy saǵat on ekini urdy. Áıel basyn kóterdi de, «yssyp» dep silekeıin bir soryp alyp, stolǵa taǵy artyldy.

Dıvanda jas kelinshek otyr. Ala shálisiniń shalǵaıyn aǵytyp tastapty. Samaıynan qobyrap tógilgen qara shash dóńgelek júzin jartylaı jasyryp qapty. Bir qoltyǵynda bes-alty jasar ul bala qalǵyp barady. Jórgekke oralǵan ekinshisi aldynda, qyńqyldan jylaı bergesin kelinshek ımene, qyryndaı otyryp omyraýyn berdi sábıge.

Nyǵymet kóp oralmaı tez keldi. Bizdi shyǵaryp salmaq edi, áýeli dıvandaǵy kelinshekke buryldy:

— Siz neǵyp otyrsyz?

— Kúrshimnen kelip edik. Avtobýsymyz jol boıy júz toqtap jeti túnde azar jetkenimiz qalaǵa. — Kelinshek sharshaǵan keıip bildirip kúrsinip jiberdi. — Qonaq úı bitkendi túgel adaqtap shyqtym, oryn joq dep zárezep bolady. Endi qaıda bararymdy da bilmeımin tipti.

— Iapyraı, á, sizderde shynynda oryn joq pa edi? Sary áıel jaýap bermes buryn aýzyn qolymen kólegeıleı áýeli esinep aldy, sosyn saýsaǵymen mánerlep, jasaýraǵan kóziniń quıryǵyn súrtti.

— Oryn bolsa mana jaıǵastyrmaımyz ba. Biz de bilip otyrmyz ol kisiniń jaıyn. Joq. Joq bolǵan soń amal qansha. Jalǵyz oryn bar edi, ol da erlerdiń jalpy bólmesinde.

— Onda bizdiń nomerge jiberseńiz qaıtedi?

Kezekshi áldeneden seziktengendeı Nyǵymetke kúdiktene qarady da, «osy ne aıtyp tur?» degendeı kózildirigin tanaýynyń doǵal jotasyna ysyryńqyrap qoıyp, taǵy shuqshıa qaldy.

— Bizdiń nomer eki-aq kisilik qoı, meniń qasymdaǵy jigit bir túnge jalpy bólmedegi bos orynǵa aýyssyn. Men myna jigittermen erip bir jerge túnep shyǵarmyn. Kún bolsa jaýyn, korıdoryńyz salqyn eken, jas sábılerge obal ǵoı.

— Munyńyz rysarstvo ma, joq janashyrlyǵyńyz ba?

— Tipti eshqaısysyna jorymasańyz da qatelespeısiz.

— Meıli, meıli... Tek qonalqy pulyńdy ózińiz tóleısiz. Oryn sizdiki. Men sizdi ǵana bilemin.

— Jaqsy. Solaı-aq keliselik...

...Jańbyr sirkirep tur. Qara barqyt aspan. Qara barqyt kóshe. Tym-tyrys. Kóp úılerdiń shamy óshken. Keıbirinen jetim ottar syǵyraıady. Keıbiri jalp-jalp sónip jatyr. Tek baǵan basyndaǵy shyraqtar kóz janaryn qala shetine shyǵaryp sap tur. Sý shylaǵan tramvaı relsteri elektr nuryna jaltyrap, syryqtaı sozylyp, ol da qala shetine ırelendeı qashyp barady. Qala sheti jetkizer emes. Qara barqyt asfálttaǵy sheńber-sheńber qaqtarǵa talasa-tarmasa shirkeıler qonyp jatqandaı, jybyr-jybyr etedi. Ózen boıyn seldir bý torlaǵan. Ózen boıynan salqyn lep keledi, bettiń túgin bedireıtip, balaqtan jelpip keledi.

Bir ekeý buryshta súıisip tur. Qyzdyń boıy alasa ma, ókshesin qaıta-qaıta kótere beredi. Bizdi kórip, qalpaq kıgen jigit kóshege tý syrtyn berdi, qyz qalpaq astyna kirip ketti. Jigit bizdiń tez ótkenimizdi qalap-aq tur, qyz da onyń ıyǵynan asyla, urlana kóz tastap qoıdy bir-eki ret. Kirpigin qaǵyp-qaǵyp jiberip jeńil mashına zyr etti. Prıstan jaqtan parohodtyń ókirgen daýsy estiledi. Nyǵymet selt etkendeı boldy, júrisin baıaýlatyp, qaıta-qaıta sol jaqqa alańdap keledi. Parohod taǵy da ókirip-ókirip jiberdi. Vokzaldan shińk-shińk etip oǵan parovoz jaýap qaıyrdy. Tyrp-tyrp basqan úsheýimizdiń aıaǵymyz tas kósheni jańǵyryqtyrdy.

— Ár ýaqyt parohodtyń daýysyn tuńǵysh estigendeı bolamyn da turamyn. Estigen saıyn kókiregimdi bir nárse ashyla shymshyp-shymshyp alǵandaı bolady da turady. Oılamaıyn degenmen kóńilge qaıta-qaıta orala beredi qurǵyr. Keńirdegińe ashshy irkittiń óńezi turyp qalǵandaı lyqsyp kep qalady ar jaǵyńnan. Ol da bir júrekke qaıaý salǵan mezgil edi ǵoı. Ótip ketkenine qýanasyń. Bárinen de ótip ketkeni qýanysh qoı...

Qazir teńiz astynda qaldy, ózderin biletin Qyzyljar prıstaninde sheshem, alty aılyq qaryndasym Qazımash úsheýimiz bir apta parohod kútip jattyq. Oıymyz ákemniń jaı-kúıin bilip qaıtý. Bosanyp shyǵa ma degen de úmitimiz bar. Eki-úsh taba nan, bir qalta kúrt alǵan edik jolǵa. Nan túgesilip, qatty qurtty qajaı bastaǵanymyzda Topolevo-Mystan zaryqtyrǵan parohod ta kelip jetti-aý áıteýir. Úsh táýlik sý ústinde sarǵaıyp osy qalaǵa keldik. Ústimde kóne-toz sholaq shyt kóılek pen ózbek dambal — tuttaı jalańashpyn. Sheshem iske tatyr sońǵy kıimimizge deıin satyp, az-muz aqsha qyp shyqqan. Ákeme septigi tıer me eken degen oıy ǵoı baıaǵy.

Aspan aınalyp jerge túskendeı, mańdaıymdy kún tesip, tas kósheniń ystyq jalyny tabanymdy qaryp barady. Qala ishi kúıip tur. Sheshem birimizdi kóterip, birimizdi jetelep, úlken qalanyń burysh-buryshyn saǵalap uzaqty kúnge qańǵyrdy. Tańdaı keýip, ózek talyp, es ketip jan shyqqanda, sheshemniń aıtýynsha, bizdiń eldiń adamy, jamaǵaıyn bir tanystyń úıin zorǵa taptyq. Qas qaraıǵan shaq edi. Esikten bir áıel basyn ǵana qyltıtty da:

— Bu kim ózi?! — dep sostıa qaldy.

— Biz ǵoı, aman-esensińder me? — dep sheshem ilgeri jyljyp, amandasqan bop edi, áıel esiktiń tutqasyn ózine tarta tústi:

— Biz ǵoı, Qızatpyn ǵoı, tanymaı turmysyń? Qonalyq dep kep turmyz.

— Qızat deıdi?.. Qızat?.. — Áıel tanymaǵan keıip bildirdi de, qıpaqtap bógelip qaldy. Sosyn: — Qazir, — dep esikti jaýyp aldy.

— Áı, barmysyń, beri shyqshy. Álgi Qapshekerdiń jetimekteri kep tur, — dep áldekimge kúbirlep jatty ol.

— Ne deıdi? Qoı, oıbaı! Qursyn ári! Bále-jalasynan aýlaq! Bir nársege uryndyryp júrer! — degen er adamnyń úni shyqty ar jaqtan. Áıeldiń seltıgen basy esik jaqtaýynan taǵy da jyltyń etip shyǵa keldi.

— Úı ıesi joq. Qondyra almaımyn!

...Jyp-jyly tamshy betime tyrs etti. Sheshemniń kóz jasy eken. Aýzymdaǵy jetim maltanyń sýy da jutylmaı, óńeshimnen ótpeı qaldy. Men onyń ashylǵan omyraýyn kórdim, baýyryna Qazımashty qysyp apty. Ústinde juqa kóılekten basqa kıimi de joq, beshpetin meniń jambasyma tósep bergen. Jalańash keýdesin Qazımashpen jylytyp otyrǵandaı. Aspanǵa qarap otyr eken. Túnergen túpsiz aspan. Kóshken bulttyń jyrtyq-jyrtyǵynan juldyz syǵalap qalady. Túnergen baq ishi. Qalyń aǵashtyń sańylaýynan jylt-jylt ot syǵalap qoıady. Ottar birde buta- butany tasalap, bizdi qaýmalap kep qalady, birde alystap, kóshe-kósheni qydyryp ketedi, kósheden úı-úıdiń terezelerine sekirip-sekirip shyǵyp alady. Prıstannan parohodtyń ókirgen daýsy estildi. Meniń kóz aldyma kómirdiń kúli basqan parohodtyń tórtinshi klasy, túıinshek- qaptarǵa súıenip -súıenip qalǵyp otyrǵan jolaýshylar, ala telnáshka kıgen, edireıgen qıaq murtty, myǵym deneli kemeniń shkıperi elestedi. Sál maqtanshaqtaý, osy bir orta jastaǵy aq kóńil adam maǵan qatty unap qalǵan edi. Úsh táýlik boıy ol óziniń qyzmetin, tirshiligin, parohodyn, ózen-sýdy, bala-shaǵasyn maqtanyshpen áńgime qyp jalyqpaı aıtyp bergen-di. Úsh táýlik boıy balyq bijenniń san túrin aýzynyń sýy qurysh saýsaǵymen sanap shyǵyp:

— Áı, óziń túk bilmeıdi ekensiń ǵoı. Meniń senimen jasty balam jerdiń jyrtyǵyn jamamaǵanmen, balyqqa kelgende aldyna jan salmaıdy. Oǵan da úıretken myna ózimiz, — dep bóskeni bar.

— Tegi, túkke úıretpegen ákeń nashar ǵoı.

Kóz aldyma ákem kele qaldy. «Joq, meniń ákem jaman emes», — degim keldi. Biraq úndegem joq. Ol bir prıstande bazarǵa shyǵyp, qaqtaǵan eki-úsh balyq ap keldi. Meniń aldyma qoıyp:

— Je, balam, je! Bu bizden qalǵan dám ǵoı, — dep tyqpalaǵany da esimnen ketpeıdi. Ózi silekeıin jutyp, tamsanyp qoıyp qasymda otyr. Osyndaı ákesi bar balalar qandaı baqytty eken dep oıladym.

— Ákeń qaıda? — dedi ol.

Men ákeme kele jatqanymdy aıttym.

— Á, qalada jumys isteıdi eken ǵoı. Jón-jón. Tabysy kóp pe?

Men taǵy da úndeı almaı qaldym. Ol basqaǵa jorysa kerek, meniń jadaý kıimimdi, júdeý óńimdi sholyp shyǵyp kúrsindi.

— Aýyl turǵanda qalanyń kásibin qýalap ne bar? Qala degen qymbatshylyq qoı. Bári satýly, qansha tabysty bir apta parohod kútip jattyq. Oıymyz ákemniń jaı-kúıin bilip qaıtý. Bosanyp shyǵa ma degen de úmitimiz bar. Eki-úsh taba nan, bir qalta qurt alǵan edik jolǵa. Nan túgesilip, qatty qurtty qajaı bastaǵanymyzda Topolevo-Mystan zaryqtyrǵan parohod ta kelip jetti-aý áıteýir. Úsh táýlik sý ústinde sarǵaıyp osy qalaǵa keldik. Ústimde kóne-toz sholaq shyt kóılek pen ózbek dambal-tyrdaı jalańashpyn. Sheshem iske tatyr sońǵy kıimimizge deıin satyp, az-muz aqsha qyp shyqqan. Ákeme septigi tıer me eken degen oıy ǵoı baıaǵy.

Aspan aınalyp jerge túskendeı, mańdaıymdy kún tesip, tas kósheniń ystyq jalyny tabanymdy qaryp barady. Qala ishi kúıip tur. Sheshem birimizdi kóterip, birimizdi jetelep, úlken qalanyń burysh-buryshyn saǵalap uzaqty kúnge qańǵyrdy. Tańdaı keýip, ózek talyp, es ketip jan shyqqanda, sheshemniń aıtýynsha, bizdiń eldiń adamy, jamaǵaıyn bir tanystyń úıin zorǵa taptyq. Qas qaraıǵan shaq edi. Esikten bir áıel basyn ǵana qyltıtty da:

— Bu kim ózi?! — dep sostıa qaldy.

— Biz ǵoı, aman-esensińder me? — dep sheshem ilgeri jyljyp, amandasqan bop edi, áıel esiktiń tutqasyn ózine tarta tústi:

— Biz ǵoı, Qızatpyn ǵoı, tanymaı turmysyń? Qonalyq dep kep turmyz.

— Qızat deıdi?.. Qızat?.. — Áıel tanymaǵan keıip bildirdi de, qıpaqtap bógelip qaldy. Sosyn: — Qazir, — dep esikti jaýyp aldy.

— Áı, barmysyń, beri shyqshy. Álgi Qapshekerdiń jetimekteri kep tur, — dep áldekimge kúbirlep jatty ol.

— Ne deıdi? Qoı, oıbaı! Qursyn ári! Bále-jalasynan aýlaq! Bir nársege uryndyryp júrer! — degen er adamnyń úni shyqty ar jaqtan. Áıeldiń seltıgen basy esik jaqtaýynan taǵy da jyltyń etip shyǵa keldi.

— Úı ıesi joq. Qondyra almaımyn!

Esik sart jabyldy. Tyrs etken ilmek daýsy estildi. Úsheýimiz telmirip bosaǵa aldynda qala berdik. Sur esik. Betbaq sur esik. Mańdaıymnan sart etkizip uryp jiberdi. Uryp jiberdi de miz baqpaı melshıip turyp aldy. Sosyn baryp temir torly terezeniń shamy óshti. Ar jaǵynan úńireıip áldebireýler qaraǵandaı boldy. «Ketti me, ketpedi me?» degendeı. Aýla ishi de úńireıip, jutyp qoıatyndaı sýyq tartyp barady. Shynjyrda baılaýly jatqan sur tóbet «yr-yr» etti. «Ketemisiń, ketpeımisiń?!» degendeı. Temir torly sup-sýyq tereze. Melshıgen sup-sur esik. Úńireıgen sup-sýyq aýla. Shynjyryn shaınaǵan sur ıt. Endi meniń mańdaıymdy sýyq shanyshqylap, tabanymdy yzǵar qaryǵandaı boldy. Denem túrshigip, óne boıym muzdap barady. Tezirek keteıikshi dep sheshemniń óńirinen tartqyladym. Aıaǵyma bir put qara tas baılaǵandaı jamaǵaıynymnyń aýlasynan sozylyp azar shyqtym. Iyǵymyz salbyrap, quddy sol jerlep qaıtqandaı qasiret jutyp shyqtyq..

— Á, aıtqanym keldi me, qonaq úıden oryn tappaısyńdar degenim qaıda. Jaqsy ataqpen mana qona ketýleriń kerek edi, — dep jyly ushyraı sóıledi. — Áı, kempir, qaınylaryń kep qaldy, tósek-ornyńdy sala ber. Aldymen taǵy bir shaı-paıyńdy jabdyqtap jiberemisiń, qaıtesiń.

— Á, qý tentek-aı, meniń dámim jibersin be. Qaıtyp keletinińdi bilip em. Báse, kástınıtsá, kástınıtsá dep kelgen saıyn tura-tura yrshýyń jaman edi, ózińe de sol kerek, pushpaǵyńa deıin sý bolǵan shyǵarsyń, — dep jeńgeı Nyǵymetti qaǵyta sóılep tórgi bólmeden shyqty. Aq sur ashań júzi kúlimsirep, jyp-jyly qońyr qoı kózderinen meıir tógilip turǵandaı. Bul úıdiń úlkeni de, kishisi de kúlimsirep turatyn kórindi. Jazýly dastarhanynan bastap, árbir zatyna deıin jylylyq, kóńil eljireter meıirim tanytqandaı. Aǵaı kıtelin sheship, oryndyqqa kıgize saldy da, shapan jamylyp stol basyna kep otyrdy. Súr kıteldiń ıyǵynan eki qyzyl jolaq pen qos juldyzdy podpolkovnık dárejesiniń pogony kórińdi. Ol túnniń bir áletine deıin qoıý shaıdy soraptaı otyryp, Nyǵymetten kúndiz estı almaı qalǵan aýyl-aımaqtyń amandyǵyn, saýlyǵyn qazbalap surap jatty...

...Tamshylar úı shatyryn tyrs-tyrs damylsyz urǵylap tur. Bólme ishi ala kóleńke. Kóshedegi baǵan basyndaǵy elektr nury terezeden jamyraı tógilip qapty edenge. Qala shetinen parovoz shyńǵyryp-shyńǵyryp jiberdi. Dońǵalaqtardyń tarsyldaǵan daýsy estildi. Kúnniń laısańyna da qaramaı, «Kep qaldym! Kep qaldym! Kep qaldym!» dep áldekimderdi asyqtyra, sýyp kele jatqan tárizdi. Prıstan jaqtan erinshek parohodtyń uıqysyraǵan qoıý barıtony kúńk ete qaldy. Qala áli uıyqtaǵan joq, uıyqtaıtyn da emes. Qalanyń túngi tirshiligi bir-birin ádeıi túregelip tur.

Nyǵymet te ary aýnap, beri aýnap, biraz ýaqytqa deıin uıyqtamaı jatty. Eki qolyn tóbesine qoıyp, qarsy aldyndaǵy kıtel jamylǵan oryndyqtan kóz almady. Tereze terbelip tur, tystaǵy kúńgirt sáýle terbetip tur. Búldir sáýle burysh-buryshy tintkilep júr. Qabyrǵadaǵy úlken saǵattyń uzyn tili jylt-jylt, jylt-jylt etedi. Ýaqytty sanap tur. Qansha ýaqyt boldy eken?..

— On jeti jyl boldy, — dedi Nyǵymet. — Qarasıraq bala edik, endi mine keıbirimiz is basqaryp, el basqarǵan bop júrmiz. Biraq osy úıge kelgen saıyn, osy shańyraqqa bas suqqan saıyn osydan on jeti jyl burynǵy qarasıraq kezim esime túse beredi. Únemi osy úıge alǵashqy kelgenim kóz aldymda turady...

...Biz bul úıde bir aıdaı jatyp qaldyq. Aǵaı kúlli ınstansıalardy qaǵyp shyqqanymen ákemdi bosatyp ala almady. Áıteýir sizge bımaǵlum taǵylǵan aıyp, bımaǵlum istiń aldy da, arty da kórinbeıdi. Aqyry sol kúıi bul qaladan da bımaǵlum saparǵa shyǵyp ketti.

Aǵa-jeńgeı jata jabysyp, bizdi aýylǵa qaıtarmaı taǵy biraz ustady. Qamyqqan kóńilimizdi aýlap, qaıtkende de jubatýǵa tyrysady ekeýi de. Áýeli meniń aıaq-basymdy bútindedi. Báteńke ápergende qur atqa mingendeı boldym da, kóılek-shalbar kıgizgende aýylǵa ákemdi ertip qaıtqandaı qýanyp em. Balalyǵymnyń qýanyshty bir sátin, kóńil shirkinniń órekpigen bir medeti men úmitin qaıtaryp bergendeı bop edi bul adamdar. Sol úshin de kúni búginge deıin qaryzdarmyn.

Ámir de qyzyq qoı. Sen jan-tánińmen bireýge qýlaı túsip, jaqsylyq etesiń, qaıyrym jasaısyń. Sol adamnan qaıtady-aý dep oılamaısyń da. Tipti qaıtpaıdy da, qaıtpaǵanyna ókinbeısiń. Saǵan endi bireý bar jaqsylyǵyn shamasy kelgeninshe aıamaı-aq peıilmen úıip-tógedi. Sen de sony qaıyrymmen qaıtarǵyń keledi. Biraq, qaıtara almaısyń. Ne reti kelmeıdi, ne kezi kelmeıdi. Qaıtara almaǵanyńa ókinesiń, qaryzdar bop qala beresiń. Sol retin keltire almaı júrgen adamnyń biri menmin. Bul kisilerdiń aǵaıynshylyq qaryzy bar meniń moınymda. Eki týyp, bir qalǵanym bolmasa da, qıyn kezde baýyryna tartqan aǵalyq qaryzy, adamgershilik qaryzy bar meniń moınymda. Bir oıdan qaryzdar bolǵanynda jaqsy ǵoı, aǵaıynshylyq, adamgershilik boryshyńdy únemi eske salyp, mindettep otyrady.

Arqa súıer, kóńil jeter aǵaıynnyń, qaryzdar adamyńnyń kóp bolǵany qandaı jaqsy, kóbeıgeni qandaı jaqsy...

...Tereze terbelip tur, tystaǵy kúńgirt sáýle terbetip tur. Syrtta jelemik bar. Jelemik baǵan basyndaǵy shyraqty teńseltip tur. Tamshylar úı shatyryn tyq-tyq urǵylap jatyr. Buldyr sáýle burysh-buryshty tintkilep júr. Aǵash japyraqtary jybyr-jybyr etip jelpinip qalady. Aǵash japyraqtary jybyr-jybyr etip qabyrǵaǵa órmelep barady, kóńilge jyp-jyly qıal ákeletin, kózge jyp-jyly eles jetelep keletin súıkimdi ala-buldyr saǵym dúnıesi. Osyndaıda jyp-jyly tósekte jatqanyń qandaı jaqsy. Nyǵymet jyp-jyly tósekte kókiregin ashyp tastap, ákesiniń tórinde jatqandaı shánıip, shalqasynan túsip uıyqtap ketipti. Uıyqtap jatyr ma, joq álde kóp aǵaıyndaryn, kóp qaryzdaryn oılap jatyr ma, kim bilsin.


You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama