InfoHub Logo

Synyp: 7
Ashyq sabaqtyń taqyryby: «Teńiz baldyrlary». (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty: Teńiz baldyrlary týraly tolyq maǵlumattar berý.
Bilimdilik: Oqýshylarǵa teńiz baldyrlary taqyrybyn óte otyryp, qońyr jáne qyzyl baldyrlar týraly málimetter berý.
Damytýshylyq: Oqýshylarǵa taqyrypty ıgerte otyryp, teńiz baldyrlarynyń mańyzyn aıta sýrettermen syzbalar arqyly túsindire dúnıetanymyn qalyptastyrý.
Tárbıelik: Oqýshylardy adamgershilikke, uqyptylyqqa, tazalyqqa, uıymshyldyqqa, tabıǵatty qorǵaýǵa, aıalaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa bilim berý
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Jarys, jazbasha, suraq – jaýap, keste toltyrý, test.
Sabaqtyń kórnekiligi: Slaıdtar, ınteraktıvti taqta, syzbanusqa

Sabaqtyń barsy:
İ. Uıymdastyrý
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
1. Sýrettegi ǵalymdardy ata.
2. Sýretter sóıleıdi. Baldyrlar túrlerin anyqta.
İİİ. Jańa taqyryp
Qońyr baldyrlardyń barlyǵy da kópjasýshaly, 1 500 - deı túri bar. Bıiktigi bir mıllımetrden birneshe ondaǵan metrge deıin jeteli. Eń irileriniń tallomy (denesi) taramdalyp turady. Jasýshasy - bir ıadroly, vakýolderi bireý nemese kóp bolady. Silemeıli qabyqsha teńiz tolqynynyń kúshine tótep berip, sý qaıtqanda baldyrlardy qurǵap ketýden saqtaıdy. Olardyń dán tárizdi hromatoforlary jasýsha qabyqshasyna jaqyn ornalasady. Hromatoforlarynda hlorofıl jáne qońyr boıaýlary (pıgmentteri) bolady. Bul boıaý qońyr baldyrlarda júretin fotosıntezge kúnniń últrakúlgin sáýlesin tıimdi paıdalanýǵa kómektesedi. Qońyr baldyrǵa lamınarıa, sargassým jáne t. b. jatady.

Lamınarıa teńiz jaǵalaýyndaǵy 5 - 10 shaqyrym aımaqty qamtyp, 20 - 30 metr tereńdikte ósedi. Lamınarıa sý túbindegi tósemikke tamyrǵa uqsas ósindilerimen (rızoıdtarymen) bekinip ósedi. Odan uzyndyǵy 3 - 4 metrdeı jalpaq taspa tárizdi ósindileri jetiledi.

Sargassým baldyryna zer sala qarasańdar, jıdekke uqsas domalaq ósindileri bar. Olar ishi aýaǵa toly kópirshikter. Baldyrlar solardyń járdemimen sýda júzýin tezdetedi, sóıtip basqa jerlerge tez tarala alady. Sargassýmdy «teńiz júzimi» dep te ataıdy.

Teńizdiń tereń túbinde (270 m) kópjasýshaly qyzyl baldyrlar ósedi. Tallomy (denesi) - taspa, taqtaıla, jip tárizdi, keıde jipteri taramdalǵan. Qońyr baldyrlar sıaqty asa iri bolmaıdy. Olardyń jasýshalaryndaǵy dán tárizdi hromatoforlarynda hlorofılden basqa qyzyl - kók pıgmentteri bolady. Sondyqtan bul baldyrlar túsiniń qyzyp, qyzǵylt jáne sary, kók - jasyl bolýy da múmkin.

Ósimdi, jynyssyz, jynysty joldarmen kóbeıedi. Ósimdi kóbeıgende bólinip qalǵan bólikterinen jańa daraq túzilmeı, jetilt, bólinip, ósedi. Jynyssyz kóbeıgende túziletin sporalarynyń talshyǵy bolmaıdy. Sýdyń aǵynymen qozǵalady.

IV. Sabaqty bekitý.
1. Durys pa, álde burys pa?
2. «Ǵajaıyp ondyq»
3. Bıngo.
V. Qorytyndylaý.
Test tapsyrmalary
1. Spırogıra qandaı jolmen kóbeımeıdi?
a) jynysty
b) jynyssyz
v) ósimdi
2. Qońyr baldyrlar qaıda tirshilik etedi?
a) Ózenderde
b) kólderde
v) teńizderde
3. Lamınarıa sý túbine qandaı múshesi arqyly bekıdi?
a) Tamyry
b) spora
v) rızoıdter
4. 1 gramm qara topyraqta qansha baldyr bolady?
a) 5 000 b) 7 000 v) 3 000
5. Qaǵaz óndirisinde paıdalanylatyn baldyr?
a) Porfıra
b) Kladafora
v) Lamınarıa
6. Qońyr baldarlarǵa qaısysy jatady?
a) Ýlotrıks
b) Spırogıra
v) Lamınarıa
7. Sporongıılerden ne paıda bolady?
a) tamyr
b) zoospora
v) Spora

VI. Úıge tapsyrma: §16. «Teńiz baldyrlarynyń túrleri» týraly qosymsha materıaldar jınaqtaý nemese kitapsha jasaý.
VIİ. Oqýshylardy baǵalaý