InfoHub Logo

1968 jyldyń basynda Taldyqorǵan óz aldyna derbes shańyraq kóterip, Almaty oblysynyń qushaǵynan bólinip shyqty da, jańadan ashylyp jatqan “Oktbár týy” gazetiniń mańyna jan-jaqtan aǵylyp kelgen biraz adam bas túıistirgen bolatynbyz. Redaktorymyz — asa bir aıaýly azamat Baıanjan Mádıev edi. Oǵan orynbasar bolyp, bireýi Oraldan, bireýi Qostanaıdan Juraǵalı Ertilesov pen Janaıdar Mýsın kelgen. Olardyń da jas shamasy otyz ben qyryqtyń arasy. Al eń úlkenderimiz sol kezde elýdiń ústine shyǵyp qalǵan Qulataı Qalıev pen Tynym Rysqalıev bolatyn. Qulekeń osy óńirdiń týmasy eken de, súıegi Atyraýlyq bolyp keletin Tynym aqsaqal bir kezde qyzmet babymen kelip, osynda turaqtap qalyp qoıypty, elpildegen, elgezek, eshkimge zıany joq ushyp-qonǵan jeńiltekteý kisi bolatyn.

Osy tóńirekti jaqsy biletindikten de bolar, onyń ústine álgindeı elgezek minez-qulqyn esepke aldy ma, áıteýir basshylar redaksıanyń mashınıstka, korektorlary sıaqty kishi-girim qyzmetkerlerin tańdap alýdy sol kisige tapsyryp qoıypty. Orda buzar otyzdaǵy kezimiz. “Boıda qýat, oıda kóz” degendeı, bula kúsh te, býyrqanǵan aryn men daryn da bar, ottaı janyp turatyn jalyndy shaǵymyz ǵoı. Redaksıanyń ishki-syrtqy tirliginen tysqary qalmaı, biz de belsene aralasyp júretin edik. Álgi Tynym aǵamyz tańdap alǵan qyz-kelinshekterdiń eń alǵashqy eki-úsheýiniń syrt kelbetteri bizge unaı qoımady. Biriniń aıaqtary qısyq, biriniń beti tompaq pa, áıteýir, basqa jigitterdi bilmeımin, meniń kóńilimnen shyǵa qoıǵan joq. Apta saıyn ótetin letýchka (“lezdeme” dep te júrmiz ǵoı qazir) ústinde redaktorymyzdan sóz surap aldym da, birden tótesine kóship:

— Baıanjan aǵa,— deımin ǵoı baıaǵy,— Tynym aǵam túrine qaramaı, tiline ǵana qaraıdy-aý deımin. Redaksıada, kóńilderine kelse de aıtaıyn, kileń bir ajar-kórki shamaly qyz-kelinshek kóbeıip barady. Osy jaǵyn maǵan tapsyryńyzdarshy, endigi hatshy qyz, mashınıstka, korektorlardy, qysqasy áıel kadrlardy men tańdap alatyn bolaıyn. Bir kún de bolsa aınalamyzda súıkimdi bir ádemi adamdardyń júrgeni abyroı emes pe.

Bireýler kúldi, bireýler: “Bul jer saǵan teatr emes qoı, kórkine qarap tańdaıtyn, bizge bilimi, iskerligi kerek emes pe!” — dep keketip jatty.

Kúlgenderdiń ishinde Baıanjan aǵamnyń ózi de bar edi, biraq ol sol jymıǵan qalpynda, máseleni birden sheshti de:

— Nesi bar, Sákenniń usynysy da tegin emes sıaqty. Bul isti endeshe ózine tapsyrsaq tapsyraıyq. Shashaý shyǵaryp bara jatsa, óz qolymyzda ǵoı, o jaǵyn taǵy kóre jatarmyz,— dep bitirdi sóz aıaǵyn.

Sóıtip men qas-qaǵym sáttiń ishinde “laýazymdy” bolyp shyǵa keldim. Endi jumys izdeı kelgen qyz-kelinshek bolsa Tynym aǵamyz da eń aldymen redaktorǵa emes, meniń aldyma alyp keletin boldy.

Redaksıada ol kezde “mash.búro” “korr.búro” atalatyn bólimsheler bolatyn. Olarda kileń ǵana qyz-kelinshekter isteıdi. Bireýleri oqý bitirgen, bireýleri ınstıtýttarǵa endi túsip, syrttaı oqyp júrgender. Tipti mektep qabyrǵasynan kelgenderi de bar.

Men olardyń bilimi jónindegi qaǵazdaryna emes, keskin-kelbeti, júris-turys, minezi men minine nazar aýdaratyn boldym. Arsy-gúrsige joq, jyly júzdi, ıbaly, ınabattylaryn tańdap alýǵa tyrystym. Qysqasy, kóp uzamaı sol mashınıstka, korektorlar qatary kileń bir syzylyp turǵan ıman júzdi, ádemi qyz-kelinshektermen tolysyp, redaksıa ishi gúl jaınap ketkendeı boldy.

Qaladaǵy (oblystaǵy dese de bolar edi) quramy kileń ǵana qazaqtardan turatyn jalǵyz mekeme — bizdiń redaksıa. Arasynda qazaq tiline de, qazaq jigitterine de qumar Renata degen nemis qyzy men eki-úsh orys shoferinen basqa ult ókilderi joq. Túp-túgel qarǵa tamyrly qazaqpyz dese de bolǵandaı.

Árıne, qazaq júrgen jerde kúńkil sóz, ósek-aıań, ybyr-jybyr, qybyr-sybyrdyń qosa júretini belgili. Meniń de óz qyzmetimnen tysqary, redaksıanyń kadr máselesine álgindeı aralasýymdy kópsinip, kóre almaǵandar arasynan qaıdaǵy bir qańqýlar shyǵyp, sońyma sóz ilese bastaǵanyn sezgendeı boldym. Biraq “jurt ne demeıdi” dedim de, onyń birine de mán berip jatpaı, burynǵydaı erkin júre beretinmin.

Sondaı sózderdiń biri bolmasa, biri áli oń-solyn da tanyp bola qoımaǵan bizdiń jap-jas qatynymyzdyń qulaǵyna da jete bastasa kerek, bir ońasha qalǵanda ol da:

— Sondaı bir áńgime estidim, ol ne sóz?— dep suraǵany bar.

— Jurttyń sózine qulaq túrip qaıtesiń,— dedim oǵan — “Erli-zaıyptylar arasyna esi ketken túsedi” degendeı, qaıbir bizdi jarylqaıyn dep aıtady deısiń olar, ózderine uqsap yryń-jyryń bop júrse deıdi kóbisi. Ondaı-ondaı ósek-aıań bola beredi, bireýin de tyńdama, óz aqylyń ózińe jetetin sıaqty edi ǵoı, sonyńnan aınyma...

Bizdiń áıel meni aıtqanyma ımandaı uıyıdy. Ne desem de quran sózindeı qabyldaıtyn ádeti, áli de sol ǵoı.

Sol Márıa bir kúni keshkilik meniń bala-shaǵadan ońashalap, as úıge áńgimege shaqyrdy. “Otyrshy,— dedi, — taǵy bir sóz bar. Anaý senimen isteıtin Qulmahan bar ǵoı, áıeli de sonda kórinedi, sol áıeli búgin maǵan dúkende jolyǵyp qalyp: “Áı, Márıa, sen nemene soqyrmysyń, kereńbisiń, jurttyń bári kórip, bári estip júrgen nársege bylq etpeıtiniń qalaı?”— dep dúrse qoıa bergeni. “E, ne bolyp qalyp edi?” — deımin ǵoı men. “Ne bolǵanyn estimeı, bilmeı júrgen shyǵarsyń. Saǵan janym ashyǵasyn aıtam. Sáken degeniń redaksıadaǵy tómen etektilerden tigerge tuıaq qaldyrmaıtyn boldy. Sondaǵy urǵashy ataýlynyń bárimen júredi!”— dep tur sampyldap. “Iá, sen oǵan ne dediń?” — dep endi men suraıyn áıelimnen. “Ne deýshi edim, Áıkesh, Sáken senimen de júre me? dep suradym. Ákkesh surlanyp ketti, kógerip. “Ne dep tursyń óziń? Bul qaı sasqanyń?” — deıdi. “Endi óziń ǵoı: “Redaksıadaǵy áıelderdiń bárimen júredi dep turǵan, sen de sol redaksıada istemeısiń be?”.

Áıkesh te aqyry, “Mynaý bir esalań eken ǵoı” dedi me, áıteýir, sol dolyrǵan qalpy jónine ketti”.

“Óte durys istegen ekensiń,— dedim men súısinip. — Aqyly ken danyshpan áıeldiń sózi ǵoı bul degen jurttyń pysh-pyshyn qaıtesiń, osy betińnen taıqyma!..”

---