اباي قۇنانبايەۆتىڭ ليريكاسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اباي قۇنانبايەۆتىڭ ليريكاسى
(ازىرلەگەن، وتكىزگەن سامبايەۆا ب. ش.- قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءمۇعالىمى)
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: اباي ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنى مەن يدەياسىن مەڭگەرتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتۋ، ولەڭنىڭ ءتىل ەرەكشەلىگىنە وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋ، كوركەمدىگىن ءتۇسىندىرۋ. ادەبي تەوريالىق تۇسىنىكتەر بەرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: ولەڭنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىنۋ، ادەبي - تەوريالىق تۇسىنىكتەردى ۇعىنا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ماتىنمەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە توسەلدىرۋ، مانەرلەپ وقۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ. كوركەم شىعارمانىڭ ەستەتيكالىق تابيعاتىن تۇسىنە ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ابايدىڭ ۇلىلىعىن تەرەڭ سەزدىرۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە باۋلۋ، اباي مۇراسىنا قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋ، وقىپ - بىلۋگە، تاني تۇسۋگە ۇمتىلدىرۋ.
ءتۇرى: تانىم ساباعى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ورىس ادەبيەتى، قازاق ءتىلى
ادىستەرى: جيناقتاۋ، تالداۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، قورىتىندى جاساۋ،
كورنەكىلىكتەرى: ەلەكتروندى سلايدتار، كىتاپتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ابايدىڭ پورترەتى، اقىن تۋرالى جازىلعان كىتاپتار، اقىن ولەڭدەرىنىڭ جيناقتارى؛
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ: سالەمەتسىزدەر مە، بالالار! بالالار بۇگىن بىزدە ەرەكشە تانىم ساباعى وتەدى. بۇل ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر.
ءۇي تاپسىرماسىنتەكسەرۋ: 1. بالالار، ءبىز وتكەن ساباعىمىزدا ۇلى اقىن ابايدىڭ ءومىربايانىنا توقتالدىق. ( وقۋشىلارمەن وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا، جاڭا ساباققا كىرىسپە رەتىندە بليس - تۋرنير وتكىزىلەدى)
سۇراقتار:
1. اباي قۇنانبايەۆ -..................(اقىن، ويشىل)
2. قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن.................(شىعىس قازاقستان وبلىسى، شىڭعىستاۋدىڭ باۋىرىندا)
3. ول قاي جىلى تۋىلعان..................( 1845 جىلى)
4. العاش حات تانىعان....................... (اۋىل مولداسىنان)
5. اباي وقىعان مەدرەسە....................(سەمەيدەگى احمەت ريزا)
6. ابايدىڭ شىن اتى...................(يبراھيم)
7. ابايدىڭ ارعى اتاسى.....................(وسكەنباي)
8. ءوز اكەسى...............................(قۇنانباي)
9. ابايدىڭ شەشەسى...............،(ۇلجان) اجەسى....................(زەرە)
10. ابايدىڭ اكەسى ابايدى.........................(ەل بيلەۋگە ۇيرەتەدى))
11. اباي مەن اكەسى اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك................(ەل بيلەۋشىلەردىڭ حالىققا جاساعان قياناتىن كورگەندە باستالادى)
12. اباي وقىعان شىعىس اقىندارى....................... نيزامي، ساعدي، حافيز، فزۋلي)
13. اباي دوس بولعان ورىس دەموكرات عالىمدارى.........................(ميحاەليس، دولگوپولوۆ)
14. اباي شىعارمالارىن وقىعان فيلوسوفتار.........................(پلاتون، سوكرات، اريستوتەل)
15. اباي شىعارمالارىن وقىعان ورىس جازۋشىلارى مەن اقىندارى..........(پۋشكين، لەرمونتوۆ، كرىلوۆ، تولستوي، سالتىكوۆ - ششەدرين، دوبروليۋبوۆ، چەرنىشيەۆسكيي)
16. ابايدىڭ اقىن ەكەنىن تانىتقان العاشقى كوركەم ولەڭى..................(قانسوناردا)
17. ول قاي جىلى جازىلعان..................(1882جىلى)
18. اباي وقىعان ورىسشا جۋرنال.................(«رۋسسكيي ۆەستنيك»)
19. اباي رۋحاني بايلىق العان ءۇش سالاسى.....................(شىعىس ادەبيەتى، ورىس جازۋشىلارى، حالىق اۋىز ادەبيەتى)
20. قاي جىلى دۇنيەدەن وزدى؟............... (1904 جىلى)
2. ۇيدە سىزدەر كەستەنى تولتىرىپ كەلۋلەرىڭىز كەرەك ەدى، تاپسىرۋلارىڭىزعا بولادى.
جاڭا ساباق: كىرىسپە ءسوز:
جۇرەگىڭنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا
سوقتىقپالى سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم كىنا قويما!
وسى ءبىر اۋىز ولەڭدە - بۇكىل اباي اتامىزدىڭ ءومىرىنىڭ تەرەڭ سىرى جاتىر. مۇڭى قاراڭعى ەلدىڭ مىلقاۋ كۇشىمەن ارپالىسقان اياۋلى جاننىڭ كەيىنگىگە جولداعان ارىزى دەۋگە دە بولادى. بۇرىنعى قازاق ەلىنىڭ الەۋمەتتىك ءحالىن بىلمەي، اباي قۇنانبايەۆتىڭ تۋعان اينالاسىن ءومىر ۇياسىنىڭ كىم ەكەنىن تۇسىنبەي جوعارىداعى اباي اتامىزدىڭ جۇمباعىن شەشۋ دە قيىن.
بالالارعا ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى اباي قۇنانبايەۆ تۋرالى جاساعان سلايد پرەزەنتاسيانى كورسەتۋ ارقىلى ءومىربايانى مەن شىعارماشىلىعى جايلى تۇسىنىك بەرىلەدى.
اباي ءومىر سۇرگەن كەزەڭ سالمۇقانوۆا زارينا دايىنداپ كەلگەن مالىمدەمە تىڭدالادى.
بىرىنشىدەن: ابايدىڭ ءوز وتباسى قانداي ەدى؟
اباي ورتا ءجۇزدىڭ ارعىن تايپاسىنىڭ توبىقتى رۋىنان شىققان بيلەر اۋلەتىنەن. اكەسى وسكەنباي ۇلى قۇنانباي ءوز زامانىنداعى اتاق - داڭقى الىسقا كەتكەن بەدەلدى ادامداردىڭ ءبىرى بولعان. بولىستىق، اعا سۇلتاندىق قىزمەتتەر اتقارعان. ابايدىڭ ارعى اتالارى - وسكەنباي مەن ىرعىزباي دا ءوز زامانىنىڭ بەلگىلى بيلەرى بولعان. قۇنانبايدىڭ جەتى بالاسى بولعان. سونىڭ ىشىندە ەرەكشە كوزگە تۇسكەنى اباي بولعان. اكەسى ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ، ەل باسقارۋ ىسىنە باۋلىعان. وسىلاي ءجۇرىپ اباي سول كەزدەگى اتاقتى ادامداردى، بي - شەشەندەردى كورەدى. ءسوز ايتۋدى ۇيرەنەدى، حالىقتىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىمەن تانىسادى. ەل بيلەگەن اكىمدەردىڭ قارا حالىققا قياناتىن كورەدى. حالقىنا پايدالى بولۋدىڭ جولىن ىزدەيدى.
ەكىنشى: ابايدى قورشاعان الەۋمەتتىك ورتا قانداي ەدى؟
اباي ءومىر سۇرگەن ءداۋىر قازاق دالاسى تولىقتاي رەسەيدىڭ وتارىنا اينالعان، حالىق ەكى جاقتى قاناۋدا بولعان، ءوزىنىڭ ەركىن دامۋ مۇمكىنشىلىگىنەن ايرىلعان كەزى ەدى. ۇستەم تاپ وكىلدەرى ەسكى ازيالىق قۇرىلىستى ساقتاپ قالۋعا تىرىسسا، شوقان، اباي، ىبىرايلار اعارتۋشىلىق، دەموكراتيالىق تاريحي الەۋمەتتىك دامۋدى العا قويدى. ابايدىڭ شىعارمالارى ناق وسى باعىتتى العا ۇسىندى.
بالالار، اباي ولەڭدى 1882 جىلدان جازا باستادى. وزدەرىڭىز اتاپ وتكەندەي ونىڭ اقىندىق كۇشىن تانىتقان ولەڭى «قانسوناردا» دەپ اتالادى. اباي ءوزىنىڭ 22 جىل ءومىرىن شىعارماشىلىققا ارنادى. بۇگىن ءبىز سىزدەرمەن قازاق حالقىنىڭ باس اقىنى ابايدىڭ ليريكاسىنا توقتالامىز. داپتەرلەرىڭىزدى اشىپ، جازىڭىزدار
جەلتوقساننىڭ ون ءتورتى
تاقىرىپ: ۇلى اقىن اباي قۇنانبايەۆتىڭ ليريكاسى
(ۇلى اقىننىڭ ليريكاسىنا ارنالعان تانىمدىق ساباق)
ولەڭ دەگەنىمىز نە؟
ولەڭ - بەلگىلى ءبىر ولشەممەن قيىستىرىپ، ۇيلەسىمدى ىرعاقپەن ۇيقاسىپ كەلەتىن ءسوز جۇيەسى.
ءبىرىنشى انىقتاپ الايىق: ليريكا دەگەنىمىز نە؟
ليريكا - ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن، قۋانىش - رەنىش سەزىمىن بىلدىرەتىن پوەزيا. ليريكا بەس تۇرگە بولىنەدى.
1. تابيعات ليريكاسى
2. ماحاببات ليراكاسى
3. فيلوسوفيالىق ليريكا
4. ساياسي ليريكا
5. كوڭىل - كۇي ليريكاسى
اباي ليريكاسىن وسى انىقتاما تۇرعىسىنان قاراپ كورەيىك. وقۋلىقپەن جۇمىس.
199 بەتتەن 2 ابزاستان وقيمىز. وقۋشىلارعا وقۋلىقتان اباي ليريكاسىنا ارنالعان ءبولىمدى تەرىپ وقىتۋ، مازمۇنىن ءتۇسىندىرۋ.
«جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» - ءوزىنىڭ ءبىلىم - عىلىمعا كەش ۇمتىلعانى، «ءابدىراحمان ولگەندە»، «وسپانعا» – كوڭىل كۇي تۋرالى ولەڭدەرى
«عىلىم تاپپاي ماقتانبا» – فيلوسوفيالىق ليريكا، ءبىلىمنىڭ، عىلىمنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى
«ينتەرناتتا وقىپ ءجۇر» - وقىعان جاستاردىڭ ماقساتتارى تۋرالى، ساياسي ليريكا
«اسەمپاز بولما ارنەگە» - ءومىردىڭ وتپەلىلىگى، ءوز ورنىڭدى تابا ءبىلۋ، قاتە باسپاۋ تۋرالى وي تاستايدى، «ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس – فيلوسوفيالىق ليريكا
«ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»، «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار» - ءسوزدىڭ، ءان مەن جىردىڭ قۇدىرەتى تۋرالى، فيلوسوفيالىق ليريكا،
«جازعىتۇرى»، «جاز»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قىس» اباي تابيعاتتى شەبەر جىرلاعان، وزىنشە ەرەكشە جىرلاعان. ونىڭ تابيعاتى جاندى، ۇنەمى قوزعالىستا. بۇل تابيعات ليريكاسى
«كوڭىلىم قالدى دوستان دا، دۇشپاننان دا»، «سابىرسىز، ارسىز، ەرىنشەك»، اداسقاننىڭ الدى ءجون، ارتى سوقپاق»، «جىگىتتەر ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات»ويىن بوس ءجۇرىس، الدىمەن ءبىلىم الۋ كەرەكتىگىن جاستارعا ايتا ءبىلدى. - فيلوسوفيالىق ليريكا
«بولىس بولدىم مىنەكەي...»، « سەگىز اياق»، «ءماز بولادى بولىسىڭ»، «اش قارىن جۇبانا ما مايلى اس جەمەي» - اباي حالقىنىڭ داۋىن داۋلاپ، مۇڭىن جوقتادى. بۇل ونىڭ ساياسي ليريكاسى
اباي ادام جانىنىڭ نازىك قىلى، عاشىقتىقتى دا جەرىنە جەتكىزە جىرعا قوستى. ونىڭ كۋاسى «كوزىمنىڭ قاراسى»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»، «تاتيانانىڭ حاتى» ولەڭدەرى
سونىمەن، بالالار، وزدەرىڭ كورىپ وتىرعانداي اباي ليريكاسى ءومىردىڭ بارلىق سالاسىن قامتيدى.
اباي ولەڭدەرى ەكى ءجۇزدى الماس سياقتى. جىبەكتەي جۇمساق، جانعا جاعىمدى، ەكىنشى جاعىنان ءتىلى الماستاي وتكىر. اباي شىندىقتى شىنايى جىرلادى. قازاق ادەبيەتىنە سىنشىل رەاليزمدى الىپ كەلگەن اباي بولدى. اباي ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىبىنا توقتالىپ وتتىك. ەندى ءبىر ولەڭىن. ادىسكەر نۇرشا ورازاقىنوۆانىڭ ادەبي شىعارمانى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسى بويىنشا تالداپ كورەيىك
قازاق پوەزياسىن ساتىلاي كەشەندى تالداۋدىڭ تولىق ۇلگىسى
1. اۆتورى
2. تاقىرىپ – بۇل ونەر تۋىندىسىنىڭ ىرگەتاسى. بۇل –شىعارما. ادەبي شىعارما دەگەنىمىز بەلگىلى داۋىردەگى قوعامدىق شىندىقتىڭ ساۋلەسى.
3. جانر ءتۇرى – پوەزيا(ولەڭ). ولەڭ دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر ولشەممەن قيىننان قيىستىرىپ، ۇيلەسىمدى ىرعاقپەن ۇيقاسىپ كەلەتىن ورنەكتى ءسوز جۇيەسى.
4. يدەياسى - اۆتور تاقىرىپ ارقىلى شىندىق ءومىر كورىنىستەرىن سۋرەتتەگەندە، ونى ءوز كوزقاراسى، ءوز دۇنيەتانىمى تۇرعىسىنان بەينەلەيدى. سول ارقىلى ماقسات، مۇددەسىن، ارمانىن بىلدىرەدى.
5. شۋماق – اياقتالعان سينتاكسيستىك ءبىرتۇتاس ويدى بىلدىرەدى.
5. 1. ءبىر شۋماقتى
5. 2. ەكى شۋماقتى
6. تارماق - ولەڭنىڭ ءار جولى.
6. 1. ەكى تارماقتى
6. 2. ءتورت تارماقتى ت. ب.
7. بۋناق – بەلگىلى ءبىر داۋىس ىرعاعىمەن ءبولىنۋى.
8. بۋىن سانى - ءسوزدىڭ قۇرامىنداعى داۋىستى دىبىستاردىڭ سانىنا بايلانىستى
8. 1. 3 - 4 بۋىندى
8. 2. 6 - 7 بۋىندى
8. 3. 8 - 9 بۋىندى
8. 4. 11 - 18 بۋىندى، ت. ب.
8. 5. ارالاس بۋىندى
9. ۇيقاس
9. 1. قارا ولەڭ ۇيقاسى(- ا - ا - ب - ا)
9. 2. شۇبىرتپالى ۇيقاس (- ا - ا - ا - ا)
9. 3. ەرىكتى ۇيقاس (ا - ب - ۆ - گ - د)
9. 4. كەزەكتى ۇيقاس (- ا - ب - ۆ - ب)
9. 5. شالىس ۇيقاس (- ا - ب - ا - ب)
9. 6. ەگىز ۇيقاس (- ا - ا - ب - ب)
9. 7. ارالاس ۇيقاس (- ا - ا - ب - ۆ - ب - ۆ - ب - ب - ب)
10. ادەبي تەوريالىق ۇعىمدار
10. 1. تروپ
10. 2. فيگۋرا
11. تۇسىندىرمە سوزدىك
12. ولەڭنىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى، تاربيەلىك ءمانى.
«جەلسىز تۇندە جارىق اي» ولەڭىن سىزبا بويىنشا تالداۋ
1. اۆتورى اباي قۇنانبايەۆ
2. تاقىرىپ – بۇل ولەڭ تابيعات تۋرالى. ولەڭدە اقىن
تابيعات پەن ماحابباتتى ۇندەستىرە سۋرەتتەيدى.
3. جانر ءتۇرى – پوەزيا(ولەڭ).
4. يدەياسى - ادام دا تابيعات سياقتى، تابيعات كورىنىسى قانداي ادەمى، نازىك بولسا، ادامنىڭ جان دۇنيەسى دە سونداي نازىك. سۇلۋلىقتى، سەزىمدى قۇرمەتتەۋگە، سەزىنە بىلۋگە جەتەلەيدى.
5. شۋماق –.
5 بەس شۋماقتى
6. تارماق
20 تارماقتان تۇرادى
7. بۋناق – ءبىر بۋناقتى
بۋىن سانى -
7 - 8 بۋىندى
8. ۇيقاس
شالىس ۇيقاس (- ا - ب - ا - ب)
9. ادەبي تەوريالىق ۇعىمدار. تروپ
1. ەپيتەت - جەلسىز ءتۇن، جارىق اي، قالىڭ اعاش، قۇلپىرعان جاسىل جەر، تەرەڭ ساي
2. كەيىپتەۋ - سۋ دىرىلدەيدى، جاپىراقتار سىبىرلاسادى، تاۋ جاڭعىرىعادى، ءان قوسادى،
3. ريتوريكالىق سۇراق – كەلمەپ پە ەدىڭ سول جاققا؟، تۇرماپ پا ەدى سۇيەنىپ؟
10. تۇسىندىرمە سوزدىك
ايتاق – وكريك – ءيتتىڭ ۇرگەنىنە ىلەسە داۋىس قوسۋ
ەلەڭ قاعۋ - پۋگليۆو وزيراتسيا - الاڭداۋ
بوگەلۋ - زادەرجيۆاتسيا – توقتالۋ، ايالداۋ
11. ولەڭنىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى، تاربيەلىك ءمانى.
سۇلۋلىقتى تۇسىنۋگە، كورە بىلۋگە، تابيعاتتى، سەزىمدى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەيدى. ادامنىڭ جان دۇنيەسىن رۋحاني بايىتادى، كوركەمدەيدى.
ەپيتەت - ءبىر زاتتىڭ نە ءبىر
قۇبىلىستىڭ ايرىقشا سيپاتىن، ساپاسىن انىقتاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن بەينەلى ءسوز
ەپيتەت دەپ اتالادى.
كەيىپتەۋ - تابيعات
قۇبىلىستارىن جانداندىرىپ، ءتىرى كىسى كەيپىندە سۋرەتتەۋدى كەيىپتەۋ دەپ اتايمىز.
كەيىپتەۋ ابايعا دەيىن قازاق ادەبيەتىندە بولماعان، ول ءادىس ورىس جانە باتىس
ەۆروپا ادەبيەتىندە كەزدەسەدى. (مىسالى، نەكراسوۆتىڭ «موروز، كراسنىي نوس» ولەڭىمەن سالىستىرۋعا
بولادى). ولەڭدى وقۋشىلارعا وقىپ بەرەمىن. مۇندا قىس - «ۆويەۆودا - اسكەرباسى» بولىپ كورىنسە، اباي اتامىزدىڭ سۋرەتتەۋىندە –«كارى قۇدا»
ريتوريكالىق سۇراق - ويدى، سەزىمدى اسەرلى جەتكىزۋ ءۇشىن جاۋابى وزىنەن - ءوزى ايقىن نارسەنى اسەرلى لەپپەن، سۇراۋ تۇرىندە ايتۋ.
قورىتىندى: بالالار بۇگىن
ءبىز اباي اتامىزدىڭ ليريكاسىمەن تانىستىق. ەندى ساباقتى قورىتىندىلاي كەلە
ءقازىر سەندەرمەن «سيقىرلى كونۆەرت» ويىنىن
وينايمىز. ويىننىڭ شارتى: بالالار «بالدىرعان» ءوزى كەلە الماي «سيقىرلى
كونۆەرت» بەرىپ جىبەرىپتى. ونىڭ ءىشى تولعان ءتورت پەن بەس. ول باعالاردى الۋ ءۇشىن
كەسپە قاعازدارداعى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ كەرەك.
1. ليريكا دەگەنىمىز نە؟
2. اباي ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىبى قانداي؟
3. ليريكا نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
4.. ماحاببات تۋرالى قانداي ولەڭدەرى بار؟
5. ابايدىڭ تابيعات ليريكاسىنا ارناپ جازعان ولەڭدەرى قانداي؟
ۇيگە تاپسىرما: «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» ولەڭىن ءوز بەتىنشە سىزبا بويىنشا تالداپ كەلۋ.
ابايدىڭ قارا سوزدەرىنەن بىرەۋىن وقۋ.
باعالاۋ: ساباققا بەلسەنە قاتىسقان وقۋشىلاردى باعالاۋ
اباي قۇنانبايەۆتىڭ ليريكاسى. جۇكتەۋ
(ازىرلەگەن، وتكىزگەن سامبايەۆا ب. ش.- قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءمۇعالىمى)
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: اباي ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنى مەن يدەياسىن مەڭگەرتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورىن مولايتۋ، ولەڭنىڭ ءتىل ەرەكشەلىگىنە وقۋشىلاردىڭ نازارىن اۋدارۋ، كوركەمدىگىن ءتۇسىندىرۋ. ادەبي تەوريالىق تۇسىنىكتەر بەرۋ.
2. دامىتۋشىلىق: ولەڭنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىنۋ، ادەبي - تەوريالىق تۇسىنىكتەردى ۇعىنا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ماتىنمەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە توسەلدىرۋ، مانەرلەپ وقۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ. كوركەم شىعارمانىڭ ەستەتيكالىق تابيعاتىن تۇسىنە ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ابايدىڭ ۇلىلىعىن تەرەڭ سەزدىرۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە باۋلۋ، اباي مۇراسىنا قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋ، وقىپ - بىلۋگە، تاني تۇسۋگە ۇمتىلدىرۋ.
ءتۇرى: تانىم ساباعى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ورىس ادەبيەتى، قازاق ءتىلى
ادىستەرى: جيناقتاۋ، تالداۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، قورىتىندى جاساۋ،
كورنەكىلىكتەرى: ەلەكتروندى سلايدتار، كىتاپتار، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ابايدىڭ پورترەتى، اقىن تۋرالى جازىلعان كىتاپتار، اقىن ولەڭدەرىنىڭ جيناقتارى؛
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ: سالەمەتسىزدەر مە، بالالار! بالالار بۇگىن بىزدە ەرەكشە تانىم ساباعى وتەدى. بۇل ساباعىمىزعا قوناقتار كەلىپ وتىر.
ءۇي تاپسىرماسىنتەكسەرۋ: 1. بالالار، ءبىز وتكەن ساباعىمىزدا ۇلى اقىن ابايدىڭ ءومىربايانىنا توقتالدىق. ( وقۋشىلارمەن وتىلگەن تاقىرىپ بويىنشا، جاڭا ساباققا كىرىسپە رەتىندە بليس - تۋرنير وتكىزىلەدى)
سۇراقتار:
1. اباي قۇنانبايەۆ -..................(اقىن، ويشىل)
2. قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن.................(شىعىس قازاقستان وبلىسى، شىڭعىستاۋدىڭ باۋىرىندا)
3. ول قاي جىلى تۋىلعان..................( 1845 جىلى)
4. العاش حات تانىعان....................... (اۋىل مولداسىنان)
5. اباي وقىعان مەدرەسە....................(سەمەيدەگى احمەت ريزا)
6. ابايدىڭ شىن اتى...................(يبراھيم)
7. ابايدىڭ ارعى اتاسى.....................(وسكەنباي)
8. ءوز اكەسى...............................(قۇنانباي)
9. ابايدىڭ شەشەسى...............،(ۇلجان) اجەسى....................(زەرە)
10. ابايدىڭ اكەسى ابايدى.........................(ەل بيلەۋگە ۇيرەتەدى))
11. اباي مەن اكەسى اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىك................(ەل بيلەۋشىلەردىڭ حالىققا جاساعان قياناتىن كورگەندە باستالادى)
12. اباي وقىعان شىعىس اقىندارى....................... نيزامي، ساعدي، حافيز، فزۋلي)
13. اباي دوس بولعان ورىس دەموكرات عالىمدارى.........................(ميحاەليس، دولگوپولوۆ)
14. اباي شىعارمالارىن وقىعان فيلوسوفتار.........................(پلاتون، سوكرات، اريستوتەل)
15. اباي شىعارمالارىن وقىعان ورىس جازۋشىلارى مەن اقىندارى..........(پۋشكين، لەرمونتوۆ، كرىلوۆ، تولستوي، سالتىكوۆ - ششەدرين، دوبروليۋبوۆ، چەرنىشيەۆسكيي)
16. ابايدىڭ اقىن ەكەنىن تانىتقان العاشقى كوركەم ولەڭى..................(قانسوناردا)
17. ول قاي جىلى جازىلعان..................(1882جىلى)
18. اباي وقىعان ورىسشا جۋرنال.................(«رۋسسكيي ۆەستنيك»)
19. اباي رۋحاني بايلىق العان ءۇش سالاسى.....................(شىعىس ادەبيەتى، ورىس جازۋشىلارى، حالىق اۋىز ادەبيەتى)
20. قاي جىلى دۇنيەدەن وزدى؟............... (1904 جىلى)
2. ۇيدە سىزدەر كەستەنى تولتىرىپ كەلۋلەرىڭىز كەرەك ەدى، تاپسىرۋلارىڭىزعا بولادى.
جاڭا ساباق: كىرىسپە ءسوز:
جۇرەگىڭنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن ونى دا ويلا
سوقتىقپالى سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم كىنا قويما!
وسى ءبىر اۋىز ولەڭدە - بۇكىل اباي اتامىزدىڭ ءومىرىنىڭ تەرەڭ سىرى جاتىر. مۇڭى قاراڭعى ەلدىڭ مىلقاۋ كۇشىمەن ارپالىسقان اياۋلى جاننىڭ كەيىنگىگە جولداعان ارىزى دەۋگە دە بولادى. بۇرىنعى قازاق ەلىنىڭ الەۋمەتتىك ءحالىن بىلمەي، اباي قۇنانبايەۆتىڭ تۋعان اينالاسىن ءومىر ۇياسىنىڭ كىم ەكەنىن تۇسىنبەي جوعارىداعى اباي اتامىزدىڭ جۇمباعىن شەشۋ دە قيىن.
بالالارعا ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى اباي قۇنانبايەۆ تۋرالى جاساعان سلايد پرەزەنتاسيانى كورسەتۋ ارقىلى ءومىربايانى مەن شىعارماشىلىعى جايلى تۇسىنىك بەرىلەدى.
اباي ءومىر سۇرگەن كەزەڭ سالمۇقانوۆا زارينا دايىنداپ كەلگەن مالىمدەمە تىڭدالادى.
بىرىنشىدەن: ابايدىڭ ءوز وتباسى قانداي ەدى؟
اباي ورتا ءجۇزدىڭ ارعىن تايپاسىنىڭ توبىقتى رۋىنان شىققان بيلەر اۋلەتىنەن. اكەسى وسكەنباي ۇلى قۇنانباي ءوز زامانىنداعى اتاق - داڭقى الىسقا كەتكەن بەدەلدى ادامداردىڭ ءبىرى بولعان. بولىستىق، اعا سۇلتاندىق قىزمەتتەر اتقارعان. ابايدىڭ ارعى اتالارى - وسكەنباي مەن ىرعىزباي دا ءوز زامانىنىڭ بەلگىلى بيلەرى بولعان. قۇنانبايدىڭ جەتى بالاسى بولعان. سونىڭ ىشىندە ەرەكشە كوزگە تۇسكەنى اباي بولعان. اكەسى ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ، ەل باسقارۋ ىسىنە باۋلىعان. وسىلاي ءجۇرىپ اباي سول كەزدەگى اتاقتى ادامداردى، بي - شەشەندەردى كورەدى. ءسوز ايتۋدى ۇيرەنەدى، حالىقتىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىمەن تانىسادى. ەل بيلەگەن اكىمدەردىڭ قارا حالىققا قياناتىن كورەدى. حالقىنا پايدالى بولۋدىڭ جولىن ىزدەيدى.
ەكىنشى: ابايدى قورشاعان الەۋمەتتىك ورتا قانداي ەدى؟
اباي ءومىر سۇرگەن ءداۋىر قازاق دالاسى تولىقتاي رەسەيدىڭ وتارىنا اينالعان، حالىق ەكى جاقتى قاناۋدا بولعان، ءوزىنىڭ ەركىن دامۋ مۇمكىنشىلىگىنەن ايرىلعان كەزى ەدى. ۇستەم تاپ وكىلدەرى ەسكى ازيالىق قۇرىلىستى ساقتاپ قالۋعا تىرىسسا، شوقان، اباي، ىبىرايلار اعارتۋشىلىق، دەموكراتيالىق تاريحي الەۋمەتتىك دامۋدى العا قويدى. ابايدىڭ شىعارمالارى ناق وسى باعىتتى العا ۇسىندى.
بالالار، اباي ولەڭدى 1882 جىلدان جازا باستادى. وزدەرىڭىز اتاپ وتكەندەي ونىڭ اقىندىق كۇشىن تانىتقان ولەڭى «قانسوناردا» دەپ اتالادى. اباي ءوزىنىڭ 22 جىل ءومىرىن شىعارماشىلىققا ارنادى. بۇگىن ءبىز سىزدەرمەن قازاق حالقىنىڭ باس اقىنى ابايدىڭ ليريكاسىنا توقتالامىز. داپتەرلەرىڭىزدى اشىپ، جازىڭىزدار
جەلتوقساننىڭ ون ءتورتى
تاقىرىپ: ۇلى اقىن اباي قۇنانبايەۆتىڭ ليريكاسى
(ۇلى اقىننىڭ ليريكاسىنا ارنالعان تانىمدىق ساباق)
ولەڭ دەگەنىمىز نە؟
ولەڭ - بەلگىلى ءبىر ولشەممەن قيىستىرىپ، ۇيلەسىمدى ىرعاقپەن ۇيقاسىپ كەلەتىن ءسوز جۇيەسى.
ءبىرىنشى انىقتاپ الايىق: ليريكا دەگەنىمىز نە؟
ليريكا - ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن، قۋانىش - رەنىش سەزىمىن بىلدىرەتىن پوەزيا. ليريكا بەس تۇرگە بولىنەدى.
1. تابيعات ليريكاسى
2. ماحاببات ليراكاسى
3. فيلوسوفيالىق ليريكا
4. ساياسي ليريكا
5. كوڭىل - كۇي ليريكاسى
اباي ليريكاسىن وسى انىقتاما تۇرعىسىنان قاراپ كورەيىك. وقۋلىقپەن جۇمىس.
199 بەتتەن 2 ابزاستان وقيمىز. وقۋشىلارعا وقۋلىقتان اباي ليريكاسىنا ارنالعان ءبولىمدى تەرىپ وقىتۋ، مازمۇنىن ءتۇسىندىرۋ.
«جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» - ءوزىنىڭ ءبىلىم - عىلىمعا كەش ۇمتىلعانى، «ءابدىراحمان ولگەندە»، «وسپانعا» – كوڭىل كۇي تۋرالى ولەڭدەرى
«عىلىم تاپپاي ماقتانبا» – فيلوسوفيالىق ليريكا، ءبىلىمنىڭ، عىلىمنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى
«ينتەرناتتا وقىپ ءجۇر» - وقىعان جاستاردىڭ ماقساتتارى تۋرالى، ساياسي ليريكا
«اسەمپاز بولما ارنەگە» - ءومىردىڭ وتپەلىلىگى، ءوز ورنىڭدى تابا ءبىلۋ، قاتە باسپاۋ تۋرالى وي تاستايدى، «ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس – فيلوسوفيالىق ليريكا
«ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»، «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الار» - ءسوزدىڭ، ءان مەن جىردىڭ قۇدىرەتى تۋرالى، فيلوسوفيالىق ليريكا،
«جازعىتۇرى»، «جاز»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «قىس» اباي تابيعاتتى شەبەر جىرلاعان، وزىنشە ەرەكشە جىرلاعان. ونىڭ تابيعاتى جاندى، ۇنەمى قوزعالىستا. بۇل تابيعات ليريكاسى
«كوڭىلىم قالدى دوستان دا، دۇشپاننان دا»، «سابىرسىز، ارسىز، ەرىنشەك»، اداسقاننىڭ الدى ءجون، ارتى سوقپاق»، «جىگىتتەر ويىن ارزان، كۇلكى قىمبات»ويىن بوس ءجۇرىس، الدىمەن ءبىلىم الۋ كەرەكتىگىن جاستارعا ايتا ءبىلدى. - فيلوسوفيالىق ليريكا
«بولىس بولدىم مىنەكەي...»، « سەگىز اياق»، «ءماز بولادى بولىسىڭ»، «اش قارىن جۇبانا ما مايلى اس جەمەي» - اباي حالقىنىڭ داۋىن داۋلاپ، مۇڭىن جوقتادى. بۇل ونىڭ ساياسي ليريكاسى
اباي ادام جانىنىڭ نازىك قىلى، عاشىقتىقتى دا جەرىنە جەتكىزە جىرعا قوستى. ونىڭ كۋاسى «كوزىمنىڭ قاراسى»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»، «تاتيانانىڭ حاتى» ولەڭدەرى
سونىمەن، بالالار، وزدەرىڭ كورىپ وتىرعانداي اباي ليريكاسى ءومىردىڭ بارلىق سالاسىن قامتيدى.
اباي ولەڭدەرى ەكى ءجۇزدى الماس سياقتى. جىبەكتەي جۇمساق، جانعا جاعىمدى، ەكىنشى جاعىنان ءتىلى الماستاي وتكىر. اباي شىندىقتى شىنايى جىرلادى. قازاق ادەبيەتىنە سىنشىل رەاليزمدى الىپ كەلگەن اباي بولدى. اباي ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىبىنا توقتالىپ وتتىك. ەندى ءبىر ولەڭىن. ادىسكەر نۇرشا ورازاقىنوۆانىڭ ادەبي شىعارمانى ساتىلاي كەشەندى تالداۋ تەحنولوگياسى بويىنشا تالداپ كورەيىك
قازاق پوەزياسىن ساتىلاي كەشەندى تالداۋدىڭ تولىق ۇلگىسى
1. اۆتورى
2. تاقىرىپ – بۇل ونەر تۋىندىسىنىڭ ىرگەتاسى. بۇل –شىعارما. ادەبي شىعارما دەگەنىمىز بەلگىلى داۋىردەگى قوعامدىق شىندىقتىڭ ساۋلەسى.
3. جانر ءتۇرى – پوەزيا(ولەڭ). ولەڭ دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر ولشەممەن قيىننان قيىستىرىپ، ۇيلەسىمدى ىرعاقپەن ۇيقاسىپ كەلەتىن ورنەكتى ءسوز جۇيەسى.
4. يدەياسى - اۆتور تاقىرىپ ارقىلى شىندىق ءومىر كورىنىستەرىن سۋرەتتەگەندە، ونى ءوز كوزقاراسى، ءوز دۇنيەتانىمى تۇرعىسىنان بەينەلەيدى. سول ارقىلى ماقسات، مۇددەسىن، ارمانىن بىلدىرەدى.
5. شۋماق – اياقتالعان سينتاكسيستىك ءبىرتۇتاس ويدى بىلدىرەدى.
5. 1. ءبىر شۋماقتى
5. 2. ەكى شۋماقتى
6. تارماق - ولەڭنىڭ ءار جولى.
6. 1. ەكى تارماقتى
6. 2. ءتورت تارماقتى ت. ب.
7. بۋناق – بەلگىلى ءبىر داۋىس ىرعاعىمەن ءبولىنۋى.
8. بۋىن سانى - ءسوزدىڭ قۇرامىنداعى داۋىستى دىبىستاردىڭ سانىنا بايلانىستى
8. 1. 3 - 4 بۋىندى
8. 2. 6 - 7 بۋىندى
8. 3. 8 - 9 بۋىندى
8. 4. 11 - 18 بۋىندى، ت. ب.
8. 5. ارالاس بۋىندى
9. ۇيقاس
9. 1. قارا ولەڭ ۇيقاسى(- ا - ا - ب - ا)
9. 2. شۇبىرتپالى ۇيقاس (- ا - ا - ا - ا)
9. 3. ەرىكتى ۇيقاس (ا - ب - ۆ - گ - د)
9. 4. كەزەكتى ۇيقاس (- ا - ب - ۆ - ب)
9. 5. شالىس ۇيقاس (- ا - ب - ا - ب)
9. 6. ەگىز ۇيقاس (- ا - ا - ب - ب)
9. 7. ارالاس ۇيقاس (- ا - ا - ب - ۆ - ب - ۆ - ب - ب - ب)
10. ادەبي تەوريالىق ۇعىمدار
10. 1. تروپ
10. 2. فيگۋرا
11. تۇسىندىرمە سوزدىك
12. ولەڭنىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى، تاربيەلىك ءمانى.
«جەلسىز تۇندە جارىق اي» ولەڭىن سىزبا بويىنشا تالداۋ
1. اۆتورى اباي قۇنانبايەۆ
2. تاقىرىپ – بۇل ولەڭ تابيعات تۋرالى. ولەڭدە اقىن
تابيعات پەن ماحابباتتى ۇندەستىرە سۋرەتتەيدى.
3. جانر ءتۇرى – پوەزيا(ولەڭ).
4. يدەياسى - ادام دا تابيعات سياقتى، تابيعات كورىنىسى قانداي ادەمى، نازىك بولسا، ادامنىڭ جان دۇنيەسى دە سونداي نازىك. سۇلۋلىقتى، سەزىمدى قۇرمەتتەۋگە، سەزىنە بىلۋگە جەتەلەيدى.
5. شۋماق –.
5 بەس شۋماقتى
6. تارماق
20 تارماقتان تۇرادى
7. بۋناق – ءبىر بۋناقتى
بۋىن سانى -
7 - 8 بۋىندى
8. ۇيقاس
شالىس ۇيقاس (- ا - ب - ا - ب)
9. ادەبي تەوريالىق ۇعىمدار. تروپ
1. ەپيتەت - جەلسىز ءتۇن، جارىق اي، قالىڭ اعاش، قۇلپىرعان جاسىل جەر، تەرەڭ ساي
2. كەيىپتەۋ - سۋ دىرىلدەيدى، جاپىراقتار سىبىرلاسادى، تاۋ جاڭعىرىعادى، ءان قوسادى،
3. ريتوريكالىق سۇراق – كەلمەپ پە ەدىڭ سول جاققا؟، تۇرماپ پا ەدى سۇيەنىپ؟
10. تۇسىندىرمە سوزدىك
ايتاق – وكريك – ءيتتىڭ ۇرگەنىنە ىلەسە داۋىس قوسۋ
ەلەڭ قاعۋ - پۋگليۆو وزيراتسيا - الاڭداۋ
بوگەلۋ - زادەرجيۆاتسيا – توقتالۋ، ايالداۋ
11. ولەڭنىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى، تاربيەلىك ءمانى.
سۇلۋلىقتى تۇسىنۋگە، كورە بىلۋگە، تابيعاتتى، سەزىمدى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەيدى. ادامنىڭ جان دۇنيەسىن رۋحاني بايىتادى، كوركەمدەيدى.
ەپيتەت - ءبىر زاتتىڭ نە ءبىر
قۇبىلىستىڭ ايرىقشا سيپاتىن، ساپاسىن انىقتاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن بەينەلى ءسوز
ەپيتەت دەپ اتالادى.
كەيىپتەۋ - تابيعات
قۇبىلىستارىن جانداندىرىپ، ءتىرى كىسى كەيپىندە سۋرەتتەۋدى كەيىپتەۋ دەپ اتايمىز.
كەيىپتەۋ ابايعا دەيىن قازاق ادەبيەتىندە بولماعان، ول ءادىس ورىس جانە باتىس
ەۆروپا ادەبيەتىندە كەزدەسەدى. (مىسالى، نەكراسوۆتىڭ «موروز، كراسنىي نوس» ولەڭىمەن سالىستىرۋعا
بولادى). ولەڭدى وقۋشىلارعا وقىپ بەرەمىن. مۇندا قىس - «ۆويەۆودا - اسكەرباسى» بولىپ كورىنسە، اباي اتامىزدىڭ سۋرەتتەۋىندە –«كارى قۇدا»
ريتوريكالىق سۇراق - ويدى، سەزىمدى اسەرلى جەتكىزۋ ءۇشىن جاۋابى وزىنەن - ءوزى ايقىن نارسەنى اسەرلى لەپپەن، سۇراۋ تۇرىندە ايتۋ.
قورىتىندى: بالالار بۇگىن
ءبىز اباي اتامىزدىڭ ليريكاسىمەن تانىستىق. ەندى ساباقتى قورىتىندىلاي كەلە
ءقازىر سەندەرمەن «سيقىرلى كونۆەرت» ويىنىن
وينايمىز. ويىننىڭ شارتى: بالالار «بالدىرعان» ءوزى كەلە الماي «سيقىرلى
كونۆەرت» بەرىپ جىبەرىپتى. ونىڭ ءىشى تولعان ءتورت پەن بەس. ول باعالاردى الۋ ءۇشىن
كەسپە قاعازدارداعى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ كەرەك.
1. ليريكا دەگەنىمىز نە؟
2. اباي ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىبى قانداي؟
3. ليريكا نەشە تۇرگە بولىنەدى؟
4.. ماحاببات تۋرالى قانداي ولەڭدەرى بار؟
5. ابايدىڭ تابيعات ليريكاسىنا ارناپ جازعان ولەڭدەرى قانداي؟
ۇيگە تاپسىرما: «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» ولەڭىن ءوز بەتىنشە سىزبا بويىنشا تالداپ كەلۋ.
ابايدىڭ قارا سوزدەرىنەن بىرەۋىن وقۋ.
باعالاۋ: ساباققا بەلسەنە قاتىسقان وقۋشىلاردى باعالاۋ
اباي قۇنانبايەۆتىڭ ليريكاسى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: وقىتۋ ۇدەرىسىندە ينتەراكتيۆتى ادىستەردى ءتيىمدى پايدالانۋ
