InfoHub Logo

Nuraly atasy Ábilqaıyr han dúnıeden qaıtqan soń, onyń ornyna Jaıyqtyń shyǵys betindegi Kishi júz násilderi — álimuly, baıuly, jetirýǵa han bolyp turady. Nuraly Rossıa patshasyna qadirli han bolyp, syrt bılikti Rossıa patshasyna berip, eldi sheńberinen qysyp, myqtap ustaıdy. Ózi dańqty, ári bilimdi baı hám saıasatqa jetik bolady. Kóp áıel alyp otyz uldy, qyryq qyzdy Nuraly han atanady. Ár qatynnyń balasy basqa-basqa tárbıede ósedi. Balalary erjetip óz tizginin ózderi ustaǵan soń, olardyń jaqsylary da, jamandary da baıqala bastaıdy. Mysaly, bir qatynnyń balasy Bókeı kishi júzdiń bir tarmaǵyn bılegen. Endi bir qatynnyń balasy Qarataı, Esim, Orman — «bes bóri» atanǵan sotqar bolǵan. Endi bir qatynnyń balasy Syǵaly, Qısyq degender óte tentek, el búldirgish bolǵan, taǵy sol sıaqtylar. Syǵaly, Qısyq «han balasymyn» dep elge azar beredi, eriksiz mal soıǵyzyp, qyz-kelinshegi bar úıge yqtıarsyz qonady. Bireýdiń táýir maly bolsa, berse qolynan, bermese jolynan qoldap alady, ondaı maldaryn halyq hanǵa aıtýǵa qorqyp, Kishi júz Baıuly baıbaqty rýynan shyqqan Dat balasy Syrymǵa aıtady. Syrym men han quda eken. Syrym Esimhan degen Nuralynyń balasyna qyz berýli. Syrym Nuralyǵa balalarynyń elge bergen jábirin aıtyp, tyıym salýyn talap etse, Nuraly «balalardyń oıyn-kúlkisin aıtyp ne kerek» dep Syrymnyń sózin aıaqsyz qaldyrady. Ekinshi, hannyń ózi de eldiń jaramdy atyn qoımaıdy hám úı basyna alym-salyq salady. Úshinshiden, Nuralynyń bel balasy Syrymnyń kúıeý balasy Esimhan Syrymnyń aýlyna kelip qonaq bolyp jatyp, túnde Syrymnyń qyzynyń bir tulymyn kesip áketedi. «Esimhandy ustap bersin» dep Syrym Nuralyǵa kisi jiberedi. Biraq ony Nuraly han tyńdamaıdy. Sóıtip, batyr men han araz bolyp el arasynda jik shyǵady, el qozǵala bastaıdy. Aqyrynda Syrym Hıýanyń hanyna baryp, hannyń qazysynan:

— Ádil bolýǵa shartpen turǵan handy óltirse, quny ne bolady? — dep suraıdy. Sonda hannyń qazysy aıtady:

— Ádil bolýǵa shartpen turǵan handy óltirse, onyń qunyn tóleýge dúnıe jetpeıdi, — deıdi. Sonda Syrym aıtady:

— Egerde sol shartpen turǵan han shartynan aınyp eki zańǵa birdeı qarsylyq etse, onyń quny ne bolady? — deıdi. Sonda qazy aıtypty:

— Eki zańǵa birdeı qarsy bolyp, shartyn buzǵan handy óltirse, onyń quny joq, — depti.

Sonan keıin Syrym elge kelip jigitterge jel berip, kóp halyqty uıymdastyryp, artyna ertip, Nuralyny shappaq bolyp attanady. Bul habardy esitip, Syrymmen qarsylasýǵa tótep bere almaı hám úkimetten járdem ala almaı Nuraly han qashady. Sol qashýdan qaıta ornyn kóre almaı Ýfa sháhárine baryp, bashqurttarmen birge bolyp, aqyrynda sol bashqurttardyń arasynda dúnıeden qaıtady. Syrym Nuralynyń aýylyn shaýyp, Esimhan degen balasyn óltirip, Nuralynyń ornyna 1785 jyldan keıin han bolady. Syrym qazaq halqyna jaǵymdy jaqsy han bola tursa da, Rossıa patshasyna baǵynbaı, úkimetpen qarsy bolyp, aqyrynda jaýlasyp, ókimetten jeńilip, Hıýaǵa yǵysyp ketedi. Hıýanyń hanymen durys tura almaı, ártúrli amal- qýlyqtaryna qarsy bolyp, amal kórsetken sebepti aqyrynda zyndanǵa, ıaǵnı túrmege alynyp, sol túrmeniń ishinde óz qolymen ý iship dúnıeden qaıtqan eken, qabyry sol Hıýa sháhárinde.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jylqynyń torysy kóp pe, tóbeli kóp pe? (İ nusqa)

Syrymnyń Nuraly handy shabýy (İİ nusqa)

Baımaǵambet sultan men Syrym batyr

---