InfoHub Logo

Qosshy uıymy aýyldyń kedeıleri men jalshylarynyń uıymy. Qazaqstanda qosshy uıymy Keńes úkimeti ornaǵannan keıin, áýeli Jetisý, Syrdarıa gýbernıalarynda jasalǵan. Qazaqtyń ózge gýbernıalarynda qosshy uıymy byltyrdan beri ǵana jasalyp otyr.

Sondyqtan bul uıym — jas uıym. Ásirese byltyrdan beri ǵana gýbernıalarda bul uıymnyń jasalýy jańa bastalyp otyrǵan jumys.

Keńes úkimetiniń súıenishi jumysker, jalshy, kedeı taby bolǵandyqtan, qosshy uıymy Keńes úkimetiniń aýyldaǵy súıenishi.

Reseıdiń ortalyq gýbernıalaryndaı emes, ónerkásip dúkenderi azǵantaı, kózi ashyq, uıymdasqan jumyskerleri azǵantaı Qazaqstanda kedeı jalshylardy uıymdastyryp otyrǵan qosshy uıymynyń máni bar. Árbir jańa isi á degennen kóńildegideı bolyp júrip ketpeıdi. Árbir jas týma á degende táltirektep, súrine-qabyna aıaq basyp baryp túzelip, nyǵaıyp ketpek. Árbir jańa istiń á degende qateleri kóp bolýǵa múmkin, jańa jumystan qate kóringen saıyn, ol qate túzetilip otyrylsa, tájirıbe bolyp, is ońala bermek, qos júre túzelmek.

Qosshy kedeı men jalshy uıymy bolǵan soń bul uıym aýyldaǵy sol kedeı men jalshylardyń paıdasyn kózdeıdi. Solardyń degenin ústem qylyp, solardyń maqsatyn iske asyrýǵa tyrysady. Sondyqtan komýnıser uıymy aýylda Keńes úkimetine súıenish te bolmaq, ıe de bolmaq. Aýyldaǵy jalpy keńes qurylysyn jasaýshy da bolmaq.

Sóıtip, Komýnıs partıasyn kóshbasshy qylyp, aýyldaǵy qosshy uıymy sosıalshyldyq qurylysyna qadam baspaq.

Sosıalshyldyq qurylysy jumysker, jalshy, kedeı tabynyń jalpy eńbekshi tabynyń kózdegen túpki maqsaty, jalpy eńbekshi taptyń kóshbasshysy — Komýnıs partıasy. Sondyqtan Komýnıs partıasy bastaǵan enbekshi taptyń maqsatyna bóget bolatyn, eńbekshi taptyń maqsatyn óz maqsatym dep sanamaıtyn adamdar qosshy uıymyna kirgiz ilmeýleri kerek.

Bular qandaı adamdar?

Bular, árıne, aldymen baılar, saýdagerler, tóre bolǵandar, moldalar, ıshandar, Nıkolaı zamanynda ulyq bolǵandar, «alashorda», Kolchak zamandarynda «atqa mingender».

Qosshy uıymy osyǵan myqty, qatty turýy kerek, qosshy uıymynyń eń birinshi isi osyndaılardan taza bolýy. Uıymǵa kirip ketip, astyrtyn óz tilekterin qoldanyp júrgen ondaılardan tezirek qutylý kerek. Onymen qatar, qosshy uıymy aýylda Keńes úkimetiniń qurylysyna belsene qatysyp, tıisti júgin moınyna alýy kerek.

Keńes úkimetiniń qurylysy dep jalpy keńinen aıtqanda, sosıal shylyq qurylysyna bet alatyn qazirgi aýyldaǵy jasalǵan jáne jasalatyn isterdiń bárin aıtamyz.

Máselen, aýyldyq keńester, bolystyq ıspolkomdar, bular arqyly isteletin jer-sý paıdalanýlary, shkol-mektep qurylystary jáne olardy paıdalanýlary, kásipodaqtary, kerek-jaraq aldyryp turatyn odaqtar, orta serikter, ártúrli kooperatıvter jáne osylar tárizdi ister.

Mine, aýyldaǵy osyndaı isterge Komýnıs partıasy bastaǵan qosshy uıymdary belsene kirisip, tıisti qyzmetin atqaryp, Keńes úkimetiniń negizgi tireýi ekenin kórsetip otyrýy kerek.

Árıne, eń aldymen aýyldyq keńes, bolystyq ıspolkom saılaýlaryna belsene kirisip, tıisti oryn alý kerek. Aýyldyq úkimetke kirisip, jalpy Keńes úkimetiniń nusqaýymen eńbekshi tabynyń ákimshiligin júrgizip, maqsattaryn iske asyryp otyrý kerek. (Máselen, jer-sýdy paıdalaný, shkol-mektepterdi paıdalaný, kooperatıvterdi bılep áketý, úkimettiń túrli járdemderin paıdalaný). Aýyldaǵy úkimet isine tolyq kirispeı, ózge isterge qosshy uıymy kóńildegideı kirise almaıdy. Tıisti jemis shyǵara almaıdy. Sodan soń qosshy uıymy, uıymǵa jańa músheler alǵanda jáne aýyldaǵy keńes qurylysyna qatysqanda tuqymǵa, rýǵa jiktelýden saq bolýy kerek. Qosshy uıymyna qaı tuqymnyń, qaı rýdyń bolsa da jalshylary, kedeıleri birdeı. Jalshylardyń, kedeılerdiń ala-qulasy joq. Tuqymǵa, rýǵa jiktelýden baılar ǵana paıda kóredi. Kedeılerge, jalshylarǵa odan zıannan basqa eshteńe joq. Qosshy uıymy osyny esten tastamaı, qatty ustaýy kerek.

Árıne, qazir aýylda kedeıler men jalshylar arasynda hat biletinder shamaly. Keı jerlerde tipti joqqa tandyq. Sondyqtan músheleriniń deni hat bilmeıtin bolǵan soń uıymy á degennen kóńildegideı bolyp, tıisti isterin tolyq meńgerip kete qoıady deý qıyn. Sonda da qosshy uıymy iske jasqanbaı belsene kirisip, aýyldaǵy Keńes úkimetiniń qurylysyna qatyssa, aldymen aýyldyq keńeste, bolystyq ıspolkomda tıisti oryn alyp otyryp, el sharýasyn bıleý jumysyna qatyssa,— baılardyń ákimdigi joıyla bastar edi. Qosshy uıymynyń músheleri birte-birte is úırenedi, mektepterden, kýrstardan tıisti oryndaryn alyp oqyp, birte-birte hat tanyr edi. Birte-birte is úırenip, hat tanyǵan saıyn qosshy nyǵaıyp, moınyna artylǵan tıisti júkti súrinbeı alyp júretin halge jeter edi.

Sóıtip, Komýnıs partıasyn basshy qylǵan qosshy uıymy aýyldaǵy keńes qurylysynyń túrli isterin jasaýshy bolar edi.

Jaqyn arada búkil Qazaqstanda keńes saılaýy bolady. Buǵan taǵy da byltyrǵydaı aýyldaǵy baılar túrli aılamen qatysýǵa jantalasyp kirisedi. Ózderi keńeske kire almasa, aıtqandaryn istep otyratyn adamdaryn kirgizýge tyrysady. Keńesti óz degenderindeı qylyp shyǵarý úshin jumsamaıtyn kúshi, jumsamaıtyn amaly, tásili qalmaıdy. Osyny eske alyp, endi baılarǵa qosshy uıymy jol bermeý kerek. Komýnıs partıasynyń basshylyǵynda qosshy uıymy jasqanbaı, aýylda naǵyz tolyq Keńes úkimetin jasaýǵa, jalpy keńes qurylysyn jasaýǵa belsenip kirisýi kerek. Sonda ǵana qosshy uıymy tıisti júgin moınyna alǵan bolady.

1926 jyl

---