InfoHub Logo

Bilim berý júıesi - synǵa kóp ushyraıtyn salanyń biri jáne onda bolyp jatqan refor­malar aýyrtpalyqsyz ótken emes. Osy jylǵy naýryzda Qazaq­standa «Bilim berýdi jáne ǵylym­dy damytýdyń 2016-2020 jylǵa arnalǵan memlekettik baǵdar­lamasy» bekitildi. Bes kúndik oqý aptasynyń engizilýi, bilim berýdiń úshtildi júıesine kóshý jáne oqý jylynyń uzartylýy sıaqty ózgeristerdiń bári bilim berý mazmunyn jańartýǵa ba­ǵyttalǵan memlekettik baǵdar­lamada qarastyrylǵan. Tek osynyń bári áli de bolsa jer-jerde jete túsindirilmegendikten jurtshylyq arasynda alýan pikir týdyryp, ata-analar tarapynan jańa mınıstrge petısıa joldanyp jatqany da esh ja­syryn-jabyq jaǵdaı emes.  

Kúni keshe ótken QHA sesıasynda Prezıdent N.Nazarbaevtyń ózi jurt­ty tolǵandyryp otyrǵan osy kókeıkesti máselege oraı oryn­dy alańdaýshylyq bildirip: «Mek­teptegi bilim berý salasynda, sonyń ishinde beskúndikke, úshtildilikke ótý bastamalary úlken talqylaýlarǵa túrtki boldy. Eger biz balalarymyz ben búkil elimizdiń bolashaǵyn oılaı­tyn bolsaq, mundaı ózgeris­ter bilim berý sapasyn arttyrý úshin qajet. Biraq bári de tıa­naqty qarastyrylǵannan keıin qa­byldanýǵa tıis. Mektep máselesi ár otbasyǵa qatysty, sondyqtan barlyq pikir eskerilýi tıis, munda jónsiz synaq jasaýǵa bolmaıdy», - deı kele, Memleket basshysy jalpy, bul aqparattyq jumys­taǵy olqylyqty kór­setetinin aıtyp, halyqqa reformanyń mánin jete túsindirý oraıynda naqty min­detti alǵa tartty. Biz­diń Bilim jáne ǵylym mınıstri Erlan Saǵadıevti shuǵyl suhbatqa sha­qy­rýymyzdyń bir sebebi de osy bolatyn.

 

 - Erlan Kenjeǵalıuly, 1 qyrkúıekten bastap, Qazaqstan kezeń-kezeńmen bilim berýdiń jańa júıesine kóshpek. Osyǵan oraı jańartylǵan bilim berý mazmuny týraly aıtyp ótseńiz?

- 80-shi jyldardyń ortasynda kóptegen damyǵan elder bilim berýdiń jańa úlgisine kóshý týraly qorytyndyǵa keldi. Ol, ásirese, bilimniń sapalyq kórsetkishine, fýnksıonaldyq saýattylyǵyna negizdelýi tıis boldy. Iaǵnı, adamnyń bilimdiligi emes, qanshalyqty bilip isteıtin besaspaptyǵy jáne alǵan bilimin kúndelikti ómirde qalaı qoldana alatyndyǵy alǵa shyqty. 1988 jyldan bastap Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymy (EYDU) elderi birinen soń biri mektepterde bilim berýdiń jańartylǵan úrdisine kóshe bastady. Bul úderis 90-shy jyldardyń ortasyna qaraı aıaqtaldy. 1997 jyly joǵaryda aıtylǵan elder jańartylǵan mazmundy baǵamdaýdyń biryńǵaı standarty týraly sheshim qabyldady, ol - PISA dep atalady. Osylaısha, Qazaqstan atalmysh standartpen 2009, 2012 jáne 2015 jyldary elimizdegi birqatar mektepterde bilim sapasyn anyqtaýǵa kirisken bolatyn. Al bıylǵy jyly 1 qyrkúıekten bastap barlyq mektepterde 1-synyptan osy standart júıesi engizile bastaıdy. Oǵan tolyq kóshý tórt jyl aýqymynda júzege asady dep jobalanyp otyr.

- Sonda baǵdarlamada naqty qandaı ózgerister bolmaq?

- Bul máseleni eki mysalmen túsindirsek bolady. Birinshisi, tyń ıgerý jyldary qansha gektar jer ıgerildi? Bul UBT-ǵa tán suraq. Buǵan jaýap retinde naqty datalardy, faktilerdi jáne kórsetkishterdi bilý qajet. Ekinshisi, sáýle men tolqynnyń arasalmaǵy qandaı? Jaýaptyń nusqalary: dybys jáne amplıtýda, jyldamdyq jáne jıilik jáne t.b. Bul joǵary oqý ornyna túsý úshin jastar tapsyratyn fýnksıonaldyq saýattylyq testiniń qarapaıym úlgi suraqtary. Osy arqyly jastardyń fızıkadan bazalyq bilimi baǵalanady jáne bastysy, oı deńgeıi men logıkasy saraptalady. Osylardyń bári bolashaq UBT suraqtarynyń túrleri. Mine, osy suraqtar bilim júıesiniń burynǵy eski mazmuny men jańartylǵan mazmunnyń aıyrmashylyǵyn kórsetedi.

- Nazarbaev zıatkerlik mektepterinde (NZM) oǵan túspes buryn belgili bir emtıhan tapsyryp, synnan ótken balalar oqyp jatyr. Olardaǵy materıaldyq-tehnıkalyq baza da óte jaqsy, muǵalimderdiń deńgeıi joǵary. Al endi qatardaǵy qarapaıym mektepter jańa baǵdarlamany ıgerip ákete ala ma?

- Birinshiden, osy baǵdarlamany tájirıbe retinde júrgizip jatqan 30 qanatqaqty mekteptiń bári qarapaıym, qatardaǵy mektepter, onyń ishinde aýyldyq ári oqýshy sany azyraq shaǵyn mektepter de bar. Olardyń qol jetken nátıjeleri basqa mektepterdiń de bul baǵdarlamany tolyǵymen ıgerip kete alatynyn kórsetip otyr. Jańartylǵan mazmun synaqtan ótkizilgen mektepterde jáne Nazarbaev zıatkerlik mektepterinde biraz jyldar boıy aýqymdy jumystar jasaldy, jaqsy tájirıbe jınaqtaldy. Bilim berýdiń jańartylǵan mazmunyn synaq tezine salǵan monıtorıń ótkizildi. Ata-analar da, balalar da rıza. Ádette, NZM-de konkýrsta 1 orynǵa 15 adam úmitker. Sondyqtan, osyndaı baǵdarlama, ıaǵnı osyndaı oqý júıesi Qazaqstanda barlyq 7500 mektepke engizilmek.

Ekinshiden, muǵalimderge ádistemelik materıaldardyń tolyq resýrsy daıyndaldy, olar: oqý baǵdarlamalary, kúndelikti sabaq josparlary, oqýlyqtar, muǵalimderge arnalǵan nusqaýlyqtar, baǵalaý jónindegi usynymdar. Bul materıaldardyń barlyǵy ár jazdaǵy biliktilikti arttyrý kýrstarynda muǵalimderge taratylyp beriletin bolady.

Úshinshiden, atalǵan mektepterdiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasy aıtarlyqtaı ózgere qoıǵan joq. Basty másele oqýlyqtardyń mazmuny týraly bolyp otyr. Árıne, men sizben tolyq kelisemin, mektepterdiń materıaldyq bazasyn jappaı jańartyp otyrý kerek, jańa ǵımarattar boı kóterýi, jalpy, jaqsaryp nyǵaıýy kerek. Bul máseleni biz ákimdikterdiń jáne Úkimet aldyna qoıatyn bolamyz.

Tórtinshiden, Nazarbaev zıatkerlik mektepterinde búginniń ózinde 80 oqytýshy-trener daıyndadyq. Olar qazirgi ýaqytta «Órleý» biliktilikti arttyrý ulttyq ortalyǵynyń 540 oqytýshy-trenerin jáne basqa mektepterdiń 140 oqytýshysyn jańa oqý júıesi boıynsha jumys isteýge kásibı turǵydan úıretip, daıyndaýda. Al 760-tan astam trener bastaýysh mekteptiń 73 myń muǵalimin jańartylǵan bilim berý baǵdarlamasy boıynsha jazǵy maýsymda oqytatyn bolady. Bul jumys el óńirleriniń 280 mektebinde dereý qolǵa alynbaq.

- Bul aıtqandaryńyzǵa qara­ǵanda, bilim berýdiń jańa úlgisine kóshýge daıynbyz demeksiz ǵoı?

- Iá, kópten oıda júrgen, birshama pisip-jetilgen, endi keshik­tirýge bolmaıtyn baǵdarlamany bastap ketýge da­ıynbyz dep aıtýǵa negiz bar. Munyń bári bostan-bos, qalaı bolsa solaı, eshbir daıyndyqsyz istelinip otyrǵan joq. Ótken úsh jylda 52 myń oqytýshy jańartylǵan bilim berý mazmuny boıynsha biliktilikti arttyrýdyń deńgeılik kýrstarynan ótti, osydan keıin olardyń eńbekaqysyna ústeme qosyldy. Iaǵnı, oqytýshylar tıisti daıyndyqtan ótti. Biraz jyldardan bergi jan-jaqty ázirlik óz jemisin berip otyr. Mysaly, qazir balalardy mektepke deıingi bilim berýmen qamtý deńgeıin 5 jyl ishinde 36 paıyzdan 82 paıyzǵa jetkizdik. 2019 jylǵa qaraı jetkinshekterdi balabaqshamen qamtý 100 paıyzǵa jetpek. Iaǵnı, balalar mektepke deıin de arnaýly daıyndyqtan ótedi.

«Jańa mınıstr kelip taǵy da eksperıment jasaýǵa kiristi» degen áńgimeler bar. Biraq, olaı emes. Elimizde buǵan deıin de kóp jyldar boıy bilim júıesinde jańa mazmunǵa kóshý úshin tyńǵylyqty daıyndyq jasaldy der edim. Eksperımenttik mektepterde jańa baǵdarlama boıynsha oqyǵan balalardyń birneshe býyny oqýyn bitirip shyqty. Prezıdenttiń tapsyrmasy boıynsha bul jumys 15 jyl buryn bastaldy. Demek, bul jańa mınıstrdiń oıyna kele qalǵan ózimbilermendigi emes, kerisinshe, óz retimen ornyqqan ómirdiń zańdy talaby, órkenıet sharty. Maǵan deıingi mınıstrlerdiń jumystaryn jerine jetkizip, tolyqqandy iske asyrý meniń úlesime tıip otyr.

- Sizdiń bes kúndik oqý aptasyn engizýge baılanysty jazǵy kanıkýl ýaqytyn qysqartý týraly málimdemeńiz halyq arasynda keńinen talqyǵa túsip, ártúrli pikirler týǵyzýda. Buǵan ne deısiz?

- Jaz - oqýshylardyń asyǵa kútetin mezgili. Árıne, senbi de solaı. Senbide demalý bolǵan joq. Bul kún balaǵa da, ata-anaǵa da kerek. Barlyq órkenıetti elder bir apta oqý júktemesinen keıin tolyqqandy demalyp, ata-ana meıirimine bólenýdiń asa mańyzdy ekenin túsinedi. Bir kún buǵan jetpeıdi. Biz otbasylyq tárbıege, balany qosymsha damytýǵa arnalǵan ýaqytty eki ese ulǵaıtyp otyrmyz. Bul oraıda sportpen, mýzykamen, ónermen aınalysýǵa múmkindik kóbeıedi.

Jańa baǵdarlama osy maqsat úshin senbini bosatyp alýǵa múmkindik beredi. Oqýshylar birinshi synyptan bastap senbi esebinen 34 kún qosymsha demalys alady. Árıne, muǵalimder saǵattary úshin, óz pánderi úshin alańdaıtynyn jaqsy túsinemiz. Biraq bul arada alańdamaýǵa keńes beremiz. Óıtkeni, elimizde onsyz da muǵalimder jetispeıdi, halyq sany ósýde, sondyqtan eshkim jumyssyz qalmaıdy. Qazir eń bas­tysy, baǵdarlamany jańartý jáne oqý sapasyn jaqsartý.

Endi jazǵy kanıkýl týraly. Bastaýysh synyptar tek 30 mamyrǵa deıin oqyp, tolyq úsh aı demalady. Negizgi jáne joǵary synyptarda oqý jyly bar bolǵany 10 oqý kúnine uzarady. Sondaı-aq, bul arada senbi kúnderiniń esebinen oqýshylarǵa 34 kún qosymsha demalys bolatynyn eskergen jón.

- Al endi bes kúndik oqýǵa oqý jylyn 10 kúnge uzartpaı-aq kóshýge bolmaı ma?

- Oqý baǵdarlamasy degen júzdegen ádiskerlerdiń, muǵalimder men ǵalymdardyń birlesken jumysynyń, tynymsyz shyǵarmashylyq izdenisiniń qorytylǵan jınaqty nátıjesi ekenin túsiný qajet. Bala belgili bir taqyryptar men deńgeılerdi meńgerýi tıis. Mysaly, fızıka pánin alyp qaraıyq. Baǵdarlamany qysqartqysy keletinder optıka bólimin alyp tastańdarshy dese, qalaı bolmaq? Bul taqyrypty meńgermegen oqýshy jaryqtyń qasıeti, jaryqtyń synýy, onyń spektrlerge jiktelýi týraly bilmes edi. Ár deńgeı aldyńǵy taqyryptarmen tyǵyz baılanysty. Segizinshi synypta jaqsy oqý úshin jetinshi synyptyń bilimin tolyq meńgerýiń qajet. Bári bir-birimen baılanysty. Artyq eshteńe joq.

Men ózim Almaty qalasyndaǵy fızıka-matematıka mektebinde oqydym. Jazǵy kanıkýl degen aty bolmasa, demalýdy bilmedik. Jazǵy kanıkýl kezine Skanavı jınaǵy boıynsha matematıkadan 300 esepti shyǵaryp kelý tapsyrmasy beriletin. Buny 90 kúnge bóletin bolsaq, kúnine keminde bir jarym saǵat ýaqyt ketedi. Qazir buǵan bir sát te ókinbeımin.

Meniń ata-analarǵa aıtarym: balany jaqsy kórińizder, biraq sol súıiktilerińizdiń bolashaǵy búgin olardyń qanshalyqty tyrysyp oqyp, bilikti bolýyna baılanysty. Malkolm Gladýelldyń «Genıı ı aýtsaıdery» kitabyn oqyńyzdar. Onda adam óz isiniń sheberi bolý úshin 10000 saǵat ýaqyt jumsaý qajet ekeni aıtylǵan. Menińshe, bul kitaptyń aýdarmasy bar. Bilim salasynyń basqa mamandary da osyny aıtady.

Biz muǵalimdermen, mektep dırektorlarymen bes kúndik oqýǵa kóshý máselesin birneshe márte talqyladyq, ortaq sheshimge keldik. Senbi kúngi demalys olar úshin óte mańyzdy, ári-beriden soń bul - olardyń kópten bergi kókeılerin tesken armany der edim.

- Qazaqstannyń úshtildi bilim berýge kóshetini týraly aıtylǵanyna kóp boldy, biraq keıbir sarapshylar, ata-analar bizdiń mektepterimiz buǵan daıyn emes degen áńgimeler aıtýda. Bul oraıdaǵy sizdiń pikirińiz qandaı?

- Áýeli úsh tilde bilim berý kólemin, naqty mánisin túsinip alaıyqshy. Osy jyldyń 1 qyrkúıeginen bastap eshbir synypta úsh tildi oqytý engizileıin dep jatqan joq. Baǵdarlamaǵa sáıkes, tek 10 jáne 11-synyptarda tórt pán (fızıka, hımıa, bıologıa, ınformatıka) aǵylshyn tilinde ótkiziledi, onyń ózi 2019 jyldan, bul úshin bilikti ustazdar daıyn bolǵannan soń bastalady. Aptasyna 8 saǵat. Sóıtip, bul tap qazir emes, tórt jyldan keıin bas­talatyn jumys. Al qazaq tilinde oqytatyn mektepterde matematıka, qazaq tili, qazaq ádebıeti, Qazaqstan tarıhy, geografıa jáne basqa da pánder qazaq tilinde ótedi. Barlyǵy - 18 saǵat. Ustazdar qaperine salatyn bir jaıt, eger tek ınvarıantty saǵattardy alatyn bolsaq, 22 ınvarıantty komponenttiń 14 saǵaty qazaq tilinde bolady. Oǵan deneshynyqtyrý pániniń 3 saǵa­tyn qosyńyz. Sonymen qatar, tań­daý boıynsha pánder bar. Olar da ana tilinde ótedi. Orys tili men áde­bıeti, dúnıejúzi tarıhy oqytý ti­li­ne qaramastan orys tilinde oqy­ty­lady. Orys tilinde oqytatyn mek­tep­terdiń jaǵdaıy da osy shamada.

Qalǵan synyptarda burynǵy bazalyq qaǵıdattar ózgermeıdi. Árıne, joǵary synyptarda úsh tilde bilim alýǵa daıyn bolý úshin balalardyń til úırenýge kóbirek kúsh jumsaıtyny anyq. Biz negizgi mektepterge de úsh tilde oqytý múmkindigin beremiz. Biraq ol shara mektepterdiń daıyn bolýyna qaraı birtindep júzege asady. Al muǵalimderdi jappaı daıarlaý osy jyldan bastalady. Qazirdiń ózinde osy baǵytta óńirlerde kóptegen jumystar atqarylýda. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń jetistikterine qarańyzdarshy. Qyzylorda, Aqtóbe oblystarynda qanshama ıgi is tyndyryldy. Biz osy jolda jetistikke jetetinimizge kúmándanbaımyz.

- Kóptegen azamattar qazaq tiliniń jaǵdaıyna alańdaýly. Osy máselege qatysty mınıstr­diń oı-paıymy qandaı eken?

- Biz oryndaýǵa kirisken memlekettik bilim baǵdarlamasynda memlekettik tildi úırenýge basymdyq berilgen. Bul - bizdiń isimizdiń asa mańyzdy baǵyty. Onyń ústine, jappaı qazaq tilin úıretý mindetin qoıyp otyrmyz. Úshtildiliktiń máni de osynda. Orys tilinde oqytatyn mektepterdi qosa alǵanda, barlyq mektepterde qazaq tili jáne ádebıetimen qatar, Qazaqstan tarıhy da qazaq tilinde oqytylady. Belgili bir tilde pándi oqytpaı sol tildi jete meńgerý qıyn ekenine kózimiz jetedi.

Búgingi bir problema sol, qazaq tilinde oqyǵanymen, mektep bitirgen balalar qazaq tilinde erkin sóıleı almaıdy. Ol úshin ádistemeni ózgertý qajet. Osyndaı jumys eki baǵytta júrgizilýde. Birinshisi - oqytýdyń jańa tehnologıalary. Elimizde birneshe mamandar toby osyndaı utymdy tehnologıalardy ázirleýge kirisip ketti. Bul jóninde aldaǵy ýaqytta tolyǵyraq aıtyp beremiz. Ekinshi baǵyt - qazaq tilin úıretetin álemdik deńgeıdegi ádiskerler daıar­laý. Biz álemdik ortalyqtarmen, atap aıtqanda, Germanıa, Izraıl jáne t.b. eldermen kelissózder júrgizip jatyrmyz. Bul elder bizdiń jas ádiskerlerimizdi 6-12 aılyq kýrstarǵa qabyldaıtyn bolady. Keıin eki baǵytty biriktiremiz. Osynyń bárine bir jarym jyl ketedi. Sóıtip, 2017 jylǵy 1 qyrkúıekten bastap mektepterde qazaq tilin oqytý ádistemesi ózgere bastaıdy dep úmittenemiz. Negizgi mindet - 2020 jylǵa qaraı, Elbasy aıtqandaı, barlyq mektep bitirýshilerdiń qazaq tilin erkin meńgerýine qol jetkizý.

- Al endi álemdik órkenıetke kirigý tiline kelsek, Qazaqstanda aǵylshyn tilin biletin muǵalimder jetkilikti me?

- Qane, sanap kóreıik. Joǵary synyptarda tórt pándi aǵylshyn tilinde oqytý úshin 32 myńdaı oqytýshy qajet. Qazir elimizde 365 myń muǵalim bar. Eger árbir jıyrmasynshy muǵalim tórt jyl ishinde jańa júıege beıimdele alsa, onda qajetti muǵalimderdiń jartysy qamtamasyz etilgeni. Óz basym olardyń sany budan da kóbirek bolatynyna senemin. Sondaı-aq, jyl saıyn 12-13 myń jas mamandy jumysqa qabyldaımyz. Eger olardyń úshten biri aǵylshynsha bilse, qalǵan jartysyn solar tolyqtyratyn bolady. Kem-ketikti túzetýge, áli de biraz jaıdy eskerýge úsh jyldan astam ýaqytymyz bar. Árıne, biz qysqa merzim ishinde pedagogıkalyq bilim berý júıesin qaıta qurý boıynsha qyrýar jumys atqarýymyz qajet. Qazaq tilinde, aǵylshyn tilinde doktorantýrany, magıstratýrany kóbeıtýdi josparlap otyrmyz. Jalpy, muǵalimder daıarlaýǵa kóp qarjy salynady.

Tilderdi oqytýdyń jańa tehnologıalaryn esten shyǵarmaǵan jón. Eger bes myń mektepti (oqytýshylardyń 90 paıyzy) ınternetpen qamtysaq, bul mindetti oıdaǵydaı sheshýge ábden bolady.

- Jalpy, osynyń bári ne úshin qajet, bilim berý salasyndaǵy reformanyń túpki maqsaty ne?

- Prezıdent Nursultan Nazarbaev damyǵan 30 eldiń qataryna kirý mindetin qoıǵany barshaǵa belgili. Bul degenińiz, alǵa ketken elderdiń ishindegi - Estonıa men Izraıldiń deńgeıi. Iaǵnı, bul joǵary tehnologıalyq, joǵary bilimdi, servıs júıesi halyqaralyq deńgeıde damyǵan asa órkenıetti qoǵamǵa aınalý joly. Osy rette aǵylshyn tiliniń taǵy bir artyqshylyǵyn aıtsam, Garvard aspıranttary ártúrli tilderde jazylǵan medısına oqýlyqtaryn saraptaı kele, keıbir tilderdegi oqýlyqtarda adam aǵzasy týraly kerekti aqparattyń 30 paıyzy joq ekenin anyqtaǵan. Mysaly, siz dárigerge barasyz. Al ol sizdiń syrqatyńyzdyń sebebi men emin dál taba ala ma? Siz osyny oılaısyz. Eldegi dárigerlerge birde senemiz, birde senbeımiz. Koreıa, Germanıa jáne Izraıl elderi sıaqty, medısınaǵa tıisti senim bildirý úshin ol aǵylshyn tilinde bolý kerek. Akademıkter Tóregeldi Sharmanov, Kamal Ormantaev jáne t.b. belgili ǵalymdardyń pikirin tyńdasaq, medısınalyq bilimniń 30 paıyzy bes jyl saıyn jańaryp otyrady eken. Eshbir el mundaı aqparat aǵynyna ilese de, teńese de almaıdy. Jappaı jańa bilimge kóshýdi tek óz tilinde júrgizýge eshbir eldiń, eshbir búdjettiń kúshi jetpeıdi. Sol sıaqty, keremet ashylymdar men jańalyqtar aqparattyq tehnologıa, bıo-nanotehnologıa, robototehnıka, mashına jasaý, basqa da kóptegen salalarda úzdiksiz bolyp jatyr. Tolassyz jahandaný qaı memleketke bolsa da basqa tańdaý jasaýǵa múmkindik qaldyrmaıdy. Álemdik tájirıbege zer salsańyz, aǵylshyn tilin jaqsy bilgen adamdardyń tabysy artyp, jastardyń jumyssyzdyǵy aza­ıyp, bıznes-klımat jaqsarady. Al dárigerler naýqas adamdardy, búkil álemdegideı, emdelýshiniń ana tilinde qabyldaýy qajet. Munyń astarynda gıppokrattyq gýmanızm men izgilik jatqany da sózsiz.

- Qazaqstandyq oqýshylar­dyń tildi meńgerýdegi oqý júktemeleri shekten tys kóp bolaıyn dep turǵan joq pa?

- Munyń bári ǵylymı-zertteýlerge negizdelýi qajet. Salıqaly zertteýler 7 jasyna qaraı eki nemese úsh tildi meńgergen balalardyń mıyndaǵy neırondyq baılanys monotildilikke qaraǵanda neǵurlym joǵary ekenin kórsetken. Bul qandaı da bir qosymsha bilim bergenge qaramaıdy. Bala týǵannan bastap júktemesi barynsha joǵary ortaǵa túsedi de, 7 jasqa qaraı onyń áleýeti monotildi qurdastaryna qaraǵanda áldeqaıda joǵary bolady. Balanyń ózi ony baıqamaıdy.

Bul sporttaǵy sıaqty, sportpen shuǵyldanatyn bala júktemege ábden daǵdylanyp úırenip ketedi jáne onyń bulshyq etteri tyǵyzdanyp, kúshi kóp bolady, shydamdylyǵy shyńdalady. Sondaı-aq, mıy avtomatty túrde jattyǵady.

Aǵylshyndar 20 jyl buryn barsha álem aǵylshyn tilinde sóıleıtinin túsine otyryp, mindetti ekinshi tilden bas tartty. Biraq joǵaryda aıtylǵan zertteýler nátıjeleri jarıalanǵannan keıin olar árbir mektepke mindetti túrde ekinshi tildi engizdi. Kóptildilik matematıkaǵa qabiletti arttyrǵan. Jalpy, álem tájirıbesine úńilsek, kóp tildi balalar basqalardan tabysty bolady. Bizdiń balalarymyz álemdegi kóp tildilikke barynsha daıyn urpaqtyń biri ekenin olardyń buǵan deıin orys tilin, qazir aǵylshyn tilin ıgerýdegi qabilet-qarymynan kórip otyrmyz.

- Balalarǵa 12 jasqa deıin tek ana tilin ǵana úıretý kerek degen pikir týraly oıyńyzdy aıtsańyz?

- Bul muqıat zerdeleýdi qajet etetin jaǵdaı. Jalpy, ol Japonıa eliniń tájirıbesinen týǵan pikir. Bylaı qaraǵanda, ol utymdy-aq. Biraq biz óz ereksheligimizge oraı basqa da kóp máselelerge kóńil bólýimiz kerek. Japonıa, negizinen bir ultty el. Al Qazaqstan kópetnosty el. Eýrazıa keńistiginde bir shańyraq astynda 100-den asa ult ókilderi qoıan-qoltyq ómir súrýde. Bizdiń balalarymyz týǵannan bastap osy kóp ultty ortada ósip ónedi. Bul - bir.

Ekinshiden, EYDU ujymynyń zert­teýlerine súıensek, Qazaq­stan­da tek qazaq mektebinde oqyǵan jastardyń saýattylyq deń­geıi orys mektebin bitirgen qur­dastarynan tómenirek. Buǵan da áser etýshi bir sebep - monotildilik. Osyǵan baılanysty biz qazaq mektepterindegi oqý sapasyn tıimdi túrde jaqsartýymyz kerek. Bir sózben aıtqanda, qazaq tilindegi oqýlyqtar sapasyn Japonıadaǵy oqýlyqtar deńgeıine jetkizý maqsatyn qoıdyq. Qazir osy jumysqa kiristik.

Úshinshiden, árbir balanyń, olardyń ata­-analarynyń jeke armandary bar. Bolashaqta óz perzentiniń Geıts nemese Sýkerberger bolýyn, álem sportynda jeńimpaz tuǵyryna kóterilýin kim-kimniń de armandaýy tabıǵı nárse. Osyndaı armanyna jetkenderge qarasaq, olardyń arman jolyna bola jasynan túskenin kóremiz. Mysaly, mánerlep syrǵanaýdan álem chempıondary jattyǵýdy óte erte, úsh jasynan bastaıdy eken. Al osy aıtqanymyzdy joǵarydaǵy monotildilik ıdeıasymen sabaqtastyrsaq, bizge bul jaǵdaıda 12 jasqa deıin bokspen aınalysyp, onan keıin mánerlep syrǵanaýǵa kóship álem chempıony bolý usynylyp otyr. Bul degen oryndalýy óte qıyn, aqıqatyn aıtqanda, múmkin emes talap.

- Álbette, qaı kezde bolsyn reformalar joly ońaı emes. Siz osy oraıda aıtylyp jatqan syndarǵa, ashyq hattar men joldanǵan petısıalarǵa, ótinishterge qalaı qaraısyz?

- Iá, barsha halyqtyń pikirin tyńdap, olardy durys túsiný óte qajet. Biz - ashyq mınıstrlikpiz. Bizdiń bilim berý salasynda problemalar az emes. Sondyqtan, olardy sheshý joldaryn júıeli túrde qarastyrý kerek. Jurtshylyqtyń, ata-analardyń, ustazdar qaýymynyń pikirlerin, usynystaryn muqıat qarap ta jatyrmyz. Mysaly, bes kúndik oqý júıesin engizý - halyqtyń aıtqan pikirimen sanasýdyń úlgisi. Qoǵamda bilim júıesiniń ózekti máseleleri alda talaı talqylanatyny sózsiz. Osyǵan oraı ata-analarǵa aıtar bizdiń de aryz-ótinishterimiz bar. Jańa baǵdarlamamen muqıat tanysyńyzdar. Qazaq tilin qurtady eken degen alyp-qashty áńgimelerge senbeńizder. Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev bizden qazaq tilin shynaıy qurmettep, memleket boıynsha barlyq deńgeıde jappaı qoldanylatyn til etip úıretýdi, oqý júıesin osyǵan beıimdeýdi talap etti. Biz úshin Elbasy talaby - zań.

Taǵy bir aıtarym, bala­lary­myzdyń bolashaǵy tek mekteptiń ǵana emes, ata-analardyń da qoldarynda. Óskeleń urpaqtyń taǵdyry - tereń bilimde. Petısıalarǵa qol qoıǵan sátte oılanyńyzdar: erteńgi kúni sizdiń balańyzdyń bilim aıasy tar, taıaz bolyp shyǵyp, jumys tappasa ol eshkimge kerek bolmaı qalady. Sol ýaqytta siz bir kezde jahandyq jaqsy úlgide oqymaýǵa úgittegen belsendini qaıdan tabasyz? Sol kezde sizdiń balańyz sizge rahmet aıta ma? Biraq bizdiń halyqtyń kókiregi oıaý kózi ashyq, óz betinshe oılanýǵa, durys sheshim qabyldap, aqıqat tańdaý jasaýǵa qabileti mol. Men osyǵan senemin.

- Áńgimeńizge rahmet.

«Egemen Qazaqstan» gazetinen alyndy.  

---