InfoHub Logo

Qalanyń syrtynda, joldyń dál boıynda saıajaı turatyn edi. Siz, bálkim ony kórgen de shyǵarsyz? Saıajaıdyń aldynda syrlanǵan aǵash sharbaqpen qorshalǵan shaǵyn baq ta bar edi.

Saıajaıǵa jaqyn jerdegi ordyń jıegindegi jumsaq kók shóptiń arasynda túımedaq ósken. Kúnniń shýaǵy saıajaı aldyndaǵy baqta qulpyrǵan ásem gúldermen birge ony da qyzdyra aıalaǵan kezde, bizdiń túımedaǵymyz kún sanap emes, saǵat sanap ósti. Araılap atqan aq tańnyń birinde júreksheniń aınalasyn kóz qaryqtyrarlyqtaı appaq, up-usaq kúlteler japqan, dóp-dóńgelek kúndeı sap-sary túımedaq aıqara gúl jardy. Túımedaq óziniń jupyny da qarapaıym gúl ekendigine, qoıý shóptiń arasynan eshkim ózine nazar aýdaryp qaramaıtynyna esh qınalǵan joq, qaıta osyǵan ózi rıza bolyp, kún sáýlesine yntyǵa umsynyp, sonaý zaý bıik aspannan boztorǵaıdyń saıraǵan ánin qumarta tyńdady.

Túımedaǵy búgin shyn máninde dúısenbi bolǵanymen, ózin jeksenbi kúndegideı sezinip, sondaı qýanyshty ári baqytty kúıde edi; barlyq balalar mektep oryndyqtarynda typ-tynysh qana otyryp, ustazdarynan bilim alyp jatqanda, bizdiń túımedaǵymyz da óziniń sabaǵynda typ-tynysh ornalasyp, barsha qorshaǵan tabıǵattan, jarqyraǵan kúnnen qudaıdyń meıirim-shapaǵatyn tanýdy úırenip otyrdy. Túımedaq boztorǵaıdyń saıraǵan úninen qulaq salyp otyryp, onyń ásem de asqaq daýsy óziniń júrek túkpirinde jatqan qupıany terbetkendeı boldy; sondyqtan túımedaq sonshalyqty bir erekshe yqylaspen shattana saırap turǵan ánshi qusqa qurmet sezimimen qarady; biraq óziniń án salyp, ári usha almaıtynydyǵyna qaıǵyrǵan da joq, qustyń ónerin esh qyzǵanǵan da joq. «Men bárin kózimmen kórip ári qulaǵymmen tyńdap turmyn emes pe! — dep oılaıdy ol. — Kún nury meni aımalaıdy, samal jel betimnen óbedi! Men qandaı baqyttymyn!»

Baqtyń ishindegi nebir tolyq ári tákappar gúlder qaýyz jardy jáne olardyń shashatyn jupary neǵurlym az bolǵan saıyn, soǵurlym mardymsyp kekireıe tústi. Taýshymyldyq raýshannan úlken bolǵysy kelip ózin qampaıtyp áýrege tústi, shyndyǵynda másele osy kólemde me? Qyzǵaldaqtardan asqan alýan tústi, ári symbatty eshqaısysy joq edi, ony bári biletin, bular osyny bilgendikten de kózge kóbirek túsý úshin symdaı tartylyp turýǵa tyrysýda. Tákappar gúlderdiń eshqaısysy da ordyń jıeginde ósip turǵan kishkentaı túımedaqty baıqaǵan da joq. Biraq túımedaq bolsa olarǵa qarap: «Bular netken ásem, symbatty edi! Olarǵa tamasha ánshi qustar úzdiksiz ushyp kelip qonaqtap jatady! Qudaıǵa shúkir, bularǵa jaqyn óskenim qandaı jaqsy, men de olardyń bárin ábden qumarym qanǵansha kórip qyzyqtaıtyn boldym!» Kenet «pyr-pyr» etken dybystar estildi de, bir boztorǵaı ... taýshymyldyq pen qyzǵaldaq ósken baqqa emes, týra kók shóp arasyndaǵy qarapaıym túımedaqtyń qasyna kelip qondy! Qýanyp ketken túımedaq, ne istep ne qoıǵanyn bilmeı sasqalaqtap qaldy!

Boztorǵaı bolsa túımedaqty aınala sekirip júrip: «Pah, qandaı súıkimdi jumsaq shóp edi! Altyn sary júreksheli, aq kúmis kóılekti qandaı ádemi gúl edi!» — dep ándetti.

Túımedaqtyń altyn júrekshesi shyn máninde altyndaı jarqyrap, kóz qaryqtyrarlyq appaq kúlteleri kúmisteı qubyldy.

Túımedaq bolsa aıtyp jetkizgisiz sonshalyqty baqytty, sonshalyqty qýanyshty edi. Boztorǵaı gúldiń betinen súıip, án salyp berdi de, qaıtadan kók aspanǵa kóterilip ketti. Bas aınaldyrǵan baqyttan túımedaq esin jıǵansha, shırek saǵat ýaqyt ótip ketken eken. Ol qýanyshty ári uıalshaq júzben ásem gúlderge urlana kóz tastady — munyń peshenesine qandaı baqyttyń buıyrǵanyn olar da kórip turdy emes pe jáne munyń qandaı baqyt ekenin olar bolmasa kim biledi! Biraq qyzǵaldaqtar yzadan qyp-qyzyl bolyp soraıa tymyraıyp, al taýshymyldyqtar tipti jarylyp ketýge shaq qalyp turǵan edi. Olardyń sóıleı almaıtyny abyroı boldy — áıtpese olar túımedaqtyń sazaıyn jaqsylap turyp tarttyratyn edi. Olardyń munsha kúıingenin túsingen túımedaq qatty qynjyldy.

Osy kezde baqqa qolynda jarqyraǵan ótkir qaıshysy bar qyz bala endi. Ol birden qyzǵaldaqtarǵa jetip keldi de, olardy shetinen bir-birlep qıa bastady. Muny kórgen Túımedaq: «Netken sumdyq! Bári qurıtyn boldy-aý!» — dep ah urdy. Gúlderdi qıyp alǵan qyz ketip qaldy, al túımedaq bolsa ózin eshkim de kórmeıtin, nazar aýdarmaıtyn qoıý shóptiń arasynda óskendigine qatty qýandy. Kún de batty, túımedaq ta qaýyzyn búrkep uıqyǵa ketti, biraq ol bári bir túsinde qyzǵyl araıly kún men ádemi qusty kórdi.

Tańerteń gúl qaýyzyn qaıtadan ashyp, jaryq kúnge qaraı qolyn sozǵan baladaı umsyna tústi. Osy kezde qustyń daýysy estildi: boztorǵaı án salyp tur eken, biraq daýsy sondaı muńly estildi! Beıshara qus tuzaqqa túsipti, endi ashyq terezeniń janyna ilingen tordyń ishinde otyr. Boztorǵaı sheksiz kók aspan týraly, dalanyń balǵyn jasyl jelegi týraly, bostandyqta emin-erkin samǵaýdyń qandaı raqat ekendigi týraly án shyrqady! Tutqyn bolǵan beıshara qustyń júregi qaıǵy-sherge toly edi!

Túımedaq tutqynǵa kómektesýge jan-tánimen yqylasty edi, biraq qalaı kómektese alsyn? Túımedaq tipti aınalasynda qandaı tamasha ekendigin: kúnniń jadyrata qyzdyrýyn da, óziniń kúmis kúlteleriniń qalaı jarqyraǵanyn da oılaýǵa murshasy bolmady, ol tek beıshara qusqa óziniń kómek kórsete almaǵanyna qusalanýmen boldy.

Kenet baq ishinen eki bala shyqty; bireýiniń qolynda ana joly qyzǵaldaqtardy qıǵan qyzdyń qolyndaǵy tárizdi úlken, ótkir pyshaq bar edi. Balalar tup-týra túımedaqtyń janyna jetip kelgende, olarǵa munda ne qajet ekenindigin túsinbeı qaıran qaldy.

— Minekı, boztorǵaıymyzǵa arnap dál osy jerden tamasha shym oıyp alýǵa bolady eken! — dedi balaqaılardyń biri, sosyn pyshaǵyn jerge tereńirek batyryp, tórt buryshtap shym kesegin oıa bastady; túımedaq osy oıylǵan shymnyń dál ortasynda edi.

— Qanekı, gúldi julyp tastaıyq! — dedi ekinshi balaqaı, túımedaq bolsa qoryqqanynan qaltyrap ketti: ol ómirge sondaı qushtar edi, julyp alar bolsa ólip qalady ǵoı! Endi ǵana baıǵus tutqyn qustyń qasyna barýdyń reti kelip tur edi ǵoı!

— Joq, osylaı qala bersin! — dedi alǵashqy balaqaı. — Osylaı turǵany ádemi.

Sóıtip túımedaq boztorǵaı otyrǵan torǵa kelip top etti. Tutqynǵa túsken kúıine ókingen bıshara qus qatty qamyǵyp, tordyń temir qabyrǵasyna sendele soǵylýda. Baıǵus túımedaq aıtaıyn dese tili joq, ony sózben bolsa da jubatýǵa dármeni jetpeti. Áıtpese, jubatqysy-aq keledi! Osylaısha, tańdy da atyrdy.

— Munda sý joq! — dep shyryldady boztorǵaı. — Olar maǵan sý berýdi umytyp ketipti, bir jutym sý da qaldyrmady! Tamaǵym qurǵap, shólden qatalap baramyn! İshim kúıip, órtenip barady! Qandaı qapyryq edi, munda! Ýh, ólip baramyn, budan bylaı kúnniń qyzyl araıyn da, balǵyn kók shalǵyndy da, mynaý jaryq dúnıeni de kóre almaspyn!

Azdap bolsa da tańdaıyn jibitip alý úshin boztorǵaı tumsyǵyn jańa oıylǵan dymqyl shymǵa batyrdy da, kenet túımedaqty kórip basyn ızedi de, betinen súıip bylaı dedi:

— Beıshara gúl, sen de osynda solarsyń aý! Olar maǵan búkil álemniń ornyna senimen birge osy bir shókimdeı shym kesegin berip otyr! Men úshin endi mundaǵy árbir shóp jasyl jelekti aǵash esebinde, seniń árbir japyraǵyń hosh ıisti gúl esebinde bolmaq. Amalym qansha! Tek sen ǵana mynaý jaryq dúnıede qol jetpeske aınalǵandarymnyń bárin esime salyp turarsyń!

— «Átteń-aı, qaıtip jubatsam eken!» — dep oılady túımedaq, biraq ózi japyraǵyn qozǵaýǵa da shamasy kelmedi, tek bar shamasynsha juparyn ańqytqan ústine ańqyta tústi. Muny boztorǵaı da sezdi, shólden qatalap shóptiń bárin julyp tastasa da, gúlge tıisken joq.

Aqyry kesh boldy, biraq beıshara qusqa áli eshkim sý ákelip bermedi. Sonda ol óziniń kishkentaı qanattaryn jaıyp jiberip dirildetti de:

— Sý! Sý! — dep birneshe ret janushyra shıqyldady.

Sodan keıin baıǵus qus basyn bir jaǵyna qısaıtty da, bul qasiret pen qınaýǵa shydamaı, júregi jarylyp jan tapsyrdy.

Budan soń túımedaqtyń da burynǵydaı qaýyzyn búrkep uıyqtaýǵa shamasy bolmaı qaldy: ol ábden tıtyqtap qur súlderi qalǵandyqtan, basyn kóńilsiz salbyratyp turdy.

Balalar tek kelesi kúni ǵana keldi. Olar ólip jatqan boztorǵaıdy kórip qatty aıap, jylap jiberdi. Sodan keıin oǵan qabir qazdy da, ony gúlmen kómkerdi, al boztorǵaıdy ádemi qyzyl qorapshaǵa salyp — patshany jerlegendeı saltanatpen kómbek boldy! Baıǵus boztorǵaı! Ol án salyp tiri turǵanda bular ony umytyp ketip, torda shólden qatalatyp óltirdi, al endi ólgennen keıin sán-saltanatpen jerge kómip, qabirine kóz jastaryn kól qylyp tókpekshi!

Túımedaq ósken shym kesekti shańdaq jolǵa laqtyryp jiberdi, al baıǵus qusty shynaıy jaqsy kórip, ony jan júregimen jubatqysy kelgen túımedaq gúl týraly eshkim oılanǵan da joq.

Orys tilinen aýdarǵan Asylbek Baıtanuly

---