اققۋ قۇستار قۋانىشى
I
كوگىلدىر اسپان اياسىندا جاسىل ورمانعا بولەنگەن كوگىلدىر قالا جاتىر. قالا قاي جاعىنان قاراساڭ دا بىردەي كورىنگەن، سان قىرلى گاۋھار تاستاي جالت-جۇلت ەتەدى. كەرەمەت كورىكتى. شىعىس-كۇنگەيى مەن قۇبىلاسىنا دەيىن تۇتاسا سوزىلعان، اسپانمەن تىلدەسكەن اق سالدەلى تاۋلارى قانداي ايبارلى، ءساندى دەسەڭدەرشى! كانت باستارى كۇن ساۋلەسىمەن ويناپ، كوزدىڭ جاۋىن الادى. بۇل كوشەلەرى، كوشەنى قۋالاي جۇگىرگەن ارىقتارى ءالى اسفالت پەن بەتونعا قۇنداقتالماعان سوعىستان كەيىنگى الماتى. بۇندا ءالى التى قابات، جەتى قابات ۇيلەر جوق. جيىرما بەس قاباتتى «قازاقستان» مەيمانحاناسى تۇرعىنداردىڭ قيالىنا دا كىرمەگەن. سوندا دا قالا ساندىقتان الىپ شىققان جاننات ىشىكتەي قۇلپىرىپ تۇر. سوناۋ اسپانمەن تىلدەسكەن الىپ تاۋلاردىڭ قويناۋلارىنان، شاتقال، ارنالارىنان قۋالاي، قالانىڭ شىعىسى مەن باتىسىن الا ءۇش وزەن اعادى. شىعىسىنداعىنى - كىشى الماتى وزەنى، باتىسىنداعىلارىن - كوكتەم مەن جامان وزەن دەپ اتايدى. شىعىسىنداعى كىشى الماتى وزەنى سوناۋ تاۋ قويناۋىنان سارقىراي شاتتانا كۇلىپ، تىنباي اعىپ، قالاعا جەتەدى دە، كىرە بەرە ەكىگە بولىنەدى. ءبىر قولى تاستى، قۇمدى كىشى الماتى وزەنىنىڭ ارناسىمەن تومەن قاراي قۇلايدى دا، سۋدىڭ ەكىنشى جارتىسى باس ارىقتى بەتتەي جۇيتكيدى. باس ارىقتان ءار كوشەنىڭ ەكى جاعىن الا، تارام-تارام بوپ، قالا بويىن قۋالاي جونەلەدى. كوگال كومكەرگەن، ءالى بەتون كيمەگەن بۇل ارىقتار، ناعىز ءبىر تاۋ ەتەگىندەگى تاس بۇلاقتار ءتارىزدى كوبىك اتىپ سەكىرە، سىلق-سىلق كۇلەدى. سۋلارى كوز جاسىنداي ءموپ-مولدىر، ۇرتتاپ قالساڭ، ءتىسىڭدى جارارداي سۇپ-سۋىق. كۇندىز-تۇنى سىڭعىرلاپ جاتقان اعىسىنىڭ جىلدامدىعى ۇشقان قۇسقا پارا-پار ءبىر كەرەمەتتەر.
ال وسى كوگىلدىر قالانىڭ اقشىل، سۇرعىلت ۇيلەرىن الدىڭعى جاعىنان، بۇيىرىنەن قورشاي، قاتارلاسا بىتكەن سۇڭعاق بويلى قاراعاي، قايىڭدى، كولەڭكەلەرى كوشەنىڭ تەڭ جارتىسىن العان جۋان-جۋان ەمەن، قاراعاشتى ايتساڭدارشى! بەكىنىستەرىن جاۋعا بەرگىسى كەلمەي كۇزەتتە تۇرعان جاسىل شينەلدى الىپ سولداتتار ءتارىزدى. تەك اندا-ساندا وقىس سوققان جەلمەنەن جاسىل جاپىراقتارىن ويناتا سىبدىر-سىبدىر قاعادى.
مىنە، وسى قالا مەنىڭ جانىم سۇيگەن قالام! جازعىتۇرىمعى ءبۇرىن اشقان المۇرتتىڭ، ءسال قىزعىلت تارتقان المانىڭ، اپپاق گۇلدەرى ءوزىنىڭ قىشقىلتىم، حوش يىستەرىمەن جانىمدى راحاتقا باتىرعان قالام!
قالا بۇگىن دە، كۇندەگىسىندەي، ءساندى-سالتاناتتى ەدى. كۇن تالعار اسۋىنان ءسال جوعارى كوتەرىلگەن. تاڭەرتەڭگى ساعات توعىزدان اسىپ بارا جاتقان شاق. ءدال وسى مەزگىلدە قالانىڭ كەڭ، اسەم ورتالىق كوشەسىمەن ورتا بويلى ءبىر جىگىت كەلە جاتىر. اياعىندا سارعىلت باتەڭكە. ۇستىندە اق پاتسايى كويلەك پەن اق جولدى قوڭىرقاي شيەۆيوت كوستيۋم. وتكىر كوزدى، دوڭگەلەك ءجۇز، قىر مۇرىندى، قالىڭ قارا شاشتى. وتىزدار شاماسىندا. ول الدەنەنى ىڭىرسىپ، اندا-ساندا جان-جاعىنا، جاسىل اعاشتارعا، كوگىلدىر ۇيلەرگە قاراپ قويادى. ءبىراق كوزىن توقتاتپايدى. ويى، كوڭىلى، ءبارى بىردەي، جاناعى ىڭىرسىپ ايتىپ كەلە جاتقان انىندە ءتارىزدى. جىگىت ءاننىڭ ورتاسىنا دەيىن ايتىپ كەلەدى دە، كەنەت دىبىس تىزبەكتەرىن جوعالتىپ العانداي، ءسال توقتايدى دا، قايتادان ىڭىرسي اندەتە باستايدى. بۇل ساتتە ول كۇتپەگەن كەدەرگىگە كەزدەسىپ، شەگىنىپ بارىپ قايتا جۇرگەن ادام سەكىلدى.
سەن الدە ماي ايىندا شىققان گۇلسىڭ،
جانىمدى ورتەندىرگەن الدە كۇنسىڭ؟..
جىگىت كەنەت «كۇنسىڭ، كۇنسىڭ» دەپ توقتاي قالادى دا، ءان اۋەنىنىڭ كەيبىر نوتالارىن باسقاشا وزگەرتىپ، ىڭىرسىپ قايتادان باستايدى.
ال بۇل جىگىت قازاقتىڭ بەلگىلى كومپوزيتورى ەدى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن قويىلعان وپەراسى تىڭداۋشىلاردان وتە جوعارى باعا العان. ونەرىنە جۇرت كوڭىل اۋدارعان، كەشەگى مول دارىن...
كومپوزيتوردىڭ كوشەدە ءان شىعارىپ كەلە جاتۋىنىڭ دا سەبەبى بار. جاقىندا كورشى قالادان الماتىعا الماگۇل اتتى ءانشى قىز اۋىسقان. بۇل تۇس كونسەرت ۇيىمى مەن فيلارمونيا جەكە-جەكە مەكەمە بوپ بولىنبەگەن كەز. ەسترادالىق انشىلەردىڭ ولەندەرىن، نە مۋزىكالىق اسپاپتاردا ورىندالاتىن رەپەرتۋارلاردى فيلارمونيا دايىندايتىن شاق. جاس ءانشى الماگۇل ايتۋعا ءتيىس بىرنەشە جاڭا ولەڭدەردى جازۋدى رەسپۋبليكالىق فيلارمونيا باسشىلارى وسى ايگىلى بولىپ قالعان كومپوزيتور ەرجان ەسەنتايەۆقا تاپسىرعان-دى. ءقازىر جازىپ ۇلگىرگەن بىر-ەكى ولەڭىن سول ءانشى قىزعا تىڭداتۋعا كومپوزيتوردىڭ كەلە جاتقان بەتى ەدى. ءانشى قىزدىڭ داۋسىن ساحنادان ەستىگەنى بولماسا، ەرجان ونىمەن ءتىپتى تانىس تا ەمەس-تى. الماگۇلدىڭ مۋزىكالىق قابىلەتىن دە، ءتىپتى داۋسىنىڭ قانشالىق كۇشتى، السىزدىگىن دە ءجوندى بىلمەيتىن. قىزدى تەك ساحنادان كورگەنى بار. سوندىقتان «ءانىم ۇنار ما ەكەن؟» دەگەن كومپوزيتوردىڭ كوڭىلىندە ازداعان ءقاۋپى دە جوق ەمەس-تى.
ەرجان ەسەنتايەۆ پۋشكين كوشەسىندەگى الماتىنىڭ ۆەرنىي كەزىندە كۋپەستەر كلۋبى بولعان جامبىل اتىنداعى رەسپۋبليكالىق فيلارمونيانىڭ ۇيىنە جەتىپ، ەكىنشى قاباتتاعى بۇل مەكەمەنىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقاراتىن كىسىنىڭ كابينەتىنە كوتەرىلدى.
ول نەمىستىڭ قىزعىلت ءتۇستى «بليۋتنەر» اتتى شاعىن ءرويالى قويىلعان ءتورت بۇرىشتى بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ، بوساعادا ءسال كىدىردى.
— امانسىزدار ما؟ — دەدى كومپوزيتور سول قوزعالماي تۇرعان قالپىندا.
كابينەتتە الماگۇل، حامزە سىرنايەۆ، ەۆگەنيي ميحايلوۆ، حانشايىم جانە حاميت توبىقوۆ وتىر ەكەن.
— ءوزىڭىز دە امانسىز با؟ — دەدى ۇيدەگىلەر. — جوعارى شىعىڭىز...
حامزە سىرنايەۆ. ارىقتاۋ كەلگەن، اققۇبا، ورتا جاستان اسىپ بارا جاتقان، قىسىق كوزدەۋ سىپايى كىسى. وسى كونسەرت مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى. مىنەز-قۇلىققا دا باي. جوعارى ورىندار جىبەرگەن.
بۇعان كوركەمونەر مەكەمەسىن باسقارۋ قيىنعا ءتۇستى. ويتكەنى ول كوركەمونەردى -يسكۋسستۆونى تەك جاقسى كورگەنى بولماسا، بالەندەي تەرەڭ بىلمەيتىن-دى. اسىرەسە العاشقى كۇننەن-اق «دۇنيە تەتىگى مەنىڭ ونەرىم» دەپ ويلايتىن كەيبىر دارىن يەلەرىنىڭ ءتىلىن تابۋ جەڭىلگە تۇسپەدى. ءبىراق حامزە سىرنايەۆ شىدامدىلىق كورسەتتى. پارتيا جىبەرگەننەن كەيىن، ونىڭ سەنىمىن اقتاۋعا تىرىستى. بىلمەگەنىن بىلگىسى كەلدى.
ەۆگەنيي ميحايلوۆ. ورتا بويلىدان بيىكتەۋ، كەن، ماڭدايلى، دوڭەس مۇرىن، كوگىلدىر كوزدى، سارى كىسى، قازاق كوركەمونەرىنىڭ ءبىر اياۋلى قايراتكەرى بولاتىن. وتىزىنشى جىلدارى لەنينگراد كونسەرۆاتورياسىنىڭ كومپوزيتورلىق ءبولىمىن بىتىرگەننەن بەرى، وسى قازاق جەرىندە قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان. قازاق مۋزىكاسىن وتە جاقسى كورەتىن. نەگىزى — حالىق ان-كۇيىنەن قۇراستىرىلعان بىرنەشە وپەرا جازعان. سونىسىنا قاراي مۋزىكاسىنىڭ ەرەكشەلىگىن، تابيعاتىنا ءتان ءۇن قۇرىلىستارىن — كولوريتىن پايدالانا العان بۇل كومپوزيتوردى قازاق قاۋىمى باعالاي ءبىلىپ، ۇنەمى قوشامەت كورسەتىپ كەلگەن. ءقازىر بۇل كونسەرۆاتوريا پروفەسسورى جانە جاقىندا وسى رەسپۋبليكالىق فيلارمونيانىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقارۋشىسى ءتىپ بەكىتىلگەن. جانە دۇرىس بەكىتىلگەن. ويتكەنى قازاقتىڭ كوركەمونەرىنە، دارىندى جاستارىنا جانى وتە اشيتىن كىسى. حامزە سىرنايەۆتان ەۆگەنيي ميحايلوۆتىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى، بۇل كوركەمونەر ادامى. ديرەكتوردىڭ بىلمەگەنىن بۇل بىلەدى. جانە «مەن بىلەمىن» دەپ كەۋدەسىن ۇرمايدى. كىشىپەيىل، سونىسىنا قاراماي، ءوزىنىڭ ۇلكەن شەبەرلىگى مەن بىلگىرلىگى ارقاسىندا، قانداي تەنتەك، ءوزىمشىل ءارتيستى بولسا دا، ءوزىنىڭ ايتقانىنا كوندىرە بىلەدى. مىنە وسى ەكى كىسى، سىرنايەۆ پەن ميحايلوۆ دومبىرانىڭ قوس ىشەگىندەي، ءبىرىن-بىرى تولتىرا العان. فيلارمونيادا قانداي يگىلىكتى جۇمىس باستالماسىن، ەكەۋىنىڭ داۋسى ءبىر جەردەن شىعاتىن. بۇل ەكەۋىنىڭ ويى وسى جاقىندا الىنعان ءانشى الماگۇل قىز جايىندا دا ءبىر جەردەن تابىستى. ەكەۋى دە جاس ءانشىنىڭ ۇلكەن دارىن ەكەنىن ءتۇسىندى. سوندىقتان دا جەكە ەسترادالىق انسامبل قۇرۋدى دۇرىس كوردى. ارينە، ءانسامبلدىڭ باس كەيىپكەرى، وزگە ارتيستەردىڭ ءتۇپ كىندىگى وسى ءانشى قىز بولۋعا ءتيىستى. سول سەبەپتەن دە وعان ارناپ جەكە اندەر جازۋ وسى ەرجان ەسەنتايەۆقا تاپسىرىلدى.
حانشايىم اسەنوۆا. سازعا بىتكەن سارى اعاش سەكىلدى سىمباتتى، بۇراڭ بەل، بيداي ءوڭدى، بىلەكتەي-بىلەكتەي قوس بۇرىمى بالتىرىنا ءتيىپ تۇرعان، ءساندى كيىنگەن قاراقات كوز كەربەز قىز. حانشايىم اسەنوۆا فيلارمونيانىڭ باس ءانشى - سوليستتەرىنىڭ ءبىرى. بيىل عانا كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەن. كەلمەي جاتىپ كونسەرت مەكەمەسىنىڭ جاستارى بۇنى كومسومول ۇيىمىنىڭ سەكرەتارى ەتىگى سايلاعان. حانشايىم ساحنادان ولەڭ ايتۋدى قانشالىق جاقسى كورەتىن بولسا، قوعام جۇمىسىنا دا سونداي جانىن بەرە ىستەيتىن قىز. اسىرەسە دارىندى جاستار دەگەندە، وتە مەرەيلى. ولاردىڭ كەلەشەگى دەگەندە قولىنان كەلگەنىن ايامايدى. ءبىلىمى جەتپەيتىنىنە ۋچيليششەگە، نە كونسەرۆاتورياعا تۇسۋگە كومەكتەسەدى. سونداي جومارت جانىن حانشايىمنىڭ اياعىسى كەلمەگەن ادامنىڭ ءبىرى الماگۇل ەدى. ارينە، الماگۇل بۇرىن ساحنا كورمەگەن جاس ءانشى ەمەس-تى. راس، كونسەرۆاتوريا بىتىرمەگەن. ءبىراق ول اجەپتاۋىر قالىپتاسىپ قالعان ەسترادا ءانشىسى بولاتىن. ساحنادان العاشقى رەت ەستىگەن كەشىندە-اق حانشايىم ەگەر بۇنى دۇرىس تاربيەلەسە الىسقا باراتىنىن بىردەن تۇسىنگەن. الماگۇلدىڭ داۋسىنىڭ ادەمىلىگى، تەمبرى - دىبىس ەرەكشەلىگى، ەڭ جوعارى نوتالارعا بارا الماعانىمەن، تىنىسىنىڭ كەڭدىگى، ءان ايتۋ سالتى - مانەرلى، ءبارى-بارى بۇنى تاڭ قالدىرعان. ەندى وسى تابيعي ورەن ءانشىنىڭ تەزىرەك وسۋىنە كومەكتەسپەك بولعان.حانشايىمنىڭ ءبىر قاسيەتى، ونەر ادامدارىنىڭ كەيبىرەۋلەرىنە ءتان قىزعانشاقتىق، كورە الماستىق مۇندا ءتىپتى جوق-تى. ەلىمىزدىڭ حالىق ولەڭىن ايتاتىن ءبىر قىزىنىڭ جاڭادان شىعۋى ەرەكشە قۋانتقان. سوندىقتان وسى الماگۇلگە بىردەن ەسترادالىق انسامبل قۇرىپ بەرىپ، جاڭادان رەپەرتۋار دايىنداۋ كەرەك دەگەن ديرەكسيانىڭ ويىنا تۇگەلدەي قوسىلعان.
حاميت توبىقوۆ. بۇل انا ۇشەۋىنە قاراعاندا ءتىپتى باسقا ادام ەدى. تابيعاتى دا، تالعام، تۇسىنىگى دە انالاردان وزگەشە. وي، سانا، سەزىمدەرى سوعىس الدىنداعى ءۇش-تورت جىل بۇرىن وتكەن، ءبىر جاعىنان پاتريوتتىق، ەكىنشى جاعىنان تاپ تارتىسىنىڭ ەڭ سوڭعى تىنىستارى ىشقىنا شىققان قارا داۋىلدى مەزگىلدەردە قالىپتاسقان. سول جىلدارى قىزمەت بابىندا دا ەسكەن. سوڭىنان ۇلى وتان سوعىسىنا دا قاتىناسقان. ءبىراق جۇرتتاي الدىڭعى شەپتە ەمەس، مايدانعا تاياۋ شتابتاردا ينتەندانت جۇمىسىن اتقارعان. بىر-ەكى وردەن دە العان. سول سەبەپتەن دە ول ءوزىن فاشيستەردى جەڭگەن شىن مايدانگەر سانايتىن. سوندىقتان دا بولۋى كەرەك، سوعىس كەزىندە، وزدەرىنىن ونەرلەرىمەن، كەرەكتىلىكتەرىمەن الماتى سەكىلدى تىلدا قالىپ جۇمىس ىستەگەن ادامدارعا، اسىرەسە ارتيستەرگە مەنسىنبەي قارايتىن. ارتيستەردىڭ ءوزىنىن ان-كۇيىمەن، حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن ونەرىمەن ءفاشيزمدى جەڭۋگە سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىمەن ساناسقىسى دا كەلمەيتىن. سوعىسقا بارماعان جاننىڭ ءبارى تىلدا جاسىرىنىپ قالعان جاۋىنداي كورىنەتىن وعان. ادامنىڭ ءبىر قينالار جەرى توبىقوۆتىڭ سانا-سەزىمىنىڭ سوعىس الدىنداعى اۋىر جىلداردىڭ ورەسىنەن وسە الماعانى ەدى. سوعىس بىتكەننەن كەيىن بۇرىنعى قىزمەتتەرىنەن تومەندەتىپ، فيلارمونياداعى ۇلت اسپاپتارى وركەسترىنە باس اكىمشى - ادمينيستراتور ەتىپ جىبەرگەن-دى.
حاميت توبىقوۆ ۇزىن بويلى، ەكى ۇرتى سۋالعان، تار ماڭدايلى، ۇزىن مۇرىن، قوڭىر كوزدى ادام ەدى. سويلەگەن ءسوزى، جۇرگەن ءجۇرىسى دە ءبىرتۇرلى قىزىق بولاتىن. قارا گاليفە شالبارىنىڭ ەكى جاق قالتاسىنا ەكى قولىن بىردەن سالىپ، ۇزىن اياقتارىن، كوكقۇتان ءتارىزدى العا قاراي لاقتىرا باساتىن. جانە توبىقوۆ وتە سەكەمشىل بولاتىن. ول وزگەلەردەن گورى وتان سۇيگىش-پاتريوت بولىپ كورىنۋگە وتە قۇمار ەدى. راس، كەيدە ونىڭ بۇل مىنەزى ادام كۇلەرلىك سوراقىلىققا دا بارىپ سوعاتىن.
الدەقالاي «مۋزىكالىق مەزەت» پەن «تۇرىك مارتى» — روندونى جازعان شۋبەرتتىڭ نەمىس، ال موسارتتىڭ اۆستريالىق ەكەنىن ەستىگەن ول وركەستردىڭ رەپەرتۋارىنان بۇل ەكى ايگىلى ەڭبەكتى شىعارىپ تاستاۋدى تالاپ ەتكەن. سونداي-اق كۇيساندىقتا وينايتىن «اپپاسسيوناتانىڭ» اۆتورى بەتحوۆەننىڭ دە نەمىس ەكەنىن بىلگەندە ءتىپتى ءورشىپ كەتكەن. تەك «اپپاسسيوكاتاكى» ۆلاديمير يليچ لەنين جاقسى كورگەن دەگەننەن كەيىن عانا ازىراق سايابىرلادى.
— جارايدى، — دەگەن ول گاليفەسىنىڭ قالتاسىنان قولىن الماعان قالپىندا شالجيا تۇرىپ،-ۆلاديمير يليچ جاقسى كورگەن بولسا بۇل شارۋاشىلىققا تيمەي-اق قويايىق. — مۋزىكالى، ادەبيەتتىك شىعارمالاردى دا «شارۋاشىلىق» دەپ اتايتىن ونىڭ ەجەلگى ادەتى ەدى.- ءبىراق «مۋزىكالىق مەزەت» پەن «تۇرىك مارشىن» نەمىستەردىكى دەۋدىڭ قانداي قاجەتى بار؟ ودان دا بۇل «شارۋاشىلىقتى» شۋبەرتتىكى دەمەي، بالابايەۆتىكى دەگەن اناعۇرلىم دۇرىس. بالابايەۆ ءوسىپ كەلە جاتقان جاس كومپوزيتور. ونىڭ ءقادىرىن وسىلاي كوتەرگەن ءجون. ال «تۇرىك مارشىن» ەسيندىكى دەۋ كەرەك.
جۇرت كۇلەرىن دە، جىلارىن دا بىلمەگەن. كوركەمونەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ سورىنا قاراي توبىقوۆ كوركەمونەردى بىلمەۋمەن بىرگە كەيبىر ورىندارعا ءوزىنىڭ سەنىمسىز دەگەن ادامدارى جايىندا ەستىگەن، نە وسىلاي بولۋى كەرەك قوي دەگەن ويلارىن دا جەتكىزىپ تۇراتىن. بۇدان ونى ءپرينسيپشىل، سوۆەت يدەياسىنا شىن بەرىلگەن ادام دەپ تۇسىنەتىندەر دە تابىلعان. مۇنىڭ ۇستىنە توبىقوۆ ءوزىنىڭ تايىزدىعىنا قاراماي، وتە مانساپقور جان ەدى. «ەگەر بۇل مەكەمەنى مەن باسقارسام، ارينە، جۇمىستى مىنا ديرەكتوردان اناعۇرلىم وڭدى ىستەر ەدىم» دەگەن ۇعىمى كۇشتى جاتقان.
وسىنداي كۇيدە جۇرگەندە بۇرىنعى ديرەكتوردىڭ ورنىنا ۇكىمەت حامزە سىرنايەۆتى جىبەرگەن. «ەندىگى كەزەك مەنىكى» دەپ دامەلەنىپ جۇرگەن توبىقوۆ، كەنەت ءوڭى قۋقىلدانىپ، ىشتەن تىنا قالعان.
سول كۇننەن باستاپ حامزە سىرنايەۆ تۋرالى ەستىگەن جاقسى، جامان قاۋەسەت، وسەكتەرىنىڭ ءبارىن جيناۋعا كىرىسكەن فيلارمونياعا الىنعانىنا ءبىر اي جەتپەگەن جاس انشىگە ديرەكسيا جاڭا ەسترادا انسامبل قۇرايىن دەپ جاتىر دەگەندى ەستىگەندە قۇلاعى ەلەڭ ەتە قالعان. «بۇل قالاي؟ ءبىزدىڭ مەكەمەدە باياعىدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان انشىلەر از با؟ جەكە انسامبل قۇرىپ كوتەرگىسى كەلسە، سولاردىڭ ءبىرىن نەگە كوتەرمەيدى؟ جوق، مۇندا ءبىر گاپ بار... انىعىنا جەتۋ كەرەك. مۇمكىن، بۇل ارادا ءبىز بىلمەيتىن جاڭا ادامعا قىزىعۋ ءتارىزدى ءبىر قۇپيا سىر بار شىعار؟ ال الماگۇل سەكىلدى ناعىز قىپ-قىزىل پىسكەن الما ءتارىزدى كورگەن ساتتەن-اق ءدامىن تاتقىڭ كەلىپ تۇرا ادامعا قىزىقپاۋ مۇمكىن ەمەس. ارينە، بىرەۋدىڭ كەلىنشەگىنە قىزىعۋ ۇلكەن كۇنا، ءبىراق مورالدىق تۇراقسىز جاندارعا ونداي جەرىكتىك قىلمىس ەمەس...»
سول كۇننەن باستاپ توبىقوۆ الماگۇل مەن سىرنايەۆتان كوزىن ءبىر تايدىرعان جوق. انا ەكەۋىنىڭ الدەقالاي باسى قوسىلا قالسا، توبىقوۆ سول ارادا تاپ بولادى. انا ەكەۋىنىڭ وسى ارادا كەزدەسەتىنىن يىسكەپ بىلە مە، قالاي، ءتۇسىنۋ قيىن... مىنە بۇگىن دە بۇنى ادەيىلەپ ەشكىم شاقىرماسا دا، ميحايلوۆتىڭ كابينەتىنە ءوزى كەلگەن.
الماگۇل جاقانوۆا. بۇل توبىقوۆ ايتقانداي، پىسكەن الماداي قىپ-قىزىل كەلىنشەك ەمەس ەدى. بۇعان قازاقتىڭ «ءوزى قايىڭ، ءوزى تال. ءوزى شەكەر، ءوزى بال» دەگەن تەڭەۋى ءدال كەلەتىن ءتارىزدى... راس، توبىقوۆتىڭ ءسوزىنىڭ ءبىر جەرى دۇرىس. الماگۇلدى كورگەن ادام قىزىقپاي قالماسا كەرەك-تى. قىپشا بەل، جاۋدىراعان بوتا كوز، پىستە مۇرىن، ويماق اۋىز، قازاق ۇعىمىنداعى شىن سۇلۋ. ال مىنەز، قىلىعىنا كەلسەڭ - ءىشى-باۋىرىڭا كىرىپ كەتۋگە بار، ءتىرى جانعا قاتتى ءسوز ايتۋدى بىلمەيتىن، «اعاتايلاپ» تۇرعان ءبىر پەرىشتە. ءتۇر، كەلبەتى مىنەز، قىلىعىنا ساي، تابيعات بۇعان عاجاپ داۋىس بەرگەنىن ايتساڭدارشى! الماگۇل ولەڭ ايتقاندا، تىڭداعان ادام تىرپ ەتە المايتىن. ىقشام بويىنا قاراماي، سوناۋ جەز تاڭداي، كۇمىس كومەيىندە توقسان بۇلبۇل قوسىلىپ، سايراپ تۇرعانداي. داۋسىنىڭ كەڭدىگى، ادەمىلىگى سونشالىق، جۇماقتاعى قور قىزدارىنىڭ ءۇنىن ەستىگەندەي بولاسىڭ. اسىرەسە، الماگۇل ەلىمىزدىڭ حالىق اندەرىن ايتقاندا، ءار ءاننىڭ ىرعاعىن تولقىنداتا شىرقاعاندا، داۋسى شىمىرلاتىپ بويىڭدى الىپ، كوڭىلىڭدى تۋلاتىپ، ءبىر راحات دۇنيەسىنە ەنگىزەدى.
وسى ۇيدەگى جۇرتتىڭ بۇگىنگى باس قوسۋىنا سەبەپكەر - الماگۇل ەدى. وعان جەكە انسامبل قۇرىپ، جاڭا رەپەرتۋار جاساۋ قاجەت بولاتىن.
ەرجان ەسەنتايەۆ جۇرتپەن امانداسىپ بولىپ، تەرەزە الدىنداعى ورىندىققا وتىرعاننان كەيىن وزىنە موليە قاراي قالعان الماگۇلگە كوزىن اۋداردى. ءدال وسى ءبىر ساتتە كەلىنشەك كومپوزيتورعا كەرەمەت سۇلۋ بولىپ كورىنىپ كەتتى. بۇرىن الماگۇلدى ەرجان ءبىر-اق رەت ساحنادان عانا كورگەن. وندا تۇرىنەن گورى داۋسىنا تاڭ قالۋمەن بولعان. ال ءقازىر... بەتىندە دە، ەرنىندە دە ەشبىر بوياۋ جوق، اپپاق جۇمىرتقاداي، توستاعانداي جاۋدىراعان بوتا كوزىنەن وزىنە ءبىر ىستىق جارىق شاشىپ، قۇلپىرا قاراپ، ۋىزداي ۇيىعان سۇلۋ كەلىنشەك وتىر... ءانشى كەلىنشەكتىڭ كوز قاراسىنان كومپوزيتور ءوزىن بىرەۋ ىشىنە وت تاستاپ جىبەرگەندەي سەزىندى. ساسقانىنان وزىنە-وزى ىشتەي: «جارايدى، سۇلۋ ەكەنسىڭ. ءبىراق ىشىڭدە نە جاتىر، الدىمەنەن سونى كورسەت» دەدى. كومپوزيتور نەگە كەنەت تولقي قالعانىن ءوزى دە تۇسىنبەدى. «ەگەر ادەمى بولسا، بۇعان الماگۇل ايىپتى ما؟ ەرجاننىڭ ونىڭ ىشكى دۇنيەسىن بىلگىسى كەلەتىندەي قانداي قاقىسى بار؟ الماگۇل كورگەن جەردەي بۇعان ءبىر سەزىم بىلدىرگەلى وتىرعان جوق قوي. قاراسا، كىمگە كىم قارامايدى؟ وندا نە تۇر؟» دەگەنمەن كوز قاراستىڭ دا كوز قاراسى بار عوي، كومپوزيتور الماگۇلدىڭ سوناۋ ءبىر بەيكۇنا جاۋدىراعان كوزىنەن وزىنە دەگەن ءبىر وراسان جىلىلىقتى سەزدى. ءبىراق سول جىلىلىق ىشتەگى سەزىممەن، جان دۇنيەسىمەن ۇشتاسىپ جاتىر ما، الدە بۇل وقىس، وزىنەن ءوزى تۇتقيىل تۋعان تاڭسىق كوڭىل سەرپىنى مە؟ ونى كىم بىلگەن.
وسىنداي جاعدايدا وتىرعان كومپوزيتوردىڭ ويىن ەۆگەنيي پەتروۆيچ ءبولىپ جىبەردى...
— ۋاقىتتى بوسقا وتكىزبەيىك، ەرجان. كانە جازعاندارىڭدى ويناشى ەندى...
— ەكى ءان جازدىم، — دەدى ەسەنتايەۆ ءرويالدىڭ جانىنا وتىرىپ جاتىپ. — داۋسىم بالەندەي جاقسى بولماسا دا، تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ءوزىم ايتىپ بەرەيىن.
— اندەرىڭىزدىڭ سوزدەرى دە جازىلىپ ۇلگەرىلگەن بە ەدى؟ — دەدى حانشايىم. — كىم جازدى؟
— جوق، ءسوزى ءالى جازىلعان جوق،- دەدى كومپوزيتور رويالدىڭ پەرنەكلاۆيشتارىن سىناعىسى كەلگەندەي ساۋساقتارىمەن بىر-ەكى رەت اككورد الىپ باسىپ كورىپ، — مۋزىكاما ءدال كەلەتىن وزىمە تانىس ءبىر اقىننىڭ ولەڭىمەنەن ايتىپ كورەيىن...
ەرجان شىعارماسىن الدىمەنەن كۇيساندىقتا ءوزى ءبىر رەت ويناپ ءوتتى. الماگۇل كۇيساندىقتىڭ ءۇنى شىققان ساتتەن-اق مۋزىكاعا بار ىنتاسىن سالىپ تىڭداي قالدى.
ەكىنشى رەت ەرجان كۇيساندىققا قوسىلىپ ولەڭىن ءوزى ايتىپ بەردى. كومپوزيتوردىڭ داۋسى دا قوڭىرقاي ادەمى ەكەن. كۇيساندىق پەرنەلەرىنىڭ قوشەمەتتى دىبىستارىنا قوسىلىپ، ءۇي ءىشى كەرەمەت ءبىر ادەمى سالتاناتتى اياۋلى ۇنگە تولدى.
سەن كۇلگەندە، مەن دە ءماز بوپ كۇلگەنمىن،
سەن جىلاساڭ، مەنى-داعى قۇشتى مۇڭ،
اياعام جوق، ساۋلەم، قولدان كەلگەنىن،
اياعام جوق جۇرەگىمنىڭ ىستىعىن...
كومپوزيتور بۇدان ءارى ويناعان جوق. «قالاي ەكەن؟» دەگەندەي جۇرتقا قارادى. الماگۇلدىڭ كوزىنە كوزى ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، ونىڭ شاتتانا قالعان جاۋدىر كوزىندە تۇنىپ تۇرعان مولدىرەگەن جاستى كوردى. ەرجان ءانىنىڭ جاس سۇلۋعا ۇناعانىن ءبىلدى.
— جاقسى! — دەدى ەۆگەنيي پەتروۆيچ.
— وتە جاقسى! — دەدى ەكى بەتىنىڭ ۇشى ارايلانىپ، بالبىراپ كەتكەن حانشايىم. بارلىعى ەندى الماگۇلگە قارادى.
— نەگە «جۇرەگىمنىڭ ىستىعى»دەلىنەدى بۇل ولەڭدە؟ — دەدى ءانشى كەلىنشەك، الدە نەگە تولقىپ كەتىپ،- بۇل مۋزىكاعا «جۇرەگىمنىڭ جىلۋى» دەگەن كەلىسىمدى،- كومپوزيتور كەنەت الماگۇلگە ءبىر ءتۇرلى سۇيسىنە قارادى.
— بۇل ولەڭنىڭ ەكىنشى ءتۇرى بار، — دەدى ول، — وندا جىلۋى دەلىنگەن.
— سونى ايتىپ بەرىڭىزشى.
ەرجان اينالمالى ورىندىقپەن كۇيساندىققا قاراي بۇرىلدى.
— جوق، جوق،- دەدى الماگۇل، — مۋزىكاسىن ويناماي-اق قويىڭىز، تەك ولەڭ ءسوزىن عانا ايتىپ بەرىڭىزشى.
«قىزىق ەكەن» دەگەندەي كومپوزيتور يىعىن ءبىر كوتەردى دە، كەلىنشەككە قاراي بۇرىلىپ، داۋسى ءسال قىرىلداي، ولەڭ ءسوزىن اقىرىن تاقپاقتاي باستادى.
سەن كۇلگەندە، مەن دە ءماز بوپ كۇلگەنمىن،
سەن جىلاساڭ مەن دە ىشكەم قايعى ۋىن.
اياعام جوق، ساۋلەم، قولدان كەلگەنىن،
اياعام جوق جۇرەگىمنىڭ جىلۋىن.
— مىنە ءسىزدىڭ الگىندەي انىڭىزگە وسىنداي ءسوز لايىقتى، — دەدى الماگۇل ەكى كوزى بىردەي جانىپ. ول اياعىن ساندەنە باسىپ كۇيساندىقتىڭ قاسىنا باردى. — ال ءسىز ويناڭىز، مەن قوسىلىپ كورەيىن...
كومپوزيتور الدەنەگە تاڭ قالعانداي، ءانشى كەلىنشەككە ءبىر قارادى دا، كۇيساندىقتا ويناي جونەلدى. سول ساتتە، پەرنەلەردىڭ قوڭىرقاي ۇنىنە قوسىلا، سۇيگەن ادامىنان ءجان-تانىن اياماعانىن قۋانا جەتكىزگەندەي، شاتتانا شىققان كەلىنشەكتىڭ عاجايىپ ادەمى داۋسى قوسىلا كەتتى. ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى تىنا قالدى. تەك توبىقوۆ قانا قويىن داپتەرىنە بىردەمەلەردى جازىپ جاتتى. كەلىنشەك داۋسى شىنىندا دا كەرەمەت سازدى، سۇلۋ ەكەن. ونىڭ ۇستىنە ءان وزىنشە ءبىر اياۋلى سەرىگىنە ارنالعانداي، شىن جۇرەگىمەن ايتىپ تۇر. ءبىر ءسات ول، ءاننىڭ بيىك جەرى ءتورتىنشى جولدىڭ باس كەزىنە كەلگەندە، داۋسىن قۇز باسىنا قوس قاناتىپ ءالسىن-السىن سەرمەپ زىمىراپ كوتەرىلگەن لاشىن قۇستان ەكپىندەي جوعارىلاتىپ، كەنەت تومەن قۇلاپ بارىپ، كوك تولقىننىڭ ۇستىندە جەر باۋىرلاي ۇشقان اق شاعالاداي، كەڭ تىنىسپەن تومەنگى نوتالاردا ۇزاق ۇستاي كەلىپ، ءبىر ءسات «جۇرەگىمنىڭ جىلۋىن» دەگەن ءسوزدى جۇرتقا اپ-انىق جەتكىزە، كىلت تىنا قالدى.
مۋزىكاسىن دا، ءسوزىن دە العاشقى ەستىگەن ادامنىڭ ءاندى مىنانداي ەتىپ ناشىنە جەتكىزە ايتىپ بەرگەنىنە ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى دە اڭ-تاڭ. جانە قانداي ەتىپ ايتىپ بەردى دەسەڭدەرشى!
ازدان كەيىن عانا بارىپ حانشايىم:
— تاماشا! — دەدى. — ءان دە وڭدى، ورىنداۋى دا تاماشا شىقتى.
— وزدەرىڭ بىزدەن بۇرىن جاتتىعىسىپ العانسىڭدار ما؟ — دەدى كۇلىپ ەۆگەنيي پەتروۆيچ.
— جوق،- دەدى ءالى تاڭىرقاپ وتىرعان ەرجان. بۇل ءاندى ول وتكەن تۇندە شىعارعان. ءتىپتى نوتاعا دا ءتۇسىرىپ ۇلگىرمەگەن ەدى. سونداي ءاندى ءبىر رەت ەستىگەنىنەن ءانشى كەلىنشەكتىڭ ءدال وسىلاي ەتىپ قاعىپ العانىنا ول شىن تاڭ قالىپ وتىرعان. جانە ايتۋشى ءوز ولەڭىنىڭ بۇل بىلمەيتىن جاڭا ءبىر استارلارىنىڭ دا بار ەكەنىن دە بۇعان اشىپ بەرگەن. ەرجان الماگۇلدىڭ قۇر عانا سۇلۋ جانە ءانشى عانا ەمەس، جان سەزىمى دە تەرەڭ، بۇرىن-سوندى كەزدەستىرمەگەن ەرەكشە تۋعان جان ەكەنىن تۇسىنگەن.
— انىمە ءوزىم ويلاماعان كورىك بەرىپ ايتتىڭىز، — دەدى تولقۋىن باسا الماي وتىرعان ەرجان. — سىزگە كوپ راحمەت!
— مۇنداي تاماشا ءان شىعارعان سىزگە راحمەت! — دەدى كۇلىپ الماگۇل. — بۇل ءانىڭىزدى مەن الدىم. جانە ءار، كونسەرتىمدە ايتىپ جۇرۋگە ۋادە بەرەمىن. ال ەندى ەكىنشى ءانىڭىزدى وينانىزشى...
— جوق، — دەدى ەرجان. — ەكىنشى ءانىم سىزدەي ادامنىڭ ايتۋىنا ءالى جارامايدى. ءالى دە وندەي ءتۇسۋىم كەرەك.
الماگۇل جىميىپ كۇلدى.
— ءانىڭىز مەنىڭ رەپەرتۋارىما جازىلعان بولسا، ونىڭ وڭدەلۋىنە مەن قاتىسسام قايتەدى؟..
كومپوزيتور نە دەرىن بىلمەي ساسىپ قالدى. ەرجاننىڭ ورنىنا ەۆگەنيي پەتروۆيچ جاۋاپ بەردى.
— دۇرىس،— دەدى ول، — كومپوزيتور مەن ءانشىنىڭ بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋىنە نە جەتسىن. سولاي ەتىڭدەر. تەك سەندەرگە اندەرىڭنىڭ ءسوزىن جازاتىن اقىندى قوسىپ العان ءجون...
— جانە تاڭداعان اقىندارىڭمەن الماجاننىڭ بۇكىل جاڭا رەپەرتۋارىنىڭ سوزدەرىن جازدىرۋعا شارتقا وتىرۋعا ءبىز دايىن،- دەدى سىرنايەۆ.
باعانادان بەرى «نە ايتار ەكەن؟» دەپ جۇرتتىڭ اۋزىنا كەزەك-كەزەك قاراپ وتىرعان توبىقوۆ دەرەۋ قويىن داپتەرىن الىپ بىردەمەنى تۇرتە باستادى.
بۇل كۇنى ەرجان مەن الماگۇل ۇيلەرىنە بىرگە قايتتى. ەكەۋى كوزگە كورىنبەيتىن شىنجىرمەن بايلاپ قويعانداي بىرىنەن ءبىرى ايرىلا الماي، الماتىنىڭ جاسىل توككەن ءساندى كوشەلەرىندە ۇزاق ءجۇردى. ءبىراق ولار ەكەۋىنىڭ دە كۇرەكتەرىن اق تيىندەي ويناتقان كەنەت پايدا بولعان ءتاتتى سەزىمدەرىن ءسوز ەتكەن جوق. بار اڭگىمەلەرى ەرجاننىڭ الماگۇلگە دەپ شىعارعان ەكىنشى ولەڭى جونىندە بولدى. ءبىر ءسات وسى ءاننىڭ كەنەت ەكەۋى قوسىلا ايتقان شۋماقتارىنان ەكەۋىنىڭ دە جۇرەكتەرىنىڭ جاقىنداي تۇسكەنىن سەزگەندەي ەدى ولار...
سول كۇنى تۇندە بوزارىپ تاڭ اتقانشا ەرجان ۇيىقتاي الماي شىقتى. داۋىلدىڭ كەلە جاتقانىن وزگە قۇستان قارلىعاش بۇرىن بىلەدى دەگەن قازاقتا ۇعىم بار. سول قۇستاي كومپوزيتور ەسەنتايەۆ كەلە جاتقان داۋىلدى سەزدى مە، جانە سول داۋىل ۇياسىن - ءۇي ءىشىن بۇزاتىنداي كەنەت ابىگەرلەنە قالدى. ءالسىن-السىن بالالارىنىڭ بولمەسىنە بارىپ، تىپ-تىنىش پىسىلداپ ۇيىقتاپ جاتقان ەكى ۇلىنىڭ اي ساۋلەسى ءتۇسىپ تۇرعان مۇباراك بەتتەرىنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيدى. بۇگىن ءسۇيىن، مەيىرىن قاندىرماسا، ەرتەڭ مۇنداي مۇمكىنشىلىك بولمايتىنداي. سوسىن كابينەتىنە كەلىپ جاتادى، ءبىراق ۇزاق جاتا المايدى. قايتادان بالالارىنىڭ بولمەسىنە بارادى. قايتادان شىعادى. ال كورشى بولمەدەگى جۇبايى ءجاميلانىڭ ەسىگىن اشپايدى، تەك ەسىل-دەرتى بالالارىنىڭ بولمەسى، بالالارى...
كومپوزيتور ەرجان ەسەنتايەۆ نەگە وسىنشاما ابىگەرلەنەدى؟ راسىمەنەن، بۇگىن جۇرەگىندە تۋعان ماحاببات سامالىن سونداي ءقاۋىپتى داۋىلعا اينالادى دەپ قورقا ما؟ دەمەك، ماحاببات سونداي داۋىلعا اينالعان كۇندە دە، وعان قارسى تۇرۋ، ءۇي-ىشىن بۇزدىرماۋ، قۇلاتتىرماۋ ءوزىنىڭ قولىندا ەمەس پە؟ ءيا، ءوز قولىندا.
وسى تۇندە الماگۇل دە ۇيىقتاي الماي شىقتى. اسقارمەن قوسىلعانىنا ءالى جىل تولعان جوق. بۇل جۇرەك قىزۋى تۇگىل، دەنە قىزۋىنىڭ دا باسىلاتىن مەزگىلى ەمەس. سوعان قاراماي، بۇگىن كۇيەۋىنەن تەرىس بۇرىلىپ جاتتى. مىنە ەندى تاڭ دا ساز بەرە باستادى. ال الماگۇلدىڭ كوزى ىلىنەر ەمەس. راسىمەن بۇنىڭ دا تىنىشتىعىن الىپ جانىن جەگىدەي جەپ بارا جاتقان ءباز-باياعى ماحاببات پا؟ سولاي ءتارىزدى. راس، الماگۇلدىڭ بالاسى جوق. «ال ەرجاننىڭ ەكى بالاسى بار ەمەس پە؟ باعانا اڭگىمە اراسىندا ءوزى ايتقان. اكەلەرىن سول جاس نارەستەلەردەن ايىرۋ وبال بولماي ما؟ جوق، جوق، وبال تۇگىل قىلمىس. ءبىراق ماحاببات ءوزىن ءۇشىن وزگەنى ايىپتايتىن تاس باۋىر كۇش قوي، ونى قالاي جەڭەسىڭ؟.. جوق، جوق، مەنى ونداي شەشىمگە اپارار جۇرەگىمدە شىن ماحاببات ءالى تۋعان جوق قوي...» ەكەۋىنىڭ بۇگىنگى قىدىرعانى ەسىنە تۇسە بەرەدى. سول قىدىرعاندارى، سويلەسكەن سوزدەرى، ايتقان اندەرى ەسىنە تۇسكەن سايىن جۇرەگىن، بويىن ءبىر ىستىق سەزىم بيلەي جونەلەدى.
II
ءبىرلان كونسەرۆاتوريانى جانا عانا بىتىرگەن كەزدە ونىڭ ەكى كىشكەنتاي قىزى، قاتارداعى قىزمەتكەر كۇيەۋى بولاتىن. جۇرتتاي جيھاز-مۇلىكتەرى دە جوق ەدى. راس، قىزدارىنىڭ ۇلكەنى ءبيبىش قايتىس بولعان دوس كەلىنشەكتەن قالعان ەدى. ءبىراق نارەستەسىنەن باۋىرلارىنا سالعاندىقتان وزىنە دە، كۇيەۋىنە دە وزدەرىنەن تۋعانداي بولىپ كەتكەن. ەكەۋى دە ءبيبىشتى جاندارىنداي جاقسى كورەتىن.
ءبىرلاننىڭ العاشقى ارتيستىك جولى بىردەن داڭعىلعا ءتۇسىپ كەتكەن جوق. ارينە، بۇنىڭ ءبارى ۋاقىتشا دۇنيە عوي. دارىن مەن ەڭبەك بار جەردە، ادامنىڭ باسىنا التىن ساراي دا ورناتىلعان. ايانباي وقىپ، انشىلىك ونەردى مەڭگەرۋگە كۇندىز-تۇنى ەڭبەك ەتكەن ءبىرلاننىڭ دە ايى وڭىنان، جۇلدىزى سولىنان تۋار كۇنى تاياپ كەلە جاتقان-دى.
ءبىرلان بەكەجانوۆا ءبىر كەزدە كوكشە تەڭىز اتالعان، شىنىندا تەڭىزگە بەرگىسىز ۇشى-قيىرى جوق بالقاش كولىنىڭ جاعاسىندا تۋعان. سۇڭعاق بويلى، قارا تورى كەلگەن، بۇلبۇل ءۇندى ءانشى ايەل اسقان سۇلۋ ەدى. ايەلگە ادەمى بولۋ ابزال. اسىرەسە كوپشىلىكتىڭ الدىندا ساحناعا شىعاتىن ونەر يەسى ايەلدەرگە ادەمىلىك، سۇيكىمدىلىك جۇرتتىڭ كوڭىلىن بازار ەتەرلىك ۇلكەن بايلىق. ال ءبىرلاننىڭ توقپاقتاي ەتىپ جەلكەسىنە ءتۇيىپ قوياتىن،. قويۋ قولاڭ شاشى ۇنەمى ءتۇرىن اشىپ تۇراتىن. شىنىنا كەلسەك ونەر ادامىن سۇلۋ ، ەتەتىن ونىڭ ونەرى. ءبىرلاندى دە جۇرتقا سۇيكىمدى ەتكەن سونىڭ داۋسى ەدى. ءبىرلان - الماگۇل، حانشايىم ءتارىزدى ەسترادا ءانشىسى ەمەس، وپەرا ءانشىسى. ال، بۇل انشىلىك ونەردىڭ ەڭ جوعارى ساتىسى سانالادى. وپەرا كلاسسيكاسىن ايتۋ، «ريگولەتتو»، «چيو-چيو-سان»، «تراۆياتا»، «كارمەن»، «ەۆگەنيي ونەگين»، «ءبىرجان-سارا» ءتارىزدى وپەرالاردا باس رول ورىنداۋ ەڭ دارىندى، ەڭ وپەرا ونەرىن يگەرگەن انشىلەردىڭ ۇلەسى. ونداي رولدەردى ورىنداۋ بۇل انشىلەردىڭ وزدەرىنە دە ۇلكەن سىن. ونداي سىننان ءوتۋ قانداي ءانشى بولماسىن ونىڭ دۇنيەدەگى ەڭ باس ارمانىنىڭ ءبىرى. ال ءبىرلان دا بۇل سىننان ءالى وتپەگەن ءانشى ەدى. سول سىننان، سول بيىكتەن وتەمىن دەپ قاناتىن جانا قاعا باستاعان. ءبىراق ونىڭ سول تالپىنۋىنا ءالى دە اياعىن شىرماعان، تىلەگىن قۇم ەتەر بوگەتتەر از ەمەس ەدى. سونىڭ ءبىرى، ءتىپتى باس بوگەتى - كۇيەۋى ەدى.
ساقان شاعايەۆ. بۇ دا سول اسپانداي كوگىلدىر، كوز جاسىنداي اششى سۋلى الىپ بالقاشتىڭ جاعاسىندا وسكەن. بىرلانمەن ءبىر مەكتەپتە وقىعان. بۇلاردىڭ دا ماحابباتى سوناۋ تورتىنشى-بەسىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەندەرىندە، بالالىق ويىن،- بىرىنە ءبىرى قار لاقتىرۋ، ءبىرىنىڭ ءبىرى كىتاپ سالعان سۋمكالارىن الىپ قاشۋدان باستالعان. جاستىعىنان با ءبىرلان دا ساقاندى وزگەلەردەن وزگەشە كورگەن. تەك بەرتىن كەلە، كامەلەتكە جەتىپ، ەكەۋى ۇيلەنگەننەن كەيىن مىنەزدى ءبىرلان بۇل قىزعانىشتىڭ قانداي قياپات ەكەنىن ءتۇسىندى.
ساقان ءان دە سالمايتىن. ولەڭ دە جازبايتىن. قولىنان كەلمەيتىن نارسەگە كەي جىگىتتەر اۋەس كەلەتىن ادەتى، بۇندا ونداي دا مىنەز بولمايتىن. ولەڭ، ءاندى بالەندەي جەك كورمەگەنمەن (بۇلاردى جەك كورۋ ەسى بار ادامعا ءتىپتى مۇمكىن ەمەس قوي) ءسۇيىپ قوسىلعان ءبىرلانىن تەك وزىنىكى ساناعاندىعى سونشالىق، ول ەندى ايەلىن ان-كۇيدەن، ءبىرلاننىڭ جانىنداي جاقسى كورگەن ونەرىنەن دە قىزعانا باستادى. قىزعانشاقتىق - كەڭ دۇنيەنى تار ەتكىزەتىن كەسەل. ءوز مىنەزىنەن ءوزى قۇسا بولعان قايعىدان جامان قايعى جوق. ول ادامدى ىشتەي جەگىدەي جەيدى. ءبىر كەزدەگى دەنەلى، سالماقتى جاس جىگىت، ەندى كۇجىرەيگەن، قاس-قاباعى تۇنەرگەن، اشۋلى كىسىگە اينالدى. قىزمەت بابىندا قانشا وسكەنمەن، ول ءبىرلانعا ونەر ادامى، ءانشى، قوعامعا كەرەك دارىن دەپ قارامادى. ساقان وعان مەنىڭ ايەلىم، مەنشىكتى مۇلكىم دەپ قارادى. ءبىرلاننىڭ كەشكە تامان جۇمىستا بولۋىن، تەك ونىڭ جۇمىسىمەن عانا بايلانىستىرمادى، ال ەگەر ءبىرلان ساحنادا ويناپ جۇرگەن رولىنە سايكەس بىرەۋمەن سۇيىسە قالسا، بۇل ىزادان جىندانىپ كەتە جازدايتىن. ساقاندى وسى ءبىر ءجايت ءبىرلانعا كوركەمونەرمەن شۇعىلدانۋعا مۇمكىندىك بەرگىزبەۋىم كەرەك دەگەن قورىتىندىعا اكەلدى. ءبىراق بۇل ويعا، ءوزىنىڭ كەش كەلگەنىن ءتۇسىندى. سويتسە دە ول ايەلىنىڭ ارتيست بولۋىنا كونە المادى. وسىدان بارىپ ەكەۋىنىڭ جولى ەكى ايرىلدى. ءبىرلان ەكى بالاسى بولا تۇرا، ءوز ومىرىنەن، ساحناداعى ءومىرىن جاقسى كورسە، ال ساقان ايەلىنىڭ ساحناداعى ومىرىنەن ءوز ءومىرىن جاقسى كوردى. ول ەندى ايەلىنە: «ساحناڭدى تاستا، وزگە جۇرتتاي مىنا ەكى بالاندى تاربيەلە، ماعان، قىزدارىنا قارا، ەگەر بۇيتە الماساڭ ۇيدەن كەت، قىزدارىمدى وزىمە قالدىر» دەدى. سوندا عانا ءبىرلان بار جانىن، ويىن، جۇرەگىن ساحناعا ارناعان ادامعا، ەگەر باقىتتى سەميا قۇرا المايتىنىڭدى بىلسەڭ كۇيەۋگە شىعۋ كەرەك ەمەس ەكەنىن، اسىرەسە سەنى تۇسىنبەيتىن، سەنىن ونەرىڭدى باعالامايتىن كىسىمەن قوسىلۋ كۇنا ەكەنىن ۇعىندى. ارينە، ءبىرلان ساحناسىن تاستاي المايدى، ويتكەنى وعان ءان، ساحنا ءوز ومىرىنەن قىمبات ەدى. جانى، ارمانى، قۋانىشى، باقىتى - ءبارى تەك كوركەمونەردە عانا بولاتىن. مىنە وسىنداي جاعدايدا ءبىرلان «كوركەمونەر قۇرباندىقسىز بولمايدى» دەگەن قاعيدانىڭ قانشالىق دۇرىس ەكەنىن ۇقتى. امال جوق، ەندى سەميا قىزىعىن قۇرباندىققا شالىپ، ساقاننان ايرىلۋعا بەل بۋدى. ءبىراق وعان ەكى قىزىن قيمادى. قانداي انا ىشىنەن شىققان بالالارىن تاستاپ كەتە الادى، ءبىرلان دا تاستاي المادى. ول ەندى ساقانعا «تەك قىزدارىمدى وزىمە قالدىر» دەپ جالىندى، جالبارىندى. ءبىراق ساقان وعان كونبەدى. ايەلىنىڭ وسال جەرىن ءتۇسىنىپ الىپ، كەي كۇندەرى بالالار باقشاسىنداعى قىزدارىن قالانىڭ شەتىندەگى ءبىر جاماعايىن قارىنداسىنىڭ ۇيىنە اپارىپ تاستاۋدى شىعاردى. مۇندايدا ءبىرلان ەكى كوزىنەن جاسى سورعالاپ جالىنىپ، جالبارىناتىن. ەرتەڭىنە كۇيەۋى قىزدارىن اكەپ بەرەتىن. ءبىرلان قوس نارەستەسىن باۋىرىنا قىسىپ، اينالىپ-تولعانىپ، ءبىر ءسات قۋانىش قۇشاعىندا راحاتتاناتىن. ءبىراق ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن ەسكى وقيعا قايتادان باستالاتىن. قىسقاسى، بىرىنەن ءبىرى رۋحاني تىم الىستاپ كەتكەن ەكى يدام، ارالارىندا پايدا بولعان تۇڭعيىقتان وتە المادى. اسىرەسە، ساقان لاجىن تاۋىپ وتكىسى كەلمەدى. اقىرىندا ول ءبىرلاننىڭ بالالارىن تاستاپ كەتە المايتىنىنا ابدەن كوزى جەتكەننەن كەيىن، تۇندە تەاتردان قايتقاندا، ەكى كوزدەرى ءتورت بولىپ شەشەلەرىن كۇتىپ وتىرعان ەكى قىزىن كورسەتپەك تۇگىل، ۇيگە كىرگىزبەي قويدى. جانجال شىعارۋعا نامىستانعان ءبىرلان بىردە دوس ايەلدەرىنىڭ ۇيلەرىنە بارىپ قونىپ، بىردە كورەر تاڭدى كوزىمەن اتقىزىپ ءتۇنى بويى كوشەدە ءجۇرىپ شىعاتىن. سويتسە دە ەرتەڭىنە تاعى تەاترىنا باراتىن. تۇنىمەن ۇيىقتاماعانىنا قاراماي، كوزى كىرتيە تۇرىپ چيو-چيو-ساننىڭ ارياسىن ايتاتىن. باقىتسىز كۇيىن كوركەمونەر قۋانىشىمەن جەڭبەك بولدى.
مىنە، وسىنداي، وزىنە وتە قاسىرەتتى كۇندەرىنىڭ بىرىندە ءبىرلان سىرىم يمانوۆپەن كەزدەسەدى.
بۇل «ريگولەتتو» وپەراسىنىڭ رەپەتيسياسىنىڭ العاشقى باستالعان كۇنى بولاتىن.
سىرىم يمانوۆ. اققۇبا، قىزىل شىرايلى، قويۋ قارا شاشتى، ۇلكەن قوڭىر كوز، كوگىلجىم تارتقان بوز قايىڭ ءتارىزدى سىمباتتى كەلگەن جاس جىگىت، وتكەن جىلى موسكۆاداعى گنەسيندەر اتىنداعى كوركەمونەر ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، سودان كەيىن يتاليادا جاتتىعۋ مەرزىمىنەن ءوتىپ، جاقىندا الماتىعا كەلگەن. اكە، شەشەسى ورتالىق قازاقستاننان شىققانمەن ءوزى قازاق جەرىنىن كۇنگەيىندە تۋىپ-وسكەن. مىنەزگە دە باي، ونەرىنە دە شەبەر. ول يتاليادا جاتتىققاندىقتان، قازاق اندەرىن ايتۋدا، ءان ىرعاعىن يتاليانشا قۇبىلتۋدا تاماشا جاڭالىقتار كىرگىزۋگە ءتيىستى ەدى. ليريكالىق ادەمى تەنور داۋسى بىردەن جۇرتتى وزىنە تارتىپ اكەتتى. وپەرا تەاترى بۇدان بۇرىن دا Maناربەك، بايعالي، ءمۇسىلىم سەكىلدى تاماشا تەنور انشىلەردى بىلەتىن. ال سىرىم بۇلاردان وزگەشە بولىپ شىقتى. داۋسىنىڭ ادەمىلىگى، كۇشتىلىگىنە قاراي، اسىرەسە بەلكانتو دەپ اتالاتىن ءاندى يتالياندارشا ورىنداۋ مانەرىمەن ورىنداۋى قازاق كوركەمونەرىندە جاڭالىق قانا ەمەس، جاقسى جاڭالىق، كەڭ ءورىس بەرەتىن جاڭالىق ەدى. سىرىمنىڭ ەڭ العاشقى وپەرا ساحناسىنا شىققان كۇنى-اق جۇرت وپەرا ونەرىندە جاڭا جۇلدىزدىڭ تۋعانىن ءتۇسىندى. بۇنى وپەرا ارتيستەرى دە ۇقتى. بۇعان بىرەۋلەرى قۋاندى، ال بىرەۋلەرى... جوق، اڭگىمەمىزدىڭ بۇل اراسىن كەڭىرەك تۇسىندىرەرلىك. ويتكەنى، سولاي ەتۋ ەتە كەرەك-تى.
جالپى ادامعا ءتان جاقسىلىق تا، كەمشىلىك تە ارتيستەرگە دە ءتان. تەك بۇلاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ كوڭىلى، قۇلقى تار. وزگەلەردى كورە الماۋشىلىق باسىم. وزگە وي، ونەر ادامدارىنان گورى، بۇلاردىڭ كەبىنىڭ مىنەز-قۇلقىندا جەكە داراشىلىق - ينديۆيدۋاليستىك ەرەكشە ورىن الادى. ال ونداي قاسيەت ءتۇبى ءوزىن وزگەدەن، ال ءوزىنىڭ ونەرىن وزگەنىڭ ونەرىنەن ارتىق ساناۋعا اپارادى، جولداستارىنىڭ دارىن قاسيەتتەرىنە ادىلەتتىك كوزبەن باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. وسىدان بارىپ، وزىنەن اسىپ بارا جاتقان وزگە جولداستارىن كورە الماستىق، قىزعانشاقتىق سەزىمدەر تۋادى.
سىرىم قازاق ساحناسىنا كەلگەن جاڭا جۇلدىز ەكەنىن وپەرانىڭ بار كوللەكتيۆى قوشامەتتەپ قارسى الدى. ءبىراق، تەك بىر-ەكى ءانشى قابىلدامادى. بۇلار دا جاقسى انشىلەر ەدى. بۇرىن وسى تەاتردىڭ بەتكە ۇستاعان جۇلدىزدارى دەسە دە بولادى. اسىرەسە وسى انشىلەردىڭ بىرەۋى وزىنەن بوتەن باسقا جارىق جۇلدىزدىڭ كوركەمونەر تورىندە پايدا بولۋىن ۇناتپادى. ول وسى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ وتىرعان وپەرا ءتورىن ەشكىمگە بەرگىسى كەلمەدى. ءبىراق ول «ءتورىمدى بەرمەيمىن» دەگەنىنەن ەشتەڭە شىقپايتىنىن ءوزى دە جاقسى بىلەتىن. جانە سىرىمنىڭ بۇدان انشىلىگىنىڭ ارتىق ەكەنىنە دە داۋلاسپاعان. ال ءىشتى ورتەپ بارا جاتقان قىزعانشاقتىق تاعى قويمادى. جوق، ول ءانشىنىڭ وزىمەن ەمەس ونىڭ داۋسىمەن كۇرەسۋگە شىقتى. ەندى وسى ءانشى - اتى جاقىپجان ەدى، سىرىمنىڭ جۇرت قوشەمەتىنە ىلىككەن كۇننەن باستاپ قاسىنان شىقپادى. جۇرت ءتارىزدى بۇ دا قولىن اياماي شاپالاقتاپ: «سەن ناعىز ءانشىسىڭ! جوق، اسقان ءانشىسىڭ! مەن سەنىڭ دارىنىڭا، انشىلىك ونەرىنە باس يەمىن!» دەپ ساحنادان تۇسكەن سىرىمنىڭ بەتىنەن ءسۇيدى. سودان كەيىن قولتىقتاپ جاس ءانشىنى رەستورانعا اپاردى. «سەنىن انشىلىك قۇرمەتىنە» دەپ ءالسىن-السىن توست كوتەرەدى. جاس ءانشى بۇنىڭ قوشەمەتىنە دە، دوستىعىنا دا سەندى. الدىمەنەن جاڭادان پايدا بولعان اعانى سىيلاعانى ءۇشىن ىشسە، سوڭىنان ءوزىنىڭ شىن ۇلى ءانشى ەكەنى ءۇشىن ءىشتى. ءوزىن ءالسىن-السىن رەستورانعا اكەپ جۇرگەن حالىققا ايگىلى مىنانداي اعا ءانشىنىڭ «كەرەمەتسىڭ!»، «ۇلىسىڭ!» دەگەنىنە، حالىق قۇرمەتىنە ىلىگە باستاعان جاس ءانشىنىڭ سەنبەسكە قاقى جوق ەدى. ەندى ول ءوزىن «شىن ۇلى، شىن اسقان ءانشى ەكەنمىن» دەپ ويلادى.
مىنە، سىرىم وسىلاي ىشىمدىلىككە سالىنا باستادى. ال ىشىمدىلىك پەن انشىلىك، بىرىنە ءبىرى ەجەلدەن قارسى جاۋ ەكەنىن جاس دارىن (راسىندا دا سىرىم ۇلكەن دارىن ەدى) بىلمەدى. بۇل ەكەۋىنىڭ ءبىرىن-بىرى قۇرتپاي تىنبايتىنىن تۇسىنبەدى. اراققا اۋەستەنگەن ءانشى سىرىم وسىلاي ءتۇبى ءوزىن قۇرتاتىن قۋانىشتىڭ قۇشاعىنا ەنە بەردى.
ءبىراق، بۇنىڭ ءبارى سوڭىنان بولدى. ال سىرىمنىڭ بىرلانمەن «ريگولەتتو» وپەراسىنىڭ العاشقى رەپەتيسياسىندا كەزدەسەتىن كۇنى بۇل قورقىنىشتىڭ ءوزى تۇگىل، كولەڭكەسى دە جوق ەدى...
ءبىرلان ۆەرديدىڭ «ريگولەتتو» وپەراسىنداعى ساراي كۇلدىرگىشىنىڭ قىزى دجيلدانى ورىسشا ويناۋعا ءتيىستى ەدى. كەشە گەرسوگ مانتۋانسكييدىڭ ءرولىن ماسكەۋدە وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن جاس ءانشى قازاق جىگىتى وينايدى دەپ ەستىگەن. سىرىمدى ول بۇرىن كورمەگەن-دى. ءوزىنىڭ ءۇي الەگىمەن باسى قاتىپ ءجۇرىپ، بۇل ءانشىنىڭ كىم ەكەنىن دە سۇراماعان. «كورەرمىز كىم بولسا دا» دەگەن دە قويعان. مىنە بۇگىن «ريگولەتتوعا» قاتىساتىن ارتيستەردىڭ العاشقى جينالۋىندا وتىرعان-دى. وپەرانى قويۋشى رەجيسسەر مەن باس ديريجەردىڭ وپەرا قويۋدا ءوز تارتىپتەرى بولاتىن. ولار كۇنى بۇرىن وپەراعا قاتىناسۋشىلاردىڭ ايتاتىن پارتيالارىن وزدەرىنە ءبولىپ بەرگەن. ەڭ العاشقى رەپەتيسياعا ارتيستەر ءوز پارتيالارىن كونسەرتمەيستەرمەن جاتتاپ كەلۋگە ءتيىستى ەدى. بۇگىنگى رەپەتيسيا ارتيستەردىڭ وركەسترگە قوسىلىپ ايتاتىن جۇمىسىنان باستالماقشى ەدى.
ءبىرلان باس ديريجەردىڭ ءوز پارتياسىن وركەسترمەن ايتۋعا شاقىرۋىن كۇتىپ زالدا وتىرعان. ءبىرىنشى ۇلكەن پارتياسى، ءبىرىنشى رەت ۇلكەن ساحناعا شىعۋى - ءبىرلان وتە قوبالجۋدا ەدى. سول سەبەپتەن دە ەمتيحاننان قورىققان وقۋشى كەزىندەگىدەي ىشتەي كۇبىرلەپ، ساحناعا ءبىرىنشى ەتىپ باسقا بىرەۋدى شاقىرۋلارىن تىلەپ وتىرعان.
ءبىرلاننىڭ تىلەگى ورىندالىپ، ءدال وسى شاقتا ساحناعا تەاتردىڭ باس ديريجەرى شىقتى. بۇل سوۆەت وداعىنىڭ جاقسى ديريجەرلەرىنىڭ ءبىرى ەدى.
— جولداستار، — دەدى ول داۋىستاپ قارا كولەڭكە زالعا وتىرعان ارتيستەرگە قاراپ. - بۇل جولى وپەرانىڭ باس كەيىپكەرىنىڭ ءبىرى گەرسوگ مانتۋانسكييدىڭ ءرولىن تەاترىمىزعا جاقىندا عانا كەلگەن. گنەسيندەر ينستيتۋتى باۋلىعان سىرىم يمانوۆ ورىندايدى. رەپەتيسيامىزعا كىرىسپەستەن بۇرىن، سىزدەرگە مەن ونى تانىستىرىپ ءوتۋدى وزىمشە بورىش سانادىم. ال وپەرا ارتيسىمەن تانىسۋ دەگەن ءسوز، تەك ونىڭ ءاتى-جونى مەن تۇر-كەلبەتىمەن تانىسۋ عانا ەمەس قوي. ءبىز ەڭ الدىمەن بولاشاق سەرىگىمىزدىڭ داۋسىمەن، ورىنداۋ ەرەكشەلىگىمەن تانىسۋعا ءتيىستىمىز. سوندىقتان ءقازىر جاس ءانشىمىز سىرىم سيمفونيالىق وركەسترىمىزدىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ءبىزدىڭ قويايىق دەپ وتىرعان «ريگولەتتو» وپەراسىنىڭ ءۇشىنشى اكتىسىنداعى گەرسوگتىڭ ارياسىن ورىنداپ بەرەدى،- دەدى دە، ديريجەر ءپۋلتىنىڭ الدىنا باردى. ول وركەسترگە «كانە، باستاڭدار!» دەگەندەي ديريجەر شىبىعىن كوتەرگەندە ساحناعا سىمباتتى كەلگەن قارا كوستيۋمدى جىگىت شىقتى. جىگىت زالداعىلارعا قاراپ ءسال باسىن ءيدى. سول مينۋتتە وركەستر ويناي جونەلدى. بەس-التى سەكۋند وتپەي، وعان كۇمىس قوڭىراۋدىڭ تازا سىلدىرىنا بەرگىسىز، مولدىرەگەن اشىق اسپانداي تازا ادەمى داۋىس قوسىلىپ تا كەتتى....
سەردسە كراساۆيسى
سكلوننو ك يزمەنە...
ءانشى ساحناعا شىققان ساتتە-اق ءبىرلان ودان كوزىن الماي قاتقان دا قالعان. جىگىت ساحنادان قانداي سۇيكىمدى كورىنسە، داۋسى ودان دا سۇيكىمدى ەكەن. ۆەرديدىڭ قۇدىرەتتى سۇلۋ مۋزىكاسىنان ونسىز دا بويى بالقىپ، جۇرەگى ەلجىرەپ تۇرعان ءبىرلانعا، وسىناۋ تاماشا اريانى ساحناداعى جىگىت ەمەس، اسپاننان تۇسكەن ءبىر پەرىشتە ايتىپ تۇرعانداي كورىندى. بۇل قازاق تەاترىندا قازاق ءارتيسىنىڭ يتاليا مانەرى - بەلكانتومەن ەڭ العاشقى ءان ايتۋى ەدى. ءبىرلانعا كەنەت، جىگىتتىڭ وسىناۋ جىبەكتەي جۇمساق، كۇمىس قونىراۋ ۇنىندەي تازا، جانىڭا سايا بولعانداي ماحاببات ءانى تەك وزىنە عانا ارنالىپ ايتىلىپ جاتقانداي بوپ ەستىلدى. جاس سۇلۋدىڭ جۇرەگىن جىگىت ەندى انىمەن عانا ەمەس، قۇشاعىمەن دە قىتىقتاپ تۇرعان سەكىلدەندى...
ءان الدەقاشان بىتكەن، جىگىت تە ساحنادان كەتكەن، جۇرتتىڭ ءانشىنى قوشامەتتەپ ۇرعان شاپالاق داۋىستارى، دا باسىلعان. تەك زالدا، جوق بۇكىل دۇنيەدە، «وسىنداي جىگىتپەن ءبىر وپەرادا وينايتىن قانداي مەن باقىتتىمىن!» دەپ قۋانىشتى قيالىمەن تولقىعان ءبىرلان عانا قالعان.
تاعى ساحناعا باس ديريجەر شىقتى. ءبىراق بۇ دا ءبىرلاننىڭ اسپانعا شارىقتاپ كەتكەن قيالىن بۇزا المادى. ونىڭ سويلەگەنى، ءانشى ايەلگە بىرەۋ تۇسىندە سويلەپ تۇرعانداي بوپ ەستىلدى. تەك جانىنداعى وپەرادا بىرگە وينايتىن ايەل ءبىرلاندى يىعىنان سيپاپ:
— ديريجەر ساحناعا سەنى شاقىرىپ تۇر عوي. بار. جالعىز وپەراداعى سەرىگىڭ عانا ەمەس، ءبارىمىز دە سەنىڭ داۋسىڭدى ەستۋگە قۇمارمىز،- دەگەندە عانا ول ەسىن جيدى.
ديريجەر تاعى داۋىستادى.
گەرسوگتىڭ داۋسىن ەستىدىك قوي. ەندى باس كەيىپكەر قىز دجيلدانىڭ دا ءۇنىن ەستىلىك. بۇنى ءبىزدىڭ باس كەيىپكەرىمىز سىرىم دا تىلەپ تۇر.
ءبىرلان كەنەت بويىن جيناپ الدى. اياعىن تىق-تىق باسىپ ساحناعا شىقتى. قالاي قاناتتانا قالعانىن ءوزى دە بىلمەيدى. «كۇلاش ساحناعا شىققاندا ءبىر ءتۇرلى ارقاسى ۇستاپ كەتەدى» دەپ بۇرىن تالاي ەستىگەن. مۇمكىن، مۇنىڭ دا ۇلى كۇلاش ءتارىزدى ساحناعا شىققاندا ۇستايتىن ارقاسى بار ما؟ ايتەۋىر، بۇرىنعى بيازى ءبىرلان ەمەس، بىرەۋمەن باسەكەگە ءتۇسىپ جەڭىپ شىققىسى كەلگەن ادامداي، تۇرىندە دە، قيمىلىندا دا ۇلكەن تاۋەكەلشىلدىك بايقالادى.
— قاي اريانى ايتقىڭ كەلەدى؟- دەدى ديريجەر قۇلپىرا قالعان ءبىرلاننىڭ وڭىنە سۇيسىنە كوز تاستاپ:
— دجيلدانىڭ ەكىنشى اكتىداعى ارياسىن.
تاعى دا وركەستر ءوزىنىڭ عاجايىپ مۋزىكاسىن توكتى. تاعى دا وعان وركەستردىڭ ەشبىر اسپابىنىڭ ءۇنى پار كەلمەس كەرەمەت سۇلۋ داۋىس قوسىلدى.
— سۇيەر جۇرەك سۇيە ءبىلسىن،
كۇيەر جۇرەك كۇيە ءبىلسىن.
توپان سۋ السا دا بار الەمدى،
تەك عاشىقتار ءومىر ءسۇرسىن...
جۇرەگىنىڭ قۋانىشىن جاسىرماي، بۇكىل زالداعى جۇرتقا بىلدىرگىسى كەلگەندەي. ءبىرلاننىڭ جىڭىشكە سازدى - كولوراتۋرلىق سوپرانو داۋسى بۇل جولى كۇندەگىسىنەن اناعۇرلىم بىركەلكى، بارقىتتاي جۇمساق، شاتتانا، ەركەلەي شىقتى. يتاليانىڭ ۇلى كومپوزيتورىنىڭ بۇل وپەرادا باس كەيىپكەرى گەرسوگتىڭ «ارۋدىڭ جۇرەگى، وزگەرىمپاز كەلەدى» ارياسى قانداي تاماشا اۋەندى، ءساندى كەلسە باس كەيىپكەر قىز دجيلدانىڭ «سۇيەر بولساڭ - سۇيە ءبىل» دەپ باستالاتىن ارياسى دا ادەمىلىك، جان تەربەتەر سەزىمدىك جاعىنان ودان كەم ەمەس ەدى. ءبىرىنشى اريانى سىرىم قانداي قۇدىرەتتى ورىنداسا، ەكىنشى اريانى ءبىرلان ودان كەم ورىندامادى.
بۇنى ءبىرلاننىڭ ءوزى دە سەزدى. ولەڭنىڭ العاشقى شۋماعىن بىتىرە بەرگەنىندە، كەنەت ءبىرلاننىڭ كوزى كورەرمەندەر زالىنىڭ الدىڭعى جاعىنا شىعىپ وزىنە قاراپ تۇرعان سىرىمعا ءتۇسىپ كەتتى. ايەل ءانشى وزىنە تاڭىرقاي قاراپ قالعان ءتۇن قاراڭعىسىنداي تۇنعان كوزدەن ءبىر وراسان قۋانىشتى كوردى. جۇرەگى بۇرىنعىدان دا شاتتانا ءتۇستى. ءبىرلان كومپوزيتوردىڭ ارياسىن العاشقى رەت عاشىق بولعان قىز ەمەس، ءدال ءوزى عاشىق بولىپ قالعانداي ءبىر كەرەمەت شابىتپەن ورىنداپ شىقتى.
قول شاپالاقتاعان ارتيستەر كوپكە دەيىن تىنىشتالا المادى.
— تەك پرەمەرا كۇنى سەندەر اريالارىڭدى ءدال بۇگىنگىدەي ورىنداي كورىڭدەر!- دەپ ريزا بولعان جۇرتتىڭ پىكىرىن قورىتقانداي بولىپ ديريجەر ءبىرلان مەن سىرىمعا كەزەك-كەزەك كۇلە قارادى.
تەاتردان ءبىرلان مەن سىرىم بىرگە شىقتى. بۇل تۇندە اي سۇتتەي جارىق كوشە قوڭىر سالقىن مۇلگىگەن تىنىشتىقتا ەدى. سىرىمنىڭ ازىرگە ورنالاسقان مەيمانحاناسى وپەرا تەاترىنىڭ ءدال قارسى الدىندا ەدى. ءبىراق ول ورتالىقتان شەتتەۋ تۇراتىن ءبىرلاندى شىعارىپ سالماق بولدى. العاشقى تۇتقيىل كەزدەسكەن ادامدار نە سويلەسەدى، ەكەۋارا مارە-سارە الدەنەلەردى ايتىپ، ءبىرلاننىڭ ۇيىنە دە جەتتى. ەندى قوشتاسىپ ايرىلىسىپ كەتۋلەرى كەرەك ەدى. كوڭىلدەگى ءبىر تۇيتكىل سوزدەرى ايتىلماي قالعانداي، ايرىلىسا المادى. كەيىن قايتتى. وسىلاي ولار ۇزاق ءجۇردى. وسىنشاما جۇرگەندە بۇلار نە سويلەستى، نە ايتتى؟ بۇنى ولار سوزدەرىمەن ەمەس، تەك جۇرەكتەرىمەن عانا تۇسىنىسكەندەي...
وسىلاي ۇزاق ءجۇرىپ، ەندى شىن ايرىلاتىن كەزدەرىندە عانا سىرىم:
— بۇگىنگى كەزدەسۋىمىزدى اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك ەدى. ەگەر قارسى بولماساڭىز، مەنىڭ جاتقان جەرىمە بارايىق، — دەدى كەنەت تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، ايەلگە قيىلا قاراپ.
ءبىرلان قىزارىپ كەتتى. ءبىر ءسات رەنجىپ قالعىسى دا كەلدى. ءبىراق رەنجي المادى. جۇرەگى قۇرعىر جىبەرمەدى.
— جوق، راقمەت...- دەپ ول قىسىلا سويلەدى دە، جىگىت وكپەلەپ قالماسىن دەگەندەي، ءسال كۇلىمسىرەدى، — ءوزىڭ قايدا تۇراتىن ەدىڭ؟
— مىنا مەيمانحانادا... ەكىنشى قابات، 234 نومەر.
— ءا... ءا...
بۇلار ەندى ءبىرىن-بىرى قيماي تاعى ءسال تۋردى. اقىرىندا قوشتاسىپ، ەكەۋى ەكى جاققا كەتتى.
ءبىرلان قارسى كوشەدەن ءوتىپ ۇيىنە كەلدى. انادايدان-اق بالالارىنىڭ بولمەسىنىڭ شامى ءسونىپ قالعانىن، ال كۇيەۋىنىڭ بولمەسىنىڭ شامى ءالى جانىپ تۇرعانىن كوردى. جانا عانا لەپىرە قۋانعان كوڭىلى، كەنەت سۋ سەپكەندەي باسىلدى. بۇگىن دە ۇلكەن جانجال شىعاتىنىن جۇرەگى سەزدى. ءبىر رەتتە ۇيىنە بارماي كەيىن قايتىپ كەتكىسى دە كەلدى. ءبىراق كەشەدەن بەرى قىزدارىن كورمەگەنى ەسىنە ءتۇستى. ولاردى وتە ساعىنىپ قالعان ەدى. العا باسقان اياعى كەيىن كەتىپ، ۇيىنە ازەر جەتتى.
قولى بارار-بارماس بوپ، ازەر دەگەندە ەلەكتر قوڭىراۋىن باستى.
بۇنى كۇتىپ تۇرعانداي دەرەۋ ەسىك اشىلدى. ار جاعىنان كەۋدە، بىلەكتەرى جۇپ-جۋان، ۇستىندە شولاق تورلاما مايكەسى بار كۇيەۋى كورىندى. ول ەسىكتىڭ بوساعاسىنا شومبالداي قولىن تىرەپ، تۇرا قالدى.
— كىم كەرەك ساعان؟ بار! — دەدى تۇنەرە.
ءبىرلان العا قاراي ءسال اتتادى.
— ەڭ بولماسا بالالارىمدى ءسۇيىپ شىعايىن.
ساقان شوقپارداي جۇدىرىعىن ايەلىنىڭ تۇمسىعىنا تايادى.
— مىنانى سۇيگىڭ كەلمەي مە؟ — دەدى، ءسويتتى دە كۇشتى قولىمەن ءبىرلاننىڭ يىعىنان ۇستاپ تەرىس بۇرىلدىردى. — كەلگەن جاعىڭا بار! بۇگىن ساعان بۇل ۇيگە كىرۋگە بولمايدى. تۇنەپ شىعۋعا ماعان بوتەن ايەل كەلىپ وتىر!
جۇرت جاتا باستاعان كەز ەدى. ءبىرلان كورشىلەرىنىڭ مازاسىن المايىن دەگەندەي، ءۇن-تۇنسىز اياعىن ازەر باسىپ باسپالداقتان تومەن تۇسە بەردى.
دالاعا شىعىپ، كەلەسى كەشەنىڭ بۇرىشىنداعى شاعىن باۋعا كەلىپ، سولقىلداپ جىلاپ ۇزاق وتىردى... ءوزىنىڭ تانىستارىنىڭ ۇيىنە بارعىسى كەلمەدى. ءتۇن بولسا سالقىن. ونىڭ ۇستىنە باعاناعىداي ەمەس، ءقازىر اسپاندى قارا بۇلت جاۋىپ العان. ءبىرلان «جاڭبىر جاۋماس پا ەكەن؟» دەگەندەي، باسىن اقىرىن كوتەرىپ، كوككە قارادى. تۇنەرە قالعان اسپاندى كوردى. «مىنا سورلىنى دا مەن ءتارىزدى قايعى باسىپتى عوي» دەدى ول اقىرىن كۇبىرلەپ. اياعىن اسىعا باسىپ جۇرە بەردى. جاڭاعى شارشاعاندىقتان، جۇدەگەندىكتەن دىم قالماعان. الدىندا ءبىر قۋانىش كۇتىپ تۇرعانداي ءتىپتى جۇگىرە تۇسەدى. ءبىر جيىرما مينۋتتەي وتكەن كەزدە ول مەيمانحاناعا جەتتى. ءبىرلاننىڭ كىدىرمەي، اسىعا كىرگەن تۇرىنە قاراپ، ەسىك الدىنداعى وقالى كيىم كيگەن قارت شۆەيسار وعان ەش بوگەت ىستەمەدى. تەك:
— كەش قايتتىڭىز عوي. جاقسى جاتىپ، جايلى تۇرىڭىز، — دەدى دە قويدى.
— ايتقانىڭىز كەلسىن، — دەدى ءبىرلان قارت شۆەيساردىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، ونىڭ سەزىپ جاقسى ىرىم ساناپ.
ول سول قالپىمەنەن كەلىپ ەكىنشى قاباتتاعى 234 بولمەنىڭ ەسىگىن قاقتى. ەشكىم جاۋاپ بەرمەدى. ەكىنشى رەت قاعۋعا باتىلى بارمادى. جاناعى جىگەرى كەنەت تاۋسىلىپ، ەكى يىعىنان سۋ كەتكەندەي بوساڭسي قالدى. ەندى بۇرىلىپ، كەيىن كەتۋگە ىڭعايلانعانىندا ار جاقتان بىرەۋ كەلە جاتقانداي بولدى.
— بۇل كىم؟ - دەدى سىرىم ۇيقىلى-وياۋ داۋىسپەن.
— مەنمىن عوي... — دەدى ءبىرلان داۋسى ازەر شىعىپ.
ءبىر سەكۋند وتپەي ەسىك اشىلدى. ۇستىندە پيجاماسى بار سىرىم. ءبىرلاندى كورىپ ساسىپ قالدى.
— ياپىرىم-اي، ءسىز بە؟.. بىردەمە بولىپ قالدى ما، نەگە كەلدىڭىز؟ — دەدى ول تاڭىرقاي.
ءبىرلان باسىن كوتەرىپ الدى. الدىندا نە ىستەرىن بىلمەي ابىرجىپ تۇرعان سۇيكىمدى جىگىتتى كورىپ، كەنەت كوزى قۋانىش ساۋلەسىمەن جارق ەتتى.
— ەشتەڭە دە بولعان جوق، — دەدى ول. — وزىڭە كەلدىم.
— وندا، كىر، — دەدى جىگىت تە شاتتانا.
وسى ءتۇنى ءبىرلاننىڭ سوڭعى بەس جىلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ شاتتى، باقىتتى ءتۇنى بولدى. قۇمارتقان دەنەنى اڭساعان سۇلۋ ءبىرلان، وسى ءتۇنى قايعى، قاسىرەتىن ۇمىتتى. ءلاززات قۋانىشىنا ماس بولىپ، ول ءبىر تۇنگە كوزىنەن تاسا ەتۋگە شىدامايتىن ەكى قىزىن دا ەسىنەن شىعاردى.
ءبىر جارىم ايدان كەيىن «ريگولەتتو» وپەراسىنىڭ پرەمەراسى بولدى. ءبىرلان مەن سىرىمدى ءار اكتىدان كەيىن كورەرمەندەر ۇزاق قول شاپالاقتاپ قارسى الدى. وپەرا بىتكەننەن كەيىن قوشامەتتەگەن جۇرت ولاردى ءالسىن-السىن شاقىرىپ، ءتىپتى ساحنادان جىبەرمەي قويدى.
شىنىندا دا بۇل ەكەۋى قازاق كوركەمونەرىنىڭ جاڭادان تۋعان جارىق جۇلدىزدارى ەدى. بۇنداي تابىسقا جەتۋ ءۇشىن بۇل ەكەۋى دە ايانباي ەڭبەك ەتتى. اسىرەسە ءبىرلان. ءۇي ىشىندەگى اۋىرتپالىق جانىن قانداي اۋىرتسا دا، ال سىرىممەن ەكەۋىنىڭ اراسىندا كەنەت پايدا بولعان ءلاززات جۇدەۋ جۇرەگىن قانداي شاتتاندىرسا دا، ءوزىن قايعىعا دا، قۋانىشقا دا قۇل ەتپەۋگە ونىڭ كۇشى جەتتى. جانى سۇيگەن ونەرىن ەكەۋىنەن دە جوعارى قويا ءبىلدى. ۇيىنەن جىلاپ، مەيمانحانادان كۇلىپ قايتسا دا تەاتردىڭ ەسىگىن اشقان ساتتە ءوز باسىنىڭ اۋرەشىلىگىنىڭ ءبارىن ۇمىتتى. ءجان-تانىن، اقىل، وي، جىگەرىن - ءبارىن جانى سۇيگەن كوركەم ونەرىنە بەردى. سونىڭ ارقاسىندا جۇمىسىنا بىردە-بىر كەشىگىپ، نە رەپەتيسياسىنا كەلمەي قالعان ۋاقىتى بولمادى. اقىرى ۇلكەن تابىسقا جەتتى. ءان سالۋىنا، ويناۋىنا ريزا بولعان جۇرت: «ءبىزدىڭ كوركەمونەرىمىزدە، ءان الەمىمىزدە جانا كۇلاش تۋدى» دەدى.
ءبىراق «ريگولەتتو» پرەمەراسى ءبىرلاننىڭ «جاڭا كۇلاشىن» عانا تۋدىرعان جوق، ونىڭ جاڭا قايعىسىن دا تۋدىردى.
ءبىر جارىم اي بويى ولەردەي جاقسى كورىپ قالعان سىرىممەن كەزدەسىپ جۇرگەن ءبىرلان، بۇدان ءارى ەكى ۇشتى ءومىر سۇرگىسى كەلمەدى. نە بولسا دا ساقاننان ايرىلماق بولدى. ساقاننان ايرىلىپ، تەزىرەك سىرىمعا قوسىلۋدى عانا تىلەدى. مىنە، وسى كەزدە كوكتەن تىلەگەنى جەردەن تابىلدى. ساقان كەنەت وعان: «مەن بوتەن قالاعا باراتىن بولدىم. قىزدارىڭدى وزىڭە قالدىردىم» دەدى.
جانىنداي جاقسى كورگەن ەكى بىردەي قىزىنان ايرىلۋعا جىلاي-جىلاي لاجسىز كونگەن ءبىرلان، ەندى توبەسى كوككە جەتكەندەي قۋاندى. كوپ كەشىكپەي ساقان ەكەۋى سوت ارقىلى اجىراستى. ءبىراق سول كۇنى ءبىرلاننىڭ ۇيىنە كەلەم دەگەن سىرىم كەلمەدى. ەرتەڭىندە دە كەلمەدى. ءۇش كۇننەن كەيىن ءبىرلان سىرىمنىڭ ماس بولىپ جاقىپجاننىڭ ۇيىندە جاتقانىن ەستىدى.
بىرلانگە دەگەن جاڭا قايعى، مىنە، وسى كۇننەن باستالدى.
سىرىم جۇمىسقا ءبىر جەتىدەن كەيىن كەلدى، كەنەت پايدا بولعان داڭقتى كوتەرە المادى ما، الدە جاقىپجان مەن ەرتاي (بۇ دا سىرىمدى كورە الماعان ءانشىنىڭ ءبىرى ەدى) كەزەكتەسىپ ىشكىزگەن اراعىن كوتەرە الماي قالدى ما، ايتەۋىر كەسكىنىندە تاكاپپارلىق پا، الدە مەنمەندىك پە، ەلەۋلى وزگەرىس بايقالادى. ادەتتەگىسىندەي جۇرتپەن اكەي-ۇكەي بولا كەتەتىن مىنەزىن كورسەتپەي، ءوزىن جەكەلەۋ ۇستاپ، وزگەلەرگە كىرتىڭدەۋ سىڭاي كورسەتتى... جۇمىستىڭ اياق كەزىندە ءبىرلان وعان كۇيەۋىنەن ايرىلعانىن ايتتى.
— قويشى؟ قۇتتىقتايمىن! — دەدى ول قۋانعانداي سىڭاي اڭعارتىپ. — بۇگىن ءوزىم كەلەرمىن، وزگەسىن سوندا سويلەسەرمىز.
— جاقسى. كۇتەمىن، — دەدى ءبىرلان.
سىرىم سول كۇنى ءبىرلاننىڭ بالالارى ۇيىقتاپ قالعان كەزدە كەلدى. اۋزىنان اراق ءيىسى بۇرقىراپ تۇر. ءبىراق ءوزى تاڭەرتەڭگىدەي ەمەس، كوڭىلدى. پرەمەرانىڭ قۋانىشى ءالى باسىلماي ءجۇر عوي، ىشپەگەن كەزىندە سويلەسەرمىن دەپ ءبىرلان وعان بۇل ءتۇنى ەشتەڭە ايتپادى.
ءبىرلان تۇندە كەش ۇيىقتاعانىنا قاراماي، تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ، قىزدارىن وياتتى. ولاردى بالالار باقشاسىنا اپارۋ كەرەك ەدى. ءوزى جۋىنىپ كەلمەك بولىپ شومىلاتىن ۇيگە شىقتى.
ءبىرلاننىڭ ەكى قىزىنىڭ ەكەۋى دە وزىنەن اينىماعان ادەمى بيازى مىنەزدى ەدى. اسىرەسە، ەس ءبىلىپ قالعان ۇلكەن ءبيبىش شەشەسىن وتە جاقسى كورەتىن. كىشىسى اكەسىنە بەيىمدەۋ ەدى. ءبىرلان جۋىنىپ-تارانىپ كىرگەنىندە، ۇلكەنى ءوزى كيىنىپ بولىپ، كىشىسىنىڭ كيىنۋىنە جاردەمدەسىپ جاتىر ەكەن.
ول ۇيگە كىرگەن شەشەسىنە ءبىر ءتۇرلى تومسارا قارادى دا:
— ماما، پاپام قايتىپ كەلگەن بە، اناۋ ۇيدە جاتقان سول ما؟
ءبىرلان ساقان ەكەۋىنىڭ اراسىن بىلەتىن قىزىنان ەشتەڭەنى جاسىرعىسى كەلمەدى.
— جوق، بوتەن ادام،- دەدى. سوسىن «بۇل بوتەن ادامنىڭ مۇندا نەگە جاتقانىن تۇسىنە بەرسىن» دەگەندەي، ءبيبىشىنىڭ ماڭدايىنان سيپاپ.- پاپالارىڭ ءبىزدى مۇلدەم تاستاپ كەتتى عوي،- دەدى ءسال كۇمىلجىپ.
مىنە وسى ساتتە، شولجاڭ، ەركەلەۋ كەلگەن كىشىسى، كۇلايىمى جۇلىپ العانداي سىرىم جاتقان بولمەنىڭ ەسىگىن نۇسقاپ:
— ول ءبىزدىڭ جاڭا پاپامىز با؟ - دەدى.
ءبىرلان نە دەرىن بىلمەي ساسىپ قالدى.
— ءۇنى ازەر-ازەر شىعىپ:
— جوق، ءالى... - دەپ كەلە جاتتى دا، كىلت توقتاي قالدى.
— وندا سەن، بىزگە جاڭا پاپا ال،- دەدى ەركە كۇلايىم، — مەن پاپاسىز تۇرا المايمىن!..
بالاعا اكەنىڭ كەرەك ەكەنىن جانە اكەسىز بالا ءوسىرۋدىڭ قيىن ەكەنىن ءبىرلان بۇرىننان دا بىلەتىن. كىشى قىزىنىڭ ءسوزى جاراسىنىڭ اۋزىن تىرناپ الدى. ول بالالار باقشاسىنان كەلگەن سوڭ، ەبىن تاۋىپ سىرىممەن سويلەسپەكشى بولدى. ءبىرىن-بىرى قانداي جاقسى كورىپ، ماحاببات قىزىعىنا بەرىلگەنمەن، ەكەۋىنىڭ اراسىندا بۇرىن «قوسىلايىن دەگەن ءسوز بولماعان. سىرىمنىڭ «سەنسىز مەنىڭ كۇنىم جوق»، «ماڭگىلىكپىن» دەپ قۋانىشتى كەزدەرىندە ايتقان سوزدەرىنە قاراپ، ءبىرلان كۇيەۋىنەن ايرىلسا، ەكەۋىنىڭ قوسىلۋ ماسەلەسى وزىنەن-وزى شەشىلەتىن ءىس دەپ ۇققان. ءبىراق ءبىرلان بۇل كۇنى سىرىممەن سويلەسە المادى. بالالار باقشاسى ءبىرتالاي جەردە ەدى، قايتارىندا اۆتوبۋس دەر كەزىندە بولماي، ۇيىنە ءسال كەشىگىڭكىرەپ كەلسە، سىرىم كەتىپ قالعان ەكەن. تەك ستول ۇستىندە جاتقان «كەشكە كەلەم» دەگەن ءبىر جاپىراق قاعازدى كوردى.
بۇل كۇنى دە ءبىرلان بالالارىن ەرتەرەك ۇيىقتاتۋعا تىرىستى. كەشەگىسىنەن ءسال كەشىرەك ۋاقىتتا سىرىم دا كەلدى. تاعى ازىراق ءىشىپ العان. كەلەم دەگەن ۋاقىتىنان ءسال اسقاننان-اق «قاشان كەلەدى» دەپ تىپىرشىپ وتىرعان ءبىرلان قۋانىپ قالدى. ەرتەڭىنە، ءبىرلان قىزدارىن بالالار باقشاسىنا اپارىپ كەلگەننەن كەيىن، سىرىم ەكەۋى ەرلى-زايىپتى ادامداي ويناپ-كۇلىپ وتىرىپ شاي ءىشتى. «قوسىلايىق» دەگەن ءسوزدى ءوزى ايتۋعا ارلاندى. «وزىنەن-وزى تۇسىنىكتى عوي، ءبىز قوسىلعان جاندار ەمەسپىز بە» دەگەندەي بۇل ءسوزدى سىرىم دا ايتپادى.
وسىلاي ءلاززات، قۋانىش قۇشاعىندا تاعى ايدان استام مەزگىل ءوتتى. سوندا عانا بارىپ ءبىرلان، ءوزىنىن سىرىمنان ەكىقابات بولىپ قالعانىن ءبىلدى...
III
فيلارمونيانىڭ بۇگىن كوركەمدىك كەڭەسىنىڭ ءماجىلىسى ەدى. ماجىلىسكە قاتىناسۋشىلاردىڭ ەڭ سوڭعىسى بولىپ توبىقوۆ كىرگەندە كەڭەس تورەاعاسى سىرنايەۆ:
— تەگىس جينالدىق قوي دەيمىن. ءماجىلىسىمىزدى اشا بەرسەك تە بولار؟ — دەدى وتىرعاندارعا قاراپ.
— زادا كەلگەن جوق، ءسال شىدايىق، — دەدى حانشايىم ۇستىندەگى اق جىبەك كويلەگىنىڭ جاعاسىن ءسال جوندەپ تەرەزەگە تاياۋ كرەسلوعا وتىرىپ جاتىپ.
—زادا ىلعي كەشىگىپ جۇرەدى، — دەدى توبىقوۆ قاباعىن تۇيە،- سوڭعى كەزدە ءتارتىبىمىز تىم تومەن ءتۇسىپ كەتتى. جۇرت جۇگەنسىز كەتىپ بارادى. ماعان بۇل شارۋاشىلىق ۇنامايدى.
جۇرت دۋ كۇلدى. توبىقوۆ مۋزىكانى دا، پوەزيانى دا اكىمشىلىك ءىس دەپ بىلەتىن.
— ساعان ەشتەڭە ۇنامايدى. ءتىپتى اسپانداعى كۇننەن دە ءمىن تاباتىن شىعارسىڭ؟ - دەدى وعان كۇلكى-سىقاق ءارتيسى ءابىلقايىر ايجانوۆ كۇلە قاراپ.
توبىقوۆ ارتيست ءسوزىن جاراتپاي كىرجىڭ ەتتى.
نينا باگريانسيەۆا ءابىلقايىرعا قاراپ جىمىڭ ەتە قالدى.
— ءماز بولۋىن مىنا ەكەۋىنىڭ! — دەدى سول تۇنەرگەن قالپىندا. توبىقوۆ.
جۇرت تاعى دۋ ەتە قالدى.
ءابىلقايىر ايجانوۆ. ءتورتپاق، تاپالداۋ كەلگەن قارا تورى جاس جىگىت. كۇلكى-سىقاق ءارتيسى، ءتىلى ۋداي اششى. تەك بۇنىڭ ءتىلى نينا باگريانسيەۆانى عانا ايايتىن. ويتكەنى وعان عاشىق بولاتىن.
نينا باگريانسيەۆا. كادرلار ءبولىمىنىڭ ينسپەكتورى ەدى. تالدىرماش دەنەلى، كوزى كاسپيي تەڭىزىنىڭ سۋىنداي كوكپەڭبەك، قويۋ، قىسقا شاشى سارى التىنداي ساپ-سارى. ۇنەمى كۇلىمسىرەيدى دە جۇرەدى. ءابىلقايىردىڭ ءوزىن جاقسى كورەتىنىن بىلەدى. ءبىراق ۇيالا ما، قورقا ما، ايتەۋىر تاقا جۋي قويمايدى.
— جارايدى، ءماجىلىستى باستالىق، زادا كەلە جاتىر، — دەدى ميحايلوۆ.
— دۇرىس. ۋاقىتتى بوسقا وتكىزبەيىك، — دەدى حامزە سىرنايەۆ.
وسى كەزدە ۇيگە ايگىلى بالەرينا زادا دا كىردى.
زادا ءابىلوۆا. بۇل تولىعا باستاعان، سىمباتتى دەنە ءبىتىسى تۇگەل كەلىسىمدى جان. ۇشقىن اتىپ، ۇنەمى ويناقشىپ تۇراتىن ۇپ-ۇلكەن قارا كوزدەرى ادامعا قاراعاندا وزىنە ەرىكسىز تارتىپ تۇرادى. بالەرينا ادەمى كيىنىپ، التىن-كۇمىسكە مالىنىپ جۇرەدى. سوندىقتان ونىڭ ۇستىنە كيگەن كويلەگى دە، كوستيۋمى دە ىلعي وزگەلەردىكىنەن گورى ءوز تۇرىنە سايكەس كەلەدى.
— عافۋ ەتىڭىزدەر، ءسال كەشىگىپ قالدىم بىلەم، — دەدى زادا داۋسىن سوزا، ويناقشىعان ۇلكەن قاراقات كوزدەرىمەن ۇيدەگىلەردى زاماتتا ءبىر شولىپ ءوتىپ.
— پا، شىركىن، وسى ءبىر كوز قاراستار-اي! — دەدى كۇلىپ ءابىلقايىر، — اينىماعان ەكى پۋلەمەت ءتارىزدى، ءبىر ساتتە ەشتەڭە ويلاماي بەيقام وتىرعان ەكى مىڭ ەركەك جۇرتىن اتىپ ۇلگىرەدى.
— قورىقپاي-اق قوي، مەنىڭ كوزىم سەنى اتپايدى، — دەدى كۇلىپ زادا.
— اتقانمەن ماعان ەشتەڭە دە ىستەي المايدى، — دەدى ءابىلقايىر. — مەنىڭ جۇرەگىم بولات برونمەن قورشالعان.
زادا كۇلدى.
— سولاي دەيسىڭ بە؟ ونى مىنا نينا ايتسىن؟
ءابىلقايىر ۇندەي الماي قالدى. نينا قىزارىپ كەتىپ تومەن قارادى. جۇرت تاعى دا كۇلدى. كوبى ءابىلقايىردىڭ نينانى جاقسى كورەتىنىن بىلەتىن.
زادا كەلىسىمەنەن حامزە كوركەمدىك كەڭەستىڭ ءماجىلىسىن اشتى. ول قىسقا تۇردە رەسپۋبليكالىق كونسەرت مەكەمەسىنىڭ قازىرگى جاعدايىن، تۆورچەستۆولىق جانە قاراجات قيىندىعىن، الداعى ۋاقىتتا ديرەكسيا جۇمىستى قالاي جوندەمەكشى بولىپ وتىرعانىن بايانداپ ءوتتى دە: — تاعى نە ىستەۋىمىز كەرەك، كىمنىڭ قانداي ويى بار؟ — دەپ ءسوزىن ءبىتىردى.
ءبىرىنشى بوپ حانشايىم سويلەدى.
— ەگەر ۇيگە فۋندامەنت كەرەك بولسا، كوللەكتيۆكە ءتارتىپ كەرەك،- دەدى ول.- بىزگە، ءتارتىبىمىزدى مىقتاي ءتۇسۋ قاجەت. سونداي-اق، ءوزىمىزدىڭ تالىم-تاربيە جۇمىسىمىزدى كۇشەيتۋمەن قاتار، حالىقتىڭ اراسىندا مۋزىكالىق ۇگىت-ناسيحات ءىسىن جۇرگىزبەي، ءبىز ەشتەڭە ىستەي المايمىز. ونسىز كوركەمونەردى كوتەرۋ قيىن. حالىق تۇسىنبەگەن، حالىق قابىلداماعان كوركەمونەر — ول قۇر اۋرە. سول ءۇشىن فيلارمونيا جانىنان مۋزىكالىق لەكتوريي ۇيىمداستىرۋ قاجەت.
— مەن حانشايىم اسەنوۆانىڭ ءسوزىن تۇگەلدەي قوستايمىن،- دەدى ميحايلوۆ،- مۋزىكالىق لەكتوريي ءبىزدىڭ تابىسىمىزعا جاردەم. شىنىن ايتساق، ءبىز، ءوز قازانىمىزدا ءوزىمىز قايناپ جاتقان جۇرتپىز. وزگە حالىقتىڭ، الدىڭعى قاتارداعى ورىس حالقىنىڭ كومەگىنسىز حوردى، بالەتتى وركەندەتە المايسىڭ. سوندىقتان استانامىزعا ايگىلى ۇلكەن كوللەكتيۆتەردى كونسەرتكە ءجيى شاقىرۋىمىز كەرەك. ءبىز ونداي وسكەلەڭ، مايتالمان كوللەكتيۆتەردەن ۇيرەنۋگە مىندەتتىمىز. ءسويتىپ ءوزىمىزدىڭ تۆورچەستۆولىق كۇشىمىزدى نىعايتۋعا ءتيىستىمىز.
— ونداي شارۋاشىلىقتان ەشتەڭە شىقپايدى، — دەدى كەسىپ سويلەي تۇنەرە قالعان توبىقوۆ. — ايگىلى كوللەكتيۆتەردى شاقىرساق، ءبىزدىڭ بار اقشامىز كەتەدى.
— دۇرىس ەمەس! — دەدى زادا.
ول التىن بىلەزىكتەرىن جارق ەتكىزىپ قولىن كوتەرىپ ءسوز سۇرادى.
— دۇرىس ەمەس، — دەدى زادا قايتادان. — بۇرىس ايتىپ وتىرسىڭ، توبىقوۆ جولداس. قاراجات شىعارماي كوركەمونەردى وركەندەتۋگە بولمايدى. ەگەر ءبىزدىڭ كوللەكتيۆتەرىمىز ايتا قالارلىقتاي جاقسى بولسا، اقشانىڭ بىزگە ءوزى قۇيىلادى. ءبىزدىڭ نەگە اقشامىز جوق؟ سەبەبى: كوركەمدىگى جوعارى كوللەكتيۆىمىز از. نەگە كورەرمەندەر زالى بوس تۇرادى؟ سەبەبى: حالقىمىزدىڭ كوركەمدىك تالعامىنان كەيىن قالىپ وتىرمىز. ەگەر ءىسىمىز وڭسىن دەسەڭدەر، كوللەكتيۆىمىزدىڭ جۇمىستارىن دەرەۋ قايتادان قۇرۋىمىز كەرەك. بۇل ءۇشىن ءبىزدىڭ «ول سولاي بولسىن» دەۋىمىز جەتكىلىكسىز. ول جاردەمدى بىزگە موسكۆا مەن لەنينگرادتىڭ الدىنعى قاتارلى كوللەكتيۆتەرى بەرۋگە ءتيىستى. — زادا كەنەت تولقي قالدى. ونىڭ جايشىلىقتاعى جۇمساق داۋسى دىرىلدەپ كەتتى، — جوق، تەك كوللەكتيۆتەردى عانا ەمەس، ءبىز بىلگىر حورمەيستەردى، بالەتمەيستەردى، مۋزىكا شەبەرلەرىن دە شاقىرۋلارىمىز كەرەك. تەك ورىس يسكۋسستۆوسى عانا ءبىزدىڭ كوركەمونەرىمىزدى كوتەرۋگە، وسىرۋگە كومەك ىستەي الادى.
توبىقوۆ قاباعىن قارس جاپقان قالپىندا:
— نە ەدى؟.. الگى شارۋا... بىلايشا ايتقاندا مۋزىكالىق لەكتورييى بىزگە جارامايدى، — دەدى ول.
— نەگە؟ - دەپ سۇرادى ميحايلوۆ تاڭدانا.
— بىرىنشىدەن... دارىس-لەكسيانى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن سول ءدارىستى جۇرگىزەتىن ادام - لەكتور كەرەك. ونداي ادام بىزدە جوق. ەگەر مەن قاتەلەسپەسەم، ونداي ادامدى سىرتتان شاقىرار بولساق، وعان تولەۋ كەرەك. بىرەۋدى اقشاسىز جۇمىس ىستەتكىزەتىن ءبىز كاپيتاليست ەمەسپىز. ال ول لەكتورلارعا تولەيتىن بىزدە باسى ارتىق اقشا تاعى جوق. — ول ۇشىپ تۇرەگەلىپ، گاليفەسىنىڭ ەكى قالتاسىن بىردەي سۋىرىپ سىرتقا شىعاردى. — فيلارمونيانىڭ قالتاسى دا ءدال مىنا مەنىڭ قالتامداي بوس. سوندا سەندەر قاراجاتتى قايدان الاسىڭدار؟ تاعى ۇكىمەتتەن سۇراۋعا ءماجبۇر بولامىز. ال ۇكىمەتكە، حالىققا ول اقشانىڭ قانداي قيىندىقپەن تۇسەتىنىن بىلگىمىز دە كەلمەيدى.
— ۇكىمەتكە ول قاراجاتتىڭ قالاي تۇسەتىنىن ءبىز دە بىلەمىز، — دەدى ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەرىپ حامزە سىرنايەۆ سالماقتى ۇنمەن. — ال ءسىز تالقىلاپ وتىرعان ءىسىمىز جايىندا توق ەتەر پىكىرىڭىزدى ايتىڭىز.
— ءقازىر ايتام توق ەتەر پىكىرىمدى، — دەدى توبىقوۆ سول ءمىز باقپاي سازارعان قالپىندا. — ءبىز ىستەمەك بوپ وتىرعان شارۋامىزعا — ۇيىمداستىرماقشى دارىس-لەكسيامىزعا، شاقىرماقشى كوللەكتيۆتەرىمىزگە، حورمەيستەر، بالەتمەيستەرىمىزگە، بارىنە اقشا كەرەك. ال ءبىزدىڭ ەش ارتىق اقشامىز جوق، اقشا تاباتىن مۇمكىنشىلىگىمىز دە جوق. نەنى الساڭ دا بۇلىنگەن! ىسىمىزدە ەشبىر ءتارتىپ جوق.- ول كەنەت سىرنايەۆقا قارادى. — ءسىز كەلگەلى ءىسىمىز كۇننەن-كۇنگە تومەن ءتۇسىپ بارادى. شىنىن ايتساق، قۇرۋعا جاقىنبىز؟ سوندىقتان الگى ايتىپ وتىرعان شارۋاشىلىقتارىڭنان ەشتەڭە دە شىقپايدى! — توبىقوۆ بىردەمەنى ءبىتىرىپ تاستاعانداي، جۇرتقا «تۇسىندىڭدەر مە؟» دەگەندەي ودىرايا ءبىر قاراپ ورنىنا وتىردى.
حامزە سىرنايەۆ كەلگەن كۇننەن-اق توبىقوۆتىڭ وزىنە الا كوزىمەن قارايتىنىن سەزىپ قالعان. ءبىراق سەبەبىن بىلمەگەن. «ءوزىنىڭ مىنەزى سونداي شىعار» دەگەن دە قويعان. جالپى بۇدان بىلاي قاراي ونىڭ وزىنە دەگەن ورەسكەل قىلىقتارىنا كوڭىل بولمەۋدى ۇيعارعان. ال توبىقوۆتىڭ بۇگىنگى سويلەۋى جاي الا كوزدىكتەن ەمەس، ار جاعىندا جاتقان بوتەن ءبىر سەبەپتەن سەكىلدى.
سىرنايەۆتىڭ ويىن ءابىلقايىر ءبولىپ جىبەردى.
— رۇقسات ەتىڭىز، مەن دە بىرەر اۋىز پىكىر ايتايىن،- دەدى ورنىنان اسىقپاي تۇرەگەلىپ. — جاڭاعى توبىقوۆ جولداستىڭ سوزىنە جاۋاپ بەرۋگە مەنىڭ كوڭىلىم دە سوقپاي تۇر. ونداي بوستان-بوس مالتاسىن ەزگەن سوزگە جاۋاپ بەرۋدىڭ قاجەتى جوق بولار. ال مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم مىناۋ ەدى. بىرىنشىدەن، مەن جۇرتتىڭ ايتقانىنىڭ ءبارىن قوشتايمىن،- ول كۇلىمسىرەپ توبىقوۆقا قارادى، — ارينە، توبىقوۆ جولداستان بوتەنىنىڭ، — ءابىلقايىر، ميحايلوۆ جاققا بۇرىلدى،- بۇرىن سوعىس كەزىندە مۇمكىنشىلىگىمىز بولمادى، ءبىزدىڭ كوللەكتيۆتەرىمىزگە جاڭادان شىققان جاس دارىندار ءتىپتى از قوسىلدى، سونى ەستەرىڭە سالعىم كەلىپ ەدى. ال بۇگىن ءبىزدىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقاراتىن جولداستار وسىنى دا ويلاسا ەكەن. ءسوز جوق، ىزدەي قالساق، ءبىزدىڭ حالقىمىز دارىنعا باي حالىق. قالادان، اۋىلدان نەلەر جاس امىرە، قۇرمانبەك، قانابەكتەردى تابۋعا بولادى.
— ال كۇلاشتى شە؟ — دەدى ءالى جىبىمەگەن توبىقوۆ.
— كۇلاشتى دە ىزدەۋدىڭ ايىبى جوق، — ەدى ءابىلقايىر. — راس، كۇلاش سىندى ەرەكشە تۋعان انشىلەر ءجۇز جىلدا ءبىر كەزدەسەدى.
— توبىقوۆ جولداستىڭ ايتەۋىر كۇلاش اپايدى بىلەتىنىنە دە راقمەت، — دەدى حانشايىم، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، حامزەگە قاراپ كەنەت قىزارىپ كەتىپ.
— ءبارىبىر سەن كۇلاش بولا المايسىڭ! — دەدى توبىقوۆ حانشايىمنىڭ ءوزىن مىسقىلداعانى جانىنا باتىپ كەتىپ، قاباعىن تۇنجىراتا تۇيە.
ءماجىلىس ۇزاققا سوزىلدى. فيلارمونيانى كوتەرۋ ءۇشىن ىستەلەتىن شارالار بەلگىلەنىپ، كەڭەس اياقتالۋعا اينالعان كەزدە حامزە سىرنايەۆ:
— ەگەر قارسى بولماساڭدار، ءبىزدىڭ كوركەمدىك كەڭەسكە تاعى ەكى ادامدى كىرگىزۋدى كوركەمونەر ىستەرىنىڭ باسقارماسىنان سۇرايىق دەر ەدىم... كەڭەس مۇشەلەرىن سولار بەكىتەدى عوي،- دەدى.
— كىمدى؟ كىمدى؟ دەدى كەنەت توبىقوۆ ءسال العا قاراي ۇمتىلا قيمىلداپ.
توبىقوۆ فيلارمونيانىڭ ەڭ ۇلكەن تۆورچەستۆولىق كوللەكتيۆىنىڭ باس اكىمشىسى بولعاندىقتان جانە پارتبيۋرونىڭ سەكرەتارى التى ايلىق وقۋعا كەتىپ، ۋاقىتشا سونىڭ ورنىنا قالعاندىقتان، فيلارمونيا كەڭەسىنىڭ ماجىلىسىنە قاتىناسىپ وتىراتىن. سوندىقتان ءوزىن كادرلار ماسەلەسىندە پارتيانىڭ كوز-قۇلاعى سانايتىن. ديرەكتور مۇنسىز ەشكىمدى ءوسىرىپ، نە كىشىرەيتۋگە ءتيىستى ەمەس دەپ ويلايتىن. قازىرگى سۇراعى دا سودان تۋعان ەدى.
ءبىرىنشى كىرگىزبەكشى ادامىمىز — كومپوزيتور ەرجان ەسەنتايەۆ. ونىڭ ءبىزدىڭ رەپەرتۋارىمىزدى جاڭارتۋعا قانشالىق كۇش سالىپ جۇرگەنىن وزدەرىڭ بىلەسىڭدەر. ءبىزدىڭ كەڭەستىڭ مۇشەسى بولۋعا لايىقتى ءتارىزدى.
— جالپى ەرجان ەسەنتايەۆ قاي كوللەكتيۆتىڭ كەڭەسى بولسا دا كەرەكتى ادام،- دەدى زادا،- ول وپەرا عانا جازىپ جۇرگەن جوق، سول تەاتردا جاقىندا پايدا بولعان ەكى جاس دارىنعا، وپەرا انشىلەرى ءبىرلان مەن سىرىمعا كونسەرتتىك رەپەرتۋار دايىنداۋعا شارتقا وتىرىپتى.
— دۇرىس، — دەدى ميحايلوۆ.
سىرىمنىڭ اتى اتالعاندا نەگە ەكەنى بەلگىسىز حانشايىم ءسال ەلەگىزە قالعانداي بولعان. كىم بىلەدى، جۇرت ەستىمەگەن سەبەبى بار شىعار. ول زاداعا بۇرىلدى!
— سوندا ەرجەكەڭ سىرىم مەن ءبىرلانعا قوسىلىپ ايتاتىن رەپەرتۋار-جاساماق پا؟ — دەدى.
— وپەرا تەاترى ەرجانعا دا، ماعان دا، ءبىرلان مەن سىرىمعا ەكى بولەك رەپەرتۋار جاساۋعا شارتقا وتىردى، — دەدى ەۆگەنيي پەتروۆيچ، — سىرىممەن قوسىلىپ ايتاتىن دۋەت كەرەك بولسا، وعان لايىقتى ءوزىڭسىڭ — ميحايلوۆ حانشايىمعا تىكەلەي قارادى، — ەگەر قارسى بولماساڭ سونداي دۋەتتى ەكەۋىڭە مەن جازسام با دەپ ەدىم.
— ونى سىرىمنان سۇراڭىز، — دەدى حانشايىم كىبىرتىكتەي.
ميحايلوۆ ءسال كۇلىمسىرەدى.
— جارايدى، سۇرايىن. ال ءوزىن قارسى ەمەسسىڭ عوي؟!
حانشايىم اقىرىن كۇلىمسىرەي «مەن قارسى ەمەسپىن» دەگەندەي باسىن يزەدى.
«وسى ارادان ءبىر مورالدىق اڭگىمە شىعىپ قالا ما» دەپ قويىن داپتەرىن الىپ، ءارقايسىسىنىڭ اۋزىنا ءبىر قاراپ جالتاقتاپ وتىرعان توبىقوۆ ەش نارسەگە تۇسىنگەن جوق. امالسىز قويىن داپتەرىن قالتاسىنا سالۋعا ءماجبۇر بولدى. ءبىراق وعان ونى قايتادان الۋىنا تۋرا كەلدى.
— ەكىنشى كوركەمدىك سوۆەتكە كىرگىزەيىك دەگەنىمىز ءبىزدىڭ جاڭادان انسامبل قۇرعان جاس ءانشىمىز الماگۇل، — دەدى حامزە سىرنايەۆ جاڭاعى ويىن جالعاپ. — دارىندى ءانشى. ءبىزدىڭ ەڭ جوعارعى كەڭەسىمىزگە قاتىناسىپ، تۆورچەستۆولىق قانداي سوزدەر بولىپ جاتقانىن ەستىپ وتىرعانى جاقسى بولار ەدى. بۇعان قالاي قارايسىزدار؟
— بۇ دا دۇرىس، — دەدى ەۆگەنيي پەتروۆيچ.
— ەش دۇرىستىعى جوق! — دەدى ورنىنان تۇرەگەلىپ توبىقوۆ، — نە ىستەي قويدى؟ جالپى، مەن وسى ارتيسكاعا فيلارمونيانىڭ باستىقتارىنىڭ شلياپالارىن الىپ باستارىن نەگە شۇلعي قالعانىن تۇسىنبەيمىن. ءسىرا، مەن بىلمەيتىن بوتەن ءبىر سىرلارى بولۋى كەرەك. ايتپەسە، الماگۇل ءتارىزدى بىزدە جاس ارتيستەر تولىپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ كەڭەستىڭ مۇشەلەرى مورالدىق جاعىنان مارجانداي تازا بولۋعا ءتيىستى. ال الماگۇلدىڭ بۇل جارى دا بىزگە ءالى بەلگىسىز. ەستەرىڭىزدە بار ما، اناداعى ەسەنتايەۆتىڭ ولەڭىن الاتىن كۇنىمىز؟ سوڭىنان بارىپ ءبىلدىم، سول كۇنى الماگۇل مەن كومپوزيتور ەرجان ەسەنتايەۆ جولداس تۇنگى بىرگە دەيىن قىدىرىپتى.
— وندا نە تۇر؟ — دەدى ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلىپ زادا، — جالعىز ول كۇنى ەمەس، الماگۇل مەن ەرجان كۇندە ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قاسىنداعى باۋدا قىدىرىپ جۇرەدى. تۆورچەستۆو ادامدارى...
توبىقوۆ ونى ءبولىپ جىبەردى.
— ايەلىنىڭ بوتەن اداممەن كۇندە قىدىرىپ جۇرەتىنىن كۇيەۋى بىلە مە؟ — دەدى ول داۋسىن وزگەرتپەي.
زادا كۇيىپ كەتتى.
— ءسىز نەمەنە، ەندى ءبىزدىڭ بىرىمىزبەن ءبىرىمىزدىڭ سويلەسۋىمىزگە دە رۇقسات ەتكىزبەكشىسىز بە؟
— سىزگە رۇقسات، — دەدى داۋسىن ءبىر وزگەرتپەي توبىقوۆ. — ال ەرلى-زايىپتى ايەلدىڭ كۇيەۋىنىڭ بوتەن ايەلمەن كۇندە كەزدەسىپ ۇزاق سويلەسۋى جاي دۇنيە ەمەس. — ەندى ول كەنەت زاداعا تۇكسيە قارادى. — ءسىز سوۆەت ادامىنىڭ مورالدىق كودەكسىن بىلمەيسىز بە؟ الدە ارتيستەرگە بوتەن زاڭ بار دەپ ويلايسىز با؟ ەگەر توكار ايەل بايىن ۇيىنە تاستاپ، توكار جىگىتپەن جۇمىستان تىس كۇندە باقشادا كەزدەسەتىن بولسا، ونى قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟
جۇرت كۇلەرىن دە، كۇلمەسىن دە بىلمەي اڭىرىپ وتىرىپ قالدى.
جوق، جۇرت توبىقوۆتى اقىماق ادام دەپ ويلاعانىمەن، ول ونداي اقىماق ادام ەمەس-تى. ار جاعىندا تولىپ جاتقان ەسەبى دە بارشىلىق ەدى. مىنە بۇگىن دە ول ەرجان مەن الماگۇلدىڭ كۇندە جولىعىپ جۇرگەنىن ءسوز ەتىپ وتىر. جانە،: اشىقتان-اشىق، ەشتەڭەدەن قورىقپاي ءسوز ەتىپ وتىر. ارينە، ەكى تۆورچەستۆو ادامىنىڭ كەزدەسىپ جۇرگەنىندە بالەندەي ەشتەڭە دە جوق، بۇنى و دا جاقسى بىلەدى. ءبىراق توبىقوۆ ادەيى ىستەپ وتىر. كوركەمدىك كەڭەستە اشىق اڭگىمە بولعان ءسوزدى، ەرتەڭ الماگۇلدىڭ كۇيەۋىنە دە اشىق جەتكىزۋگە حاقى بار. ەشكىم دە بۇنى وسەك دەي المايدى. سوندىقتان ءتۇبى ەرجان مەن الماگۇلدىڭ اراسى شىن ءسوز بولا قالسا، مەن كەزىندە ەسكەرتكەنمىن، ال ۋىزداي ۇيىپ وتىرعان سوۆەت سەمياسىن بۇزۋعا سىرنايەۆ تىكەلەي جول اشتى دەۋىنە دە كەرەك. ارينە، بۇدان سىرنايەۆقا بالەندەي قىلمىس تاعۋ قيىن. ونى بۇ دا بىلەدى. ءبىراق وسىنداي ۋاق ىستەردەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى عوي.
دەگەنمەن جۇرت ەرجان مەن الماگۇلدى كەڭەسكە كىرگىزۋدى دۇرىس دەپ تاۋىپ، الداعى ۋاقىتتا جۇمىستى جوندەۋ ءۇشىن قانداي شارالار قولدانۋ كەرەك ەكەنىن كەلىسىپ، ءبىر قورىتىندىعا كەلىپ تاراستى.
ديرەكتوردىڭ كابينەتىندە تەك سىرنايەۆ پەن حانشايىم عانا قالدى.
— ءوز باسىڭنىڭ شارۋاسى قالاي، حانشايىم؟ — دەدى ديرەكتور.
حانشايىم ءسال كۇمىلجىدى.
— قالاي دەسەم ەكەن...
حامزە مەن حانشايىم ەرتەدەن تانىس ەدى. سىرنايەۆ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيلولوگيالىق فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، مەكتەپتە ساباق بەرە باستاعان كەزدە، حانشايىم كورشى ورىس مەكتەبىنىڭ ونىنشى كلاسىندا وقىپ جۇرگەن. حامزە ءالى ۇيلەنبەگەن-دى. مەكتەپتەرى جاقىن بولعان سوڭ بۇلار بىر-ەكى رەت ۇشىراسىپ تا قالعان. كىمنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ تانىسىپ تا ۇلگىرگەن.
حامزەنىڭ ءالى ەسىندە كۇزدىڭ سول ءبىر ءتۇنى. جاپىراقتارى سارعايا باستاعان اق قايىندار، كارى ەمەندەردىڭ قاسىندا ساندەرىن جوعالتپاي، كۇزدىڭ سالقىن جەلىمەن ويناپ، بۇتاقتارى ءسال تەڭسەلىپ سىبدىر قاعىپ تۇرعان. ءالى جاسىل ءتۇرىن وزگەرتە قويماعان جۋان ەمەندەردەن تاس جولدارعا بارماقتاي-بارماقتاي داندەرى تىرسىلداپ ءتۇسىپ جاتقان. اسفالت ۇستىنە تۇتاس توسەلگەن قۇرعاق اعاش جاپىراقتارى جۇرگەن ادام اياعىنىڭ استىندا سىلدىر-سىلدىر ەتەدى.
وسى تاماشا كۇزدە حامزەنىڭ جان سەزىمى كەنەت ماحاببات دەپ الاس ۇرا قالعان. حامزە مەن حانشايىم بىر-بىرىنە اشىپ ايتپاعانمەن، ەڭ العاشقى ۇيالشاق، شىق سۋىنداي تازا ماحابباتتارى بۇلاردىڭ جۇرەك سەزىمدەرىن وياتقانىن بىلگەن.
اسپاندا بىجىناعان جۇلدىزدار جىمىڭ قاققان، بارقىتتاي جۇمساق، جىپ-جىلى ءتۇن ەدى حامزە مەن حانشايىم تارام-تارام بوپ اتقىلاي. ويناپ، اندەتىپ اعىپ جاتقان وزەننىڭ ورتاسىنداعى ۇلكەن تاستىڭ ۇستىندە قاتارلاسا وتىرعان-دى. ەكەۋى دە ءدال وسى ءبىر ءتاتتى ساتتە ءۇن-تۇنسىز وزەننىڭ تىنباي اققان ءۇنىن تىڭداۋدا بولاتىن. كەنەت حانشايىم قولىن حامزەنىڭ الاقانىنان اقىرىن سۋىرىپ الدى دا، تۇرەگەلىپ، وزەننىڭ ارعى بەتىنە سەكىرىپ ءوتتى.
— كانە، ماعان قاراي سەكىر، حامزە! — دەدى كۇلىپ.
حامزە. دە سەكىردى. ءبىراق ءوز كۇشىن ءوزى دۇرىس ەسەپتەمەدى مە، ول قولىن سوزىپ كۇلىپ تۇرعان Xانشايىمنىڭ قۇشاعىنا كەر ءتۇستى. ودان ءارى بۇلاردىڭ قۇشاقتارى جازىلعان جوق، ايقاسا كەتتى. حانشايىمنىڭ ءسۇيۋىن كۇتىپ — ءسال اشىلعان ەرنىن حامزەنىڭ اڭساعان ەرنى ءوزى تاپتى.
بۇلاردىڭ وسى ءبىر بەيكۇنا سۇيىسكەندەرى، ەڭ العاشقى جانە ەڭ سوڭعى سۇيىسۋلەرى بولدى، كوپ كەشىكپەي حامزەنى اسكەرگە الىپ كەتتى. ونىڭ ار جاعىندا ۇلى وتان سوعىسى باستالدى. بىرتە-بىرتە حانشايىم حامزەنى ۇمىتۋعا اينالدى. ءوزىنىن سونداعى ءبىر سۇيىسكەنى، ەندى وعان ءتۇس سەكىلدى كورىندى. ون جىلدىقتى بىتىرىسىمەنەن، اكەسى سوعىسقا كەتىپ، قولىندا جالعىز قالعان شەشەسىن اسىرايمىن دەپ حورعا جۇمىسقا كىردى. تاباندىلىق كورسەتىپ مۋزىكالىق ساۋاتىن اشتى، داۋسىن وڭدەۋگە كىرىستى. ءسويتىپ جۇرگەنىندە شەشەسى ءولدى. شەشەسىنىڭ ءولىمىنىڭ ارتىن الا اكەسى جايىندا دا قاراقاعاز كەلدى. حانشايىم قانشا جىلاسا دا ولگەن ادامدار قايتىپ كەلمەدى. ەندى ول ءوزىن-وزى قايتادان قولىنا الدى. سول تۇستا اشىلعان كونسەرۆاتورياعا حانشايىم ەڭ العاشقى وقۋشىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ەمتيحان بەردى. اقىرى كونسەرۆاتوريانى ءبىتىرىپ، وسى فيلارمونياعا جۇمىسقا كەلدى. مۇندا كەلگەلى دە ەكى جىلعا تاياپ قالعان.
وسىدان بىر-ەكى اي بۇرىن وزدەرىنىڭ كونسەرتتىك مەكەمەلەرىنە حامزە سىرنايەۆ ديرەكتور بوپ بەكىتىلدى دەگەندى ەستىگەندە حانشايىم:
— مەنى ۇمىتپادى ما ەكەن؟ — دەگەن وزىنەن-وزى ويعا قالىپ. ال حانشايىمنىڭ ۇمىتپاعانىن سىرنايەۆ فيلارمونياعا كەلگەن كۇنى-اق بىلگەن. ءبىراق ءدال بۇگىنگە دەيىن ەكەۋى وڭاشا كەزدەسىپ سويلەسپەگەن-دى.
— ءسىز كەلەردە مەنى ۇمىتقان شىعار دەپ كۇماندانعان ەدىم،- دەدى حانشايىم ديرەكتورمەن وڭاشا قالعاننان كەيىن..
حامزە جاۋاپ قايتارعان جوق، ورنىنان تۇرەگەلىپ، تەرەزەنىڭ ۇلبىرەگەن ءشايى پەردەسىن اشتى. ار جاعىنان كوگىلدىر اسپان كورىندى. حامزە اقىرىن كۇرسىندى.
حانشايىم كەنەت ءبارىن ءتۇسىندى. «بۇل مەنى ماڭگىلىك ۇمىتقان ەكەن» دەدى ىشتەي. ءبىراق وكىنگەن دە، قىنجىلعان دا جوق.
— سىزبەن وڭاشا قالعانىم، جان اشىر بوتەن ادامىم بولماعان سوڭ اقىلداسايىن دەپ ەدىم... جولىمىز ەكى ءبولىنىپ كەتكەنىمەنەن ءسىزدىڭ ماعان جاماندىق ويلامايتىنىڭىزدى بىلەمىن.
— وعان وزىڭدەي سەن. نە جايىندا اقىلداسپاق ەدىڭ؟ ايت. ەگەر مەنىڭ اقىلىم كەرەك بولسا، ايامايمىن.
— سىرىم ەكەۋمىز ءبىرازدان بەرى كەزدەسىپ ءجۇرمىز. ەكى-ۇش كۇن بۇرىن ول ماعان تىلەك ءبىلدىردى.
— دارىندى، بولاشاعى مول جاس جىگىت قوي،- دەدى حامزە ويلانىپ، سوسىن حانشايىمعا تىكەلەي قارادى. — ەكەۋمىز شىن سىرلاسا الامىز عوي دەيمىن؟ جانە ءوز ويىمىزدى ءارقايسىمىز اشىق ايتقانىمىز ءجون بولار. وعان وكپەلەمەسسىڭ دەپ سەنەمىن.
— ارينە عوي.
— وندا... ارينە، سىرىم تاماشا ءانشى... ءبىراق سول جىگىتىڭنىڭ ادامگەرشىلىگى، ءبىر سوزدىلىگى قالاي؟ وسەك بولسا كەشىرەرسىڭ ونى ءبىرلاندى الادى دەپ ءجۇر ەدى عوي جۇرت؟
— ەگەر ولاي بولسا، مەن سىزگە سىرىم تۋرالى ەشتەڭە دەمەس ەدىم عوي. ول ءبىرلاندى المايمىن دەيدى.
— نەگە؟. .
— ەس ءبىلىپ قالعان بىرەۋدىڭ ەكى بالاسىن ماعان بالا ەتۋ قيىن دەيدى.
— ونداي ءسوزدى سىرىم بۇرىن بىرلانمەن ۋادەلەسپەستەن بۇرىن ايتقان بولسا جاقسى عوي... جانە ءبىرلاننىڭ ونىڭ وزىنەن ءبىر قىزى بار دەپ ەستىگەن ءتارىزدى ەدىم.
— ءيا، ءبىر قىزى بار. جانە ول قىز شالا-جانسار بولىپ تۋىپتى. سودان با ەكەن بالانىڭ دۇرىس ادام بولۋى دە ەكىتالاي كورىنەدى. ءسىرا، ميىندا زاقىمى بار سەكىلدى.
— ياپىرىم-اي، ءبىرلانعا قيىن ەكەن...
— سوندىقتان دا مەن سىزبەنەن اقىلداسقالى كەلىپ وتىرمىن.
— ءوزىن، جۇرت ىشەدى دەپ ءجۇر عوي.
— ءيا، ونىسى دا بار. قىزىنىڭ انانداي بولىپ تۋۋىنىڭ ءوزى دە سودان بولار.
— وسىنىن ءبارىن بىلە تۇرا ءوزىڭ قالاي ويلايسىڭ؟
— ونى مەنەن ەمەس، جۇرەگىمنەن نەگە سۇرامايسىز؟
— جۇرەگىمنەن دەيسىڭ بە؟ جوق، جۇرەك مۇندايدا اقىلشى ەمەس، ساعان دۇرىس كەڭەستى تەك اقىلىڭ بەرۋگە ءتيىستى.
— ال، جۇرەگىم اقىلىما كونبەسە قايتەمىن؟ حامزە حانشايىمنىڭ سىرىمدى شىن جاقسى كورىپ قالعانىن ءتۇسىندى. ءبىراق ونى شاماسى كەلگەنشە قورعاماقشى بولدى.
— جۇرەگىڭدى اقىلىڭا كوندىر،- دەدى ءسال ءزىلدى داۋىسپەن. — ون جەتى جاسار باياعى ءجاسوسپىرىم كەزىڭ ەمەس. مۇندايدا ەڭ دۇرىس شەشىمدى ۋاقىت ايتادى. بىردەن قۇلاپ كەتپەي، ءبارىن اقىلعا سال. قانشا قيىن بولسا دا اقىلعا سال. ويتكەنى دۇنيەدە وكىنىشتەن قيىن ەشتەڭە جوق. وكىنبەيتىن بول.
حانشايىم ۇندەگەن جوق. حامزەنىڭ ايتىپ وتىرعانىنىڭ ءبارى دۇرىس. ءوزى دە ونى بىلەدى. ءبىراق ماحابباتتىڭ بار قيىندىعى سوندا ەمەس پە، ول كەيدە ءتىپتى اقىلعا دا سىيمايدى، ەرىك بەرمەيدى.
* * *
الماگۇلدىڭ كۇيەۋى اسقاردى ادەيى ىزدەپ كەلگەن توبىقوۆ ونى ۇيىنەن تاپتى. ول كەشە عانا مايدانگەر رەتىندە اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنىڭ ەكىنشى كۋرسىنا الىنعان ەكەن. تۇندە سونى «جۋىپتى». كوپ ىشپەسە دە ايتەۋىر ىشكەن كورىنەدى. ءوزى ىزدەپ كەلگەن قوناققا قۋانىپ قالدى.
— وتىرىڭىز. ءدام تاتىڭىز.
توبىقوۆ ءبىر ريۋمكەدەن سوڭ جان-جاعىنا قارادى.
— ۇيلەرىڭ تىپ-تىنىش قوي. بالالارىڭ ياسليدە مە، باقشادا ما، قايدا؟ — دەدى.
— بىزدە بالا جوق. ماعان بالانىڭ ءدال ءقازىر كەرەگى شامالى، ينستيتۋتتى ءبىتىرۋىم شارت. الماگۇلدىڭ قىسى-جازى گاسترولىندە چەمودانىن تاسيمىن دەپ وتكەن جىلى ونسىز دا ينستيتۋتقا تۇسە الماي قالدىم...
توبىقوۆ سىرت قاراعاندا تايىز ادام بولىپ كورىنگەنىمەن سويلەسىپ وتىرعان كىسىنىڭ قانداي ادام ەكەنىن تەز ۇعاتىن. ول اسقاردىڭ شۋ دەگەننەن بىلاي ءسوز ساپتاسىنان الماگۇل ەكەۋىنىڭ اراسى تاقا بەرىك ەمەسىن بىردەن اڭعارىپ قالدى. ەندى ول الىستان وراعىتتى.
— ءبىز سەكىلدى جاي ادامعا ارتيسكە ۇيلەنۋ قيىن،- دەدى توبىقوۆ جۇدەي سويلەپ،- كۇندىز رەپەتيسيا، كەشكە سپەكتاكل دەيدى. ايتەۋىر، سەندەردىڭ بالالارىڭ جوق ەكەن. ونىڭ ۇستىنە الماگۇل دە قۇر عانا ءانشى ەمەس، مىنەز-قۇلىققا باي ايەل عوي، سەنى جالعىزسىراتپايتىن شىعار.
ءسال قىزىڭقىراپ قالعان اسقار، ءوزىنىڭ سىر ساقتامايتىن اق كوڭىلدىلىگىنە سالىپ:
— وي، الماگۇلدىڭ دە جەتىسىپ تۇرعانى جوق. الماتىعا كەلگەلى ءتۇن ورتاسىنا دەيىن ۇيدە ءبىر وتىرمايدى. ءان ۇيرەندىم دەي مە، رەپەرتۋار دايىندادىم دەي مە، قايدا جۇرەرىن بىلمەيسىڭ.
توبىقوۆ ەندى شابۋىلعا شىعاتىن كەز كەلدى دەپ ويلادى. سويتسە دە ءالى دە الىستان وراعىتا ءتۇستى.
— الماگۇل ءتارىزدى اسقان ءانشى ايەلگە ۇيلەنگەننەن كەيىن، بارىنە دە شىداۋ كەرەك. ايتىپ وتىرعانىن ءبارى راس، ول كومپوزيتور ەرجان ەكەۋى كۇندە ءبىرازعا دەيىن رەپەرتۋار دايىندايدى. بۇنىڭ دا ءوزى ءبىزدىڭ كوركەمدىك كەڭەستە دە ءسوز بولدى.
اسقار ەكى كوزى وت شاشىپ توبىقوۆقا قادالا قالدى.
— «ءسوز بولعانى» قالاي؟
— سوۆەتتىك ادامنىڭ ءمورالى بار عوي. ەكەۋىنىڭ رەپەرتۋار جاسايمىز دەپ باقشادا قىدىرۋىن، نە وڭاشا ۇيدە وتىرىپ الۋلارىن ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىز كوردىك. ارينە، مۇندا ەشتەڭە دە تۇرعان جوق، رەپەرتۋار جاسايتىن بولسا رەپەرتۋار جاساي بەرسىن، ءبىراق، بۇعان كۇيەۋى قالاي قارايدى؟
بۇدان ءارى ەكەۋى دە ەشتەڭە ىشكەن جوق. جانە ءجوندى سويلەسە المادى. توبىقوۆ كەتىسىمەن الماگۇل كەشىگىپ كەلگەندە دە اسقار بالەندەي سىر بەرمەدى. جاي سۋىق سويلەستى دە، ءوز بولمەسىنە كىرىپ جاتىپ قالدى.
وسىلاي تاعى ءبىر ون شاقتى كۇن وتكەننەن كەيىن اسقاردىڭ ۇيىنە وزىمەن بىرگە وقىپ جۇرگەن جولداستارى قوناققا كەلمەك بولعان سوڭ، ول الماگۇلگە:
— سەنىڭ كۇندە نەگە كەشىگىپ كەلەتىنىڭدى بىلەمىن، ونىمەن دايىندايسىڭ با، الدە بوتەن شارۋامەن شۇعىلداناسىڭ با، مەنىڭ شارۋام جوق،- دەدى.- ال بۇگىن ۇيدە بول، مەنىڭ بىرگە وقىپ جۇرگەن جولداستارىم كەلەدى، سەنىمەن تانىسقىسى كەلەدى.
ءبىراق الماگۇل ول كۇنى ۇيىنە كەلە المادى. بۇل كەزدە ەرجانمەن ەكەۋىنىڭ اراسى ابدەن شيەلەنىسىپ قالعان ەدى، ءبىرىن-بىرى كورمەسە تۇرا المايتىن كۇيگە جەتكەن.
ال ايەلىنىڭ كەلمەگەنىنە ىشتەي قاتتى رەنجىگەن اسقار، بۇدان ءارى الماگۇلمەن تۇرا المايتىنىن ءبىلىپ، سول كۇنى كيىم-كەشەگى سالىنعان چەمودانىن ارقالاپ، جولداستارىمەن بىرگە ينستيتۋت جاتاقحاناسىنا ءبىر-اق تارتتى.
كۇندەگى ۋاقىتتان ءسال كەشىگىپ كەلگەن الماگۇل ادەتتە ءوزىن كۇتىپ وتىراتىن اسقارىنىڭ جوق ەكەنىن كورىپ، ءبىراز قوڭىلتاقسىپ وتىردى دا، ورنىنان تۇرەگەلدى. ستول ۇستىندە «مەن سەنەن ءبىرجولاتا كەتتىم» دەگەن كۇيەۋىنىڭ جازىپ كەتكەن قاعازىن كوردى. قاعازدى قولىنا ءبىراز ۇستاپ تۇردى دا، كەنەت ۇستىندەگى كيىمىن شالا شەشىپ، توسەگىنە سىلق ەتىپ جاتىپ قالدى.
الماگۇل، ءبىرىن-بىرى شىن سۇيگەنىن بىلمەي، ارالارىنداعى ماحابباتتارىنا ابدەن كوزدەرى جەتپەي قوسىلا سالۋدىڭ وسىلاي بىتەتىنىن بۇگىن عانا ويلادى. ءبىراق قىنجىلعان دا جوق، وكىنگەن دە جوق. ال ەرجان ەكەۋىنىڭ اراسى مۇنداي بولۋعا ءتيىستى ەمەس، ويتكەنى بۇل ونى، ول بۇنى شىن جاقسى كورەدى، وعان ءسوز جوق.
الماگۇل اسقاردى ەمەس، ەرجاندى ويلاپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتتى.
IV
ءبىرلان مەن سىرىمدى وپەرا ونەرىنىڭ ءۇشىنشى بۋىنى دەۋگە سىياتىن. ال ءبىرىنشى بۋىننىڭ باس قاسيەتى قازاقتىڭ ۇلتتىق وپەراسىن عانا قۇرۋدا ەمەس، ونى بۇكىل وداقتىق ساتىعا كوتەرىپ اسا ءبىر تاڭ قالارلىقتاي تابىسقا جەتكىزگەن بولسا، ال ەكىنشى بۋىننىڭ ەڭ ءبىر ۇلكەن تابىسى تەك قانا قازاقتىڭ ۇلتتىق قانا وپەراسىنىڭ ويناۋشىلارى بولىپ قالماي، وپەرا ونەرىنىڭ ەۆروپالىق، ياعني كلاسسيكالىق ءتۇرىن يگەرە باستاۋىندا ەدى. ءبىرىنشى بۋىننىڭ انشىلەرى اۋىلدان كەلگەن، حالىقتان شىققان، cولفەدجيونىڭ ءوزىن تەاتر ساحناسىندا مەڭگەرگەن تابيعي دارىندار كونسەرۆاتوريانى، سوڭعىلارى ەڭ بولماعاندا مۋزىكالىق ۋچيليششەنى، ايتپەسە ماماندىقتارىن وسىرەتىن ءبىر جىلدىق، ەكى جىلدىق مۋزىكالىق كۋرستاردى بىتىرگەن، قورىتىپ ايتقاندا، وقىعان، مۋزىكالىق ساۋاتتى ادامدار ەدى. ال ءبىرلان مەن سىرىمنىڭ بۋىنىنا كەلسەك، بۇل قازاقتىڭ وڭدەلگەن حالىق اندەرىنەن تاربيەلەنگەن، سولاردى قازاق حالقىنا جەتكىزۋگە دايىندالعان، بەيىمدەلگەن، مۋزىكالىق ءبىلىمنىڭ ەڭ جوعارعى ساتىسىندا تۇرعان ادامدار دەۋگە بولاتىن-دى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ وپەرالىق ستاندارتىنىڭ كولەمىندەگى جاندار ەدى.
بۇل جاس ۇرپاقتاردىڭ العاشقى اعالارىنان گورى وزدەرىنە ءتان وپەراعا دەگەن وزدەرىنىڭ تىلەكتەرى، تالعامدارى بار. بۇلار نەگىزىنەن وڭدەلگەن قازاقتىڭ حالىق اندەرىنە قۇرىلعان «ايمان-شولپان»، «قىز جىبەك»، «ەر تارعىن»، ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى «ءبىرجان - سارانىڭ» وزىنەن گورى «تراۆياتا»، «سيەۆيل شاشتارازشىسى»، «كارمەن»، «ەۆگەنيي ونەگيندەردى» سونداي-اق سولاردىڭ بيىكتىگىندە جازىلعان قازاقتىڭ جاڭا وپەرالارىن ايتقىسى كەلىپ تۇراتىن. بۇل ولاردىڭ ۇلتتىق كوركەمونەر شەڭبەرىنەن شىعىپ، كلاسسيكالىق، دۇنيە جۇزىلىك يسكۋسستۆونىڭ شىڭىنا كوتەرىلۋدى قالاعان رۋحاني تىلەكتەرىنەن تۋعان ارماندارى ەدى. ولاردا مۇنداي ارمانداردىڭ تۋۋى ارينە، قازاقتىڭ حالىق مۋزىكاسىن جەك كورگەندىكتەرىنەن ەمەس، وزدەرىنىڭ دۇنيە جۇزىلىك كلاسسيكالىق مۋزىكانى يگەرۋگە كۇشتەرىنىڭ، دارىندارىنىڭ جەتىپ قالعاندىقتارىنان بولاتىن.
سونداي جانا بۋىن ارتيستەردىڭ ءبىرى ءبىرلان مەن سىرىم ەدى. بۇلاردىڭ كونسەرتتەردە ايتاتىندارى دا كوبىنە قازاقتىڭ حالىق اندەرى ەمەس، وپەرا اريا، اريوزولارى. ءار بۋىننىڭ وزىنە ءتان، ءوزىنىن رۋحاني تىلەگىنە سايكەس كەلەتىن تالعامى بار. مۇنداي تالعام ارينە، ءبىرلان مەن سىرىمدا دا جەتكىلىكتى ەدى. وپەرا تەاترىنىڭ باسشىلارى وسى ەكەۋىنە ارناپ جاڭا كونسەرتتىك رەپەرتۋار جاساۋعا ەرجاندى شاقىرعاندا، ەڭ الدىمەن ولاردىڭ ويلاعاندارى ءبىرلان مەن سىرىمنىڭ وسى رۋحاني تۇلەكتەرىن، بىلايشا ايتقاندا رۋحاني شولدەرىن قاندىراتىن جاڭا زامان ۇنىنە، ىرعاعىنا سايكەس، قازاقتىڭ جاڭا كونسەرتتىك اريا، اريوزا، دۋەتتەرىن جازدىرۋ بولاتىن.
كومپوزيتور ەسەنتايەۆ تەاتردىڭ بۇل تىلەكتەرىن قابىلداعان. ول ءوزىنىڭ جازام دەگەن شىعارمالارىن، ەڭ الدىمەن ءبىرلان مەن سىرىم قوسىلىپ ايتاتىن دۋەتتەن باستاۋدى دۇرىس كورگەن.
سول دۋەتتى ەرجان جازعان دا ەدى.
بۇگىن ءبىرلان مەن سىرىم كەلىپ، وسى دۋەتتى تىڭداپ، قوسىلىپ ايتىپ كورمەكشى ەدى. كومپوزيتور دەمالىس كۇنى بولعان سوڭ، بۇلاردى ءوزىنىڭ ۇيىنە شاقىرعان.
ءبىرلان سۇلىق ءجۇرىپ كيىنە باستادى. بۇل كەيبىر ارتيستكا ايەلدەردەي؛ كوشەگە شىققاندا نە قوناققا، تەاترعا بارعاندا بوياۋ، نە كوزگە ءتۇسۋ ءۇشىن ەرەكشە ادەمى كيىنۋدى بىلمەيتىن. ال التىن جۇزىك سالۋ، نە اسىل تاستى سىرعا تاعىنۋ ادەتىندە بولمايتىن. سويتە تۇرىپ سۇلۋلىقتى، ادەمىلىكتى جانىنداي جاقسى كورەتىن.
ءوزى بىلەتىن ەركەكتەردىڭ ىشىندە ەڭ كورىكتى ايەلى بار، ايگىلى كومپوزيتوردىڭ ۇيىنە بارعالى تۇرسا دا، ول تەك تۇرىنە لايىقتى دەگەن كيىمدەرىن عانا كيدى. ەندى شىعايىن دەپ تۇرعانىندا كەنەت ايناعا قارادى. ءتۇرىنىڭ بۇدان ءبىر جىل بۇرىنعىسىنداي ەمەس، تىم سولعىن ەكەنىن كوردى. «مەن بارعانمەن، ول ۇيگە سىرىم كەلە مە، جوق پا؟ كەلە قالعان كۇندە، ونىڭ بۇنىمەن قوسىلىپ ولەڭ ايتۋعا كوڭىلى سوعا ما، سوقپاي ما؟ ال بۇل بارىپ، ول كەلمەسە، جۇرت نە ايتادى؟».
ەندى ازدان كەيىن ەرجاننىڭ ۇيىنە ءبىرلاننىڭ بارعىسى كەلمەي قالدى. ول اقىرىن كۇرسىنىپ، توسەگىنە وتىرا كەتتى. ءبىرلان وسىلاي قوزعالماي ۇزاق وتىردى. ءبىر بارعىسى كەلدى، ءبىر بارعىسى كەلمەدى.
ءانشى ايەلدىڭ ءبۇيتىپ ابىگەرلەنۋىنىڭ ۇلكەن سەبەبى بار ەدى.
ءبىرلان ساقاننان ايرىلعاننان كەيىن سىرىممەن ءجيى كەزدەسىپ جۇرسە دە، «قوسىلايىق» دەگەن ءسوزدى ءوزى ايتار ما ەكەن دەپ ۇزاق كۇتكەن. ءبىراق بۇل ءسوزدى سۇيگەن جىگىتىنەن ەستي الماعان. ءدال وسى تۇستا سىرىم بۇنىڭ ۇيىنە ۇنەمى قىزۋلاۋ بوپ كەلەتىن. ءبىرلان قانشا ءوزىن بەرىك ۇستايىن دەسە دە، جانىنداي جاقسى كورىپ قالعان جىگىتتىڭ كوڭىلىن قايتارا الماعان، قۋانىش قۇشاعىن سۋىتا الماعان.
ءسويتىپ جۇرگەنىندە ءوزىنىڭ ەكىقابات بولىپ قالعانىن بىلگەن. ونىڭ ۇستىنە سىرىم دا، بۇرىنعىداي ەمەس، قىزدارىنىڭ ۇيقىعا كەتپەگەن كەزدەرىندە كەلۋدى شىعارعان. ەندى ءبىرلانعا امال جوق سىرىممەن سويلەسۋگە تۋرا كەلگەن.
ادەتتەگىدەي ءبىرلان ءوزىن قۇمارتا قۇشاقتاعان سىرىمعا:
— تاقا قاتتى قىسپا، بيشارانىڭ ءبىر جەرىن اۋىرتىپ الارسىڭ، — دەگەن سىڭعىرلاي كۇلىپ.
سىرىم قۇشاعىن ءسال بوساتقان.
— بيشاراڭ كىم؟
ءبىرلان ەندى سىرىمدى ءوزى ايمالاي قۇشاقتاعان.
— سىرىم، مەن ساعان ايتا الماي ءجۇر ەدىم... مەن ەكىقاباتپىن.
— قويشى؟
قۋانعاندىقتان بولار، قىزۋلىعى ءالى تاراي قويماعان سىرىم، ءبىرلاندى قايتادان اش بەلىنەن قۇمارلانا قىسىپ، ويماق اۋزىنان ۇزاق سۇيگەن.
تەك ءبىرازدان كەيىن:
— شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن، — دەگەن. — تەك سەنەن ءبىر عانا تىلەگىم بار...
— قانداي تىلەك؟..
— قىز تاپساڭ قاديشا، ۇل تاپساڭ ءالىم قويايىق اتىن؟
قاديشا - سىرىمنىڭ مەكتەپتە جۇرگەندە ەڭ العاشقى جاقسى كورگەن قىزى ەدى. ال ءالىم سول مەكتەپتە وزىمەن بىرگە وقىعان ەڭ جان اياماس دوسى بولاتىن.
— جارايدى، — دەدى ءبىرلان، بالالارىنىڭ اتىن نەگە ولاي قوياسىڭ دەپ سۇرامادى ودان. تەك ەندى ءبىرلان سىرىمعا قاراي قىرىنداي جاتتى. ءبىر قولىمەن ونىڭ يىعىنان سيپاپ. — ودان بوتەن ەشتەڭە تىلەمەيسىڭ بە؟ — دەدى.
— ج... جوق.
— مەن بوتەن دە ءوتىنىشى بولار دەپ ويلاپ ەدىم...
— قانداي ءوتىنىش؟
— اكەسىز بالا ءوسىرۋ قيىن عوي. ەڭ الدىمەنەن ول بالانىڭ اكەسىنىڭ اتى بولۋى كەرەك...
— ونىڭ نەسى قيىن؟ بالا مەنىكى ەمەس پە؟ مەنىڭ اكەمنىڭ اتىن قويمايسىڭ با.
— ول ءۇشىن ءبىز قوسىلۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟
— ءبىز الدەقاشان قوسىلعان جوق پا ەدىك؟
ەندى ءبىرلان كۇلدى.
— ول سولاي عوي... مەن «قوسىلايىق» دەگەندە جۇرت ءتارىزدى زاگسكە بارىپ، توي-دۋمان ىستەپ قوسىلۋدى ايتامىن.
— ءا... — دەدى سىرىم. ول قايتادان كۇلدى،- قوسىلۋ دەگەن ول ادامنىڭ شىن ءسۇيۋى ەمەس پە، وزگەنىڭ ءبارى جاي رەسمي فورمالدىق زاتتار عوي...
ءبىرلاننىڭ جۇرەگى كەنەت ءدىر ەتە قالدى. امال جوق، ەندى ماسەلەنى وعان تىكەلەي قويۋعا تۋرا كەلەدى.
— مەن سول فورمالدىق زاتتاردى ايتامىن، — دەدى.
ول ءوز سوزىنەن ءوزى جەرگە كىرەردەي بولىپ قورلانا قالدى. جانى كىرسىز تازا، ارى سۇتتەي اق نامىسقوي، ىشتەي تاكاپپار ءبىرلان، ءوزىن ءوزى سىناعانداي، مۇنداي ءسوزدى بىرەۋگە ايتامىن دەپ ويلاپ پا ەدى؟ امال قانشا، ماحاببات نە ىستەتپەدى. شىن جۇرەكتەن سۇيمەسە، ول سىرىمعا بۇل سوزدەردى ايتار ما ەدى؟.. ارينە، ايتپاس ەدى. ءتىپتى الدەقالاي، بويىن بيلەپ كەتكەن ءلاززاتقا شىداي الماي، ەگەر ول باسقا بىرەۋدەن ەكىقابات بولا قالسا، ءدال قازىرگىدەي وعان تىكەلەي «قوسىلايىق» دەۋگە اۋزى بارماس ەدى. جوق، مىنەزى جۇمساق ءسوزى مايدا ءبىرلان ونداي ايەل بولمايتىن. بىردەمەنى ۇناتسا، شىن ۇناتىپ، بىرەۋدى سۇيسە، شىن سۇيەتىن. بۇل بىرەۋدى ۋاقىتشا ۇناتۋ، مەن ۋاقىتشا ءومىر ءسۇرۋ دەگەندى بىلمەيتىن. ول سىرىمدى دا شىن سۇيگەن. بار جان-تانىمەن سۇيگەن. سوندىقتان دا ونىڭ «قوسىلايىق» دەگەن ءسوزىن دە شىن جۇرەكتەن تىلەگەن. ول «قوسىلايىق» دەپ ايتادى دەپ مىقتى سەنگەن. سىرىم بولسا ۇندەمەدى. سىرىم ۇندەمەگەن سايىن ءبىرلان وزىنەن-وزى قىسىلا ءتۇستى. ەگەر ول «جوق» دەر بولسا، جۇرەگى ءدال ءقازىر جارىلىپ كەتەردەي كورىندى.
ايتسە دە، بىردەن جاۋاپ بەرمەي، سىرىم ۇزاق جاتتى. جوق، سىرىم دا ءبىرلانعا ءبىر كورگەننەن عاشىق بولعان. ولەردەي عاشىق بولعان. العاشقى كۇندەردە ءبىرلاندى كورگەنشە، ونىمەن وڭاشا كەزدەسكەنشە جانى شىعىپ كەتە جازدايتىن. بۇنىسى «ريگولەتتوداعى» گەرسوگ مانتۋانسكييدىكىندەي وپاسىزدىقتان، كورسە قىزارلىقتان، ايەل قۇمارلىقتان تۋماعان. بۇنىڭ بار ايىبى تەز عاشىق بولىپ، تەز سۋيتىنىندا ەدى. جانە ونىڭ بۇنىسى دا شىن جۇرەگىنەن شىعاتىن. جۇرەگىنىڭ قۇبىلمالىلىعى، مىنەزىنىڭ جۇمساقتىعىمەن ۇلاسىپ، بۇعان گۇلدەن گۇلگە قونار كوبەلەكتەي، تۇراقسىزدىق قاسىرەت بەرگەن. ءدال ءقازىر ءبىرلانعا بىردەن جاۋاپ بەرمەۋىنە ءبىر سەبەبى وسى مىنەزى ەدى. جاقىندا ول ءبىر كونسەرتتە حانشايىممەن تانىسقان. قۇر عانا تانىسقان. ءبىراق بىرەۋدى ۇناتسا، بىردەن قۇلاي كەتەتىن كەڭىلى مازاسىن الا باستاعان. بۇدان بوتەن سىرىمنىڭ ءدال ءقازىر ۇندەمەي قالۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى بار ەدى. ول ونىڭ ءالى دە بولسا جاستىعى ەدى. ءومىردىڭ ەش قيىندىعىن كورمەگەن، ەڭبەكتەرىمەن جالعىز بالالارىن ماپەلەپ وسىرگەن كولحوزشى اكە-شەشەلەرىنىڭ ارقاسىندا بار ىنتاسى تەك انشىلىككە اۋعان، دارىندى جاس جيىرمادان اسىپ كەتسە دە ءالى دە ءوزىن جاس سانايتىن. ءتىپتى اكە بولامىن دەگەن ونىڭ ويىنا دا كىرىپ شىقپايتىن. وسىنداي، جۇرەك سەزىمى ەرتە ويانعان جاس جىگىت، بىرلانمەنەن كەزدەسكەنىندە، ودان ءبىر باسىنا قيىندىق تۇسەر دەپ سەكەم الماعان. ال بىرلانمەن، ەكى بالاسى بار ايەلمەن كەزدەسۋى جەڭىل دۇنيە ەمەس ەكەنىن وسىدان ون كۇن بۇرىن بىلگەن. جوق، ول كۇنى سىرىم ءبىرىنشى رەت قۇرىق كورگەن دونەندەي ىرشىپ تۇسكەن.
ۇيلەرىنە ۇنەمى بۇلار جاتپاي، كەشكە تامان كەلە باستاعان بوتەن ادامعا ءبىرلاننىڭ ەكى قىزى بىردەي ۇيرەنىپ قالعان-دى. سىرىم كەيدە ەكەۋىنە كونفەت اكەلىپ بەرەدى، بىرلانمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندارىندا كەيدە ماڭدايلارىنان سيپايدى، ستول استىنا كىرىپ كەتكەن ويىنشىقتارىن كوتەرەدى، كەيدە ءتىپتى سۇپ-سۇيكىمدى كىشىسى - كۇلايىمنىڭ بەتىنەن سۇيەدى. ءناسىلى جۇمساق سىرىم ولارعا كادىمگىدەي جىلى قارادى. اقىلى كىرىپ قالعان قىزداردىڭ ۇلكەنى ءبيبىش، سىرىمنىڭ وزدەرىنىڭ اكەسى ەمەس، بوتەن ادام ەكەنىن جۇرەگىمەن سەزىپ، بۋعان تاقا جۋي قويماعانمەن، ال كىشىسى، ءالى اقىل كىرمەگەن، سىرىمنىڭ بۇنىمەن ويناعانىنا، كەيدە الدىنا العانىنا ءماز بولعان كۇلايىم سىرىمعا الدەقالاي:
— پاپا! — دەپ قالدى.
سىرىمنىڭ جۇرەگى كەنەت ءدىر ەتتى. بۇل ونىڭ «پاپا» دەگەن ءسوزدى ءبىرىنشى رەت ەستۋى ەدى. جانە قانشا ويناعانمەن، بوتەن ادامنىڭ بالاسىنان ەستىدى. سىرىمدى بۇل ءسوز قۋانتۋدىڭ ورنىنا قاتتى رەنجىتىپ تاستادى. ەگەر بىرلانمەن قوسىلسا، ونىڭ پاپا بولاتىنىن ەسكەرتكەن تارىزدەندى... جانە ءبىر بالاعا ەمەس، ەكى بالاعا بىردەي. دەمەك، جانى سول كۇنى قانداي شوشىنعانمەن ول ءبىرلانعا بالەندەي سىر بەرمەدى. كۇلايىممەن قايتادان ويناي باستاعان. سۇيگەن جىگىتى مەن قىزىنىڭ بىلاي ويناپ جۇرگەنىن سىرتتارىنان قاراپ تۇرعان جانە كۇلايىمنىڭ «پاپا» دەگەن سوزىنە سىرىمنىڭ «قىزىم!» دەمەي ۇندەمەي تۇرىپ قالعانىن كورگەن ءبىرلاننىڭ دە كوڭىلى كەنەت جۇدەگەندەي بولعان. سويتكەن سىرىم بۇگىن ءبىرلاننىڭ ەكىقابات ەكەنىن ەستىپ ىشتەي ابىرجي تۇسكەن. ءالى ءوزىن جاس ساناعان سىرىمعا بىردەن ءۇش بالانىڭ اكەسى بولۋ جەڭىلگە تيمەگەن. ءقازىر ونىڭ ۇندەي الماي جاتقان سەبەبىنىڭ دە ءبىرى وسىندا ەدى.
سىرىمعا ءوزىنىڭ قويعان ماسەلەسىن ءقازىر شەشۋگە قيىن ەكەنىن تۇسىنگەن ءبىرلان، جاقسى كورگەن جىگىتىن بۇدان ءارى قيناعىسى كەلمەدى. «مەنى قانشا سۇيگەنمەن، مۇمكىن بىرەۋدىڭ بالالارىن ءوز بالاسى ەتكىسى كەلمەيتىن شىعار»، دەدى ول ىشىنەن، «تىم جاس قوي، بىردەن اكە بولا قالۋ وڭاي ەمەس بولار بۇعان. مەنى شىن جاقسى كورسە ءتۇبى الىسقا كەتپەس. ال جاقسى كورمەسە، ءبىزدىڭ ارامىزداعى قۋانىش قۇر ماحابباتقا ويناۋ بوپ شىقسا، بۇنىڭ ءقازىر ماعان «جوق» دەگەنى سوڭىنان بارىپ ايتار سوزىنەن اناعۇرلىم قيىن تيەر، ويلانسىن، ابدەن قابىرعاسىمەن ءبىرجولاتا شەشسىن».
وزىنە قانشا قيىن بولعانىمەن، ءبىرلاننىڭ سۇيگەن جىگىتىنە ءوز ويىن ايتۋعا قايراتى جەتتى.
— ءقازىر ساعان مەنىڭ سۇراعىما جاۋاپ بەرۋ قيىن بولسا، جاۋاپ بەرمەي-اق قوي، — دەدى اقىرىن كۇرسىنىپ، — قابىرعاڭمەن كەڭەس، مەن ەش جاققا كەتىپ جاتقان جوقپىن عوي...
جىگىت تاعى جاۋاپ بەرگەن جوق. تەك ءبىرلاننىڭ ءوزىن ءبىر اۋىر جاعدايدان قۇتقارعانىنا ريزا بولعانداي، ونى قۇشاقتاپ ەكى بەتىنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيدى.
مىنە سول كۇننەن باستاپ، ەكەۋىنىڭ اراسىندا ءبىر تەرەڭ ساي پايدا بولعانداي ەدى. سول تەرەڭ ساي كۇننەن-كۇنگە ۇلعايىپ اقىر اياعىندا كىسى قۇلاپ كەتەردەي تۇڭعيىققا اينالعان-دى. ال قايسىسىنىڭ سول تۇڭعيىقتان سەكىرىپ وتۋگە كۇشى جەتەر؟ قايسىسى سەكىرىپ ەتىپ، ەكىنشىسىنىڭ جانىنا كەلىپ، ەكەۋىنىڭ بىرگە جۇرەر جولىن تابارى بەلگىسىز ەدى. ايتسە دە وسى تۇنگى سوزدەن كەيىن دە سىرىم ءبىرازعا دەيىن ءبىرلاننىڭ ۇيىنە كەلىپ ءجۇردى. ءبىرلان دە ەكەۋىنىڭ وسى ءبىر كەزدەگى قۋانىشى ءتۇبى ۇزاق بولمايتىنىن سەزدى مە، ايتەۋىر ول كەلگەن سايىن ەڭ اقىرعى رەت جارقىراپ سونگەن وت ءتارىزدى، سىرىمنان ەشبىر جومارتتىعىن ايامادى. ءبىراق نەعۇرلىم ءبىرلاننىڭ ءىشى شىعا باستاعان سايىن، نەعۇرلىم سىرىم كەلۋىن سيرەتتى. ال ءبىرلاننىڭ دەكرەتكە شىققان كۇنىنەن باستاپ، ءتىپتى كەلمەي قويدى. ول قۇر كەلمەي عانا قويعان جوق، ءبىرلاندى سول كۇننەن باستاپ ۇلكەن قايعىعا دۋشار ەتكىزدى.
سول ءوزىنىڭ دەكرەتتە جۇرگەن كۇندەرىنىڭ بىرەۋىندە، ءبىر جاقتان كەلە جاتىپ ءبىرلان كينوتەاتردان بىرگە شىققان سىرىممەن حانشايىمدى كورگەن. ەكەۋىنىڭ دە كەزدەرى كۇلىم-كۇلىم ەتەدى، بىرىنە-بىرى بىردەمەنى ايتىپ اق جارقىن پىشىنمەن كۇلەدى. باقىتتى ادامداردىڭ جۇزدەرى ءبىرلانعا ايان. ءوزى دە باقىتتى بولىپ كورگەن. سىرىم سول ساتتە تەاتردان شىققان جۇرتتان شەتتەۋ كەلە جاتقان ءبىرلاندى بايقاماعان. ال بۇلاردى كورگەن ءبىرلاننىڭ ىشىنە وت تاستاپ جىبەرگەندەي، جۇرەك، باۋىر ەتى كەنەت ورتەنە قالعان. ازدان كەيىن بۇنى كوكتى تورلاعان كۇزگى بۇلت ءتارىزدى ءبىر قالىڭ قايعى باسقان. جوق، ءبىرلان سىرىم مەن حانشايىمنىڭ باقىتتىلىعىنا قايعىرعان جوق، ءوزىنىڭ باقىتسىزدىعىنا قايعىرعان. ول سىرىم مەن حانشايىمدى تاعى دا بىر-ەكى رەت سىرتتارىنان كورىپ قالعان. كورگەن سايىن گۇل-گۇل جانعان ەكى جاستىڭ بىرىنە-بىرى تەڭ ەكەنىن، بىرىنە-بىرىنىڭ لايىقتى ەكەنىنە كوزى جەتە تۇسكەن. جانە نەعۇرلىم سىرىم مەن حانشايىمنىڭ بىر-بىرىنە لايىق ەكەنىن تۇسىنگەن سايىن ءوزىنىڭ سىرىمنىڭ جانىندا حانشايىم ءتارىزدى ەندى جۇرە المايتىنىن ۇققان. وعان ەڭ اۋىر قايعى، جۇرەگىنە ەڭ اۋىر جارا وسى سىرىمدى مۇلدەم جوعالتۋ ءقاۋپى بولدى. قانداي ءوزىن بەرىك ۇستاۋعا تىرىسسا دا، وسى ءبىر قاسىرەت جانىن جەگىدەي جەدى. ءوزىنىڭ ەكىقاباتتىعىن ەسىنە الىپ، سىرىمدى قانشا ويلامايىن دەسە دە بولمايدى، ەندى سىرىم وعان شىن اۋىر قايعىعا اينالادى.
ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىرلان امان-ەسەن بوساندى. قىز تاپتى. قىزىنىڭ اتىن اكەسى سىرىم سۇراعانداي قاديشا قويدى. ۋادەلەرى بويىنشا وعان سىرىمنىڭ فاميلياسىن بەردى. ءبىراق اكەسىنىڭ ۇنەمى ءىشىپ جۇرگەندىگىنەن بە، الدە سوڭعى ايلارداعى ءبىرلاندى باسقا قاسىرەت جەڭدى مە، قىزى شالا-جانسار بولىپ تۋدى. ەكى ايدان كەيىن بالانىڭ شالا-جانسارلىعى از بولعانداي، اناسى ونىڭ تالما اۋرۋ ەكەنىن ءبىلدى. ەندى قايعىنىڭ ۇستىنە قايعى قوسىلدى. بۇرىن ءوز باسىنىڭ باقىتسىزدىققا ۇشىراعانىنا، ماحابباتتىڭ وپاسىز بولعانىنا جۇدەسە، ەندى ىشتەن شىققان نارەستەسىنىڭ تۋماي جاتىپ مىنانداي جازىلماس دەرتكە دۋشار بولعانىنا قان قۇستى. ءبىراق قايعىسى قانداي اۋىر بولسا دا، ءبىرلان شىدادى. جوق، ونى وسى ءبىر اۋىر قاسىرەتكە شىداتتىرعان سول قاسىرەتتەن جول تاۋىپ شىعۋعا جەتەلەگەن جانى سۇيگەن ونەرى - ءانى ەدى، ءبىرلان كوركەمونەردى قۇر عانا ءسۇيىپ قويمايتىن، ونى جانىنان دا جاقسى كورەتىن، ول ءۇشىن بار ءومىرىن دە، ءتىپتى ءوزىن دە قۇربان ەتۋگە بار ەدى.
ءبىرلاننىڭ وسى ءبىر تۇڭعيىققا تىرەلگەن، جانى جاي تابا الماي، دالادا قالعان جالعىز قازداي، ازاپتى كەزىندە، كومپوزيتور ەرجان ونىڭ ايتۋىنا ارناپ جازعان اندەرىن جىبەرگەن. ءان بولعاندا قانداي! بىرىنەن ءبىرى وتكەن سازدى، كەيدە قايعىلى، كەيدە قۋانىشتى تۋىندىلار. ءاربىر جاقسى ءان ءبىرلانعا بۇرىن دا ناعىز مەيرام بولاتىن. ومىردەن، وپاسىزدىقتان تۇنەرگەن، ىشتەن شىققان بالاسىنىڭ باقىتسىزدىعىنان جانىن قويارعا جەر تابا الماي جۇرگەن قاسىرەتتى ايەلگە وسى ءبىر اندەر قاراڭعى ۇيگە جارىق اكەلگەننەن كەم بولعان جوق. ەڭ العاشقى ولەڭدى كۇيساندىقتىڭ جانىندا وتىرىپ ىڭىرسىپ ايتقانىنان-اق ءبىرلان كىلت وزگەردى. قۇدىرەتتى يسكۋسستۆو! باعا جەتپەس ءان مەن كۇي! تاستاي جاۋىنگەردىڭ جۇرەگىن قورعاسىنداي بالقىتقان قۇدىرەتتى كوركەمونەر! قايعىدان ساز بالشىقتاي يلەنگەن انا جۇرەگىن كوك قۇرىشتاي جىگەرگە تولتىرعان باعا جەتپەس ان-كۇيى سەن ەمەس پە ەن وتىز ۇلدىڭ ورتاسىنداعى جالعىز زاۋرەشىنەن ايرىلعان كارى اكەگە، سۇيگەن جارىنان ايرىلعان سۇلۋ قىزعا، قۇستاي جۇيرىك تۇلپارىنان ايرىلعان سەرى جىگىتكە كيىن ساعاتتارىندا دەمەۋ بەرگەن! سۇيەنىش بەرگەن! ومىردەگى ەڭ ءبىر وتە اۋىر كەزىندە سول قۇدىرەتتى ءان ءبىرلانعا دا سەرىك بولدى. قۇلاعالى بارا جاتقان جاس جاندى قولتىعىنان ۇستاپ تۇرعىزدى! قۇلاتپادى!
ەرجاننىڭ العاشقى ولەڭى-اق ونىڭ ءۇمىتى سونۋگە اينالعان كوڭىلىنە كەنەت جىگەر بەردى، كۇش بەردى! كومپوزيتوردىڭ ءاربىر ولەڭى، ونىڭ ەزىلۋگە اينالعان جانىن قايتادان ءتىرىلتتى! قايتادان ءبىرلاندى سانعا قوستى! وعان مەن سەكىلدى جانى اشىر سەرىگىڭ تۇرعاندا ومىردەن تۇڭىلمە، قايتادان قاتارعا تۇر دەدى.
ءبىرلان كومپوزيتور جىبەرگەن ءاربىر ءانىن، كۇيساندىعىنا قوسىلىپ، ءوزى ۇيرەنە باستادى، ايتا باستادى. ءار ولەڭدى ۇيرەنگەن سايىن، ايتقان سايىن، كوڭىلى سەرگىپ، ءوزىن قورشاعان قاسىرەتتەن قۇتىلۋعا جول ىزدەدى. سول قولىن تاپتى! ول جول تاعى ءباز-باياعى جانى سۇيگەن كوركەمونەر، ان-كۇي بولىپ شىقتى.
ءبىرلاننىڭ مىنە وسىنداي قايتادان ءوزىن-وزى تابا باستاعان كەزىندە، كەنەت كومپوزيتور ەرجان جاڭادان جازعان دۋەتىنىڭ ءبىرلان ايتاتىن پارتياسىن جىبەرگەن. كەلەسى جەكسەنبىدە سىرىممەن قوسىلدىرىپ ايتقىزدىرىپ قۇندى-قۇنسىزدىعىن ءبىلۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ ۇيىنە شاقىرعان!
كومپوزيتور جىبەرگەن قاعازدا «سىرىممەن قوسىلىپ ايتاسىڭ» دەگەن ءسوزدى وقىعاندا ءبىرلاننىڭ جۇرەگى كەنەت ءدىر ەتە قالعان. سىرىممەن قوسىلىپ ولەڭ ايتۋ — بۇل ونىڭ دۇنيەدەگى ەڭ ۇلكەن ارمانىنىڭ ءبىرى ەمەس پە ەدى. سول ارمانى ەرتەڭ ورىندالماق پا؟ جوق، جوق ماحاببات دەگەن شىن قىمبات اسىل تاس ەكەن، ونى وپ-وڭاي لاقتىرىپ تاستاي المايدى ەكەنسىڭ. ءبىرلان سىرىمنىڭ اتى شىعىپ ەدى، ونى ءالى ۇمىتپاعانىن، جوق، ءتىپتى ونى ءالى دە جاقسى كورەتىنىن ءبىلدى.
ءبىرلاننىڭ كيىنىپ بولىپ، كەنەت قوبالجي قالۋى دا وسىدان ەدى.
ءانشى ايەل ۇزاق وتىردى. ەرجاننىڭ ۇيىنە بارۋعا ءالى دە ۋاقىت جەتكىلىكتى ەدى. كەنەت بۇنى تاعى دا قايعىلى وي باستى. ءوزى كۇزدە التى ايعا جەتىپ قالعان قاديشاسىن، ايگىلى پروفەسسوردىڭ اقىلى بويىنشا وسىنداي كارىپ بالالاردى ەمدەيتىن لەنينگرادتاعى اۋرۋحاناعا بەرىپ قايتقان. وندا بارعاننان كەيىن بالانى تاپسىرعان كۇنى، ءبىرلاندا قاديشاسىن ءبىرجولاتا اۋرۋحاناعا قالدىرىپ بارا جاتقانداي سەزىم پايدا بولعان. اركىمدەردەن ەپتەپ سۇراپ كورگەنىندە، مۇنداي اۋرۋدان جازىلۋدىڭ ءتىپتى مۇمكىنشىلىگىنىڭ جوقتىعىن تۇسىنگەن. ول كەزدە بالاسىن قايتىپ الۋدى دا ويلاعان. بالانى قابىلداعان پروفەسسور وعان «ادەيىلەپ الىپ كەلدىڭىز عوي، شىدامدىق ىستەڭىز. بالاڭىزدى جازىپ بەرەمىز دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى ۋادە بەرۋ قيىن، ايتكەنمەن، قىزىڭىز تىم جاس قوي؛ مۇمكىن ەم قونار، مۇنداي جاستا جازىلىپ كەتكەن بىرەن-ساران نارەستەلەر دە بولعان. ءۇمىتسىز شايتان دەگەن ۇمىتتەنىڭىز... ال بالاڭىزدى ءتىپتى قيماساڭىز قايتىپ الاتىن ۋاقىتىڭىز ءالى بولار، ازىرگە تيمەڭىز» دەگەننەن كەيىن ازەر-ازەر كونگەن. ءبىراق اناسىن تاني باستاعان كىشكەنتاي بوبەگىنىڭ بەتىنەن اقىرعى رەت ءسۇيىپ، ەندى كەتكەلى ەسىككە قاراي اياعىن باسقاندا، قاديشاسى اناسىنان مۇلدە ايرىلاتىنىن سەزگەندەي كوزىندە پايدا بولعان ءبىر وراسان قايعىمەن تەلمىرە قاراپ، كەنەت شىر ەتە قالعان. بالانىڭ سونداعى كوز قاراسى، سونداعى داۋسى ءبىرلاننىڭ جۇرەگىنە ماڭگى وشپەس باسىلعان تاڭباداي، قاديشاسىنىڭ شىر ەتە قالعانى ەسىنە ءتۇسىپ كەتسە، بۇل ەڭىرەپ جىلاپ قويا بەرەتىن. ءبىرلان وسىنداي كۇيدە الماتىعا جەتكەنشە جىلاۋمەن بولعان. كەشە دە كۇنى بويى ءوزىنىڭ ايتاتىن دۋەتىن جاتتىقتاپ، ابدەن شارشاپ، توسەگىنە ەندى جاتا بەرگەن كەزدە كەنەت قاديشاسى ەسىنە تۇسكەن. سودان ءتۇنى بويى ۇيىقتاي الماي شىققان. بۇگىن بۇنىڭ وراسان جۇدەپ قالعانىنىڭ سەبەبى دە وسىدان ەدى. قاديشادان بوتەن ءبىرلاننىڭ قايعىسى ەندى جوق سەكىلدى ەدى. ءبيبىشى بيىل مەكتەپكە بارعان، ول بۇگىن كىشكەنتاي ءسىڭلىسى كۇلايىمىن ەرتىپ، تۋعان كۇنىن مەرەكەلەۋگە شاقىرعان كورشىلەس تۇراتىن وزىمەن بىرگە وقيتىن دوس قىزى ناتاشانىڭ ۇيىنە كەتكەم. شەشەلەرى قايتقانشا سوندا بولماقشى ەدى.
راسىندا دا قاديشاسىنىڭ قايعىسى وزگە قايعىسىنىڭ ءبارىن ۇمىتتىرعانداي ەدى. ءتىپتى سىرىمعا دەگەن ماحابباتىن دا، وكپە، رەنجۋىن دە ءبارىن كەيىن شەگىندىرگەن. ءوزى دە ونى ەندى بۇرىنعىداي كوپ ويلاماۋعا تىرىسقان. مىنە وسىنداي كۇيىندە ەرجاننىڭ مىنا ءبىر جاپىراق قاعازى تۇنىپ جاتقان كولدى داۋىل ۇرىپ تولقىنداتقانداي، كەنەت اقىل، ويىن، جان سەزىمىن بۇلقان-تالقان ەتە قالدى. سىرىمدى كورسە، ونىمەن قوسىلىپ، ءان ايتا قالسا ءان سوزدەرى دە ءدال ءبىر ەكەۋىنىڭ جۇرەك سىرلارىنا ارنالىپ جازىلعانداي ەدى، ءوزىنىڭ قايتادان ازاپقا تۇسەتىنىن ۇعىپ، ءبىرلان ءبىر رەت كومپوزيتوردىڭ ۇيىنە بارعىسى دا كەلمەدى. ءبىراق سول ساتتە، ول ورنىنان اتىپ تۇردى. ساعاتىنا قاراپ ەدى ۋاقىت تاياپ قالعان ەكەن. «جوق، بارامىن! بارامىن!» دەدى ول ناعىز بىرەۋ وعان بارما دەپ تۇرعانداي، وزىنە ءوزى جىگەر بەرىپ: ارينە، ءبىرلان ەرجاننىڭ ۇيىنە بارۋعا ءتيىستى. وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن تەاترعا كىرىپ شىققاندا، كومپوزيتوردىڭ جاڭا وپەراسىن بىتىرگەنىن بىلگەن. ايەلدىڭ باس رولىنە ءوزىن بەلگىلەگەنىن دە ەستىگەن. ال .جىگىتتىڭ باس ءرولىن كىم وينايتىنى ءالى بەلگىسىز، وعان لايىقتى سىرىم وسى كەزدە اراققا تىم سالىنىپ كەتكەن كورىنەدى دەگەن كەيبىرەۋلەر. وپەرا العاشقى قويىلاردا تەاتر باسشىلارى كومپوزيتوردىڭ ويىمەن قاتتى ساناسادى. ارينە، جىگىتتىڭ باس ءرولىن سىرىمنىڭ ويناعانىن ءبىرلان جاقسى كورەدى. جۇرەگى سوڭى تىلەيدى. ەگەر رەتىن تاپسا، سىرىم سول بۇرىنعى سىرىم بولسا، كومپوزيتورعا وپەراسىنىڭ باس ءرولىن سىرىمعا بەرگىزۋدى سۇراۋ دا ويى بار ەدى ءبىرلاننىڭ. ءبىراق ول كەشە «سىرىم ەگەر ءبۇيتىپ ىشە بەرسە داۋسىنان ايرىلۋى مۇمكىن» دەگەن ءسوزدى دە ەستىپ قالعان. بۇل ءبىرلاندى تاعى شوشىتىپ تاستاعان. دەمەك، قايتكەنمەن دە ەرجاننىڭ ۇيىنە بارۋ كەرەك، قيىن با، وڭاي ما، سىرىمدى دا كورگەنى ءجون ونىڭ.
ەرجان التى بولمەلى «وسوبنياك» دەپ اتالاتىن، شاعىن قورالى، باۋ-باقشالى، قىزىل شاتىرلى، ادەمىلەپ سالىنعان ءبىر قاباتتى ۇيدە تۇراتىن. ءبىرلان كەلىپ، قوراعا كىرىپ ەلەكتر قونىراۋىن باسقاندا، كوك كوستيۋمدى، اق كويلەكتى ەرجاننىڭ ءوزى شىقتى سىرتقا.
— جوعارىلات، ءبىرلان،- دەدى كومپوزيتور امانداسىپ بولعاننان كەيىن. — بىردەن كابينەتكە كىر...
بۇل: ۇيدە ءبىرلان بۇرىن دا بولعان. ۇيگە كىرگەن شاقتا-اق ەرجاننىڭ ەگىز قوزىداي ەرعازى، نۇرعازى دەگەن التى جاسار بالالارى ەسىك الدىندا شۋلاي جۇگىرىپ كەپ، قارسى الاتىن. موينىنان اسىلعان. ەگىز بالانىڭ ءبىرلان كەزەك-كەزەك بەتتەرىنەن ءسۇيىپ، اكەلگەن كونفەتتەرىن بەرەتىن: بۇل ۋاقىتتا سۇڭعاق بويلى، اشاڭ ءوڭدى، ۇنەمى كوزىنەن مۇڭى كەتپەيتىن ەرجاننىڭ ايەلى ءجاميلا بۇلارعا كۇلىمسىرەپ قاراپ تۇراتىن. بۇگىن ونداي شۋدىڭ ءبىرى دە جوق، ءۇي ءىشى تىپ-تىنىش.
— ءجاميلا بالالارىمەن كەشە داچاعا كەتىپ ەدى، ءالى كەلگەن جوق، — دەدى ەرجان ەسىگىن جاۋىپ جاتىپ.- كوپ كەشىكپەي كەلىپ تە قالار. وعان دەيىن جۇمىسپەن شۇعىلدانا تۇرايىق...
ءبىرلانعا ەرجاننىڭ كابينەتىڭدە بىرەۋ بار سەكىلدى كورىندى. «سىرىم، شىعار، دەدى ول وزىنە ءوزى، سول كەلۋگە ءتيىستى ەدى عوي». سىرىممەن كەزدەسىپ جۇرگەن بۇرىنعى كەزدەرىندەگىدەي كەنەت جۇرەگى ويناپ كەتتى. ول اياعىن باياۋ باسىپ ەرجانمەن بىرگە ونىڭ كابينەتىنە كىردى. ...جوق، مۇنداعى ادام سىرىم ەمەس ەكەن.
ءتورت بۇرىشتى، كەڭ ەدەندەرىنە كىلەم توسەلگەن ۇلكەن تەرەزەلى ەرجاننىڭ كابينەتىندە،-بۇرىشتاعى اشىق كۇيساندىقتىڭ پەرنەسىن ءبىر ساۋساعىمەن اقىرىن باسىپ ورتا بويلى بىرەۋ تۇر. بۇلاردىڭ كىرگەنىن سەزىپ، الگى ادام كەيىن بۇرىلدى. ءبىرلان تانىدى. بۇل وپەرا تەاترىنىڭ: تەنورى ءجۇسىپ ەرەنوۆ ەكەن.
ءجۇسىپ ەرەنوۆ. بۇل قالىڭ قاباقتى، كوپ كۇلمەيتىن قارا تورى رەڭدى، قىرىقتان اسىپ بارا جاتقان كىسى ەدى. ءورىسى كەڭ، اجەپتاۋىر داۋسى بار، ءبىراق ارتيستىگى جانە مۋزىكانى قابىلداۋى شامالى بولاتىن. سونىڭ ارقاسىندا كەيدە وركەسترگە ەرە الماي، نە اسىپ كەتىپ ديريجەرلەردىڭ ابدەن زىقىسىن شىعاراتىن. «ياپىرم-اي، مۋزىكاعا كىشكەنە قۇلاق قويسايشى، ارياڭنىڭ ءتورتىنشى تاكتىنان باستاپ وركەستر ءبىر بولەك، سەن ءبىر بولەك كەتتىڭ عوي» دەپ كەي ديريجەر كۇيىپ-پىسىپ قالاتىن. ءبىراق وعان ءجۇسىپ ءمىز باقپايتىن. سول ءتۇيۋلى قاباعىن اشپاعان قالپىندا ديريجەرگە قىسقا عانا «قايتادان باستا» دەيتىن. باستاماسقا ديريجەردىڭ امالى جوق. ءجۇسىپ تەاتردىڭ باس ارتيستەرىنىڭ ءبىرى، رەسپۋبليكالىق اتاعى بار. ءجۇسىپتىڭ تىلەگىمەن وركەستر ءبىر اريانى ون رەت وينايتىن، ون بەس رەت وينايتىن، ايتەۋىر، جۇرتتى ابدەن شارشاتىپ بارىپ ءجۇسىپ تە ءوزىنىڭ دەگەنىنە جەتەتىن. وركەستر مەن بۇنىڭ داۋسى بىردەن شىعاتىن بولاتىن. ديريجەر دەمىن الىپ، ماڭداي تەرىن سۇرتەتىن. ال ابدەن جاتتىعىپ العان ءجۇسىپ، ەندى وركەستردەن قالمايتىنىن، ونى شاتىستىرمايتىنىن بىلەتىن. ءبىراق ءجۇسىپ بۇنىمەنەن توقتامايتىن، ەندى ول ەكىنشى ارياسىن جاتتىعۋعا كىرىسەتىن. وركەستردىڭ ديريجەردىڭ شارشادىق، نە ۋاقىتىمىز ءبىتتى دەگەنىنە قارامايتىن. ءوزىنىڭ نىساناعا العان بەلەستەرىنەن وتكەندە عانا، ابدەن قارا تەر بولعان وركەستر ادامدارىن سوندا عانا بوساتاتىن. ەرتەڭ ەرەنوۆپەن رەپەتيسيا بولادى دەگەن كۇنى وركەستردە ويناۋشىلار ءبىرىن-بىرى قالجىڭداي قۇتتىقتاپ: «ەرتەڭ ورەن ەرەنوۆپەن رەپەتيسيا ىستەيمىز، جولداستار، تاڭەرتەڭگى، تۇسكى، كەشكى تاماقتارىڭدى الا كەلىڭدەر» دەپ كۇلەتىن. ءجۇسىپتىڭ ءوزىنىڭ دەگەنىن ىستەي الاتىن قايسارلىق مىنەزىنە قاراي، باسقالار ونى ءجۇسىپ دەمەيتىن، ورەن دەيتىن. ورەن ەرەنوۆ دەيتىن. بۇعان ول بالەندەي ءمان بەرمەيتىن. قىسقاسى، ءجۇسىپ ەرەنوۆ، وركەستر ادامدارىنىڭ ايتۋىنشا ورەن ەرەنوۆ، كەيبىر ارتيستەردىڭ دارىندارىنىڭ ارقاسىندا الاتىن بەلەستى، ءوزىنىڭ ەڭبەگىمەن، قايسارلىعىمەن الاتىن.
وسى ءبىر تۇكسيگەن، كوپ سويلەمەيتىن، جۇرتپەن اشىناجاي بولا قويمايتىن اشۋلى قاباقتى ءارتيستى ءبىرلان دە بالەندەي ۇناتا قويمايتىن.
— بۇگىن سىرىم ەكەۋىڭنىڭ دۋەتىڭدى تىڭدامايتىن بولدىق، — دەدى ەرجان ۇشەۋى دە جۇمساق كرەسلولارعا جايعاسىپ وتىرىپ بولعان سوڭ،- سىرىم كەلە المايمىن دەپ حات جازىپ جىبەرىپتى... سودان كەيىن، سەنى بوسقا اۋرەلەمەيىن دەپ مىنا ءجۇسىپتى شاقىردىم...
ءبىرلان مۇڭايا ەزۋ تارتتى.
— سوندا ءبىزدىڭ دۋەتىمىزدى مەن وسى كىسىمەن ايتادى دەپ ۇيعارعانىڭىز با؟
— جوق. نەگە؟ دۋەت سىرىم ەكەۋىڭە ارنالىپ جازىلعان. ەكەۋىڭ ايتاسىڭ. سىرىمنىڭ بۇگىن قولى تيمەگەنمەن، بوتەن دە كۇن بار عوي. مەن ءجۇسىپتى بوتەن شارۋامەن شاقىردىم. ەستىگەن شىعارسىڭ «اساۋ ەرتىس» اتتى مەن جاڭا وپەرا جازعام. تەاتر باسشىلارى سونىڭ كەيىپكەرى جاس قۇرىلىسشى ءدارىبايدى مىنا ءجۇسىپ وينايتىن ەتىپتى.
ءبىرلان ەرجاندى ءبولىپ جىبەردى.
— سىرىم قايدا؟
ەرجان كەنەت جۇدەي سويلەدى.
— ول وپەرادان شىعىپ، فيلارمونياعا كەتىپتى.
— نەگە؟
— نەگە ەكەنىن ءازىم دە بىلمەيمىن. ءۇش كۇننەن بەرى سىرىم قولىما تۇسپەي-اق قويدى.
— جوق، سىرىم وپەرادان ءوزى كەتكەن جوق. ونى شىعارىپ جىبەردى. تىم كوپ ىشەتىن بولىپ كەتتى. رەپەتيسيا تۇگىل بىر-ەكى سپەكتاكلگە دە كەلمەي قالدى،- دەدى كەنەت تۇنجىراي سويلەپ ءجۇسىپ،- مۇنداي تارتىپسىزدىككە قانشا شىداۋعا بولادى؟ جاقسى، ءالى ونى انا فيلارمونيا باسشىلارى الىپتى. كوركەمونەر باسقارماسىنا فيلارمونيانىڭ انا ءبىر ديرەكتورى «ءوزىمىز تاربيەلەيمىز، اراق ءىشۋىن قويعىزامىز» دەپ ۋادەسىن بەرىپتى. ونىڭ ايتقانى قولىنان كەلسە جارادى.
سىرىمنىڭ وپەرا تەاترىنان كەتكەنى، ناعىز ءبىر وسى ءجۇسىپتىڭ ىستەگەنىندەي، بۇرىنعىدان دا ونى تاقا ۇناتا قويمايتىن ءبىرلان، الگى سوزدەرىنەن كەيىن ءجۇسىپتى ءتىپتى جەك كورىپ قالدى. ءبىراق سىرىمنىڭ وپەرا تەاترىنان كەتكەنى قابىرعاسىنا قاتتى باتىپ تۇرسا دا سىر بەرگىسى كەلمەدى. سويتسە دە ار جاعىنان ءتۇيىلىپ كەلىپ قالعان ىزاسىن جۇسىپتەن العىسى كەلگەندەي:
— سوندا سىرىمنىڭ ورنىنا، باس ءرولدى مىنا كىسى وينايدى عوي، ءسىرا؟ — دەدى داۋسىنا ءجۇسىپتى مەنسىنبەگەندەي ساز بەرىپ،- سىرىم كەتكەنمەن جاقىپجان بار ەمەس نە ەدى؟
— ءيا، جاقىپجان بار... — دەدى ەرجان كەنەت شارشاپ كەتكەندەي سامارقاۋ سويلەپ. — تەاتر كوركەمدىگى جاعىن باسقاراتىن جىگىتتەر ەڭ الدىمەنەن سونى ايتىپ ەدى، جامان تەنور ەمەس قوي. مەن كونبەدىم. سىرىمدى اراققا ۇيرەتىپ جامان جولعا سالعانداردىڭ ءبىرى سول قۋ كورىنەدى.
— جانە ونى حانشايىممەن تانىستىرعان دا سول جاقىپجان دەسىپ ءجۇر عوي جۇرت، — دەدى ءبىرلانعا ناعىز ءبىر جاقسى حابار ەستىرتكىسى كەلگەندەي، ءسوزىن تاسقا باسقانداي ەتىپ اپ-انىق ەتىپ سويلەپ ءجۇسىپ.
سىرىم مەن ءبىرلاننىڭ اراسىنداعى تراگەديادان بەيحابار، ەرجان:
— ەگەر ولاردى جاقىپجان تانىستىرعان بولسا، ونى ايىپقا ساناۋعا بولمايدى، — دەدى ەرجان، — سىرىم ءتارىزدى جەڭىلتەك جىگىتكە حانشايىم ءتارىزدى ۇستامدى ادام كەرەك. ەگەر سىرىمدى ادام ەتۋ قاجەت بولسا، تەك سول حانشايىمنىڭ قولىنان كەلەدى.
ءبىرلان نە ەسىتىپ، نە قويعانىن تۇسىنەر ەمەس. جۇرەگى ورتەنىپ، ءىشى-باۋىرى ۋداي اشىپ اكەتىپ بارادى.
ءدال وسى ساتتە ەلەكتر قوڭىراۋى دىبىسى ەستىلدى، ەرجان تۇرەگەلىپ سىرتقا قاراي بەتتەدى. الدەن ۋاقىتتا كۇلگەن، جۇگىرگەن بالالار داۋسى شىقتى. ءجاميلالار كەلگەن ەكەن. ەرجاننىڭ ەگىز ۇلدارى ۇيگە كىرە قۇشاقتاي ءبىرلانعا ەركەلەپ بىردەمەنى ايتىپ جاتىر. ءبىراق ءبىرلان ەشتەڭە تۇسىنەر ەمەس، ويىن، جانىن ەندى سىرىم مەن حانشايىم دەگەن ءسوز بيلەپ اكەتىپ بارادى...
— مەن سەندەردى شاقىرعاندا،- دەدى الدەن ۋاقىتتا ەرجان، ءبىرلاننىڭ وزىنە قاراپ ءۇن-تۇنسىز وتىرعانىن كورىپ،- وپەرانىڭ باس كەيىپكەرلەرىنىڭ قانداي ادامدار ولاردىڭ مۋزىكالىق شەشىمدەرى كومپوزيتوردىڭ ويىنشا قانداي بولماق، سونى ايتپاق ەدىم. بۇگىن وعان ەندى مۇمكىنشىلىك بولماس، ءجاميلا مەن بالالارىڭ كەلىپ قالدى، ودان دا شاي ءىشىپ، ەت جەپ، جاي اڭگىمەلەسەلىك...
كەنەت ءجۇسىپ ورنىنان تۇرەگەلدى، ول ءبىرلانعا ءدال ساحناداعىداي باسىن ءيىپ:
— ءسىز مەنى بۇل ءرولدى اتقارا المايدى، سىزگە سەرىك بولا المايدى دەپ قام جەمەڭىز،-دەدى شىن ويىمەن — بۇل ءرولدى: مەنىڭ ءومىر بويى كۇتكەن ءرولىم. مەن قولىم؛ نان كەلگەنىمدى ايامايمىن، بارىمدى سالامىن. قاراڭىز دا تۇرىڭىز بۇل رولدە مەن سىرىمنان دا، جاقىپجاننان دا ارتىق سوقپاسام كەم سوقپايمىن!
ءبىرلان ءسال ەزۋ تارتتى.
— وعان ءسوز بار ما!
ءجۇسىپ ايەل ۇنىندەگى كەكەسىندى سەزبەدى. مۇمكىن سەزگەن دە بولار، ءبىراق رەنجىگەندەي، نە نامىستانعانداي بەلگى كورسەتپەدى.
ءبىرلان بۇل ءتۇنى دە ۇيىقتاي الماي ۇزاق جاتتى. بۇرىنعى قايعىسىنا تاعى قايعى قوسىلدى. وزىنە ەندى سىرىمنىڭ جوق ەكەنىن تۇسىنسە دە، ونىڭ اراق ءىشىپ وپەرادان شىعارىلعانى وعان قاتتى باتتى. تەك ءبىرلان سىرىمدى تاعدىر بۇل كەسەلدەن قۇتقارا گور دەدى. سىرىمنىڭ قايتادان سانعا قوسىلىپ، حانشايىمنىڭ شىن باقىتتى ادام بولۋىن تىلەدى، ءبىرلان ءوزىنىڭ وسىنداي تىلەككە كەلۋىنەن، كەنەت سىرىمعا دەگەن ماحابباتىنىڭ سونە باستاعانىن ءتۇسىندى.
تەك تاڭ اتار الدىندا عانا ۇيىقتاپ كەتتى. وندا دا ءوزىن-وزى ازەر كوندىردى، ويتكەنى ەرتەڭ قاتىناساتىن وپەراسى بار ەدى. راس، ونداعى ءرولى كىشكەنتاي بولاتىن. ءبىراق كىشكەنتاي بولسا دا سول رولدە ءبىرلان وتە كوڭىلدى، شاتتىققا بولەنگەن جاس قىزدى ويناۋى كەرەك. اكتەردىڭ داڭقى ءرولدىڭ ۇلكەن-كىشىلىگىمەن عانا بايقالمايدى.
V
اتىپ كەلە جاتقا تاڭ ساۋلەسى شومىلدىرعان اق باس الاتاۋ شىڭدارى كوگىلدىر اسپان اياسىندا ءبىر ورىندارىندا تاپجىلماي قالىپ تۇرعان ءتارىزدى. تاۋ كەۋدەسىنەن تومەن قاراي، جاپ-جاسىل تيان-شان شىرشاسى، ودان ءسال تومەندەۋ قالىڭ تەرەك، قاراعاي، ەمەن قۇلاعان. كەي تۇستارىندا كوگىلجىم ءساندى اق قايىڭدار دا كورىنەدى. بۇلاردان دا تومەندە الما، ورىك، المۇرت اعاشتارى ۇيىسا كەلىپ، جاسىل دالامەن جالعاسا كەتەدى. جاسىل دالا، تولقىندى جاسىل تەڭىز ءتارىزدى. تەك ءار جەردە جەلمەن ويناي شايقالىپ تۇرعان ويدىم-ويدىم قىزعالداقتار، سارعالداقتار، لالا گۇلدەر عانا جەر بەتىن جاپقان تەڭىز تولقىندارى ەمەس؛ وسىمدىكتەردىڭ سان بوياۋلى كىلەمدەرى ەكەنىن اڭعارتادى. ال تاۋ بوكتەرىندەگى سوناۋ قارلى قۇزداردىڭ قۇشاعىنان جۇيتكىگەن دولى تاسقىندى تاۋ وزەندەرى كوبىك اتىپ، بۇلقىنا ءتۇسىپ تىنباي گۇرىل قاعادى...
وسىنداي وزەن-دەكوراسيانىڭ جاعاسىنا وركەستر قۇرامى ورنالاسقان. جاعا، ەتەك وڭىرلەرىنە وقا ۇستاعان قارا كونە بارقىت بەشپەت پەن ويۋلى كەڭ بالاق شالبار، باستارىنا ءۇستى سونداي قارا كوك بارقىت قۇندىز بورىك كيگەن جىگىتتەر مەن اق جىبەك قوس ەتەكتى كويلەكتى، وقالى قىزىل بارقىت كامزولدى، ۇكىلى تاقيا، بورىكتى قىز-كەلىنشەكتەر وتىر.
ساحنا پەردەسى جوعارى كوتەرىلىپ، وسى ءبىر كەرەمەت سۋرەت كورىنگەندە، جۇرت دۋ قول شاپالاقتادى.
— قىمباتتى جولداستار، — دەدى شۋ باسىلعاندا، قارا كوستيۋمدى، اق كويلەكتى كونفەرانسە ءابىلقايىر. ول جايشىلىقتاعى قالجىڭ قۇمار، ءتىلى ۋداي اششى جىگىت ەمەس، سالماقتى، جۇرتقا وي سالار كىسى. - بۇگىنگى ءبىزدىڭ كونسەرتىمىزگە كەلۋلەرىنە قاراعاندا، بۇل زالدا كىلەڭ جاقسى ادامدار، ءوزىمىزدىڭ دوسىمىز وتىر دەپ ۇعامىز، سوندىقتان بۇگىنگى ءبىزدىڭ جاڭا پروگراممامىزعا، وزدەرىڭىزدىڭ دوستىق، ادال پىكىرلەرىڭىزدى ايتاتىندارىڭىزعا ەشبىر كۇمانىمىز جوق. ەندى كونسەرتىمىزدى باستايمىز.
ساحناعا سۇرعىلت ءوڭدى، قويۋ، ۇزىن شاشتى، ۇستىنە ارتى قارلىعاشتىڭ قۇيرىعىنداي ۇزىنشا كەلگەن كومىردەي قارا فراك كيگەن جاس جىگىت شىقتى. بۇل وركەستر ديريجەرى ەدى. ول ليۋپيتر ۇستىندە جاتقان ۇزىنشا اق شىبىقتى قولىنا الدى. ءسال جوعارى ۇستاپ تۇردى دا، كەنەت تومەن سىلتەپ قالدى.
سول ساتتە كورەرمەندەر زالى حالىق اسپاپتارىنىڭ جۇمساق، ادەمى دىبىسىنا تولدى. كۇڭگىرلەگەن دومبىرا ۇنىنە كادىمگى ادامنىڭ داۋسىنداي اپ-انىق ەتىپ قوبىز قوسىلا سويلەدى. زالدى دىبىس تاسقىنى الىپ كەتكەندەي بولدى. وسى ءۇن-دىبىس قۇدىرەتى بىرتە-بىرتە ءوسىپ، ەكپىندەي، قارقىنداي ادامنىڭ بۇكىل قيال، اقىل، ويىن بيلەپ، كەنەت زالدىڭ اشەكەيلى قابىرعالارى، التىن بوياۋلى توبەسى، جۇرت وتىرعان بارقىت كرەسلولار جوعالىپ، تەك جان سەزىمى ۇندەرىنەن قۇرىلعان قيالدىڭ كوركەمدىك دۇنيەسى ورناعانداي بولدى.
كورەرمەندەردىڭ كوز الدىنا سوناۋ كوكتورعىن اسپاندى، قاۋ-جۋساندارى جەلمەن ويناعان، ۇشى-قيىرى جوق قازاقتىڭ دالاسى، سارىارقاسى ەلەستەدى.
ال سىرىم وسى كۇي ارقىلى سارىارقانىڭ كوز جەتپەس جاسىل شالعىندى القاپتارىن، كوگىلدىر بەلەستەرىن، قالىڭ كوك ءشوپتىڭ اراسىنان سەكىرە اققان ءموپ-مولدىر تاس بۇلاقتارىن، ساعىمدارى جۇگىرگەن كوكجيەكتەرىن كوردى. سىرىم كەرەمەت كۇي ۇندەرىنەن وسى ۇلى دالادا ءومىر سۇرگەن، قۋانعان، قايعىرعان، ايقاستاردا جاۋىن جەڭگەن، كەيدە ءوزى جەڭىلگەن تۋعان حالقىنىڭ تەڭىزدەي ىرىق بەرمەس كۇشىن، انا الاقانىنداي جۇمساق جاقسىلىعىن، كۇن ساۋلەسىندەي ماڭگى سونبەس ماحابباتىن ۇقتى، شالقىپ كەتكەن قيالىنا قانات ەتتى.
ءابىلقايىر كونسەرتتى ويداعىداي جۇرگىزدى. وتكىر ءتىل كەرەك كەزىندە، الماستاي وتكىر ءسوز تابا الدى. كورەرمەندەردى كۇلدىرەتىن جەرىندە كۇلدىردى، ويعا سالاتىن جەردە ويعا سالدى.
ول ەندى ءبىر مەزەت جۇرتتىڭ تىنىشتالۋىن سۇراپ الدى دا:
— قۇرمەتتى كورەرمەندەر، ءقازىر سىزدەردىڭ الدارىڭىزدا وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ءبىزدىڭ جاس دارىندارىمىزدىڭ ءبىرى، تاماشا ءانشىمىز حانشايىم اسەنوۆا قازاقتىڭ حالىق ءانى «دۋدارايدى» ايتىپ بەرەدى،— دەدى.
ءسىرا، كورەرمەندەرگە حانشايىم ونشا كوپ تانىس بولماۋى كەرەك، جۇرت سامارقاۋلاۋ قول سوقتى.
سول ساتتە سۇڭعاق بويلى، اق قۇبا كەلگەن، جاۋدىر كوز، مالىنا كيىنگەن، ۇكىلى بورىكتى، ساحناعا ءبىر ءتۇرلى جاسقانا حانشايىم شىقتى. ول كورەرمەندەرگە باسىن سال يە سالەم بەردى دە ديريجەردىڭ سول جاق الدىنان بارىپ تۇردى. سىرىم كەنەت ءسال العا قاراي ۇمتىلىپ، قىزدان كوزىن الماي تىنا قالدى.
بۇل ولەڭ قورعالجىڭ كولىنىڭ جاعاسىندا، اقمولا دالاسىندا تۋعان. ءماريام دەگەن ورىس قىزى قازاقتىڭ دۇيسەن دەگەن جىگىتىنە عاشىق بولىپ ايتقان ولەڭى. ورىس پەن قازاق حالقىنىڭ دوستىعىن سۋرەتتەيتىن بۇل ولەڭدى ەكىنىڭ ءبىرى بىلەتىن. ءانى دە، ءسوزى دە قانشا جاقسى بولعانمەن دە، جۇرتقا ابدەن ەتەنە تانىس ولەڭدى ايتىپ كورەرمەندەردى تاقا تولقىتا قويۋ دا قيىن ەدى. ونىڭ ۇستىنە حانشايىمنىڭ كوكىرەگىنەن شىققانداي قوڭىرقاي جۇمساق داۋسى ءبىرلان مەن الماگۇلدىڭ داۋسىنداي ەرەكشە بىتپەگەن-دى. ءبىراق حانشايىم ولاردان كەم ءانشى ەمەس ەدى. ءاننىڭ ءار نوتاسىن جۇرەگىمەنەن، شىن جان-تانىمەن سەزە بىلەتىن. سول سەزگىشتىگى ارقىلى ءاندى ناقىشىنا كەلتىرە، تىڭداۋشىعا جەتكىزە ايتا الاتىن. ال بۇل جولى قالاي بولماق؟
دەگەنمەن حانشايىم تىڭداۋشىلاردىڭ جۇرەك پەرنەسىن باسا ءبىلدى. عاشىق قىزدىڭ ءانىن، ناعىز دۋدارعا عاشىق بولعانداي، جۇرتتىڭ جانىن تەبىرەنتىپ ءبىر وراساڭ جۇمساق، جىگىتتى ساعىنىپ، وتە قوبالجىعان ۇنمەنەن ايتىپ بەردى.
كەيدە ادام داۋسى جۇرەككە ەلەكتر توعىنداي اسەر ەتەتىن كەزى بولادى. حانشايىمنىڭ ءانى سىرىمعا سونداي اسەر ەتتى. جوق، جالعىز عانا سىرىمعا ەمەس، بارلىق تىڭداۋشىلاردىڭ دا حانشايىم كوڭىلدەرىنەن شىعا ءبىلدى.
بۇكىل زال ۇزاق قول شاپالاقتادى.
كەلەسى انتراكتىدا حانشايىم ادەتتەگى كيىمىن كيىپ، فويەگە شىقتى. مىنە وسى ارادا جاقىپجان ونى ءوزىنىڭ جولداسىمەنەن تانىستىردى.
— حانشايىم، — دەدى ول، ءوزىنىڭ ءانشى قىزبەن بۇرىننان تانىستىعىن پايدالانىپ ەركىن سويلەپ. — بارلىق وكپە، باۋىر، جۇرەگىممەن سەڭى قۇتتىقتايمىن! دۋدارايدى تاماشا ايتتىڭ،- سويدەدى دە، جانىنداعى جولداسىن كورسەتىپ. — سەنى كورىپ، قولىڭدى العانشا جانىمدى شىعارىپ جىبەرە جازدادى. تانىس بولىپ قوي، وپەرا تەاترىنىڭ كوگىندە جاڭادان شىققان جۇلدىزىمىز سىرىم يمانوۆ.
سىرىمنىڭ بىرلانمەن بىرگە گەرسوگ مانتۋانسكيي ءرولىن ويناعان «ريگولەتتو» وپەراسىنا حانشايىم دا بارعان. ءانشىنىڭ داۋسىنا، گەرسوگ اريالارىن ورىنداۋىنا بۇ دا شىن ريزا بولعان. قازاقتان ەۆروپا مۋزىكاسىن مۇنداي تاماشا ۇعا بىلەتىن سىرىم، ءبىرلان سەكىلدى جاستاردىڭ شىققانىنا شىڭ جۇرەكتەن قۋانعان.
— وتە جاقسى، — دەدى حانشايىم ۇزىن ساۋساقتى اپپاق قولىن سوزىپ. — حانشايىم اسەنوۆا. ءسىزدى سىرتىڭىزدان مەن دە تانيمىن. پرەمەراڭىزدا بولعام. ول اپپاق تىستەرىن. كورسەتە ازىلدەي كۇلدى. — ءبىراق ءسىزدى ءقازىر كىم تانىمايدى؟
جىگىت ازىلگە ءازىل قايتاردى.
— كوپتىڭ تانىعانىنان، ءسىزدىڭ تانىعانىڭىزعا مەن قۋانىشتىمىن.
— قويىڭىزشى! ونداي ءقادىرىم جوق سەكىلدى ەدى. — ءوزىڭىز بايقاماي كەلگەنسىز عوي.
—ءسىز بايقاپ قالدىڭىز با؟
— بايقاماسقا قويمادىڭىز عوي. «دۋدارايدى» سىزدەي ەتىپ ادامنىڭ ءجان-تانىن ەلجىرەتىپ ورىنداعاندى ءبىرىنشى رەت ەستىدىم.
حانشايىمنىڭ جۇرەگى جىلىپ كەتتى.
— كەكەتەسىز عوي! مۇنداي ءسوزدى ايتپاساڭىز كەرەك-تى.
— جوق، شىنىم.
— وندا، راقمەت! — قىز ەكەۋىنە بىردەي قولىن بەردى. — ال ازىرگە قوش بولىپ تۇرىڭىزدار.
— حانشايىم، راسىمەنەن ءبىزدى تاستاپ كەتپەكسىڭ بە؟ — دەدى ناز ەتكەندەي كۇلىپ جاقىپجان.
— ءوزىم دە قيماي تۇرمىن، — دەدى تاعى دا كۇلىپ حانشايىم. — امالىم جوق، تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ باراتىن شارۋام بار ەدى.
— وندا رۇقسات ەتىڭىز، مەن شىعارىپ سالايىن، — دەدى كەنەت سىرىم — تانىسپاي جاتىپ، قوشتاسقانىمىز دۇرىس بولماس.
قىز جىگىتتىڭ بەتىنە جالت قارادى.
— الىستا تۇرامىن، شارشاپ قالارسىز؟
— سىزبەن قاتار جۇرگەندە مەنى شارشايدى دەپ ويلاماڭىز.
قىز سىرىمنىڭ بەتىنە تاعى قارادى. كەنەت الدەنەگە قۋانا قالعانداي كۇلدى.
— وندا، ءجۇرىڭىز!
«مىنانىڭ بالەسىن-اي!» دەگەن حانشايىممەن قاتارلاسا كەتىپ بارا جاتقان سىرىمنىڭ سوڭىنان قىزعانا قاراپ جاقىپجان قالا بەردى. ءدال وسى ساتتە ول شىن قىزعانۋدا ەدى. «ءبارى بۇعان وڭاي، كوردىڭ بە بۇل ارادا دا مەنەن اسىپ ءتۇستى».
حانشايىم ءۇيىم الىس دەپ جاي ايتقان. تاقا الىس ەمەس، بۇنىڭ دا ءۇيى قالانىڭ ورتاسىندا بولاتىن. جانە تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ قايدا باراتىنىن كىم ءبىلسىن، تەاتردان شىققاندارىنا ءبىر ساعاتتان اسىپ كەتسە دە، سىرىممەن ءالى قىدىرىپ ءجۇر. بۇلار گۇلدەر الاڭىنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقاندارىندا، حانشايىم كەنەت توقتاي قالدى.
— مەن وسى ارانى جاقسى كورەمىن، — دەدى ول. — ازىراق ورىندىقتا وتىرا تۇرايىق.
ولار گۇل الاڭىنىڭ شەت جاعىنداعى ورىندىققا كەپ وتىردى. ءسال كومەسكىلەۋ جانعان ەلەكتر شامدار جارىعىمەن ءالى تولا قويماعان اي ساۋلەسى ءتۇسىپ تۇرعان كاننا گۇلدەرى ناعىز ءبىر بۇتا ۇستىندە ۇيىپ قالعان كۇڭگىرت ءتۇستى الاقانداي-الاقانداي قان ءتارىزدى. سوناۋ الىستاعى ءۇندىستاننان الىپ كەلگەن وسى ءبىر گۇل الماتى جەرىندە ءوز جەرىندەي جايناي وسكەن. ەرتە تۇسكەن كۇزگى شىق باسقان تيان-شان قىزعالداقتارى، اۋىرلاپ كەتكەندەي باستارىن كوتەرە الماي تومەن سالبىراي قالعان. تەمەكى تۋىس گ ۇلى مەن پەتۋنيانىڭ حوش ءيىسى مۇرىندى جارادى. بۇلار وتىرعان جەردىڭ ءدال وڭ جاعىندا، جازعۇتىرىم وتىرعىزىلعان گۇلدەردەن جاسالعان لەنيننىڭ ۇلكەن سۋرەتى كورىنەدى. قالا ءالى ۇيىقتاماعان، جاقىن كوشەلەردەن وتكەن ترامۆايدىڭ تارسىلى مەن اۆتوبۋستاردىڭ سىرىلدارى تۇنشىعا ەستىلەدى.
سىرىم الدەنە ەسىنە تۇسكەندەي اقىرىن جىميدى.
— نەگە كۇلدىڭىز؟ — دەدى حانشايىم.
— جاي، اشەيىن، ەسىمە قايداعى جوق بىردەمە ءتۇسىپ كەتتى. — سودان كەيىن جان-جاعىنا قارادى. — قانداي ادەمى گۇلدەر!
— ءبىزدىڭ گۇل الاڭىمىز سوۆەت جەرىنىڭ ەڭ باي گۇل الاڭدارىنىڭ ءبىرى سانالادى.
— بۇل قالانىڭ جالعىز گۇلدەرى عانا ەمەس، قىزدارى دا گۇل سەكىلدى ادەمى كەلەدى ەكەن، — دەدى سىرىم. سويدەدى دە ابدەن جاۋىر بولعان ءوزىنىڭ سوزىنەن ءوزى ۇيالعانداي تومەن قارادى.
— قىزداردى، ادەتتە گۇلدەرگە اقىندار تەڭەيدى عوي، — دەدى كۇلىپ حانشايىم. — مۇمكىن، سىرىم، ءسىز قۇر ءانشى ەمەس، اقىن دا شىعارسىز؟
— اركىم ومىرىندە ەڭ بولماسا ءبىر رەت اقىن بولۋى كەرەك قوي. بۇگىن مەنىڭ كەزەگىم كەلگەن سەكىلدى.
وندا ماعان ارناپ ءبىر ولەڭ شىعارىڭىزشى.
— جوق، سىزگە ارناپ ءبىر گۇلدى تابايىن. ءدال وزىڭىزگە ۇقساس ات قويايىن.
— جارايدى، تاۋىپ كورىڭىز.
— روزا؟ جوق، بۇنى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. لالاگۇل؟ بۇ دا كونە ات نارعىزگۇل؟
— جوق، ول تىم سۇلۋ جانە كەربەز. مەن جاي، اشەيىن دالا سارعالداعىمىن.
— سارعالداق؟ نەگە قىزعالداق ەمەس؟
حانشايىم كۇلدى.
— جيىرمادان اسقاننان كەيىن قانداي قىز ءوزىن قىزعالداق سانار؟ — ول كەنەت قول ساعاتىنا قارادى. — ءتۇۋ، ءتۇن ورتاسى بولىپ قالىپتى، ەندى ماعان ۇسات ەتىڭىز.
حانشايىم تۇرماقشى بولدى. جىگىت «ءسال شىداڭىز» دەگەندەي قولىنان ۇستادى. قىز قولىن المادى.
— تاعى دا كەزدەسەمىز بە؟ — دەدى سىرىم.
— مۇمكىن.
— قاشان؟
— بىلمەيمىن.
— ەرتەڭ كەزدەسسەك قايتەدى؟
— سويتسەك، سويتەيىك.
— قاي جەردە، قاي ساعاتتا؟
— وسى ارادا، ساعات كەشكى وندا.
سىرىم حانشايىم ۋادەسىنەن تانىپ كەتەردەي ودان ارتىق ەشتەڭە سۇرامادى. تەك:
— ۇيىنە دەيىن شىعارىپ سالايىن با؟ — دەپ سۇرادى.
حانشايىم كۇلدى.
— مەن ءۇيىمنىڭ جانىندا تۇرمىن، — ول بۇرىشتاعى ءتورت قابات ءۇيدى كورسەتتى.
حانشايىم قولىن بەرىپ، قوشتاستى دا، كىلت بۇرىلىپ، اياعىن تىق-تىق باسىپ، ارتىنا قاراماستان ۇيىنە قاراي جۇرە بەردى.
سىرىم، كەتىپ بارا جاتقان حانشايىمنىڭ سوڭىنان كۇلىمسىرەپ ءسال قاراپ تۇردى دا، بۇ دا ءازى جاتقان مەيمانحاناسىنا قاراي بۇرىلدى.
ەرتەڭىنە دە، ودان كەيىن دە سىرىم مەن حانشايىم سان كەزدەستى، بىرىمەن ءبىرى جاقىنداي ءتۇستى. تەك حانشايىم ءبىر-اق نارسەگە ريزا ەمەس ەدى. سىرىم بۇعان كەلگەندە ماس بولماسا دا، ۇنەمى قىزۋ كۇيدە كەلەتىن. بۇل جاعداي قىزعا بىردەن جىگىتكە قۇلاي كەتۋىنە سەبەپ بولدى. ءبىراق بۇدان، جاقسى كورىپ قالعان سىرىمنان حانشايىمنىڭ كوڭىلى سۋىمادى. ءسويتىپ جۇرگەندە وپەرا تەاترىنىڭ ديرەكتورى، سىرىمدى كوللەكتيۆ بولىپ اراق ىشكىزبەس ءۇشىن كۇرەسۋدىڭ ورنىنا، بىر-ەكى سپەكتاكلدى وتكىزۋگە بوگەت بولدىڭ دەپ بىردەن جۇمىستان شىعاردى. «اراعىڭدى قويعان سوڭ كەلەسىڭ، سوندا عانا مەن سەنى ءرولىڭدى ويناۋعا رۇقسات ەتەمىن» دەدى. مۇنداي قاتالدىق ديرەكتوردىڭ وپەرا كوللەكتيۆىن تارتىپتە ۇستاۋداعى ءادىسى ەدى. مىنە وسى كەزدە حانشايىمنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا حامزە سىرنايەۆ سىرىمدى فيلارمونياعا الدى. «اراق ءىشۋىن قويعىزامىز» دەپ ۋادەسىن بەردى. ويتكەنى جاقسى كورگەن جىگىتىنە ىشىمدىكتى قويدىراتىنىنا حانشايىم دا ەتە سەنىمدى ەدى.
سىرىم فيلارمونياعا اۋىسقاننان كەيىن ساحناعا ەڭ الدىمەن وركەسترمەن شىعۋدى تىلەدى. ميحايلوۆ پەن سىرنايەۆ ەكەۋى ونىڭ بۇل ءوتىنىشىن دۇرىس دەپ تاپتى.
مىنە بۇگىن، ءبىر ايدان بەرى سول وركەسترمەن دايىنداعان سىرىمنىڭ العاشقى كونسەرتى ەدى.
جاۋاپتى كونسەرت بولاتىن كۇنى ديرەكتوردان بەتا جۇرتتىڭ ءبارى سول كونسەرتى دۇرىس وتكىزۋمەن عانا شۇعىلداناتىن. بۇگىن ولاي بولماي شىقتى.
|
سىرنايەۆ، ميحايلوۆ جانە كونفەرانسە ءابىلقايىر بۇگىنگى كەشتىڭ ءتارتىبىن تاعى ءبىر قاراپ شىقپاقشى بولىپ ىڭعايلانا بەرگەندەرىندە ۇستەرىنە قولىنا دومبىرا ۇستاعان توبىقوۆ كىرىپ كەلدى. بۇجىرلاۋ بەتى سۇپ-سۇر بوپ كەتكەن. توبىقوۆتىڭ اشۋلى كىرگەنىن كورگەن ءابىلقايىر، ادەيى ونى اشۋلاندىرا تۇسەيىن دەگەندەي كۇلدى.
— سىنىقتان بوتەننىڭ ءبارى جۇعادى دەگەن، — دەدى ول، — قاراڭدارشى، توبىقوۆ جولداستىڭ ءوزى قولىنا دومبىرا الىپتى. دومبىراعا قوسىلىپ ءان ايتاتىن، الدە كۇي تارتاتىن ارتيست بولماقسىڭ با؟ قاي تاڭداعانىڭ سەنىكى. تەك ماماندىق كوميسسياسىنان ەتۋىڭ كەرەك.
— سەنىڭ-اق جاعىڭ تالمايدى ەكەن! — دەدى توبىقوۆ سۇقسىر كوزىمەن ءابىلقايىرعا ءبىر قاراپ، قولىنداعى دومبىراسىن ديرەكتورعا سوزدى.- قاراڭىز، سىرنايەۆ جولداس، بىزدە ىشەك تۇگىل پەرنە دە جوق. وركەستردىڭ بۇگىنگى كۇشى قۇرىعالى تۇر.
— «قۇرىعالى تۇرىڭ» قالاي؟ كەشە عانا رەپەتيسيا ىستەپ جاتقان جوق پا ەدىڭدەر؟ پەرنە جوق بولسا، دومبىرانى قالاي تارتىپ كەلدىڭدەر؟
— ەسكى ىشەكپەن. ال بۇگىن جاۋاپتى كونسەرت. وركەسترگە جاڭا پەرنە كەرەك.
— جاڭا پەرنە سۇراۋ وڭاي،- دەدى سىرنايەۆ سابىرلى ۇنمەن.
ءدال وسى ۋاقىتتا ورتا بويلى، كوزىندە كوزىلدىرىگى بار، موسقالداۋ تاعى ءبىر كىسى كىردى.
بۇل وقۋدان قايتقان فيلارمونيا پارتكومىنىڭ سەكرەتارى قايىرعالي جولامانوۆ ەدى.
ۇيدەگىلەر قۋانىپ قالدى. تەك توبىقوۆ قانا وعان سالقىن قول بەردى دە قويدى.
— ايتەۋىر امان-ەسەن كەلدىڭ بە؟
— جۇمىس دەگەن باستان اسىپ جاتىر.
— ءقازىر سەنىڭ جاردەمىڭ كەرەك-اق.
ءدال وسى ساتتە ديرەكتوردىڭ ەسىگى تارس اشىلدى. ۇيگە قاراتورى، تولىق دەنەلى سىمباتتى ايەل ەندى. قولىندا التىن سىرمەن بويالعان ايەل ءتۋفليى بار. بۇل قازاق اندەرىنىڭ ايتۋلى شەبەرى، بەلگىلى ءانشى كۇنجان بولاتوۆا ەدى. اشۋدان كوزى وت شاشىپ، ءتۇرى كۇرەڭدەنىپ كەتكەن.
— مىناۋ نە؟ — دەدى ول تۋفليلەردى سىرنايەۆتىڭ ستولىنىڭ ۇستىنە قويىپ. — ديرەكتور جولداس، مۇمكىن ءسىز تۇسىندىرەرسىز، بۇل نە؟
— بۇل تۋفلي.
— ءا، بۇل تۋفلي ەكەن عوي! مەن بۇنى ەسكى باللون با دەپ ويلاپ ەدىم. جوق، ءسىز جۇرتقا ايگىلى ءانشى كۇنجان بولاتوۆا وسى ەسكى باللوندارمەن ساحناعا شىعا الادى - دەپ ويلايسىز با؟
كۇنجان بىر-ەكى ايدان بەرى ماشينا جۇرگىزۋدى ۇيرەنىپ جۇرگەن. سوندىقتان شوفەرلاردان ەستىگەن ماشينا تەرميندەرىن ءسوزىنىڭ اراسىنا قىستىرۋعا اۋەس ەدى.
— تۋفلي ادەمى، —دەدى ءابىلقايىر ستولدىڭ ۇستىندەگى ءتۋفليدىڭ بىرەۋىن قولىنا الىپ، اينالدىرىپ قاراپ، — تەك بۇنى كيەتىن اياق ادەمى بولسىن.
— جەتەدى! — دەدى كۇنجان داۋسىن قاتتى شىعارىپ، — قىستىرىلمايتىن جەرگە قىستىرىلماي جايىڭا وتىر سەن! — دەدى دە حامزەگە قارادى.— ءبىلىپ قويىڭنىڭ، ديرەكتور جولداس، مەن مۇنداي باللوندارمەن ەستراداعا شىقپايمىن! ەسىتىپ تۇرسىز با؟
ول سول اشۋلى قالپىمەن ەسىككە قاراي جونەلدى.
— ءسال توقتاي تۇرىڭىز، كۇنەكە! — دەدى پارتورگ:. قايىرعالي جولامانوۆ كۇلىمسىرەي. — ءبۇيتىپ تارس-تۇرس اشۋلانۋعا بولمايدى عوي. ءبىز دە كورەيىك بۇل ءتۋفليدى. — ول ستول ۇستىڭدەگى تۋفليلەردى اينالدىرىپ قاراپ شىقتى دا، ميحايلوۆقا بەردى، — ارينە، مۇنداي تۋفليمەن ساحناعا شىعۋعا بولمايدى.
— اسىرەسە كۇنەكەڭ سەكىلدى ادەمى ايەلگە، — دەدى ميحايلوۆ كۇلىمسىرەپ.
— ءسوز جوق، جاڭا تۋفلي الۋ كەرەك، — دەدى قايىرعالي تاعى كۇلىمسىرەي، — كۇنەكەڭنىڭ تالابى دۇرىس، تەك سول تالابىن اشۋلانباي ايتۋدى كۇنەكەڭ ءالى ۇيرەنگەن جوق.
كۇنجان كەنەت قىزارىپ كەتتى، پارتورگكە قارادى، تۋفليلەردى ستول ۇستىنەن الا قويدى. توبىقوۆ ساعاتىنا قارادى.
— ديرەكتور جولداس، مەن تۇرعالى جيىرما مينۋت بولدى، ىشەكتى نە ىستەيمىز؟ — دەدى.
— ەگەر وركەستر ينسپەكتورىندا ىشەك جوق بولسا ديرەكتور سىزگە ونى جيىرما مينۋت تۇگىل جيىرما ساعاتتا دا تاۋىپ بەرە المايدى، — دەدى سىرنايەۆ ءوزىن-وزى ازەر ۇستاپ، — ينسپەكتورىڭىزدان سۇرادىڭىز با؟
— جوق، سۇراعام جوق.
— سۇراماساڭىز، سۇراڭىز. ەگەر وندا دا جوق بولسا، بۇگىن بىردەمە ەتىپ ەسكى ىشەكتەرمەن كونسەرتتى ەتكىزۋ كەرەك.
— ول ءتىپتى مۇمكىن ەمەس.
— نەگە؟
— ەسكىنىڭ اتى ەسكى، كونسەرت ءجۇرىپ جاتقاندا دومبىرانىڭ بىرەۋىنىڭ بولماسا بىرەۋىنىڭ ىشەگى ءۇزىلىپ كەتسە...
— قورىقپاي-اق قويىڭىز، — دەدى ميحايلوۆ. — ءبىر دومبىرانىڭ شەگىنىڭ ۇزىلۋىنەن كونسەرت توقتاتىلمايدى.
— جاۋاپتى كونسەرت، جاۋاپتى كونسەرت دەپ جۇرگەن وزدەرىڭ ەمەسسىزدەر مە، — دەدى توبىقوۆ. — ەگەر دومبىرانىڭ ىشەگى ءۇزىلىپ جاتسا، نە قىلعان جاۋاپتى كونسەرت!
— دومبىرانىڭ ىشەگى ءۇزىلۋى، ول ءالى دۇنيەنىڭ قۇرۋى ەمەس، — دەدى،سىرنايەۆ.
ءدال وسى كەزدە تەلەفون شىلدىر ەتە قالدى.
— ءيا، سىرنايەۆ تىڭداپ تۇرعان، — حامزە سىلبىرلاۋ سويلەپ جاۋاپ بەردى، — سالەمەتسىز بە، ماحمۇت جولداس؟ ءيا، ءيا! ولاي قاراۋ ءتىپتى دۇرىس ەمەس، — سىرنايەۆتىڭ داۋسى سويلەگەن سايىن شيرىعا ءتۇستى، — يگىلىكتى جۇمىستى باستاماي جاتىپ، توقتات دەۋلەرىڭىز ۇلكەن قاتەلىككە aپارىپ سوعادى. جاقسى، ءتيىستى جەردە سويلەسەرسىز.
حامزە ءسال رەنجىپ قالعان پىشىنمەن تەلەفوننىڭ تۇتقاسىن ورنىنا قويدى، ءسويتتى دە ميحايلوۆقا قارادى، − ماحمۇت قوي.
— نە قىلمايسىڭ دەيدى؟
... — سول انەۋكۇنگى پىكىرىن قايتالايدى. بۇل جولى باسقارما كوللەگياسىنىڭ اتىنان سويلەپ وتىر. مەن كونبەيمىز دەدىم. ولاي بولسا جوعارعى جاقتا سويلەسەرمىز دەيدى.
ميحايلوۆ ءسال قوزعالدى.
— سويلەسسەك، سويلەسەيىك.
— ال جوعارعى جاقسىز ءتىل تابۋعا بولمايدى ما؟ — دەدى قايىرعالي.
— بولماعانى، عوي. — حامزە تەرەزەگە قارادى. بۇل اڭگىمە مىنادان شىققان.
حالىق اسپاپتارىنىڭ جۇمىسى ەرتە كەزدەن، وتىزىنشى جىلداردان باستالعان. تاجىريبە الاتىن ۋاقىتى جەتكىلىكتى بولعاندىقتان بۇل وركەستر شىن شەبەر، جاقسى كوللەكتيۆكە اينالا العان. ال حور، قوسىلىپ ەلەڭ ايتۋ ءىرى-ودان كوپ تومەن تۇرعان. فيلارمونيادا حور كوللەكتيۆتەرى بىرنەشە رەت ۇيىمداستىرىلعان-دى، ءبىراق ۇستاعان ىزدەنىس جولدارى، نە باسقاراتىن جاقسى مامان ادامدارى بولماي، ۇنەمى تاراپ كەتە بەرگەن. تاريحي ءداستۇرى جوق قازاق حورىن قۇرۋ، شىنىندا دا قيىنعا تۇسكەن. قايتسەك تە حور كوللەكتيۆىن تۋعىزامىز دەگەن كەيبىر بەلسەندىلەر قۇر داۋىستارىن قوسىپ ايتاتىن جاي حوردان، كاپەللاعا دەيىن بايقاپ كورگەن. ءتىپتى كەي ماماندار؛ قازاق ءانىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن ەسكە الماي ەۆروپانىڭ كوپ داۋىستى حورىنا جايداقى ەلىكتەگەن. بۇنىمەن قاتار حوردىڭ وركەندەۋىنە قازاق كومپوزيتورىنىڭ وزدەرى دە بالەندەي ءمان بەرمەي كەلگەن. بۇدان بوتەن تاعى ءبىر سەبەبى: قازاق اندەرىنىڭ ايتىلۋ سالتى، ءالى كۇنگە كوپ داۋىستى — پوليفونيالىق وركەندەۋ ساتىسىنا جەتپەگەن ەدى. ال جۇرتتى قۇر داۋىسقا ءبولىپ حور كوللەكتيۆىن جاساۋدى باسقالاردىڭ الدىڭعى قاتارداعى حورلارىن كورگەن جۇرت قابىلداماعان، ءتىپتى كەيدە كۇلكى دە ەتەتىن.
ال ناعىز حور ۇيىمداستىرۋعا قازاقتىڭ قىز-جىگىتتەرىنىڭ كۇشى جەتكىلىكتى ەدى. ءانشى حالىقتا قانداي داۋىس كەرەك بولسا، سونداي داۋىس تابىلاتىن. كەڭ دالاسىندا ءان شىرقاپ ۇيرەنگەن قىزدارى مەن جىگىتتەرى ەشبىر داۋىستارىن كونسەرۆاتوريالاردا وڭدەمەي-اق ەڭ جوعارعى نوتالاردى الا بىلەتىن.
حامزە فيلارمونياعا كەلگەننەن كەيىن، وزىنە مىندەتتەلگەن جۇمىستى، پارتيانىڭ سەنىمىن اقتاۋعا شىن كوڭىلمەن كىرىسكەن. سول جاڭا جۇمىسىنىڭ ءبىرى — قازاق حورىن قۇرۋ بولاتىن. بۇل جونىندە ميحايلوۆپەن جانە باسقا ماماندارمەن اقىلداسقانىندا، ەۆگەنيي پەتروۆيچ:
— حور كاپەللاسىن قۇرۋ كەرەك،- دەگەن،- حور مادەنيەتىن وركەندەتەتىن سان قىرلى ءتۇرىن تابۋ كەرەك. بىزگە بۇل جاعىنان ەڭ كەلەشەگى مول دا، ءتيىمدىسى دە حور ا-كاپەللا.
ميحايلوۆتىڭ ءسوزىن زادا، كۇنجان، ەرجان، ءابىلقايىر، حانشايىم ءبارى تەگىس ماقۇلداعان.
ءسويتىپ قازاق حورىن ورىس ا-كاپەللاسى ءتارىزدى ەتىپ قۇرماق بوپ كەلىسكەن بۇلار.
ميحايلوۆتى وتە قۇرمەتتەيتىن، مۇندايدا وزىنە ءتان ءبىر پىكىر ايتپاي قالمايتىن ءابىلقايىر، الگىدەي شەشىمگە كەلگەننەن كەيىن:
— ەۆگەنيي پەتروۆيچ، — دەگەن ميحايلوۆقا قاراپ، — وسى حورعا ارناپ ءسىز قازاقتىڭ بىر-ەكى ءانىن پوليفونيالىق تۇرعىدان وڭدەپ بەرۋىڭىز كەرەك...
— وعان مەن قارسى ەمەسپىن، — دەگەن ميحايلوۆ، — سوندا قانداي اندەردى؟
— مىسالى «قاراتورعايدى»، — ءابىلقايىر ويلانباستان ءوزىنىڭ جاقسى كورەتىن ءانىن ايتقان.
— «بايانجان دا» جامان بولماس ەدى،— دەگەن حانشايىم، — پوليفونيالىق وڭدەۋگە ءوزى سۇرانىپ تۇر.
— «حورلان» قايسىسىنان كەم؟ — دەدى ەرجان، — «بايانجاندى» قىزدار جاقسى كورسە، «حورلاندى» بۇكىل حالىق سۇيەدى.
— «حورلاندى» سەن ءوزىڭ وڭدەۋىڭ كەرەك، — دەدى ميحايلوۆ ەرجانعا.
ەرجان باسىن يزەدى.
— جاقسى.
حور فيلارمونيادا بۇرىننان بولاتىن. كومپوزيتورلار وزدەرىنىڭ ولەڭدەرىن وڭدەپ تاپسىرىسىمەن، بيىل عانا كونسەرۆاتوريانى ءبىتىرىپ كەلگەن حورمەيستەر جاس جىگىت سادىقوۆ بىردەن رەپەتيسياعا كىرىسكەن.
وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن، ەڭ العاشقى رەت قايتادان ا-كاپەللا ەتىپ قۇرىلعان وسى حوردىڭ كونسەرتىن كوركەمونەر ىستەرى باسقارماسى تىڭداعان. بۇل تىڭداۋعا ءبىرتالاي بەلگىلى كوركەمونەر قايراتكەرى، انشىلەر، كومپوزيتورلار، پارتيالىق، سوۆەتتىك قىزمەتكەرلەر قاتىسقان. مىنە وسى كونسەرتكە كوركەمونەر باسشىلارىنىڭ ءبىرى ماحمۇت ەسەنجولوۆ كەلگەن.
ماحمۇت ەسەنجولوۆ. بۇل سويلەي بىلەتىن، قىرىقتار شاماسىنداعى ادام ەدى. قوشقار مۇرىن، ۇلكەن قوي كوزدى، ورتا بويلى، سىرت ادامعا سىپايى كورىنە الاتىن جانە ىشىندەگىسىن وتە جاسىرا بىلەتىن جان. كوركەمونەر سىنشىسى رەتىندە اسىرەسە، ان-كۇي جايىندا كوپتەگەن ماقالالار جازعان. بۇل ماقالالارى وي، اقىل جاعىنان بالەندەي تەرەڭ بولماعانمەن، كوپ شىعىپ جۇرگەندىكتەن ماحمۇتتى جۇرت ۇلكەن سىنشى سانايتىن.
ونىڭ ۇستىنە ەسەنجولوۆتىڭ ەكى قاسيەتى بولاتىن، ءبىرى ايەلدەرگە ۇناۋعا شەبەر ەدى (مۇمكىن بۇعان قىزمەت بابى دا كومەكتەسەتىن شىعار). ەكىنشىدەن، ماحمۇت كىممەن قالاي سويلەسۋدى بىلەتىن. وزىنەن قىزمەتى تومەنگى، باعىنىشتى ادامدارعا، شايناپ تاستايتىن ازۋ ءتىسىن كورسەتە الاتىن، ال وزىنەن جوعارى، ءوزى باعىنىشتى، نە ءوزىنىڭ تاعدىرىنا سەبى تيەتىن مىقتىلاردىڭ الدىندا شلياپاسىن قولىنا الىپ، شۇلعىپ تۇرۋدى دا ۇمىتپايتىن.
حوردى تىڭداۋعا جانە ونىڭ جاڭا رەپەرتۋارىن قابىلداۋعا، كوركەم ىستەر باسقارماسىنان وسى ماحمۇت كەلگەن.
ا-كاپەللا ەتىلىپ جاڭادان جۇمىس ىستەي باستاعان حور ارينە، جاڭا رەپەرتۋارىن، كوپ داۋىستى - پوليفونيالىق رەپەرتۋارىن ورىنداۋدا كەمشىلىكسىز بولعان جوق. كەيبىر جەردە ءالى دە جاراتىلىسىن تۇگەل ۇعا الماعاندىق، كەي ولەڭدەردى ورىنداۋدا داۋىستاردىڭ دا بىركەلكى شىقپاي، ءسال دىبىس ۇندەرىنىڭ گارمونيالىعىن بۇزعان شاقتارى دا كەزدەسكەن. دەگەنمەن، باعىتىنىڭ دۇرىس ەكەنىن، ءتۇبى جاقسى ا-كاپەللا بولا الاتىنىن كورسەتكەن. ءتىپتى كەي ولەڭدەردى سونشالىق شەبەر ورىنداعان. ونداي جەردە دىبىس ۇندەستىگىنىڭ بىردەي، سان تىنىستى شىققاندىعى سونشالىق تىڭداۋشىلارعا حوردىڭ ار جاعىندا كۇيساندىق قويىلىپ، ا-كاپەللا ءانىن سونىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىنداپ تۇرعانداي كورىنگەن. ال شىنىندا ساحنادا ەش كۇيساندىق جوق ەدى. حورمەيستەر سادىقوۆ شۋ دەگەننەن-اق ا-كاپەللانىڭ ەڭ باس قاسيەتىن ساقتاي، حوردى ەندى كۇيساندىقسىز ورىنداۋدى تالاپ ەتكەن. ازداعان كەدىر-بۇدىرى بولسا دا ا-كاپەللا ءوز مىندەتىن اتقارىپ شىققانداي ەدى.
حوردى تىڭداۋعا كەلگەن ادامداردان كوپشىلىگى ا-كاپەللا دەگەننىڭ نە ەكەنىن تۇسىنەتىن ارتيست، - كومپوزيتور ءتارىزدى تۆورچەستۆونىڭ ۋاكىلدەرى بولعاڭدىقتان، قازاقتىڭ العاشقى ا-كاپەللاسىنىڭ تابىسىن دۋ قولشاپالاقتاپ قارسى العان.
تەك ماحمۇت ونداي ىقىلاس كورسەتكەن جوق. «بايانجان» ءتارىزدى جىلدام ورىندالاتىن ولەڭدى تىڭداعاندا الدەنەدەن قىمسىنعانداي تومەن قاراعان. ال «حورلانعا» كەلگەندە، قىنجىلعانداي ءپىشىن كورسەتىپ، ءتىپتى قالتاسىنان قول داپتەرىن الىپ بىردەمەلەردى ءتۇرتىپ تە قويعان. تالقىلاۋ باستالىپ، بىر-ەكى ادام. حوردىڭ بۇگىنگى تابىسىن اتاپ كورسەتىپ، كەمشىلىكتەرىن دە ادام سەنەردەي ەتىپ تالداپ، مىنبەدەن تۇسكەن كەزدەرىندە كەنەت ماحمۇت مىنبەگە شىققان.
— ءجۇز ادامنان تۇراتىن حور جاساۋ — بۇل ايتا قالارلىق تابىس، — ماحمۇت قوسۋ بەلگىسىن قويعانداي، قولىنداعى بلوكنوتىمەن اۋانى تىكەلەي جانە كولدەنەڭدەتە سىزىپ ءوتتى، — ول ءۇشىن سىزدەرگە راقمەت! ءبىراق ءبىز سىزدەرگە حور ۇيىمداستىرىڭدار دەگەنىمىزدە، قازاقتىڭ حالىق اندەرىمەن ويلارىڭا كەلگەندەرىڭدى ىستە دەگەن سياقتى ەمەس ەدىك. ءسوز جوق، جاڭا حور كەي اندەردى ويداعىداي ورىنداپ شىقتى، حوردى تابىسسىز دەۋگە بولمايدى. ءتىپتى كەيبىر ورىنداۋشىلارى ماعان دا ۇنادى. سويتسە دە حور ءبىزدىڭ كۇتكەنىمىزدەن الىس جاتىر. ءبىزدىڭ سەنىمىمىزدى اقتامادىڭىزدار. ەستەرىڭىزدە بولسىن، شاشتارازعا باستى الۋدى ەمەس، شاشتى الۋ تاپسىرىلادى. ءبىز دە سىزدەرگە حور جاساۋدى تاپسىرعانبىز. قازاقتىڭ حالىق ءانىن ءبۇلدىرۋدى تاپسىرعان جوقپىز.
— دۇرىس ايتاسىز! — دەدى جۇرتتىڭ ەڭ الدىندا وتىرعان توبىقوۆ.
— ال ەندى ءسوزىمىزدى دالەلدەۋ ءۇشىن جەكە ولەڭدەردىڭ ورىندالۋىنا كەلەيىك،- دەپ ماحمۇت ءسوزىن جالعاپ،- مىسالعا «حورلاندى» الايىق. بۇل سارىارقانىڭ سامالىنداي جۇمساق، ليريكالىق، قيال ۇندەس ءان، حوردىڭ ورىنداۋىندا، قاسىرەتتى، قايعىلى بولىپ شىققان. مۇنداي پوليفونيالىق وڭدەۋ، ول ولەڭنىڭ تابيعاتىنا قارسى دۇنيە. كەرىسىنشە، جەڭىل، كوڭىلدى سازدى «بايانجانداعى» التتەر، باريتوندار، باستار، بىرەۋدى تومپەشتەپ جاتقانداي بولسا، كونتراپۋنكتتەگى مەسسو-سوپراندار ولاردىڭ ەكپىندەرىمەن دەمدەرى تاۋسىلۋعا جاقىن قالعانداي،- ولەڭ ايتپايدى، ىڭقىلدايدى. ءتىپتى ادام كۇلەرلىكتەي ورەسكەل... ءاندى بۇلاي پوليفونيالىق وڭدەۋ قازاقتىڭ حالىق اندەرىنىڭ رۋحىنا سايكەس كەلمەيدى. ونىڭ تابيعي تىگىسىن بۇزادى. جوق، بىزگە مۇنداي ا-كاپەللا كەرەگى جوق. ودان دا ءتورت داۋىستى، جۇرتشىلىعىمىزعا تۇسىنىكتى كادىمگى جاي حوردى جاساۋ كەرەك!
— دۇرىس! — دەدى توبىقوۆ تاعى دا، — سونداي تارتىپكە كەلتىرۋ كەرەك بۇل شارۋاشىلىقتى.
— بۇل دۇرىس ەمەس! — دەدى ميحايلوۆ ءسال قىزارا داۋىستاپ.
— ءسال شىداڭىز، ەۆگەنيي پەتروۆيچ،- دەدى حامزە مىنبەگە بەتتەپ. مىنبەگە شىققاننان كەيىن زالعا قاراپ ءسال تۇردى دا، ءسوزىن باستادى.- ەسكى سۇرلەۋمەن ءجۇرۋ قاتاڭ دا بولسا جەڭىل. جاڭادان جول سالۋ، ارينە، وڭايعا تۇسپەيدى. ءار داۋىستىڭ ءوزىنىڭ الاتىن بەلەسى، قامالى بولادى. مەنىڭ ويىمشا ءبىز قازاق حورىنىڭ جاڭا جولىن تاپقان ءتارىزدىمىز. بۇل جول ءبىزدى ورىستىڭ حور ا-كاپەللاسىنا اپارادى. ول ءبىزدى باقىتتى، كەڭ جازىققا شىعارمايدى دەپ كىم ايتا الادى؟ ودان كىم ءبىزدىڭ ءانىمىزدىڭ ۇلتتىق رۋحى بۇزىلدى دەي الادى؟ بۇنى ايتاتىن ادامدار، قازاق مادەنيەتىن بۇرىنعى ۇلتتىق شەڭبەرىندە عانا قالدىرعىسى كەلەتىندەر... ءبىز ورىس حالقىنىڭ دوستىق قولتىعىنان ۇستاۋىمىز كەرەك. جانە ەشبىر كۇدىكسىز مىقتاپ ۇستاۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءبىز ءوزىمىزدىڭ مادەنيەتىمىزدى العا قاراي جۇرگىزە الامىز. جاڭا ماحمۇت جولداس بىزدەن ا-كاپەللادان باس تارتۋدى تالاپ ەتتى. ونىڭ بۇنىسى قازاق مادەنيەتىن ەسكىگە قاراي يتەرمەلەۋ.
— ءسىز سولاي ويلايسىز با؟! — دەدى كەكەتكەندەي ۇنمەنەن ماحمۇت.
— سولاي ويلايمىن! — دەدى حامزە، — جانە ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزگە قوسىلمايمىن!
ءابىلقايىر كۇلدى.
— ەكى تۇيە سۇيكەنسە شىبىن ولەدى، — دەدى ول. — ەكى باستىق كەلىسپەسە ءىس توقتايدى...
— وسى ورىنسىز قالجىڭدى قاشان قوياسىڭ؟ — دەدى كەنەت قاباعىن ءتۇيىپ توبىقوۆ. — باسشى ادامداردى تۇيەگە تەڭەۋگە قالاي اۋزىڭ بارادى؟ كۇلەتىن جەرىڭدى بىلسەيشى.
— توبىقوۆ قالجىڭنان قورقادى.
— وتىر، توبىق-باي!
— نەسىنە شامدانا قالدىڭ؟ سەن تۇيە ەمەسسىڭ عوي!
— كۇلكى-سىقاق ءارتيسى ءوزىن ەسترادادا كورسەتۋى كەرەك. ال بۇل ارادا جاڭا حوردىڭ ءىسى تالقىلانىپ جاتىر. مۇنداي شارۋاشىلىقتى كوممۋنيستەر بار ۇيات، ارىن ورتاعا ساپ تالقىلاۋعا كەلىستى.
حامزەدەن كەيىن، بىرنەشە تۆورچەستۆو ادامدارى سويلەيدى. ءبارى جابىلىپ ماحمۇتتىڭ ءسوزىن دۇرىس ەمەس ەكەنىن، حور ا-كاپەللاسىنىڭ قازاقشا ءتۇرىن وركەندەتۋ كەرەك دەپ تاپا. تالاس وسىمەن بىتكەن ءتارىزدى ەدى.
ەندى مىنە ەسەنجولوۆ ءوز پىكىرىن بۇكىل كوللەگيا قۋاتتاعانىن ايتىپ تەلەفون سوعىپ وتىر.
«جارايدى، دەدى حامزە ىشىنەن، ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز جوعارعى جاقتا ءسوز بولاتىن بولسا، ونىسىن دا كورەمىز. ال ازىرشە بۇگىنگى كونسەرتپەن شۇعىلدانعان ءجون بولار».
سويتكەنشە بولعان جوق تەلەفون تاعى شىلدىر ەتتى.
— جاقسى، — دەدى حامزە تەلەفوننىڭ تۇتقاسىن ورنىنا قويىپ، ءسويتتى دە ميحايلوۆقا قارادى. — مەنى ەسەشكولوۆ جولداس شاقىرىپ جاتىر. تەز بوساتا قويماس. كەشكى كونسەرتتىڭ دايىندىعىن ءوزىڭىز تاعى ءبىر تەكسەرىپ شىعارسىز.
—جارايدى.
وسى كەزدە قولىندا ءبىر توپ شاقىرۋ بيلەتى بار، ۇيگە نينا باگريانديەۆا كىردى. بىردەمەگە قۋانىشتىداي كوزى كۇلىم-كۇلىم ەتەدى. جۇرتپەن امانداسىپ بولدى دا:
— سىزدەردى ەرتەڭگى تويعا شاقىرامىز، — دەدى قولىنداعى بيلەتتى تاراتىپ بەرىپ جاتىپ.
— قايداعى توي؟ — دەدى حامزە بيلەتتى الىپ جاتىپ.
— حانشايىم مەن سىرىمنىڭ قوسىلۋ تويى.
— ءا-ا،- دەدى ميحايلوۆ، — وتە جاقسى قوساق!.. دۇرىس بولعان. تويعا بارامىز.
حامزە بيلەتتى وقىپ شىقتى. تۇرىندە ءسال ءبىر تۇسىنبەستىك، الدە تاڭىرقاعاندىق پايدا بولعانداي، ول سىرىمنىڭ ءسوز ايتقانىن حانشايىمنىڭ وزىنەن ەستىگەن، ءبىراق ءدال مۇنداي تىعىز توي بولا قالادى دەپ ويلاماعان. حانشايىمنىڭ سابىرلى، سالماقتى، تالعامپاز مىنەزى وعان ايان ەدى. ال سىرىم بولسا وتكەن كۇزدە عانا وپەرادان شىعارىلعان جانە نە ءۇشىن شىعارىلعانى دا بەلگىلى عوي. سوندىقتان دا ول ءسال ابىرجىپ:
— بۇلار شىن قوسىلماقشى ما؟ — دەدى كۇدىكتەنگەن ادامداي، — قاشان شەشىپ ءجۇر.
— وسىدان ءبىر جەتى بۇرىن، — دەدى نينا كۇلىمسىرەپ. — تويدى سىرىمنىڭ كونسەرتىنەن كەيىن وتكىزبەك بولعانبىز.
وسىدان ءبىر جەتى بۇرىن حانشايىم مەن سىرىم وركەسترمەن وتكىزگەن رەپەتيسيالارىنان كەيىن فيلارمونيادان بىرگە شىققان. كوكتەمنىڭ، الماتىنىڭ تاماشا كوكتەمىنىڭ ءبىر ادەمى كەشى ەدى. قاراعاي، ەمەندەر ابدەن جاپىراقتانىپ، الما، ورىك اعاشتارى گۇل اتقان. وسى ءبىر كەزدە سىرىم اراق ءىشۋىن مۇلدەم قويىپ، وركەسترمەن رەپەتيسياسىن وتە جاقسى جۇرگىزىپ جۇرگەن. بۇعان حانشايىم دا، ءوزى دە قۋانىشتى ەدى. ءقازىر ەكەۋى جۇپار اڭقىعان سيرەن باۋىنىڭ اراسىمەن كەلە جاتقان. حانشايىم ءوزىنىڭ جاستىق شاعىنىڭ ءوتىپ بارا جاتقانىن جاقسى بىلەتىن. وزىڭدەي قىزداردىڭ ءبارى ءۇي بولىپ، بالا سۇيگەلى الدەقاشان. ال بۇل... وسى سەزىم بە، الدە ادامنىڭ قانىن جاڭادان تۋلاتاتىن كوكتەم سەبەپ بولدى ما، بۇل بۇگىن كۇندەگىسىنەن بوتەن تىلەكتە ەدى. ونىڭ ۇستىنە جۇمساق مىنەزدى، قىز قىزىعارلىق ءپىشىندى سىرىمدى شىن جاقسى كورىپ قالعان. وسى ۋاقىتقا دەيىن ونىڭ ايتقانىنا كونبەي كەلسە، ونىسى جاقسى كورگەن ادامنىڭ ىشىمدىككە اۋەسقويلىعىمەن بايلانىستى ەدى. ەگەر سىرىم بۇنىسىن قويماسا، ءتۇبى ەكەۋىنىڭ اراسى قيىندالىپ، ماحابباتتارى وپاسىز بولاتىنىن، اقىلدى حانشايىم كوپتەن بەرى ءتۇسىنىپ جۇرگەن. سوندىقتان، سول ماحابباتتىڭ قىزىعىن ابدەن بازارلاپ الماي تۇرىپ، ەڭ الدىمەنەن سىرىمنىڭ اراعىن قويدىرۋعا بەل بۋعان. وعان دا تىكەلەي: ەگەر ءىشۋىڭدى قويساڭ جانە وعان كوزىم جەتسە، مەن ماڭگى سەندىك بولامىن» دەگەن. سىرىم دا حانشايىمدى وتە ءسۇيىپ قالعان، ونىڭ تىلەگىن شىن ورىنداعىسى كەلگەن.
سىبايلاس بولىپ جۇرگەن بۇرىنعى وپەراداعى جولداستارىمەن دە كەزدەسۋىن توقتاتقان. بۇنىڭ بۇيتۋىنە باسقا دا سەبەبى بار ەدى. ەكى ايدان بەرى جاقىپجان اۋرۋحانادا جاتقان.
ءسوز بەرگەننەن كەيىن جىگىتىنىڭ بىلاي وزگەرگەنىنە شىن قۋانىشتى حانشايىم ونىڭ اراقتى ەندى سالىنىپ ىشپەيتىنىنە كوزى جەتكەندەي ەدى. سوندىقتان دا حانشايىم، كوكتەم شىققالى ءجوندى جولىقپاي جۇرگەن سىرىممەن بۇگىنگى كەشتەي ادەمى ءبىر ساتتە وڭاشا كەزدەسۋگە قارسى بولماعان.
قاتارلاسا ءجۇرىپ كەلە جاتقان حانشايىم مەن سىرىم، ءبىر كەزدە اپپاق گۇلگە ورانعان تاپالداۋ كەلگەن ءبىر الما اعاشىنىڭ جانىنا كەپ ءسال كىدىرگەن. كۇن الگىدە عانا باتىپ كەتكەن، ىمىرت تۇسە باستاعان. وسىناۋ ءبىر قاراكولەڭكەلەنىپ بارا جاتقان تىنىق كەشتە سىرىمعا، اپپاق گۇلدى الما اعاشىنىڭ جانىندا تۇرعان اق جىبەك كويلەكتى اققۇبا قىزدىڭ ءوزى دە ءبىر حوش ءيىستى ۇلكەن اپپاق گۇلگە ۇقساپ كەتكەن. سىرىم قىزعا سۇيسىنە قارادى. ءدال وسى كەزدە حانشايىم الما اعاشىنىڭ ءبىر بۇتاعىن ۇستاپ سىلكىپ قالدى. بۇتاقتىڭ گۇلدەرى قىزدىڭ جايعان الاقانىنا توگىلدى. حانشايىم الاقانىن جۇمعاندا، قولىن جوعارى كوتەرىپ گۇلدەردى شاشىپ جىبەردى. اپپاق گۇلدەردىڭ كەيبىرەۋلەرى سىرىمنىڭ شاشىنا، يىعىنا ءتۇستى.
جىگىت قۋانا كۇلدى.
— تاعى دا شاششى! مەنى گۇلگە ورانعان اياز اتاعا اينالدىرشى، — دەدى ول.
قىز تاعى دا شاشتى!
— تاعى دا شاشتى!
تاعى دا شاشتى. ەندى گۇلدىن كەيبىرەۋلەرى قىزدىڭ اق كويلەگىن كورىپ تۇرعان ءتوسىنىڭ ۇستىنە ءتۇستى.
— مىناۋ گۇل مەنىكى، وزىمە بەرشى! — دەدى جىگىت ءبىر قولىمەن قىزدىڭ ءتوسىن گۇلىمەن بىرگە ۇستاي، ەكىنشى قولىمەن اش بەلىنەن قۇشاقتاي وزىنە تارتا.
قىزدىڭ بۇكىل تۇلا بويى بالقىپ كەتتى.
— الساڭ ال، — دەۋگە عانا شاماسى كەلدى.
قاراكولەڭكە كەشتە، ەرىندەرىن ەرىندەرىمەن تاۋىپ، ولار ۇزاق ءسۇيىستى.
سودان كەيىن عانا جىگىت:
— ءجۇرشى، سەنىڭ ۇيىڭە بارايىق، — دەدى.
— جوق، — دەدى قىز كويلەگىنىڭ كەۋدەسىن تۇزەپ جاتىپ. — ەڭ الدىمەنەن ەكەۋمىز قوسىلايىق، تويىمىزدى ىستەيىك. سودان كەيىن.
بىرىنە ءبىرى قۇمارتقان، ەكەۋى ەكى ۇيدە تۇرعان قىز بەن جىگىت، بۇدان ءارى شىداي المادى. ءۇش كۇننەن كەيىن قايتا كەزدەسىپ ءبىر جەتى ەتكەن سوڭ قوسىلۋ تويلارىن ىستەمەك بولدى. نينا باگريانسيەۆانىڭ ايتقانى وتكەن وسى جەتى ەدى.
سىرنايەۆ داعاراداي كابينەتتەگى جۇمساق كرەسلوعا وتىرىسىمەن، ماحمۇت ەسەنجولوۆ، زىلدەي ستولىنىڭ ار جاعىنان حامزەگە قاراي ءسال ەڭكەيدى دە، ءسوزىن بىردەن باستاپ كەتتى.
— سىرنايەۆ جولداس، — دەدى ول، — مەن ءسىزدى وتكەن جولداعى ماعان قارسى سويلەگەن ءسوزىڭىز ءۇشىن ۇرىسقالى شاقىرىپ وتىرعام جوق. اركىمنىڭ قالاي سويلەۋى ءوز ەركىندە. ءتىلىن ۇزىن بولعان سوڭ ونى وپ-وڭاي اۋزىنا سىيعىزىپ وتىرا المايسىڭ؟ — ماحمۇت ءوز سوزىنەن ءوزى كوڭىلدەنىپ ءسال كۇلدى. — جوق، ول ءۇشىن ەمەس. مەن سىزبەن وڭاشادا بەتپە-بەت كەزدەسىپ، كوممۋنيست رەتىندە ءوز پىكىرىمدى عانا ەمەس، جالپى كوركەمونەر ىستەرى باسقارماسىنىڭ پىكىرىن اشىق ايتايىن دەپ ەدىم. ايتسام... توق ەتەرى، سىرنايەۆ جولداس، ءسىزدىڭ قازاق كوركەمونەرىن وركەندەتۋگە العان بەتىڭىز بىزگە ءتىپتى ۇنامايدى.
— نەگە؟
— ءسىزدىڭ ءالى تاجىريبەڭىز جوق، سوندىقتان كوپ نارسەنى بىلمەيسىز. سىزدەن بۇرىن دا ءبىز ا-كاپەللا حورىن ۇيىمداستىرماق بولعانبىز. ءبىراق ودان ەشتەڭە شىقپاعان. ويتكەنى ا-كاپەللا بىزگە جات دۇنيە. ول ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزگە سۋداي ءسىڭىپ، تاستاي باتىپ كەتە المايدى. سەبەبى: عاسىرلار بويى قانىمىزعا سىڭبەگەن مادەنيەت، تاريحي داستۇرىمىزگە قايشى جاتىر. بىزگە كوركەمونەرىمىزدىڭ انايىلىق، ۇلتتىق ءقادىرىن ساقتايتىن ءتورت داۋىستى كادىمگى بارىمىزگە تانىس حور كەرەك.
— ەگەر ءبىز ورىس مۋزىكاسىنىڭ ەڭ ۇلگىلى، كەلەشەگى بار ءتۇرىن الساق، ودان تەك ءبىزدىڭ ان-كۇيىمىز جاقسارا تۇسەدى،- دەدى حامزە. — ال...
ءبىراق ماحمۇت ونى ءبولىپ جىبەردى.
— وندا ءبىزدىڭ ان-كۇيىمىز ورىس مۋزىكاسىنا اينالادى، قازاق ان-كۇيى دەگەن قۇر اتى قالادى، ايتىلۋ مانەرى، قۇلاققا ەستىلۋى ءبارى ورىسشا بولادى. ەگەر ساۋ دەنەگە كەرەك ەمەس ءدارى ەكسەڭ، ول ءدارى ءتىپتى قىمبات، جاقسى-اق بولسىن، ودان ءبارىبىر سول ساۋ دەنە بۇزىلادى، السىزدەنەدى. بىزگە ونداي ەم كەرەگى جوق. ءسىز عوي ءوزىڭىزدىڭ حالقىڭىزعا، ونىڭ تالعامىنا، اتامزاماننان جانى سۇيگەن كوركەمونەرىنە قارسى ەمەسسىز عوي، سولاي ەمەس پە؟ ەگەر سولاي بولسا، حوردى ورىس حورىنىڭ ا-كاپەللا تۇرىندە قۇرام دەۋىڭىز دۇرىس ەمەس. ال ورىس حالقىنىڭ ءوزى دە بۇل ا-كاپەللانى ەۆروپا ەلىنەن العان. ءبىراق ۇلى ورىس حالقى بۇكىل حور ونەرىن تەك وسى ا-كاپەللاعا اۋدارىپ جىبەرگەن جوق قوي. ونىڭ ا-كاپەللا داستۇرىندەگى پروفەسسور سۆەشنيكوۆ حورى بولسا، حالىق داستۇرىندەگى پياتنيسكيي اتىنداعى، تاعى سول سەكىلدى تولىپ جاتقان حور كوللەكتيۆى بار. ال ءسىز ءبىزدىڭ جالعىز حورىمىزدى ا-كاپەللاعا اۋدارماقسىز.
— وندا، ءبىزدىڭ ا-كاپەللا حورىمىزدان بولەك، باسقا حالىق داستۇرىندەگى حورلاردى دا ۇيىمداستىرۋ كەرەك.
— وعان ءبىزدىڭ ءقازىر كۇشىمىز جوق. جانە كۇشىمىز بولعان كۇندە دە ءدال ءقازىر ا-كاپەللا بىزگە كەرەگى جوق. وعان ۇيىمداستىرا قالساڭىز، ءوزىڭىزدىڭ دە كوزىڭىز جەتەدى. ا-كاپەللاڭىزعا، قاراڭىز دا تۇرىڭىز، ءالى ەشكىم دە كەلمەيدى.
— ول مۇمكىن. جاڭا نارسەنىڭ بىردەن جۇرتقا ۇناي قالۋى قيىن. ءبىراق ونىڭ كەلەشەگى بارىن ۇمىتپاڭىز. جانە ا-كاپەللانى تىڭداۋدى ءبىز جۇرتقا ۇيرەتۋىمىز كەرەك. سوندىقتان تىڭداۋشىلاردى ۇيىمداستىرا ءبىلۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.
— قىسقاسى، ءسىز ءوز پىكىرىڭىزدە قالاسىز عوي. مەنىڭ مىندەتىم ءسىزدى ەسكەرتۋ. كونبەيدى ەكەنسىز، ءوز وبالىڭىز وزىڭىزگە.
— بۇل نەمەنە، قورقىتۋ ما؟
ماحمۇت قانشا قاتتى سويلەگەنىمەن حامزەمەن تاقا ۇرىسقىسى جانە الىسقا بارعىسى كەلمەدى. «كىم بىلەدى بۇنىڭ قانداي ادام ەكەنىن» دەدى ول ىشىنەن، «ورىنسىز قىزىعامىن دەپ ءجۇرىپ قولىڭدى كۇيدىرىپ الىپ جۇرمەسىن كىم ءبىلسىن». ول ەندى داۋسىن ءسال باسەڭدەتتى.
— قورىقپايتىنىڭدى ءوزىم دە كورىپ وتىرمىن،- دەدى بۇل كىدىرىپ، كۇلىمسىرەگەن بوپ... -— ءبىراق، ءبىز، مازمۇنى سوسياليستىك، ۇلگىسى ۇلتتىق كوركەمونەر جاسايتىنىمىزدى ۇمىتپاڭىز. ا-كاپەللاعا كوشۋمەن ءبىز حورىمىزدىڭ دۇرىسىن ايتساق، ءانىمىزدىڭ ۇلتتىق بەينەسىن جوعالتامىز.
— ال ەگەر ول ۇلتتىق بەينە ءبىزدى بۇگىنگى كۇنى قاناعاتتاندىرمايتىن بولسا قايتەمىز؟
— وندا دا ونى لاقتىرىپ تاستاۋ دۇرىس ەمەس، كوركەيتۋ، وڭدەۋ كەرەك.
— مەن ءسىزدى تۇسىنبەيمىن، — دەدى حامزە.
ماحمۇت كەنەت حامزەنىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى.
— راحمەت! — دەدى ول رەنجىپ قالعانىن جاسىرمان. — وسىمەن اڭگىمەمىزدى بىتىرەيىك.
حامزە دالاعا شىعىپ ءسال كىدىردى. كۇن بەسىننەن اسىپ بارا جاتىر ەكەن. كەنەت ونىڭ ەسىنە بۇگىنگى كونسەرت ءتۇستى. ۇيگە بارۋ كەرەك، كيىنۋ كەرەك جانە كونسەرتكە جۇرتتان بۇرىن كەلۋ كەرەك. حامزە ۇيىنە قاراي اسىعا اياڭدادى.
فيلارمونيانىڭ ءتورت ءجۇز ادامدىق زالى لىق تولدى. بيلەت جەتپەي، دالادا قالعانداردىڭ ءوزى ءبىر تايپا. جۇرتتىڭ مۇنشاما جينالۋىنا قۇر عانا كونسەرت، مەكەمەسىنىڭ كورىكتى جارناما، قۇلاقتاندىرۋلارى عانا سەبەپ بولعان جوق، «ريگولەتتو» وپەراسىندا جارق ەتىپ كورىنىپ، ءبىر ماۋسىمنان كەيىن جوعالىپ كەتكەن تاماشا ءانشىنىڭ ساحناعا قايتا شىعۋىنىڭ ءوزى دە ۇلكەن اسەر ەتتى. سىرىمنىڭ ءانىن وسى جاڭا جىلدىڭ ماۋسىمىندا تىڭداۋعا كوپ جۇرت قۇمار ەدى. وتكەن ماۋسىمدا گەرسوگ مانتۋانسكيي ءرولىن ويناپ شىققان جاس ءانشىنىڭ داۋسى تۋرالى سان ءتۇرلى ماقتاعان، ماداقتاعان لاقاپ تاراپ كەتكەن. ەل قۇلاعى ەلۋ دەگەندەي، ونىمەن قاتار «ءىشىپ كەتىپتى» دەگەن سۋىق حابار تاراۋلى ەدى. سويتكەن ءانشى كەنەت كونسەرت بەرەدى دەگەندە جۇرتتىڭ قۇلاعى ەلەڭ ەتە قالدى. وپەرا تەاترىنىڭ ساحناسىندا داۋسىن ەستىپ جاقسى كورىپ قالعان كورەرمەندەر، ءانشىنى قايتادان تىڭداۋعا اسىقتى. دوسى دا، قاسى دا كەلدى. سولاردىڭ ىشىندە وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن اۋرۋحانادان شىققان جاقىپجان دا بار ەدى.
پەردە كوتەرىلگەندە-اق سالدەلى الاتاۋدىڭ ەتەگىندە وتىرعان وركەستردىڭ قۇرامىن كورگەندە، كورەرمەندەر ادەتتەگىسىندەي ۇزاق قول شاپالاقتاۋمەن قارسى الدى. كونسەرتتى بۇل جولى دا ءابىلقايىر باسقارادى ەكەن، ول ساحناعا شىعىپ:
— قۇرمەتتى كورەرمەڭدەر، — دەدى، — ديريجەر سادىقوۆتىڭ باسقارۋىمەن وركەستردىڭ كونسەرتىن باستايمىز. بۇگىنگى كونسەرتىمىزدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى وسى كونسەرتكە، وركەستر قوستاۋىمەن جاس، دارىندى، بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ وتىرعان سىرىم يمانوۆ قاتىناسادى.
جۇرت تاعى رول شاپالاقتادى.
— سىرىم يمانوۆ! — دەدى ءابىلقايىر ءبىر ءتۇرلى قۋانىشتى ۇنمەنەن.
ساحناعا ۇستىندە اق كويلەگى، قارا كوستيۋمى، قارا بانتى بار، بورىكتەي قويۋ قارا شاشىن ءسال تولقىنداتا تاراعان، ۇلكەن قوڭىر كوزدەرى ءسال كۇلىمدەي سىرىم شىقتى. جۇرتقا باسىن يزەپ امانداستى. جۇرت تاعى قول شاپالاقتادى. جۇرت ءسال سايابىرلانعان كەزىندە ءابىلقايىر قايتادان ءسوزىن جالعادى. — اقان سەرىنىڭ ءانى «ماقپال». سۇيەمەلدەيتىن وركەستر، — دەدى دە، وركەستردىڭ اراسىمەن ساحنادان شىعىپ كەتتى.
ديريجەر ساكىسىندەگى سادىقوۆ قولىنداعى كىشكەنتاي شىبىعىن كوتەرىپ تۇردى دا، ءبىر ءسات سىلتەپ قالدى. سول كەزدە از ۋاقىت زالدى وركەستردىڭ قوڭىرقاي، مايدا داۋسى تولتىرا ءتۇستى دە، كەنەت وعان جىبەكتەي جۇمساق، سىلدىراعان كۇمىس ۇنىندەي تازا، بىردەن ادامنىڭ جان سەزىمىن بيلەپ اكەتەتىن سىرىمنىڭ ادەمى داۋسى قوسىلا كەتتى.
ءۇيىرى قىسىراقتىڭ ماقپال قارا،
شاشىڭدى كۇندىز جۋ دا، تۇندە تارا.
الىستان ات تەرلەتىپ كەلگەنىمدە
ەي، ماقپال، قىرىنداماي بەرمەن قارا.
اقان سەرىنىڭ بۇل ءانى، جىبەك جىپپەن توقىلعان تورعىن ءتارىزدى جۇمساق، ەرەكشە ادەمى ەدى. بۇل ءان كىمنىڭ ورىنداۋىندا بولسا دا، ادامنىڭ جان سەزىمىن بار عاجايىپ سۇلۋلىقپەن وياتىپ، كوڭىلىن جاي تاپقىزباي قويمايتىن. ال سىرىمنىڭ سۇلۋ داۋسىنىڭ ورىنداۋىندا، زالدا وتىرعان جۇرتقا وسى ءبىر «ماقپال» دەپ اتالعان ءان تەك سىرىم ءۇشىن عانا شىعارىلعانداي كورىندى. سىرىمنىڭ ورىنداۋىنداعى بۇل ءاندى ەندى سىرىمنان بوتەن ەشكىم ورىنداماسا ەكەن، بۇنى ۇنەمى تەك سىرىمنىڭ ايتۋىندا عانا ەستىسەك ەكەن دەگەن ارمان وزىنەن ءوزى تۋدى. سىرىم تىڭداۋشىلارىنىڭ جان جۇيەسىن بوساتا ءبىلدى. «ءۇيىرى قىسىراقتىڭ ماقپال قارا» دەيتىن جول باستالىپ، جەردەن كوتەرىلگەن اققۋ ءتارىزدى جوعارى ورلەيتىن كەزىندە، ادامنىڭ جۇرەگىن كەۋدەسىنەن سۋىرىپ، كەلەسى جولدىڭ تومەندەيتىن «بەرمەن قارا» دەيتىن تۇسىنا جەتكەندە سول جۇرەكتى قايتادان ورنىنا قويعان تارىزدەندى. سىرىم بۇل ءوڭدى ءوزى قولاڭ شاشىن ون كۇن ءورىپ، ءبىر كۇن تارايتىن ارقانىڭ سوناۋ ءبىر سۇلۋ قىزىنا عاشىق بولعانداي، قيالدانا، قاناتتانا، كوڭىلى كوك اسپاندى سۇيگەندەي ءاربىر ۇنىمەنەن سۇلۋلىق كەستەسىن توقىعانداي، كەرەمەت ءبىر ءتاتتى ۇمىتپەن ءبىتىردى.
جۇرت سىرىمدى ساحنادان جىبەرمەي قويدى. امال جوق ول «ماقپالدى» ءۇش رەت قايتالادى. سويتسە دە وسى ءبىر بارقىتتاي جۇمساق ءاندى، سول بارقىتتاي جانعا مايدا تيگەن سىرىمنىڭ ادەمى داۋسىنىڭ ورىنداۋىندا تىڭداعان جۇرت، تىڭداعان ۇستىنە تىڭداي بەرگىسى كەلەدى. زالدا وتىرعان كورەرمەندەرگە دۇنيەدەن تەك وسى ءبىر اننەن بوتەن ەشبىر قۋانىش، ادامدى تەبىرەنتەتىن باسقا قۇدىرەتتى ءۇن جوق ءتارىزدى.
كورەرمەندەر سىرىمدى تاعى دا ساحناعا شاقىرماقشى ەدى، ءبىراق ءابىلقايىر جۇرتقا قولىن كوتەردى دە:
— ءبىرجان سال، «جامباس سيپار»،- دەدى.
دەگەنگە ءبىز قارتايدىق، ءبىز قارتايدىق،
بەلگىسى قارتايعاننىڭ سەرتتەن تايدىق،
كانىكي سونىمەنەن شىققان ءمۇيىز،
قاسىندا سۇلۋلاردىڭ كوپ جانتايدىق.
ارقانىڭ ءان الىبى - ءبىرجان! اقان سەرى ەكەۋى ونەر دۇنيەسىندە، باسىنا بۇلت قونار قاتار تۇرعان قوس تەرەگى ءتارىزدى. ەگەر باعالايتىن ەل بولسا، بۇل ەكەۋىنىڭ باسىنا ەمەس، ءاربىر ولەڭدەرىنىڭ شىققان جەرىنە ءمارمار تاستان ەسكەرتكىش قويار ەدى.
سىرىم بۇل ولەڭدى ءتىپتى باسقاشا، وزىنشە ايتتى. ول سول «جامباس سيپارداعى» سال ءبىرجاننىڭ، ءانشى ءبىرجاننىڭ، اقىن ءبىرجاننىڭ ەتىپ كەتكەن ءومىرىنىڭ وكىنىشىن، جۇرتقا ءدال وزىندەي ەتىپ جەتكىزە الدى. زالدا وتىرعان كورەرمەندەردىڭ ىشىندە «التى قىردىڭ استىنان داۋسى ەستىلگەن» سال ءبىرجاندى كورگەن، ونىڭ داۋسىن ەستىگەن ءبىر دە ءبىر ادام جوق-تى. ءبىراق سىرىمنىڭ ورىنداۋىندا، ولار سول ءبىرجاننىڭ ءوزىن كورگەندەي، جانىندا وتىرىپ ءدال ءوزىن ەستىگەندەي سەزىندى. اقىن مەن ءانشىنىڭ شەبەرلىگى، سول دۇنيەگە كەلتىرگەن جىر-ولەڭىمەن، ايتقان انىمەن تىڭداۋشىنى سەندىرە بىلۋىندە، تىڭداۋشىنىڭ جۇرەگىن تەبىرەنتە بىلۋىندە. سىرىم ءوزىنىڭ «جامباس سيپارىمەن»، سال ءبىرجاننىڭ سول قارتايماستان بۇرىنعى ءومىرىنىڭ قىزىقتى بولعانىن، سول قىزىقتى ءومىردىڭ ءوتىپ كەتكەنىنە وكىنگەن ۇلى ءانشىنىڭ وكىنىشىنىڭ قارا سۋداي تۇنەرگەن قايعىلى ەمەس، ءالى دە قۇس قاناتتى قيالدى، جارىق ساۋلەلى ەكەنىنە سەندىردى، تىڭداۋشىلارىنىڭ جانىن ءۇن شىندىعىمەن، شىندىقتىڭ سۇلۋ دىبىستارىمەن جۇرەكتەردى تولقىتىپ، تەربەتتى، تەبىرەنتتى.
بۇل جولى دا جۇرت سىرىمدى ساحنادان شىعارماي قويدى. مىنە وسى تۇستا سىرىمنىڭ تاعدىرىن كىلت وزگەرتكەن، انشىلىك ونەرىنە وراسان قاتتى ىقپالى تيگەن ءبىر وقيعا بولدى. شاقىرۋمەن شىققان سايىن، ول ءوزىن جۇرتتىڭ شىن جاقسى كورەتىنىن، اندەرىنىڭ قاتتى ۇناعانىن ابدەن تۇسىنگەن. وعان شىن جۇرەگىمەن قۋانعان. جانە بۇگىنگى كەشكە جاقىپجاننىڭ كەلگەنىن دە بىلەتىن. ول ءۇشىنشى قاتاردا وتىرعان. ال سىرىمنىڭ بۇگىنگى تابىسىنا ءبىر ادام قۋانباسا تەك جاقىپجان قۋانباسا كەرەك-تى. سىرىم وپەرا تەاترىنان كەتكەنمەنەن، ول ءالى دە سىرىمنىڭ وزىنەن كوش ارتىق ەكەنىن تۇسىنگەن. سوندىقتان جاقىپجان جۇرتتاي دۇرلىگە قول شاپالاقتاماعان. الدىندا وتىرعان ۇلكەن دەنەلى كىسىنىڭ قالقاسىن تاسالانىپ، ساحناداعى سىرىمنىڭ كوزىنە تۇسپەۋگە تىرىسقان. ال سىرىم بولسا، «مەنىڭ بۇگىنگى جەڭىسىمە ول قالاي قارايدى ەكەن؟» دەگەندەي كورەرمەندەر زالىنان كوزىمەن جاقىپجاندى ىزدەي باستاعان. ءۇشىنشى شاقىرۋعا شىققان سىرىم جاقىپجاندى كورە الماعانمەن ءبىر ءسات كوزى ءبىرىنشى قاتاردا ميحايلوۆپەن قاتار وتىرعان حانشايىمدى كوردى. كوزىنە كوزى ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، حانشايىمنىڭ شىن باقىتتى ەكەنىن ءتۇسىندى. كوزىندە سونشالىق قۋانىش، ماقتانىش، سىرىم شىداي الماي باسقا جاققا كوزىن اۋدارىپ اكەتتى. سول ساتتە ونىڭ جۇرەگى بۇلقان-تالقان بولا قالدى. سىرىم ەكىنشى قاتاردا وتىرعان ءبىرلاندى كوردى. وزىنە قاراپ قاتىپ قالعان. توستاعانداي جاۋدىر كوزىندە مولتىلدەپ توگىلىپ كەتۋگە تاياپ تۇرعان ءمولدىر جاس. ءتۇرى ادام اياماي قاراي الماس، مۇڭعا تولى...
سىرىمنىڭ ءبىرلاننىڭ وزىنە قاراعان قايعىلى كوزىندەگى مولتىلدەگەن جاستى بۇدان ءارى كورۋگە ءداتى جەتپەدى، كىلت بۇرىلىپ ساحنادان شىعىپ كەتتى. ءوزىنىڭ انتراكتىدا دەم الاتىن بولمەسىنە كەلدى دە، ەسىگىن جاۋىپ الدى. كىم قاقسا دا اشپادى. ويىن، جۇرەگىن وكىنىش پە، بىرەۋدى اياۋ ما، الدە ىزا، وكپە مە، نە بيلەپ كەتكەنىن ءوزى دە بىلمەدى، ايتەۋىر جانىن جەگىدەي جەپ بارا جاتقان ءبىر اۋىر سەزىم جۇرەگىن ورتەپ اكەتىپ بارادى. ول وسىلاي ون مينۋتتەي وتىردى. كەنەت بىرەۋ ەسىكتى وتە قاتتىراق قاقتى. بۇرىن دا قاققان، ءبىراق سىرىم كوڭىل بولمەگەن. سىرىم ءۇن-تۇنسىز بارىپ ەسىكتى اشتى. جاقىپجان ەكەن. ول سۇلىق تۇرعان سىرىمدى ايقارا قۇشاقتادى.
— بۇگىنگى تابىسىڭدى شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! — دەدى، ونىڭ ەكى بەتىنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيىپ، — كەرەمەت قۋانىش! — سويدەدى دە، قالتاسىنان ءبىر شىنى اراعىن شىعارىپ، اناداي جەرگە گرافيننىڭ قاسىندا تۇرعان ەكى ستاكانعا — وزىنە جارتىلاي، سىرىمعا تولتىرا قۇيدى. — مىنانى سەنىڭ ۇلى اكىمشىلىك قۇرمەتىنە الىپ قويالىق! مۇنداي تابىستان كەيىن ىشپەسەڭ بولمايدى! جۇرەگىڭدى ورنىقتىرۋىڭ كەرەك!
جۇرتتىڭ ءوزىن وسىنشاما قۇرمەتتەپ، قارسى الۋىنان، حانشايىمنىڭ باقىتتى جۇزىنەن، جاڭا عانا دارىنىن سالا ايتىپ شىققان ءانىنىڭ جانىن تولقىتقان اسەرىنەن تۋلاپ كەتكەن جۇرەگىن، ال ءبىرلاننىڭ جاسقا تولعان مۇڭلى كەزىنەن ورتەنىپ بارا جاتقان جانىپ قويارعا جەر تاپپاي وزىنەن ءوزى ابىگەرلەنىپ تۇرعان سىرىم، سوزگە دە كەلگەن جوق، الدىنداعى ستاكاندى الدى دا، بىردەن تۇبىنە شەيىن قاعىپ سالدى. سودان كەيىن عانا بارىپ:
— ءتۇۋ، مىناۋىڭ مۇزداي عوي، — دەدى.
— وقاسى جوق، اراق ءوز سۋىعىن ءوزى جىلىتا الادى، — دەدى جاقىپجان: — ءقازىر ءبىر جيىرما مينۋتتاي وركەستر وينايدى. كەزەك سودان كەيىن سەنىكى. ازىرگە دەم ال. مەن كەتتىم، كونسەرتتەن كەيىن كەزدەسەرمىز. — جاقىپجان اسىعا شىعىپ كەتتى.
سىرىم ۇندەگەن جوق. ءسال قاقىرىندى. تاماعىنا بىردەمە تۇرىپ قالعانداي سەزىندى. «تىم قىزۋلى تۇرعانىمدا بەكەر ءىشتىم-اۋ» دەگەندەي ويىنا ءبىر وكىنىش كەلدى دە، دەرەۋ تاراپ كەتتى.
وركەستر گلينكانىڭ «ۆالس-فانتازياسىن» ورىنداعاننان كەيىن ساحناعا سىرىم شىقتى. جۇرت تاعى دا قول شاپالاقتادى. سىرىم ءوزىنىڭ ەكىنشى ءبولىمىن حالىق انىنەن باستاپ، سودان كەيىن بۇگىنگى قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ ولەڭدەرىنە كوشۋگە ءتيىستى ەدى.
— حالىق ءانى «جامانعا جولداس بولما»، — دەدى كونفەرانسە. — ورىنداۋشى ءانشى سىرىم يمانوۆ.
سىرىم ادەيى ءسال عانا شىعىپ زالعا قارادى. حانشايىم ءوزىنىڭ ورنىندا وتىر. ءبىرلاندى كورە المادى. ىشكەن اراقتىكى مە، الدە ءبىرلاننىڭ ورنىندا بولماعاندىعىنان با، سىرىمنىڭ جۇرەگى ورنىعا باستادى.
وركەستر ويناپ، سىرىم قوسىلىپ تا كەتتى.
جابىنى جاۋعا مىنبە جالدى ەكەن دەپ،
جامانعا جولداس بولما مالدى ەكەن دەپ،
بالاسىن قازاناتتىڭ باقپاي قويما،
جەم ءتۇسىپ اياعىنان قالدى ەكەن دەپ.
بۇ دا قازاق اندەرىنىڭ ەسكى مارجاندارىنىڭ ءبىرى ەدى. كوپ ايتىلمايتىن. سىرىم بۇل ءاندى جاقسى كورەتىن. وسى ولەڭنىڭ العاشقى شۋماعىنىڭ ەكىنشى جولىنداعى «جامانعا جولداس بولما» دەگەن ءسوزدىڭ «بولما» دەگەن جەرىن ايتا بەرگەندە، ول ورتاداعى ەسىكتەن زالعا كىرىپ كەلە جاتقان ءبىرلاندى كوردى. اراق بويىنا جاڭا تاراي ءتۇستى مە، ولەڭدى العاشقى باستاعان شاعىنداي ەمەس، ءبىر ءتۇرلى داۋسى كەڭىپ، ءوزىنىڭ ادەتتەگى قالپىنا تاياي بەردى. ال وسىدان ءبىر مينۋت بۇرىن، ەڭ العاشقى نوتانى العاندا، داۋسىنىڭ كىبىرتىكتەپ ءسال قىبىرلاپ شىققانىن سىرىم ءوزى دە سەزگەن. جوق، ءقازىر ونداي ەمەس، داۋسى كوككە كوتەرىلگەن سايىن، قاناتىن كەڭىنەن جايىپ ەركىندەي ۇشقان قوڭىر قازداي، بىرتىندەپ جوعارى كوتەرىلە ءتۇستى. وسى كەزدە زالعا ءبىرلان كىردى. سىرىم قۋانىپ قالدى. ءويتۋىنىڭ سەبەبى بار ەدى. ءبىرلان وسى ءاندى وتە جاقسى كورەتىن. ءوزى دە ونى جاقسى ايتاتىن. اسىرەسە، سىرىم تەاتردان شىعارىلعان كەزدە ءبىرلان وسى ءاننىڭ ءسوزى ۇلگىلى ءسوز دەپ ءالسىن-السىن ايتاتىن. ءبىراق سىرىمنىڭ ايتقانىن وتە سۇيەتىن. ءاننىڭ ىرعاعىن سىرىم سەكىلدى كەلتىرۋگە تىرىساتىن. ءبىرلاننىڭ وسى مىنەزى ويىنا كەلدى مە، سىرىم داۋسىن بۇرىنعىسىنان دا كوتەرە ءتۇستى. ءاندى باعالاي بىلەتىن ادامنىڭ تىڭداعانى انشىگە قانداي عانيبەت دۇنيە، جىگىت ولەڭدى بارىنشا وڭدى ايتىپ، ءبىر كەزدە جاقسى كورگەن ءبىرلانىن تاعى ءبىر قۋانتقىسى كەلدى. ءبىراق وسىناۋ ءبىر اق نيەت، ماقتاننىڭ قانداي قاسىرەتكە اپارىپ سوعاتىنىن بىلمەدى. ول ءاننىڭ قايىرماسىنىڭ بىرتىندەپ تولقىنداي ءتۇسىپ، ەڭ جوعارعى نوتاعا جەتەتىن جەرىنە كەلگەندە بىردەن جوعارى الدى. ءبىرلان «بۇدان ءارى ءان اۋەنىن قالاي كوتەرە الادى» دەگەندەي الدەنەدەن سەسكەنىپ تۋرا قالدى. سىرىم داۋسى سول جوعارعى نوتادان كوتەرىلە بەرىپ، ودان بيىك نوتاعا جەتكەن كەزدە، ونى الۋعا داۋسى جەتپەي، قىرىلدادى دا قالدى. جوق، ءتىپتى ءۇنى شىقپاي قالدى. كۇرە تامىرى بىلەۋدەي بوپ ءىسىنىپ، قانشا ىشقىنسا دا، ءۇنى شىقپادى. وركەستر ءوز بەتىمەن ءاندى سوزا ءتۇسىپ، ءبىر كەزدە بۇ دا كىلت توقتادى. جۇرت تا دەمىن ىشىنە تارتىپ تىنا قالدى. سىرىم اۋزىن ءبىر اشىپ، ءبىر جۇمىپ، ءسال تۇردى دا، ءوزىنىڭ داۋسىنىڭ جوعارعى نوتا الامىن دەپ ۇزىلگەنىن ءبىلدى. حانشايىم نە ايتارىن بىلمەي بوپ-بوز بوپ، ورنىنان تۇرا المادى.
ال زالداعى جۇرت ۇرپيىسە تۇرەگەلگەن كەزدە، قاسىندا وتىرعان جاقىپجاننان توبىقوۆ:
— سىرىمعا نە بولدى؟ - دەپ سۇرادى.
— ورىسشا بۇنىڭ اتىن «گولوس وسەل»، قازاقشا «داۋسى جوعالدى» دەيدى،- دەدى جاقىپجان ءبىر ءتۇرلى كوڭىلدى ۇنمەنەن. — داۋسى ونىڭ ءبىرجولاتا جوعالدى ما، الدە جوعالمادى ما ونى كەلەشەك كورسەتەدى...
توبىقوۆ سىرىمنىڭ ءحالىن تاقا تەرەڭ تۇسىنبەسە دە، ونىڭ ءبىر پالەگە ۇشىراعانىن ءبىلدى...
— قالاي، سوندا حانشايىم ەكەۋىنىڭ ەرتەڭ تويى بولمايدى ما؟ — دەپ سۇرادى تاعى زالدان شىققالى ەسىككە قاراي اياڭداي بەرگەن جاقىپجاننان.
حانشايىم مەن سىرىمنىڭ قوسىلۋ تويىنىڭ بولاتىنىن جاقىپجان ەستىمەگەن ەدى. سويتسە دە ول توبىقوۆتىڭ سۇراعىنان جاعدايدى بىردەن ءتۇسىندى. ءبىراق:
— قايداعى توي! — دەپ قولىن سەرمەي سالدى دا، زالدان شىعا جونەلدى.
VI
ەرجاننىڭ «اساۋ ەرتىس» وپەراسى بۇگىنگى كۇن ومىرىنە، جاڭا زامان ادامدارىنىڭ ەڭبەكتەگى ەرلىكتەرىنە، ءوندىرىس توڭىرەگىندەگى ماقساتتارىنان تۋعان ەرەكشەلىكتەرىنە، مىنەز-قۇلىقتارىنان وربىگەن رۋحاني تالاستارىنا ارنالعان-دى. كومپوزيتور جاڭا ادام بەينەسىن جاساۋ ءۇشىن قازاقتىڭ حالىق ءانىنىڭ سارىنىنان كەتىپ، زامانىمىزعا سايكەس جاڭا مۋزىكا، جاڭا ىرعاقتار تابۋعا تىرىسقاندى. سوندىقتان دا بولار، وپەرا مۋزىكاسىنىڭ كوپ جەرى، بۇرىنعى قۇلاق ۇيرەنگەن مۋزىكا ءريتمى، سازى، اۋەنىندەي ەمەس، توسىن، كەيدە ءتىپتى جات بوپ ەستىلەتىن.
ەرلىكتى، تابىستى، قۋانىشتى ارقاۋ ەتكەن جاڭا مۋزىكا، ءوزىنىڭ جاڭا تۇرىمەنەن عانا ەمەس، جاڭا ىرعاقتارىمەن دە، جاڭا ريتميكالىق جەلىستەرىمەن دە ورىنداۋعا قيىن ەدى.
اسىرەسە مۇنداي مۋزىكانى وزىنە ەتەنە جاقىن ەتۋ كلاسسيكالىق مۋزىكا رۋحىندا تاربيەلەنگەن بىرلانگە وتە قيىنعا ءتۇستى.
ءسوز جوق، بۇل دا جاڭا وپەرا، ءانشىنىڭ شابىتىن، از دەگەندە ءارتيستىڭ كوڭىل-كۇيىنىڭ تىنىش بولۋىن تىلەيتىن ەدى.
ال قارا باسىنىڭ قايعىسى جانىنا قارا تاستاي باتقان ءبىرلانعا، كوڭىلى رەنجۋدە، قاسىرەتتە جۇرگەنىندە، ەرلىك، نە قۋانىش اريالارىن ورىنداۋ ءتىپتى قيىنعا تۇسكەن. دەگەنمەن ءبىرلان ءبىر رەپەتيسيادان قالىپ كورگەن جوق. كۇيىنگەن جانىنا ءبىر مەزەت وسى رەپەتيسيادان تىنىشتىق ىزدەدى. ويتكەنى ول مۋزىكانى جاقسى كورەتىن، ودان شارشاعان ميىنا قۋات، قاسىرەتتى جۇرەگىنە قۋانىش الا بىلەتىن. تەك كوركەمونەرگە دەگەن وسىنداي ماحابباتىنىڭ ارقاسىندا ءبىرلان ءوزىن ءوزى كۇيرەۋدەن ساقتاي العان. ايتپەسە ونىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىق، ءومىر، ماحاببات قياناتى كىمدى بولسا جەرمەن-جەكسەن ەتىپ جىبەرەر اۋىر جۇك ەدى.
اسىرەسە ءبىرلانعا، اۋرۋ بالاسىن الىستاعى قالاعا اپارىپ تاستاپ، جانى كۇيزەلىپ جۇرگەن شاعىندا، ومىرىندە شىن جاقسى كورگەن جىگىتىنىڭ وپاسىزدىعى ەرەكشە باتقان. ءبىراق ءبىرلان بۇعان قاراپ، سىرىمنىڭ داۋسىنان ايرىلعانىنا قۋانبادى. «مەنى تاستاپ حانشايىمدى تاپقان ەكەنسىڭ عوي، ساعان سول كەرەك» دەپ تابالامادى. سىرىمنىڭ داۋسىنىڭ بۇرىنعى قالپىنا كەلۋى ەكى تالاي ەكەنىن بىلگەندە، شىن قۇسا بولدى، ءوزى سونداي باقىتسىزدىققا ۇشىراعانداي كۇيىندى. ەندى ءوز باسىنىن سىرىمدى جوعالتقانىنا عانا قاپالانعان جوق، كوركەمونەردىڭ سونداي ءانشىنى جوعالتقانىنا قاپالاندى. حالقىنىڭ ءبىر كەرەمەت ءانشىسىن جوعالتقانىنا قابىرعاسى قايىستى، جانى اۋىردى.
ءبىرلان وسىنداي كۇيدە جۇرگەنىندە، «اساۋ ەرتىستىڭ» پرەمەراسى بولدى.
وپەرا مۋزىكاسىنىڭ حالىق ۇيرەنبەگەن جاڭالىعىنان با، الدە ليبرەتتو وقيعالارىنىڭ بىركەلكى جاساندىلىعىنان با، كورەرمەندەر ايگىلى كومپوزيتوردىڭ بۇل شىعارماسىن ورتاشا قابىلدادى.
كومپوزيتوردىڭ ءوزى دە، باس ءرولدىڭ ءبىرىن ويناعان ءبىرلان دا، وپەرانىڭ وسىلاي بىتەتىنىن بىلگەندەي، بالەندەي قايعىرعان جوق، ساتسىزدىككە شىداي ءبىلدى.
تەك ەكىنشى باس ءرولدى ويناعان ءجۇسىپ قانا قۋانىشتى ەدى. بۇل ونىڭ ۇلكەن ارتيست اتانعانىمەن دە، ويناعان ەڭ العاشقى كۇشتى ءرولى ەدى. جانە وسى ءرولدى بۇدان ارتىق ورىندايمىن دەگەن وندا ۇلكەن قيال دا بولماعان-دى. بۇل وپەراداعى ءدارىباي، ءوزى سەكىلدى قاناتسىز جان ەدى. ول ءرولدى ورىنداۋعا جۇسىپتەن بوتەن ادام كەرەك تە ەمەس-تى. ءدارىباي ء-جۇسىپ ەدى. سوندىقتان دا ءجۇسىپ ءدارىبايدى بىركەلكى دۇرىس ورىنداپ شىقتى. ادام وزىنەن ءوزى قانداي اسا الماسا، ءجۇسىپ تە ءدارىبايدان اسا الماعان. سوندىقتان دا ءوزىن ءوزى ويناعان ءجۇسىپتىڭ شىققان بيىگى، جەتكەن جاعاسى وسى ءرولى ەدى.
اتاقتى كىم جاقسى كورمەگەن. ادامزاتقا ءتان قاسيەت كومپوزيتور ەرجانوۆقا دا ءتان ەدى. ءبىراق ول ءوزىنىڭ ۇستامدىلىعىمەن، سالماقتى مىنەزىمەن داڭققا دەگەن وسالدىعىن ىشتەي جاسىرا بىلەتىن. شىنىندا دا، بىرەۋلەردىڭ تابيعي وسالدىعى ماحاببات، دارەجە، نە ساندىك، بايلىق بولسا، ەرجاننىڭ وسالدىعى ءوزىنىڭ شىعارعانى وزگەلەردىكىنەن ارتىق تۇرۋىندا بولاتىن. بۇل ونىڭ مەنمەندىگىنەن ەمەس، تۋىندىعا دەگەن ىشكى سەزىمىنەن، ونى شىعارۋدى جاقسى كورۋىنەن تۋعان وسالدىق ەدى. جانە جامان وسالدىق دەۋگە جاتپايتىن. باسى جۇمىر پەندەنىڭ، اسىرەسە ونەر ادامىنىڭ مۇنداي وسالدىعىن كىنالاۋعا بولمايتىن، ويتكەنى ونىڭ ونەرى كوپشىلىككە، قاۋىمعا ارنالعان. ونەر ادامى ەڭبەگىنىڭ جاقسىلىق، جاماندىق كريتەريى سول كوپشىلىكتىڭ قابىلداۋ، قابىلداماۋىندا جاتسا، سول كوپشىلىك، سول قاۋىم، ونىڭ ونەرىن جوعارى باعالاپ، قول شاپالاقتاپ، باسىنا كوتەرىپ ماداقتاسا، وعان كىم قۋانباس، ەرجان دا قۋاناتىن. سوندىقتان دا مۇنداي ادامنىڭ داڭق، اتاق قۇمار بولۋىن سوكەت قىلىق دەپ قاراۋ كۇنا بولار ەدى. تەك ادام سول اتاققا جەتۋگە قالاي تىرىسادى، قانداي جولمەن جەتكىسى كەلەدى، مىنە ماسەلەنىڭ شىن ءتۇيىنى. ال ەرجان بولسا، مۋزىكانى ولەردەي جاقسى كورەتىن. سول جاقسى كورگەن مۋزىكاسى ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىن دەپ ويلايتىن. شىنىندا دا سولاي ەدى. جانە ەرجان اتاق، داڭقتىڭ وڭاي كەلمەيتىنىن دە جاقسى بىلەدى. تەك ەڭبەگى ارقىلى، جۇرت سۇيسىنەر ەڭبەگى ارقىلى عانا، بۇل شىڭ باسىنداعى قازىناعا - اتاق، داڭققا قولى جەتەتىنى «ايانباي جۇمىسىڭدى ىستەي بەر. وزگەسىنىڭ ءبارى ءوزى كەلەدى» دەگەن قاعيداعا باس يگەن-دى. ايانباي ەڭبەك ەتەتىن.
ال ەرجان الماگۇلمەن «اساۋ ەرتىس» وپەراسىن بىتىرگەن تۇستا تانىسقان. قانداي ادام ءوزىنىڭ ۇزاق ۋاقىت جانىن سالىپ ىستەگەن ەڭبەگى بىتكەن شاقتا قۋانبايدى. ەرجان دا قۋانعان جانە وپەراسىنىڭ وزىنە داڭق اكەلەتىنىنە كۇنى بۇرىن سەنگەن. بۇل ەرجانعا جاڭا شابىت بەرگەن. ول تاعى جاڭا وپەرا جازباق بولعان. ونىڭ ليبرەتتوسىن ويلاي باستاعان. وسىنداي كەزدە ەرجان الماگۇلدىڭ كونسەرتىن كورگەن. از كۇن وتكەننەن كەيىن وسى ءانشى قىزدىڭ ايتۋىنا ارناپ جاڭا اندەر جازۋعا شاقىرۋ العان. كونسەرتتە كورگەن قىزى، ونىڭ داۋسى، ءان سالۋ مانەرى ەرجانعا بىردەن ۇناعان. قيالى كوكتە قالىقتاپ شابىتتانىپ جۇرگەن كومپوزيتوردىڭ بۇل ءانشى قىزعا دەگەن اندەرىنىڭ، بىردەن ءساتتى شىعۋى دا وسىدان ەدى.
كوركەمونەر - كومپوزيتوردىڭ ءان، كۇيى، سۋرەتشى، ءمۇسىنشىنىڭ سۋرەت، سكۋلپتۋرالارى وزىنەن ءوزى بوستان-بوس تۋمايدى. بۇلاردىڭ دا نەگىزىندە كوزى كورگەن، نە قۇلاعى ەستىگەن شىندىق جاتادى. سول شىندىقتى دارىن يەسى قالاي قابىلدادى، قايعىردى ما، ءسۇيسىندى مە، الدە قۋاندى ما، مىنە وسىدان كوركەمونەر دۇنيەسى تۋادى. سول تۋىندىنىڭ قانداي بولىپ شىعۋى - ول تەك سۋرەتكەردىڭ دارىنى عانا شەشەدى. ال ول شىندىق سۋرەتكەردى تولقىتپاسا، رەنجىتپەسە، قۋاندىرماسا، وندا سۋرەتكەر ەشتەڭە تۋدىرا المايدى، ءوزىن ءوزى قيناپ بىردەمە ىستەگەن كۇندە دە، ونىسى ادامدى ويعا سالار، تولقىتار دۇنيە بوپ شىقپايدى. ويتكەنى كوركەمونەر ادامنىڭ تەك جان سەزىمىنىڭ تولقۋىنان، سۋرەتكەردىڭ جۇرەگىنىڭ ۇرۋىنان تۋادى.
ەرجان وسىنداي قاناتتانىپ جۇرگەن كەزىندە الماگۇلدىڭ ايتۋىنا ارناپ ەڭ العاشقى ەكى ءانىن جازعان. ول ءانشى كەلىنشەكتى سوناۋ ولەڭىن ايتقىزعان كۇنى كورگەندە، الماگۇلدىڭ سۇپ-سۇيكىمدى تۇرىنە، اسىرەسە ءاندى بىردەن قاعىپ اكەتەتىن كەرەمەت انشىلىك قابىلەتىنە تاڭ قالعان. جاس بالاداي قۋانعان. وسى تاڭ قالۋ، وسى قۋانىش، ونى سول كۇنى-اق الماگۇلگە قىزىعۋعا، سۇيسىنۋگە اپارىپ سوققان. وسى سەزىم ءانشى جاس ايەلمەن كەزدەسكەن سايىن كۇشەيە تۇسكەن. اقىرى اپارىپ ونى ماحابباتقا، الماگۇلسىز ءومىر سۇرە المايتىن كۇيگە جەتكىزگەن. ناعىز سۇلۋ ماحاببات، وپالى ماحاببات تەك ەكى ادام ءبىرىن-بىرى شىن سۇيسە عانا تۋادى. ال الماگۇلدىڭ دە بۇنى شىن سۇيەتىنى داۋسىز ەدى. ءبىراق ول نار تاۋەكەل شەشىم الا الماي جۇرگەنىندە، ايەلىنە ەش كىنارات تاقپاي، كۇيەۋى اسقار ۇيىنەن كەتىپ قالدى. ونىڭ بۇل قىلىعى الماگۇلدىڭ جۇرەگىن اۋىرتىپ، كوڭىل وتىن بالەندەي وشىرگەن جوق. كەرىسىنشە، كومپوزيتورعا دەگەن ويىن دەمىكتىرە ءتۇستى. ەندى ول ەرجاندى ساعىنىپ كۇتەتىن بولدى. وسى ساعىنۋ ارى-بەرىدەن كەيىن عاشىقتىق قۇساعا اينالدى. ەگەردە جۇمىس بابىمەن، نە بوتەن ءبىر جاعدايمەن ەرجان كەزدەسەتىن جەرىنە كەشىگىپ قالسا، الماگۇل جانىن قويارعا جەر تاپپادى. سۇيگەنىمەن جولىققانشا اسىقتى. اسىعاتىنى سونشالىق، ۋادەلەسكەن جەرىنە الماگۇل مەزگىلىنەن بۇرىن باراتىن بولدى. مۇنى كورگەن ەرجان، وتىز بەستەن اسىپ كەتكەنىنە دە، سابىرلى مىنەزىنە دە قاراماي ءوزى دە ەرتە كەلدى. سويتسە دە بۇلار ەكەۋىنە دە بىردەي قىمبات، قوسىلۋ ماسەلەسىن قوزعامادى. قۋانا جولىعىپ، شاتتانا سويلەسۋدەن ءارى بارمادى. دەگەنمەن اڭگىمەنى ەرجان باستاۋى كەرەك ەدى. الماگۇل بولسا باسى بوس، ول ەرجاننىڭ نە دەرىن كۇتۋدە ەدى. ال ەسەنتايەۆ الماگۇلدى قانشا جاقسى كورگەنمەن ون جىل وتاسا، تۇرگە دە، مىنەزگە دە ەشكىمنەن كەم ەمەس، كوڭىلىن قوسىلعالى قالدىرىپ كورمەگەن، مەيىزدەي ءتاتتى ەگىز ۇل تاۋىپ بەرگەن جۇبايى ءجاميلانى قيمادى، تاستاپ كەتپەك تۇگىل، ونىڭ كوزىنە ءشوپ سالۋعا ءالى جەتپەدى. وسىلاي ەرجان ەكى وتتىڭ اراسىندا قالدى. سويتسە دە، كۇننەن-كۇنگە الماگۇل ونى وزىنە تارتا ءتۇستى. بۇل ەندى الماگۇلدى كورمەگەن كۇنى، دۇنيە وزىنەن ءوزى تارىلىپ كەتكەندەي، جاۋار بۇلتتاي تۇنەرىپ، قاباعىن اشپايتىن بولدى. مىنە وسىنداي حالدە جۇرگەن ەرجانعا ءبىر تۇتقيىل وقيعا، الماگۇل ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى وتە الماي جۇرگەن وردى كەنەت سەكىرىپ ەتۋگە جول اشتى.
وسى بيىلعى كوكتەمنىڭ باسى ەدى. اعاشتار جاڭا ءبۇرىن جارىپ، كوگەرە باستاعان. ارىق بويى مەن ءۇي ىرگەلەرىندە كوگال ءشوپ قىلتيىپ شىعىپ قالعان الماتىنىڭ قالىڭ باۋ-باقشاسىنا قۇستار كەلىپ، بۇلبۇل، قاراتورعايلاردىڭ سايراعاندارى دا اۋقىن-اۋقىن ەستىلىپ تۇرعان.
بۇگىنگى كەش ءبىر ءتۇرلى تىمىرسىق ەدى. اسپاندى قالىڭ بۇلت قاپتاپ العان. ءسىرا، جاڭبىر جاۋاتىن ءتارىزدى. ەرجان مەن الماگۇل اڭگىمەلەسە ءجۇرىپ ءبىر قالىڭ اعاشتىڭ اللەياسىمەن كەلە جاتتى. كوكتەمگى قويۋ بۇلت ۇستىنەن تۇنەرگەن قالىڭ اعاش ىشىندە قاراڭعىلىق قويۋلانا تۇسكەن. ەرجان مەن الماگۇل وسى باۋدىڭ ورتاسىنداعى اللەيانىڭ بىتەر جەرىندەگى كوشەگە شىعىپ ۇلگىرگەنشە، كەنەت جەردى جارا كۇن كۇركىرەدى. بۇل جازدىڭ حابارشىسى، كوكتەم كەلگەلى كۇننىڭ العاشقى كۇركىرەۋى ەدى. اعاش بىتكەن قورقىپ كەتكەندەي، جاپىراقتارى سىبدىرلاپ شايقالىپ، سەلك-سەلك ەتكەندەي بولدى. سول ساتتە كەنەت جاڭبىر شەلەكتەپ قۇيا جونەلدى.
الماگۇل ەرجاندى قولىنان ۇستاي الىپ، انانداي جەردەگى قالىڭ جاپىراقتى كارى ەمەننىڭ جانىنا قاراي جۇگىردى.
— كۇننىڭ كۇركىرەگەنىنەن جامان قورقامىن، — دەدى ول شىن شوشىپ كەتكەن پىشىنمەن. — ازىراق تاسالاي تۇرايىق...
ال جاڭبىر ءالى قۇيىپ تۇر. ونىڭ سۋىق تامشىلارى قالىڭ جاپىراقتاردان ءوتىپ، استىندا تۇرعان كەلىنشەك پەن جىگىتكە تۇسە باستادى. ەرجان پەنجەگىن شەشىپ الماگۇلدىڭ ۇستىنە جاپتى.
— جامىل، الماش، ايتپەسە ءتىپتى سۋ بولاسىڭ.
— ەگەر بىرگە جامىلماساڭىز، پەنجەگىڭىزدى ءوزىڭىز الىڭىز!
ەرجان امالسىز جاس ايەلمەن قاتارلاسا، وعان تىم جاقىن تۇرىپ پەنجەكتىڭ ءبىر وڭىرىمەن باسىن جاپتى. ءبىر قولىمەن پەنجەكتىڭ ءوزى جاق شەتىن ۇستادى دا، ەكىنشى قولىمەن الماگۇلدىڭ يىعىنان اسىرا پەنجەكتىڭ ارعى ەتەگىن قىمتاي ۇستادى. ءانشى ايەل ەندى ونىڭ قۇشاعىندا قالدى. ەتىنە ەتى ءتيىپ تۇرعان الماگۇلدىڭ ىستىق دەنەسى كەنەت ەرجاننىڭ بويىن بالقىتىپ جىبەردى. بۇدان ءارى ەكەۋى دە شىداي الماي بىر-بىرىنە جابىسا قالدى.
سول ءبىر جاۋىندى ءتۇن، بۇلاردىڭ سىرتتا كەزدەسۋىنىڭ ەڭ اقىرعى ءتۇنى بولدى. ەرتەڭىنە ەرجان الماگۇلدىڭ ۇيىنە كەلدى. سول كۇننەن باستاپ بۇلارعا ماحابباتتىڭ بالداي ءتاتتى، وتتاي ىستىق كەزدەرى باستالدى.
كۇيەۋىنىڭ وزىنە، بالالارىنا مۇلدەم وزگەرگەنىن ءجاميلا دا ۇقتى. ءبىراق سابىرلى مىنەزىنە سالىپ، تەك ىشتەن تىنىپ، ۋاقيعانىڭ اياعىن كۇتتى.
ءجاميلانى ءدال وسى كەزدە كورگەن ادام، ونى تانىماي قالۋى دا مۇمكىن ەدى. بيداي ءوڭدى اشاڭ ءجۇزى قۋقىلدانىپ، بۇرىننان دا مۇڭلى كوزى سەرىگىنەن ايرىلعان اققۋداي قاسىرەتتەنە قالعان. سويتسە دە ول ءتىس جارىپ ەرجانعا ەشتەڭە دەگەن جوق، باسقالارعا دا سىرىن اشپادى.
ءجاميلا بەكوۆا. بيداي ءوڭدى، مۇڭلى كوزدى، تارتا بىلسەڭ عانا سويلەيتىن دومبىرانىڭ ىشەگىندەي تۇيىق مىنەزدى ويعا جومارت قىز ءجاميلا، اۋىلدان كەلىپ ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسكەندە ون سەگىزدە ەدى. كوزى ونىڭ نەگە مۇڭلى؟ وزگە قىزدارداي ەمەس، كۇلكىگە نەگە ساراڭ؟ ءجاميلانىڭ جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاعان مۇڭنىڭ دا سىرى بار ەدى. ءجاميلا التى بالالى اكە-شەشەسىنىڭ ەڭ ۇلكەنى ەدى. اسىرەسە ەڭ كەنجە ءىنىسى ەرەجەپتى قولىنان تاستامايتىن. بۇل ون ەكىگە شىققانعا ەرەجەپ ەكىدە ەدى. شەشەسى قاتتى سىرقاتتانىپ اۋرۋحاناعا تۇسكەندە، ەرەجەپ ءوز قولىندا ولگەن. ءبىر اي وتپەي، ەرەجەپتەن ەكى جاس ۇلكەن ءسىڭلىسى، تاعى ءبىر ايدان كەيىن التى جاسار ورتانشى ءىنىسى ءولدى. ۇشەۋى دە جەگىدەن قايتىس بولعان.
ۇلى وتان سوعىسى ءجۇرىپ جاتقان اۋىر كەزەڭ. اكەسى دە، جانى اشىر تۋىستارى دا مايدانعا كەتكەن. ءولىم مەن جوقشىلىق قاتار كەلىپ، اقىلى ەرتە كىرگەن ءجاميلانىڭ كوزىندە ۇنەمى تۇنىپ تۇراتىن اۋىر مۇڭ تابى پايدا بولعان.
ءجاميلا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ەكىنشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەندە تەاتردا ەرجانمەن كەزدەسكەن. ەكەۋىنىڭ ورنى قاتار كەلگەن ەكەن. كونسەرۆاتوريانى جاڭا بىتىرگەن ەرجاننىڭ وسى كەزدىڭ وزىندە-اق اتى شىعا باستاعان. جانىندا وتىرعان وسى ءبىر اشاڭ ءوڭدى، مۇڭلى ويلى كوزدى قىز ەرجانعا وتە ۇناعان. قىزبەن ءوزى تانىسقان. ولار سول كۇنى تاعى كەزدەسپەك بولعان. تاعى دا كەزدەسكەن، تاعى دا. ءبىر كورگەننەن بۇلار بىر-بىرىنە عاشىق بولىپ قالماعانمەن، وسى ءجيى كەزدەسۋ اقىرىندا ۇلكەن ماحابباتقا اينالعان.
ولار سول جىلى قوسىلعان. كەلەسى جىلى ءجاميلا ەگىز ۇل تاپقان. ەكى بولمەلى ءۇي الىپ ەرجان مەن ءجاميلا باقىتتى ءومىر سۇرە باستاعان. انە-مىنە دەگەنشە كوزدەرى شەشەلەرىنە ۇقساعان ۇلكەن كوز، سۇپ-سۇيكىمدى ەرعازى مەن نۇرعازى دا اپىل-تاپىل ءجۇرىپ قالدى. تاعى بىرەر جىلدا ءجاميلا دا ۋنيۆەرسيتەتىن ءبىتىرىپ، ورتا مەكتەپكە ءمۇعالىم بولىپ باردى. ال ەرجان بۇل كەزدە ايگىلى كومپوزيتورعا اينالدى. بۇلارعا ۇكىمەت باۋ-باقشالى جەكە ءۇي بەردى. سويتكەنشە بولعان جوق، ەگىز ۇلدارىنىڭ دا مەكتەپكە باراتىن ۋاقىتتارى تاياپ قالدى. ەرعازى مەن نۇرعازى شەشەلەرىندەي ەمەس، وتە شات كوڭىلدى بولىپ ءوستى. ەندى ەرجاننىڭ التى بولمەلى باۋ-باقشالى ءۇيى ۋ-شۋعا، مۋزىكاعا، قۋانىشقا بولەندى. تەك ءجاميلانىڭ سابىرلى، تۇيىق، ۇياڭ مىنەزى وزگەرمەدى، ءالى دە الدىنان شىعاتىن ءبىر قايعىنى كۇتكەندەي، ونىڭ كوزىندەگى قاسىرەت تارامادى.
ءجاميلا ەرجاندى سەميا باسى دەپ تانىپ، ءوزىن وعان باعىنىشتى سانادى. كۇيەۋىن ۇنەمى سىيلاپ، كيىمىن دەر كەزىندە وتەكتەپ، اسىن دەر كەزىندە دايىنداپ، ءارقاشاندا ەرجاننىڭ قاس-قاباعىنا قاراۋمەن بولدى. راس، اقىرعى جىلدارى ەرجان ءوزىنىڭ تۇندە جۇمىس ىستەيتىنىن سىلتاۋ ەتىپ، ءجاميلادان بولەك، كابينەتىندە جاتاتىن بولعان. ارينە، ءجاميلا وعان بالەندەي ءمان بەرگەن جوق. ول ءسۇيىپ قوسىلعان كۇيەۋىنىڭ بولەك جاتۋى - وزىنەن سۋىنا باستاعاننىڭ بەلگىسى ەكەنىن بىلمەدى. ءجاميلا كەيدە ەرجانعا قارسى شىعىپ تا قالاتىن. ءبىراق بۇنىسى كوبىنە ەگىزدىڭ كىشىسى نۇرعازى جايىندا تۋاتىن. نۇرعازى ەرعازىدان التى ساعات كىشى بولاتىن. ۇلكەنى ەرعازى ءجاميلا ءتارىزدى سالماقتى، ۇياڭ ەدى. ال كىشىسى نۇرعازى اكەسى ءتارىزدى، ءسال وزىمشىلدەۋ، ءوزىنىڭ دەگەنى بولماسا وڭاي كونە قويمايتىن ەركەشورالاۋ ەدى. بۇل شەشەسىنەن گورى اكەسىنە جاقىن-دى. وسىلاي وسكەن ەرعازى مەن نۇرعازى، بالانىڭ اتى بالا عوي، كەيدە بىردەمەگە كەلىسپەي، جانجالداسىپ تا قالاتىن. مۇندايدا ەرجان مەن ءجاميلا ەكەۋى دە وزدەرىنىڭ جاقسى كورەتىن بالالارىنىڭ جاعىنا شىعا كەلەتىن. وندا دا ءجاي اشەيىن قالجىڭداسا:
— نۇرعازى، سەن اكەڭە ارقا سۇيەپ، وزىڭنەن ۇلكەن اعاڭا تيىسپە، — دەپ كۇلىمسىرەيتىن ءجاميلا. — بايقا، ءبىز ەكەۋمىز اكەڭ جوقتا جابىلىپ، سەنى ساباپ الارمىز.
— ولارىڭ بولا قويار ما ەكەن؟ — دەپ كۇلەتىن ەرجان،- سەندەر ەكەۋ بولساڭدار دا، نۇرعازىعا كۇشتەرىڭ جەتە قويار ما ەكەن؟
اكەسىنىڭ ءوزىن ماقتاعانعا ءماز بولىپ، نۇرعازى كۇشىن كورسەتكىسى كەلگەندەي، شەشەسى مەن اعاسىنا تاپ-تاپ بەرەتىن.
بالانىڭ بۇل قىلىعىن ءبارى قىزىق كورىپ كۇلەتىن. ءجاميلانىڭ كۇيەۋىنە قارسى كەلگەندەگىسىنىڭ بارى وسى.
ال ەرجان الماگۇلمەن تانىسقاننان كەيىن كىلت وزگەردى. بۇنىڭ الدىندا ايەلىمەن جاي عانا ءۇي-ىشىنىڭ شارۋاسى، بالالارى تۋرالى سويلەسىپ، كوبىنە كۇيساندىقتىڭ قاسىنان شىقپايتىن. ەندى كەنەت كەشكە تامان ۇزاق ۋاقىت ۇيگە كەلمەي سەرۋەندەپ ءجۇرۋدى شىعاردى. ال ۇيگە كەلسە، كوزى كۇلىمدەپ ءتىپتى بولەك، شاتتانعان، قۋانىشقا تولعان تەك ماحاببات اندەرىن شىعاراتىن بولدى. بۇرىنعىداي نۇرعازىمەن دە كوپ وينامايدى، الدەنەگە وزىنەن ءوزى ءماز. شىنىندا دا ەرجان وسى ءبىر تۇستا وتە قۋانىشتى ەدى. ەرجان تەك ءلاززاتىنا عانا شيفا تاپقان جوق، ءوزىن بىلەتىن، رۋحاني ومىرىنە سەرىك تاپقان. ال ءجاميلا بولسا، بۇعان تەك ەرىم دەپ قانا قارايتىن. ونىڭ جاقسى كومپوزيتور، جاقسى ادام ەكەنىن بىلگەنمەنەن، بۇنىڭ جازعانىنا جانى قۇربان بولارلىقتاي تەبىرەنىپ، ەرجاننىڭ تۆورچەستۆوسى ءۇشىن ءومىر سۇرۋگە بولادى دەمەيتىن. ءبىرىنشى قاتاردا وعان ۇلى دارىن يەسى ەرجان ەمەس، جاقسى كۇيەۋ، جاقسى ادام ەرجان تۇراتىن. مەنىڭ جانىمدى، تۆورچەستۆومدى تۇسىنبەيدى دەپ ويلاعان ەرجاننىڭ ءجاميلادان سۋىنا باستاۋىنا سەبەپ بولعان كادىكتىڭ ءبىرى وسى. ەرجان ماعان تەك توسەكتە، ۇيدە عانا سەرىك بولاتىن جار ەمەس، دارىنىمدى تۇسىنەتىن، ونى باعالاي بىلەتىن، ءتىپتى كەرەك بولسا سول دارىنىما قانات بەرەتىن، قيالىمدى تەبىرەنتە الاتىن، ءوزىم سياقتى دارىن يەسى ادام كەرەك دەگەن. مىنە وسىنداي ادامدى الماگۇلدەن تاپتىم دەپ ويلاعان. الماگۇلمەن ءبىر بولسا، ەرجانعا ودان ارتىق، تىلەك جوق تارىزدەنگەن. ءبىراق جاميلامەن ايىرىلۋىنا تاعى ءبىر قايشىلىق، تاعى ءبىر بوگەت تۋعان. ول - ءجاميلا قۇر جارى عانا ەمەس قوي، ول ەكى بالاسىنىڭ اناسى ەكەندىگىندە ەدى. ال بالا باۋىر ەتتەن. ونى تاستاپ كەتۋ ء-وزىنىڭ باۋىرىنىڭ ءبىر بولىگىن جۇلىپ الىپ، لاقتىرىپ جىبەرۋمەن تەڭ ەمەس پە؟ ارينە عوي. اسىرەسە نۇرعازى ءتارىزدى ءوزىن كورسە ەكى قولىن جوعارى كوتەرىپ، مەنى قۇشاقتا دەپ ەلپىلدەپ تۇرعان بالانى قيىپ كەتە الار ما؟ ارينە، قيىپ كەتە الماسا كەرەك-تى. وندا، مۇمكىن الماگۇلدى قيار؟ ءۇيلى، كۇيلى ادامعا بۇل ەكەۋىنىڭ جاعدايىندا، اندا-ساندا كەزدەسىپ جۇرگەندەرى ءجون ەمەس پە؟ ءبىراق مۇنداي وپاسىزدىق الماگۇل ەكەۋىنىڭ ماحابباتىنا دا، ءجاميلا ەكەۋىنىڭ ەرلى-زايىپتىلىق بورىشتارىنا جاعىلعان كىر عوي جانە ەرجان دا ءويتىپ جۇرە المايدى عوي، ءوز ۇياتىن وزىنەن ۇرلاۋعا بۇنىڭ ارى شىدامايتىنى حاق. قايتكەنمەن ءبىر جاعىنا شىعۋى كەرەك. ەرجانعا ءبىر قيىنى الماگۇلدەن ايىرىلا المايتىنىن تاعى بىلەدى. شىن ماحاببات ءارقاشاندا وسىلاي كەلسە كەرەك-تى. باسى اڭكى-تاڭكى بولعان ەرجان اقىرىندا، ەگەر الماگۇل كونسە كىشىسى نۇرعازىنى وزىنە الماق بوپ شەشتى.
ال ءجاميلا بولسا، كۇيەۋىنىڭ بۇرىنعى ەرجانى ەمەس ەكەنىن الدە قاشان ۇققان. مۇندايدا جان اشىرلاردىڭ اياق استىنان تابىلاتىن ادەتى عوي. وسىنداي جان اشىرلاردىڭ كەيبىرەۋلەرى ەرجاننىڭ الماگۇلمەن جاقىن ەكەنىن جەتكىزىپ تە ۇلگەرگەن. ال ءجاميلا بولسا، ءبىر ءسات كۇيەۋىنىڭ وزىندەي ونەر ادامىمەن قوسىلعانى ءجون شىعار دەپ تە ويلاعان. «مەن بولسام ۋنيۆەرسيتەت بىتىرسەم دە، اۋىل ايەلىمىن (ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ تە اۋىل ايەلى قاتارىندا قالۋعا بولاتىنىن ول بىلەتىن). ەرجاننىڭ رۋحاني جانە دارىن تالعامدارىنا جاۋاپ بەرە المايتىنىم دا شىن عوي» دەگەن ول، سويتسە دە قىزدايىنان قوسىلعان جارىن قيماعان. كۇرەسەتىن جولىن تاعى تابا الماعان. ءسويتىپ، جۇرگەندە ول الدەقالاي بىردەمە ىزدەپ ءجۇرىپ ءبىر كۇنى، كۇيەۋىنىڭ تارتپاسىنان جاقىندا چەحوسلوۆاكيا كۋرورتى - «كارلوۆي ۆاريعا» باراتىن ەكى جولداما قاعازدى كورگەن. ابىرجىپ تۇرىپ قالعان. كەنەت ءوزىنىڭ ەسىنە ءبىر وقيعا تۇسكەن. وسىدان التى جىل بۇرىن ەرعازى مەن نۇرعازىلارى ۇشكە شىققان كەزدەرىندە، ەكەۋى اقىلداسىپ «بالالارىمىز وزدەرىنىڭ انا ءتىلىن ۇيرەنسىن» دەپ، ەگىز ۇلدارىن ءجاميلانىڭ توركىنىنە ءبىر جازعا اپارىپ تاستاعان. وزدەرى كوكشەتاۋعا كۋرورتقا كەتكەن. ون كۇن وتپەي ەرجان بالالارىمدى ساعىندىم، الماتىعا قايتايىق دەي باستاعان. بۋرابايدىڭ ءمولدىر كولى دە، وقجەتپەستىڭ شىرشالى بيىگى دە ونى ۇستاپ تۇرا الماعان. دەمالىس كۇندەرىنىڭ جارتىسى دا بىتپەي بۇلار الماتىعا قايتىپ كەلگەن. سويتكەن ەرجان مىنە، قايداعى جوق ءانشى ايەلمەن ءبىر ايعا كەتىپ بارادى. ءجاميلانى قويشى، بۇدان دا سۇلۋ، جاس، ونەرلى ايەل تابىلىپ تۇرعاندا وعان «كەتپە» دەۋ قيىن شىعار. ال ءبىر كۇن كورمەسە تۇرا المايتىن بالالارىن قالاي ءبىر ايعا تاستاپ كەتپەك؟ الماگۇل ەكەۋىنىڭ ماحابباتتارى سونداي كۇشتى بولعانى ما؟ ءيا، كۇشتى بولعانى عوي، ايتپەسە ەرجاندى ءجاميلا بىلمەيدى مە، بىلەدى عوي، ول نۇرعازىسىن ءبىر ايەلگە ەرىپ وپ-وڭاي تاستاپ كەتپەسە كەرەك ەدى.
ەرجان مەن الماگۇلدىڭ ەكەۋىنىڭ اراسىنىڭ تىم جاقىن ەكەنىن ءجاميلا ەندى ءتۇسىندى. ءتۇسىنىپ ەدى، كۇيەۋىن بۇدان ءارى ۇستاۋدىڭ كەرەك ەمەس ەكەنىن ۇقتى. بۇندا كۇيەۋىنە دەگەن وكپە، ناز، ىزا، اشۋ ءبارى دە بار ەدى. سويتسە دە، كۇيەۋىنەن ايىرىلاتىنىن تۇسىنگەندە، ءوزىن بىرەۋ اشىق جاراسىنا تۇز قۇيىپ جىبەرگەندەي سەزىندى. وڭاشا ۇيدە داۋسىن شىعارىپ جىلاپ تا الدى. ءبىراق ءجاميلا قايعىسىن دا، وكپەسىن دە اقىلعا جەڭگىزە الدى. بولار ىسكە بولاتتاي بولۋعا بەل بۋدى. نە ىستەسە دە، ەرجان ءوزى شەشسىن دەدى. ءجاميلا جولداما قاعازداعى كۇيەۋىنىڭ الماگۇلمەن «كارلوۆي ۆاريعا» ەرجان وپەراسىنىڭ پرەمەراسى ەتىسىمەنەن جۇرۋگە ءتيىستى ەكەنىن ءوز كوزىمەن كورگەن، ەندى ءۇن-تۇنسىز سول كۇندى كۇتتى. سول كەزدە ەرجان دا ءبىر بەلگى بەرىپ قالار دەپ ويلادى. ويتكەنى كۇيەۋىنىڭ مىنەزى وزىنە بەلگىلى، قانداي ءىس ىستەسە دە اشىق ىستەيدى، ال مۇنداي وپاسىزدىقتى ول جاسىرىپ، ادال جارىن ازاپقا سالىپ قويمايدى.
مىنە سول كۇتكەن ەرجان وپەراسىنىڭ پرەمەراسى دا بولدى. ءجاميلا بۇل وپەراعا بارعان جوق. نە بەتىمەنەن بارادى؟ جانە سول كۇنى نۇرعازىسى سۋىق ۇستاپ قالىپ، ونى ەرعازىنىڭ جالعىز وزىنە قالدىرىپ كەتۋگە جۇرەكسىندى. ال پرەمەرادان كەيىن ەرجان ۇيگە قايتپادى.
ەرتەڭىنە ءجاميلا ەرعازىنى مەكتەپكە جىبەرىپ، سىرقاتتانىپ قالعان نۇرعازىسىنا ءدارى بەرىپ، جانىندا وتىرعاندا، سوندا عانا ەرجان ۇيىنە كەلدى. اۋىرىپ جاتقان نۇرعازىنىڭ جانىنا كەلىپ وتىردى.
— قاي جەرى اۋىرادى؟ — دەپ سۇرادى ول.
— جاي، اشەيىن ازىراق سۋىق ءتيىپ قالعان عوي. ەرتەڭ-اق تۇرىپ كەتەر.
ەرجان بالاسىنىڭ شاشىنان سيپاپ ءسال ءۇنسىز وتىردى.
— مەن كۋرورتقا ءجۇرىپ بارا جاتىرمىن، — دەدى ول ازدان كەيىن.
— بىلەمىن.
— جانە، جالعىز ەمەسپىن.
— ونى دا بىلەمىن.
— بىلسەڭ — ەرجان تاعى ءسال كىدىردى. — بىلسەڭ، مەنىڭ ءوز كيىمدەرىمدى تەگىس شامادانعا سالىپ بەر. مۇمكىن بۇل ۇيگە قايتىپ ورالماسپىن.
— ءبارى دە سالىنعان. ەكى چەمودانىڭ انە تۇر.
بالا ءبارىن دە ەستىپ جاتىر. اكەسى مەن شەشەسىنە «وسى سەندەر نە سويلەپ كەتتىڭدەر» دەگەندەي كەزەك-كەزەك قاراۋدا.
— وندا قوش، وزگە ماسەلەلەردى كەلگەن سوڭ سويلەسەرمىز. — ەرجان ەڭكەيىپ بالاسىنىڭ بەتىنەن ءسۇيدى دە، قابىرعاعا سۇيەلىپ قويىلعان ەكى ۇلكەن چەمودانداردى الىپ ەسىككە قاراي جۇرە بەردى. ءسىرا، ماشيناسى دالادا كۇتىپ تۇرعان بولۋى كەرەك.
ءدال وسى كەزدە نۇرعازى ورنىنان اتىپ تۇردى دا، باقىرىپ جىلاپ اكەسىنىڭ جانىنا جەتىپ باردى.
— پاپا، پاپا، قايدا باراسىڭ؟ مەنى دە الا كەت! — دەدى اكەسىنە جابىسىپ.
ەرجان چەمودانىن جەرگە قويىپ، بالاسىنىڭ ماڭدايىنان سيپادى.
— الىسقا بارامىن، قالقام، — دەدى. — ساعان بارۋعا بولمايدى. — سودان كەيىن ءجاميلاعا قارادى،- قايتىپ كەلگەن سوڭ مۇمكىن نۇرعازىنى وزىمە الارمىن.
— قۇداي ايىرماعان ەگىزدى، سەن ايىرىپ نە قىلاسىڭ، ءوزىم دە وسىرە الامىن، — دەدى مۇڭايا، بالاسىن وزىنە تارتىپ قۇشاقتاپ. كەنەت ءجاميلانىڭ داۋسى ءدىر ەتە قالدى. — ودان دا ءوزىڭدى كۇت، قايدا جۇرسەڭ دە بالالارىڭا قورعانسىڭ عوي.
ەرجان تولقىپ كەتتى. ءجاميلا ىلعي وسىلاي. وزگەلەردىڭ جالىنىپ، جالبارىنىپ، نە كۇش كورسەتىپ ىستەي المايتىن ءىسىن بۇل ۇنەمى وسىلاي، ءوزىنىن بيازى مىنەزىمەن، اقىلدى جانە جۇمساق سوزىمەنەن وپ-وڭاي جونگە كەلتىرە الادى. بويىن ءبىر جىلىلىق بيلەپ كەتكەن ەرجان، ءدال وسى مينۋتتا چەموداندارىن ورىندارىنا قويىپ، ءتىپتى ەش جاققا كەتكىسى دە كەلمەي قالدى. ءبىراق ءبىر سەكۋند وتپەي، ءوزىن كۇتىپ، جاس بالاداي تەرەزەدەن تەلمىرىپ قاراپ وتىرعان الماگۇل كوز الدىنا ەلەستەپ كەتىپ ەدى، بۇل ويىنان تەز قايتتى. ءجاميلا جىبەرمەي قوياتىنداي ايەلىمەن قۇر باسىن يزەپ قوشتاستى دا تەز شىعىپ كەتتى.
ال ءجاميلا قانشا قينالىپ تۇرسا دا، قازاقتىڭ ەجەلگى قايعىعا دا، قاسىرەتكە دە كونىمپاز ايەلدەرىنىڭ سابىرلى ادەتىنە سالىپ ۇندەمەي قالا بەردى. ول كۇيەۋىنە شىن جۇرەكتەن وڭ ساپار تىلەدى. ويتكەنى، ءجاميلا ەرجاندى وتە جاقسى كورەدى.
الماگۇل مەن ەرجاننىڭ بىرگە «كارلوۆي ۆارييعا» ءجۇرىپ كەتكەندەرى جۇرتقا ەرتەڭىندە-اق ەستىلگەن. بىرەۋلەر سەنگەن، بىرەۋلەر سەنبەگەن.
تەگى ەرجان مەن الماگۇلدىڭ بىرگە ءجۇرىپ كەتكەنىنە ءبىر ادام قۋانسا ول - توبىقوۆ ەدى. توبىقوۆ ەڭ الدىمەمەن كاسىپشىلەر وداعىنا بارىپ، ەكەۋىنە ءبىر كۋرورتقا جولدامانى العان ەرجان ەسەنتايەۆ ەكەنىن ءبىلدى. وعان ەندى ايقىن بولدى. سودان كەيىن ماحمۇت ەسەنجولوۆقا كەلدى.
— مۇنداي شارۋانى بوسقا تاستاماۋ كەرەك، — دەدى.
— قانداي شارۋانى؟ — دەدى ماحمۇت تۇسىنبەي.
— جاقانوۆا مەن ەسەنتايەۆتىڭ ەرلى-زايىپتى ادامداي كۋرورتقا بىرگە كەتىپ قالعانىن ايتامىن.
— ءا-ا. مۇمكىن ەكەۋى قوسىلعالى جۇرگەن شىعار؟ ءبىرىن-بىرى جاقسى كورەتىن بولار؟
— جاقسى كورەتىن بولار؟ ونداي شارۋا — تەك وسى ارتيستەرگە عانا جازىلىپ قويىلعان با؟ مۇمكىن، مەن دە بىرەۋدى جاقسى كورەتىن شىعارمىن. سوندا مەن دە سەميامدى تاستاۋىم كەرەك پە؟ سوۆەتتىك مورال دەگەن قايدا! جوق، بۇل شارۋانى تىيۋ كەرەك!
— تىيعانىڭ قالاي؟ جۇرت ءبىرىن-بىرى جاقسى كورمەسىن دەيسىڭ بە؟ ول ءتىپتى مۇمكىن ەمەس قوي!
— مۇمكىن ەمەسىڭىز قالاي! ەكەۋىن بىردەي جۇمىستان شىعارىڭىز دا جىبەرىڭىز، كورەيىن ولار ءبىرىن-بىرى قالاي جاقسى كورگەندەرىن!
— سوندا الماگۇلدىڭ ورنىنا ولەڭدى سەن ايتىپ، ەرجاننىڭ ورنىنا مۋزىكانى مەن جازامىن با؟ ولاردىڭ ءوز باسىنىڭ بوستاندىعى وزدەرىنە جاتادى، ال دارىندارى حالىقتىكى.
— ءارتيسپىن، كومپوزيتورمىن دەپ سوندا ولار ويلارىنا كەلگەندەرىن ىستەي بەرۋلەرى كەرەك پە! اناۋ بىتشىت بولعان سەمياعا، ەرجاننىڭ جىلاپ قالعان ايەلى مەن بالالارىنىڭ كوز جاسىنا كىم جاۋاپ بەرەدى.
— وعان، ارينە، ەرجان جاۋاپ بەرەدى.
— مىنە، مىنە، مەن سونى ايتام!
— جانە جاۋاپ بەرگەندە، اركىم ەڭ الدىمەنەن ءوزىنىڭ ارىنىڭ، ساناسىنىڭ، ۇياتىنىڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى. سودان كەيىن قوعامنىڭ مورالىنا جاتپايتىن كۇنالارى بولسا، قوعام الدىندا جاۋاپ بەرەدى. بۇل ءىستى اقىرىندا سوۆەت سوتى قارايدى. ەرجان مەن ايەلىنىڭ ايىرىلۋى زاڭدى دەپ تاپسا ايىرادى. بالالارىنا ەر جەتكەنشە اليمەنت تولەتەدى.
— جوق، مەن ونداي جازانى ايتىپ وتىرعام جوق.
— ەندى قانداي جازانى ايتاسىڭ؟
— مەن وسى شارۋاشىلىقتىڭ بارىنە جاۋاپتى ادامعا قولداناتىن شارۋانى ايتىپ وتىرمىن.
— ونداي ادام كىم؟
— حامزە سىرنايەۆ.
— ول قالاي جاۋاپتى بولادى؟
— قالاي جاۋاپتى بولمايدى؟ وزىمىزدە سونداي ءانشى جوقتاي، باسقا قالادا جۇرگەن الماگۇلدى الىپ كەلىپ، ۇكىمەتتىڭ قىرۋار اقشاسىن شىعارىپ انسامبل قۇرىپ، جۇرتتىڭ بارىنەن ارتىق ەتىپ كورسەتكەن كىم؟ ارينە حامزە سىرنايەۆ! الماگۇلگە ولەڭ جازادى دەپ ادەيى ەرجان ەسەنتايەۆتى تانىستىرعان كىم؟ تاعى سول حامزە سىرنايەۆ! اقىرىندا نە شىقتى؟ حامزە سىرنايەۆ الماگۇل مەن ەرجاننىڭ جاقىنداسۋلارىنا تىكەلەي مۇمكىندىك جاساعاننان كەيىن ولار قوسىلادى. وسىلاي حامزە سىرنايەۆ سوۆەت سەمياسىن بۇزادى. بۇل دا ايىپ پا؟
ءوزىنىڭ ايتقانىنا كونە قويمايتىن حامزە سىرنايەۆتى ماحمۇتتىڭ دا جاقسى كورمەيتىنىن توبىقوۆ بىلەتىن. سوندىقتان دا سىرنايەۆتى ايىپتاپ وتىر. ءبىراق حامزە مەن ماحمۇتتىڭ اراسىنداعى تالاس كوركەمونەرگە دەگەن كوزقاراستان تۋعان تالاس ەكەنىنە ونىڭ ءدال ءقازىر شارۋاسى جوق. بار پالەنى حامزەگە اۋدارىپ، وسى جەردەن ونى سۇرىندىرمەك. جانە قاتتى سۇرىندىرمەك. ال ماحمۇت توبىقوۆتىڭ بۇل ايتىپ وتىرعاندارى حامزەگە جالا جابۋ ەكەنىن بىردەن تۇسىنگەن. سوندىقتان:
— سەنىڭ بۇل سوزدەرىڭنەن ەشتەڭە دە شىقپايدى،- دەدى ماحمۇت. − اقىلدارى بار، دەندەرى ساۋ ەكى ادامنىڭ ءبىرىن-بىرى جاقسى كورۋىندە ديرەكتوردىڭ ەش جازىعى جوق.
— سوندا فيلارمونيانىڭ ءانشى ايەلدەرى الماگۇل ءتارىزدى بۇلىنە بەرسىن دەيسىز بە؟ -دەدى توبىقوۆ. − بايدان شىقسىن، بوتەننىڭ سەمياسىن بۇزسىن - وعان ەشكىم جاۋاپتى بولماسىن. مۇنداي جاعدايدا فيلارمونياعا ديرەكتور، باسشى ۇستاپ نە كەرەك؟ ونىڭ تاربيەشى ءرولى قايدا؟
— ءبىر وقيعادان بۇركۋى كوللەكتيۆكە ءتان دەرلىك قورىتىندى ىستەۋگە بولمايدى.
— ءبىر عانا وقيعا دەپ كىم ايتتى سىزگە؟
— تاعى بىردەمەلەر بار ما؟
— نەگە بولماسىن. ىزدەسەڭ تابىلادى. تەك ىزدەي ءبىلۋ كەرەك.
بۇدان ارتىق بۇل ەكەۋى سويلەسكەن جوق. الدەنەنى ويلانىپ ماحمۇت ءوز كابينەتىندە قالدى. ارتيستەردىڭ مورالدىق تازالىعى ءۇشىن كۇرەسۋدى سىلتاۋ ەتىپ، فيلارمونيادان حامزەگە ءسوز كەلەر كۇنالاردى ىزدەپ تاپپاق بوپ توبىقوۆ كەتتى. سول كۇنى ول ءجاميلانىڭ ۇيىنە كەلدى.
ەرجان مەن الماگۇل چەحوسلوۆاكياعا ءجۇرىپ كەتكەننىڭ ەرتەڭىنە قىزدارىن ەرتىپ ءجاميلانىڭ ۇيىنە (ەندى بۇل ءۇيدى وسىلاي اتاعان ءجون بولار) ءبىرلان كەلگەن.
كەشە ول لەنينگرادتان حابار العان. ەمدەۋشى دارىگەر اۋرۋ قىزى جايىندا حات جازعان ەكەن. «ءبىرىنشى قولدانعان ەمىمىز ءجوندى ناتيجە بەرمەدى، باسقا ەم قولدانىپ جاتىرمىز» دەپتى. تۋماي جاتىپ بيشارا بالانىڭ مۇنداي جازىلمايتىن سىرقاتقا ىلىككەنى اناسىنا بۇرىنعىسىنان دا قاتتى باتىپ كەتكەن. سودان نە ىستەرىن بىلمەي قىزدارىن ەرتىپ ءجاميلانىڭ ۇيىنە بارىپ قايتپاقشى بولدى. ءبىرلان جاميلامەن كوپتەن تانىس بولاتىن. ەكەۋىنىڭ مىنەزى دە ۇقساس، ەكەۋى دە كىشكەنتايلارىنان قيىندىقپەن وسكەن. تەك بۇگىنگە دەيىن تاعدىرلارى عانا وزگەشە ەدى. ءبىرلان بولسا، ماحابباتى ساتسىزدىككە ۇشىراپ، قالىڭ قايعىعا كەزدەسكەن. ال ءجاميلا، سول العاشقى ەرگە شىققان كۇننەن باستاپ وسى ۋاقىتقا دەيىن ەشبىر جاماندىققا ۇشىراماي، ەرىمەن ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان.
قىزدارىمەن ءبىرلان كەلگەندە ءجاميلانىڭ بالالارى دا ساباعىنان قايتىپ، ۇيدە ۇشەۋى بوپ، تۇسكى استارىن ىشكەلى وتىر ەكەن. ءبىرلاننىڭ كەلگەنىنە قۋانىپ قالدى. ءتورت بالانى تاماقتارىن بەرىپ «ويناڭدار» دەپ ەكىنشى بولمەگە شىعارىپ جىبەردى دە، ءجاميلا شاي قويىپ بولىپ، ديۆان ۇستىندە وتىرعان ءبىرلاننىڭ جانىنا كەلدى. ءجاميلانىڭ وزىنە بىردەمە ايتقىسى كەلىپ، ايتا الماي وتىرعانىن ءبىرلان بىردەن سەزدى. ەندى ءسوزدى ءوزى باستادى.
— بۇگىن، ءجاميلا، تىم جۇدەۋسىڭ عوي، بىردەڭەگە رەنجۋلىسىڭ بە، قالاي، — دەدى جايشىلىقتاعى داۋسىن كوتەرمەي سويلەيتىن ادەتىمەن،- الدە كۇيەۋىڭنىڭ وپەراسىن كورەرمەندەردىڭ سالقىن قابىلداعانىنا جۇدەپ وتىرسىڭ با؟ سەنىڭ كۇيەۋىڭنەن ۇنەمى اسىل دۇنيە كۇتۋگە ەشكىمنىڭ دە قاقى جوق. ونىڭ جازعانى بۇگىنگى كۇنگە ارنالعان جاڭا مۋزىكا. — كەنەت ءبىرلان جان-جاعىنا قارادى. — ءوزى قايدا؟ قىدىرىپ كەتتى مە؟- دەدى.
ءجاميلا اقىرىن عانا كۇرسىندى.
— ءجۇرىپ كەتتى...
— قايدا؟
— چەحوسلوۆاكياعا...
— و جاققا نەگە كەتتى؟ تۆورچەستۆولىق كومانديروۆكامەن بە؟
— جوق، كۋرورتقا كەتتى. جانە جالعىز كەتكەن جوق...
— «جالعىز كەتپەگەنىن» قالاي؟ كىممەن كەتتى؟
— الماگۇلمەن...
ودان ارتىق ءبىرلان ەشتەڭە سۇراعان جوق. الماگۇل مەن ەرجاننىڭ اراسى جاقىن دەگەندى بۇرىن دا ەستىگەن. ارتيستەردىڭ اراسىنداعى كوپ وسەكتەردىڭ ءبىرى شىعار دەگەن دە قويعان. سەنبەگەن. سويتسە... ەندى وعان ءبارى دە ايقىن بولدى.
— جانە، — دەدى ءجاميلا تاعى كۇرسىنىپ - مۇلدەم كەتتى.
ءبىرلان تاعى ۇندەمەدى. قاباعى كەنەت جابىلىپ كەتتى. ول وسىلاي ۇزاق وتىردى. الدەن ۋاقىتتا بارىپ:
— مۇندايدا اقىل بەرۋ دە قيىن،- دەدى ءبىرلان. — قايسىمىز جەتىسىپ ءجۇرمىز. ايتاتىن جالعىز اقىلىم — وزىڭە ءوزىڭ بەرىك بول. وپاسىزدىق ىستەگەن كۇيەۋىڭ! ءيا، جاقسى كورگەن ادامىڭنىڭ ءبۇيتۋى... — ءبىرلان ءسال كىدىرىپ قالدى دا، قايتادان سويلەدى، — ءبىر قيىنى، ونداي ادامنىڭ قاتەسىن قيساڭ دا، وپاسىزدىعىن قيا المايسىڭ.
ءجاميلا تاعى اۋىر كۇرسىندى.
— مەنى قويشى... قايعىرارمىن، قورلانارمىن، جىلارمىن، ايتەۋىر شىدارمىن. قاسىمدا بالالارىم بار عوي. وزىنە قيىن بولىپ جۇرمەسە...
ءجاميلانىڭ «وزىنە قيىن بولىپ جۇرمەسە» دەگەن ءسوزدى ەرجاندى اياعانداي، قيا الماعانداي بوپ ايتقانىنان، ءبىرلان ونى ءالى دە جاقسى كورەتىنىن ءبىلدى. كەنەت ءبىرلان اشۋلانا قالدى.
—وزىنە قيىن بولارىن بىلسە، ول نەگە تاستاپ كەتتى؟ ەڭ بولماسا بالالارىن اياۋى كەرەك ەدى عوي.
— بار اڭگىمە سوندا بولىپ تۇر عوي. ول بالالارىن تىم جاقسى كورەتىن ەدى. اسىرەسە كىشىسىن...
— وندا بالالارىن قالاي قيدى؟
— ەركەك — ايەل ەمەس قوي. ولار ماحابباتىمەن كۇرەسە المايدى.
ءبىرلان تاعى ۇندەمەي ۇزاق وتىردى. تاعى الدەن ۋاقىتتا بارىپ:
— وندا ەرجاندى وزىڭە قايتىپ كەلەدى دەي بەر، — دەدى ول. — ءوز باسىمىزدان ءوتتى عوي. اسىرە قىزىل تەز وڭار. الماگۇلمەن ەكەۋى تىم تەز تابىسقان ەكەن. ۇزاققا بارماس.
— جوق،— دەدى ءجاميلا بۇل جولى داۋسى بەكەمدەۋ شىقتى. — جاڭا ايتتىڭ عوي، قاتەسىن قيساڭ دا، وپاسىزدىعىن قيمايسىڭ دەپ. مەن دە الماگۇلگە ۇيلەنگەن قاتەسىن قيارمىن، ال وزىمە ىستەگەن وپاسىزدىعىن قيا الماسپىن!
— تەگى، الماگۇلگە ۇيلەنۋى مەن ساعان وزگەرۋى ءبىر وپاسىزدىق ەمەس پە؟
— جوق ءبىر ەمەس، — دەدى ءجاميلا تاعى بەكەمدەۋ سويلەپ. — ەگەر مەن دە الماگۇلدەي ايەل بولسام، وندا ءبىر ءسارى... ال مەن الماگۇل ەمەسپىن عوي. راس، مەن الماگۇلدەي اسقان ءانشى جانە سۇلۋ ەمەسپىن. ءبىراق مەنىڭ جۇرەگىم سۇلۋ ەدى عوي. ول بيشارا ءومىر بويى سول ەرجان دەپ سوققان. وعان، ەرجانعا وپاسىزدىق ىستەمەك تۇگىل، ونداي قيانات تۇسىمە دە كىرىپ شىققان ەمەس. سويتكەن ادامعا، وزىنە باعىنىشتى، ءوزىن ءتاڭىرى ساناعان اق نيەت ادامعا، وپاسىزدىق ىستەۋ، ول قاتەلەسۋ ەمەس، كەشىرىلمەس كۇنا. ونداي كۇنانى مەن كەشپەيمىن. كىر ماتانى ءبۇلدىرۋ بار دا، كىرسىز تازا ماتانى ءبۇلدىرۋ بار. ەكەۋى ەكى دۇنيە. مەنىڭ جۇرەگىم وعان، سول كىرسىز اق ماتادان تازا ەدى. ول سول تازا جۇرەگىمە قارا بوياۋ جاقتى. بۇنى كەشۋ مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى. ول قوسىلام دەسە دە، ەندى مەن قوسىلا المايمىن.
ءبىرلان وسىناۋ سىنىق ءوڭدى، مۇڭلى كوزدى ايەلدىڭ جۇرەگىنىڭ قانداي مىقتى ەكەنىن ەندى ءبىلدى. وعان ءبىرلان ءبىر ءسات سۇيسىنە قارادى. جانە ول وزىنە ىشتەي: «ماعان دا وسى ءجاميلاداي بولۋ كەرەك قوي» دەدى.
ءبىرلان مەن ءجاميلانىڭ وسى اڭگىمەلەرىنەن ءۇش كۇن وتكەننەن كەيىن، بۇل ۇيگە توبىقوۆ كەلدى. بۇرىندى-سوڭعى تانىس ەمەس ادامنىڭ ۇيىنە كەلىپ الدەنەلەردى وسپاقتاپ سۇراي باستاعانى ءجاميلاعا بىردەن ۇنامادى. شۋ دەگەننەن توبىقوۆ:
— ماعان ءبىزدىڭ پارتيا ۇيىمى انىعىن ءبىلىپ كەل دەپ تاپسىرىپ ەدى، — دەدى. — ەرجان مەن ءبىزدىڭ ارتيستكامىز الماگۇل جاقانوۆا، ەرلى-زايىپتى ادامداي چەحوسلوۆاكياعا بىرگە كەتكەن سياقتى. ارىز سوزدەرىنە قاراعاندا، ەرجان ءۇي-ىشىن، سىزدەردى رەنجىتىپ تاستاپ كەتكەن كورىنەدى. سول راس پا؟
— ارىزدى كىم جازدى ەكەن؟
— ءبىر جانى اشىر ادام بولار.
— سول جانى اشىر ادامنان سۇراڭىز، — دەدى ءجاميلا. — ءبىزدى ەشكىم دە رەنجىتكەن جوق. مەنىڭ كۇيەۋىم سىزدەردىڭ ءانشى ايەلدەرىڭىزبەن كەتسە، بيلەتتەرى ءبىر رەيسكە سايكەس كەلگەن شىعار.
— جوق، مەن تەكسەردىم، ءبىر رەيسكە ادەيى كەستىرىپتى. جانە جولدامانى دا ەرجان ەكەۋىنە بىرگە ءوزى تولەپ الىپتى.
— تەكسەرگەن بولساڭىز، وندا مەنەن نەسىن سۇراپ وتىرسىز، — دەدى ءجاميلا قاباعىن ءسال شىتىپ. — الدە وزىڭىزگە سەنبەيسىز بە؟ وزىڭىزگە ءوزىڭىز سەنبەيتىن بولساڭىز ماعان قالاي سەنبەكسىز؟
ءجاميلادان ەش نارسە بىلە الماي توبىقوۆ دالاعا شىقتى.
— بۇل جۇرت نە بولىپ كەتكەن؟ — دەدى ول وزىنە-وزى رەنجي، — ەركەگىنە ايەلىڭ بوتەن بىرەۋمەن قىدىرادى دەسەڭ ايەلىن تارتىپكە شاقىرۋدىڭ ورنىنا، چەمودانىن الىپ ۇيىنەن تۇرا قاشادى. (ول الماگۇلدىڭ كۇيەۋى اسقار تۋرالى ايتقانداعىسى). ال ايەلىنە ەركەگىڭ باسقا ايەلمەن كۋرورتقا كەتىپ قالىپتى دەسەڭ، كۇيەۋىنىڭ ۇستىنەن ارىز بەرۋدىڭ ورنىنا، وعان شاڭ جۇقتىرعىسى كەلمەيدى. جۇرت بۇيتە بەرسە، ابدەن بۇزىلىپ بىتەدى عوي. جوق، ءبىر شاراسىن قولدانۋ كەرەك. جانە ول شارانى مىقتاپ قولدانۋ كەرەك.
VII
كىشكەنتاي كەزىندە حانشايىم ۇيىنە كەلگەن ءبىر قوناقتىڭ ايتقان قاعيداسىن ەستىگەن:
— بۇل جالعاندا نە قىمبات؟ — دەگەن ول اڭگىمەسىن تىڭداپ وتىرعان اعا-جەڭگەلەرىنە. — ءۇش نارسە قىمبات: ماحاببات، دوستىق، سەنىم. اسىرەسە سەنىم...
— نەگە؟ — دەگەن جاس جەڭگەلەرىنىڭ ءبىرى.
— ماحاببات قىمبات، — دەگەن بىلگىر قوناعى، — ءبىراق بىرەۋدى سەن جاقسى كورەسىڭ بە، ول سەنى جاقسى كورە مە — ونى ايىرۋعا بولادى. ويتكەنى، ماحاببات ءارقاشاندا ءوزىن تەز اشادى. دوستىق تا سونداي، كىمنىڭ دوس ەكەنىن، قاس ەكەنىن ايىرۋ وڭاي، ال بىرەۋدىڭ ساعان سەنگەنىن، سەنىڭ بىرەۋگە سەنگەنىڭدى انىقتاۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. ونىڭ قىمباتتىلىعى اسىرەسە ادامنىڭ وزىنە ءوزى سەنۋىندە وزىنە ءوزى: سەنگەن ادام قيىندىقتى دا، ۋاقىتتى دا جەڭە الادى.
ال ءوزىنىڭ قارت اجەسى حانشايىم بوي جەتە باستاعان كەزىندە:
— قالقام، سەن بىرەۋدى جاقسى كورۋىڭ دە مۇمكىن، بىرەۋدى دوس ساناۋىڭ دا عاجاپ ەمەس، ال ءباز-باياعى بىرەۋگە قاتتى سەنۋىڭ دە ورىندى. ءبىراق، وسىنىڭ بارىنە ادامعا ەڭ الدىمەن سابىرلىلىق پەن تۇراقتىلىق كەرەك. بىرەۋدى جاقسى كورەدى ەكەنسىڭ، زاماتتا كۇيىپ-جانبا، وتقا قىزىققان كوبەلەك قاناتىن كۇيدىرەدى. ءلاززاتىڭدى دا، ءوزىڭدى ءوزىڭ ۇستاي ءبىل. ال شىن جاقسى كورەدى، ەكەنسىڭ — تۇراقتى بول. ماحابباتتا تۇراقسىز بولۋ — ول ۇلكەن كۇنا. دوستى دا تاڭداي ءبىل. شىن دوس بولادى ەكەنسىڭ - ۇستامدى بول، ونىڭ قاتەسىن، كەمشىلىگىن كەشىرە ءبىل. بىرەۋدىڭ بىلمەستىگىن بىلمەگەن ادام شىن دوس بولا المايدى. ال بىرەۋگە سەنەدى ەكەنسىڭ، ارتىن كۇت. سەنىمدى اقتاۋ — وتە قيىن سىن، بۇل ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. اسىرەسە سەنىڭ وزىنە سەنگەن ادامنىڭ سەنىمىن اقتاۋ — بۇل ادامنىڭ ەڭ ۇلى قاسيەتى، — دەگەن.
وسىلاي كىشكەنتايىنان سابىرلىلىققا تاربيەلەنگەن حانشايىم، ءوزىن شىن جاقسى كورگەن، وزىنە ماڭگىلىك جار بولادى دەپ سەنگەن سىرىمنىڭ ماحابباتىن دا، سەنىمىن دە اقتاۋدى وزىنە انت ەتكەن. سوندىقتان دا ول، سىرىمنىڭ بويىنا بىتكەن ەڭ ۇلى قاسيەتى داۋسى دەسەك، سول داۋسىنان ايىرىلىپ ءبىر مەزەتتە ءمۇساپىر بولىپ قالعانىنا قاراماي، قوسىلماق تويلارىنىڭ بەلگىلەنگەن كۇنىڭ وزگەرتكەن جوق-تى.
سىرىم داۋىسسىز قالعان كۇنى، بۇلار حانشايىمنىڭ جالعىز بولمەلى جەكە ۇيىنە العاشقى رەت بىرگە كەلگەن.
داۋسىنىڭ شىقپاي قالعانىنا، زاماتتا ءۇنجىرعاسى ءتۇسىپ كەتكەن سىرىم سويلەپ كورەيىن دەپ ەدى، تاماعىنان شىققان قۇر قىرىلدى ەستىپ، ول ءبىر جاپىراق قاعازعا ءوزىنىڭ ويىن جازىپ حانشايىمعا ۇسىندى. «ءوزىڭ كورىپ تۇرسىڭ عوي، مەنىڭ قانداي كۇيگە ۇشىراعانىمدى؟ مۇمكىن ءومىر بويى داۋسىم شىقپاي قالار، سەنى باقىتسىز ەتكىم كەلمەيدى. ەرتەڭگى قوسىلۋ تويىمىزدى ىستەمەگەنىمىز ءجون بولار» دەگەن ول قاعازدا.
— مەنىڭ سەنىڭ داۋسىڭا ەمەس، وزىنە شىقتىم عوي، — دەگەن حانشايىم ادەتتەگىسىندەي سىرىمنىڭ موينىنان قۇشاقتاپ، كوزدەرىنە كوزدەرىن قاداي، ەرىندەرىنە ەرىندەرىن تاقاپ، — ماڭگىلىكپىن دەگەن ۋادەمە سەن. تويىمىزدى وتكىزەمىز. ال داۋسىڭ تۋرالى قورىقپا، ءالى-اق جوندەلىپ كەتەدى.
توي ەرتەڭىنە ىلە وزەنىنىڭ جاعاسىندا بولعان. كوكتەم كەلگەن كەزدە الماتى كوللەكتيۆتەرىنىڭ قالانىڭ سىرتىنا بىرلەسىپ شىعىپ، كوكتەمنىڭ شىققانىن مەيرامداپ قايتاتىن ادەتتەرى بولاتىن. كونسەرت مەكەمەسى دە جىلدا وسى «مايەۆكاعا» باراتىن. حانشايىمنىڭ جالعىز بولمەلى پاتەرىنە جۇرت ءجوندى سىيمايتىن بولعان سوڭ ول توي وتكىزۋگە رەستوران، كافەنى الۋ كوپ قاراجات كەرەك ەتكەننەن كەيىن، نينا بۇل تويدى قالانىڭ سىرتىندا وتكىزۋدى ۇسىنعان. جۇرت راحاتتانىپ تازا اۋادا دەم الىپ قايتسىن. ال تويعا كەرەك تاعامدى، اراق-شاراپتى، دۇكەندەردەن، بازاردان ارزان باعامەن الىپ، ءوزىمىز دايىندايمىز. سويتسەك توي تاقا قىمباتقا تۇسپەيدى دەگەن. بۇعان كاسىپشىلەر وداعىنىڭ جەرگىلىكتى كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى ءابىلقايىر دا قوسىلعان.
تويعا بارامىز دەگەندەر، تاپقاندارى جەكە جەڭىل ماشينالارمەن ال قالعاندارى، كونسەرت ۇيىمىنىڭ، وزگە تەاترلاردان سۇراپ العان اۆتوبۋستارىمەن ءتورت ۇلكەن ماشينا بوپ تاڭەرتەڭگى ساعات جەتىدە ىلە وزەنىنە قاراي بەت الدى.
حامزە حانشايىم مەن سىرىمدى ديرەكتوردىڭ كوگىلدىر ءتۇستى جاپ-جاڭا «مەرسەدەس» جەڭىل ماشيناسىمەن الىپ ءجۇردى.
ماشينالار قالادان شىعا بەرگەن كەزدە، سوناۋ شىعىستاعى الىس كوك جيەكتەن قىزعىلت شاپاعىن شاشا كۇن دە كورىنگەن. حامزەنىڭ «مەرسەدەسى» كوشتى باستاپ ىلە شوسسەسىمەن اعىزىپ كەلە جاتتى. كوكتەمگى دالا كوك شوپكە ورانعان. كوز جەتپەيتىن جاسىل مۇحيت. ءسال جەل سوقسا، ماشيناعا جۋسان مەن جاڭا كوتەرىلە باستاعان جوڭىشقا ءيىسى كەلەدى. بۇركىت پە، قارا قۇس پا، بەلگىسىز، ايتەۋىر ءبىر ۇلكەن قۇس كەرەگە قاناتتارىن جايىپ، كوگىلدىر اسپاندا، كوز ۇشىندا قالىقتايدى.
ماشينا العا قاراي اعىزعان سايىن، دالا دا وزگەرە تۇسەدى. مىنە، باستارى جاڭا ساباقتانىپ كەلە جاتقان كوز جەتپەيتىن ەگىنجاي. كوتەرىلىپ قالعان بالاۋسا كوك شالعىن مەن جوڭىشقا. ءجۇزىم بۇتالارى تارتىلعان سىممەن قاز-قاتار تىزىلگەن باۋ-باقشا. بۇلاردى ءبىر ءسات، جولدىڭ ەكى جاعىن بىردەي العان، سولداتتارداي قاز-قاتار تىزىلگەن قاراعاي، تەرەك، قاراعاشتار كورسەتپەي جىبەرەدى.
تەك بەينەلەرى قانشا وزگەرگەنمەن دالا سول دالا قالپىندا قالعان.
— ءوزىم ارقادا تۋىپ، وسكەندىكتەن بە، دالانى جانىمداي جاقسى كورەمىن! — دەدى حامزە ارتىنا بۇرىلىپ، ماشينا كوك شالعىندى ءبىر جازىققا شىققاندا، قانداي كوز جەتپەيتىن كەڭدىك! قانشاما ءومىر سۇلۋلىق بار بۇل كەڭ دالادا، حانشايىم، سىرىم؟!
حانشايىم ءسال كۇلدى.
— سىزگە ديرەكتور ەمەس، اقىن بولىپ تۋۋ كەرەك ەدى!
حامزە اقىن بولماعانىمەن، اقىن جاندى ادام ەدى. ول كوركەمدىكتى تاني دا، باعالاي دا بىلەتىن. جانە وعان قۋانا دا الاتىن. بۇنى رەسپۋبليكالىق كونسەرت مەكەمەسىنە ديرەكتور ەتىپ بەكىتكەندە پارتيا ۇيىمدارى حامزەنىڭ وسى قاسيەتىن دە ەسكە العان ءتارىزدى.
ال دالا ءبىر كورىنىستەن ەكىنشى كورىنىسكە ەنىپ، تويعا جايىلعان كىلەمدەي ءالسىن-السىن وزگەرە ءتۇستى. قالانى شىعىس كۇنگەي جاعىنان الىپ تاعاداي بوپ قورشاعان اق باستى بيىك تاۋلار بىرتىندەپ كەيىن قالا بەردى. نەعۇرلىم الىستاعان سايىن بۇل تاۋلار، ايقىندانا ءتۇسىپ، بۇرىنعىدان دا بيىكتەنە، قۇدىرەتتى ءبىر الىپ تاڭىرلەردەي كورىنەدى. شۇباتىلعان ماشينالار ىلەنىڭ جاعاسىنا تايادى.
— انە، انا تۇستا، جيدە توعايى بار. سولاي قاراي ءجۇر،- دەدى حامزە ماشينا ايداۋشىعا ىلەنىڭ وڭ قول جاعاسىن نۇسقاپ، سول ءسوزدى ايتتى دا، تاعى كەيىن بۇرىلدى. — سەندەر جيدە اعاشىنىڭ توعايىن كورگەندەرىڭ بار ما؟ — دەدى.
سىرىممەن ەكەۋى ءۇشىن حانشايىم جاۋاپ قايىردى...
— جوق...
— كورمەسەڭدەر، ءقازىر كورەسىڭدەر، — دەدى حامزە، — بۇل ءبىر تاماشا دۇنيە! اسىرەسە كۇزدى كۇنى، جيدەلەرى پىسكەن كەزدە...
ماشينا ايداۋشى حامزە كورسەتكەن تۇسقا كەپ توقتادى. بىرتىندەپ وزگە ماشينالار دا توقتاپ جاتىر. جۇرت تەگىس ءتۇستى. ىلە وزەنىن جاعالاي قالىڭ جيدە توعايى كورىندى.
حامزە ايتقان كۇزسىز دە، بۇل كەرەمەت سۇلۋ دۇنيە ەكەن. اعاشتارى تاپال، جيدە ورمانى، اقشىل جاپىراقتارى، ناعىز ءبىر كۇمىستەن، جىبەكتەن توقىلعان قالىڭ پەردەدەي تۇتاسىپ، كۇن كوزىمەن ويناپ، تۇنىپ تۇر. جاڭا عانا بۇرشىكتەنە باستاعان جيدە ءدانىنىڭ ءيىسى، ءالى پىسپەي-اق جاتىپ، ەشبىر يىسكە ۇقسامايتىن، ءسال قىشقىلتىمداۋ سەكىلدى. جۇپار اڭقىپ تۇر.
جاستار جۇك ماشينالارمەن الىپ كەلگەن قازان، وشاق، وتىن، داستارقان، ىدىس-اياق، قوي، بوتەن تاعام، اراق-شاراپتارىن ءتۇسىرىپ، رەتكە كەلتىرگەنشە، قولى بوستارى جيدە توعايىن ارالاپ كەتتى.
ۇستىندە ماي ايىنا ارنالىپ تىگىلگەن ادەمى كوگىلدىر كوستيۋمى، موينىندا قىزىل گالستۋگى، اياعىندا قارا لاكتى باتەڭكەسى بار ءابىلقايىر، التىن شاشتى، سونداي سارعىلت جىبەك كويلەكتى نينا ەكەۋى توعايدىڭ سول جاعىنا قاراي بەتتەدى.
بۇلار سول اراعا تاياي بەرگەندەرىندە ءدال اياقتارىنىڭ استىنان، ۇلكەن بۇتانىڭ تۇبىنەن ءبىر قىرعاۋىل پىر ەتىپ ۇشا جونەلدى. ونىڭ قىزعىلت، قوڭىرقاي، جاسىلداۋ قۇيرىق قاناتتارىنىڭ جۇندەرى ساسكەگە تاياۋ كوتەرىلىپ قالعان كۇن نۇرىمەن شاعىلىسىپ جالت-جۇلت ەتتى.
العاشقىدا قورقىپ كەتىپ، ءابىلقايىردىڭ قولىنان ۇستاي العان نينا ۇشىپ بارا جاتقان قۇسقا قاراپ تۇرىپ:
— قاراشى، قانداي سۇلۋ قۇس، —دەدى.
— ءدال ءوزىڭ سەكىلدى! — دەدى ءابىلقايىر كەنەت تۇتانا قالعان كوزىن نينادان الماي.
نينا ءسال قىزارىپ كەتتى.
— مەن سونداي ادەمىمىن بە؟ — دەدى نينا كۇلىمسىرەي.
— قيالداي ادەمىسىڭ!
بۇلار بىرىنە-بىرى قاراپ، قارسى تۇرعان. بەتىنەن وتتاي جانعان كوزىن الماي وزىنە قادالا قالعان ءابىلقايىردان نينا تاعى قىسىلىپ كەتتى. ەكى بەتى دۋىلداپ تومەن قارادى.
— قيالداي ادەمىسىڭ! — دەدى ءابىلقايىر ءسوزىن قايتالاپ. — وزگەنى بىلمەيمىن، وزىمە سۋ پەرىسىندەي سۇلۋ كورىنەسىڭ.
نينانىڭ داۋسى ازەر شىقتى.
— نەگە ولاي كورىنەمىن؟..
— نينا، — دەدى كەنەت ءابىلقايىر، ونىڭ قولىن ۇستاپ،- وزەنسىز تاۋ بولمايدى، قايعىسىز ادام بولمايدى دەيدى ءبىزدىڭ جۇرت. مەنىڭ قايعىم ءوزىڭسىڭ. مەن سەنى كوپتەن بەرى جاقسى كورەمىن.
نينا قولىن تارتىپ العان جوق. ەكى بەتى بۇرىنعىسىنان دا دۋىلداي قىزارىپ، ءابىلقايىردى ءالى دە سويلەي ءتۇسسىن دەگەندەي قوزعالماي كۇتىپ تۇر.
— كوپتەن سەنى سۇيەمىن، نينا، جاۋابىن بەر، — دەدى ءابىلقايىر. قىز سويلەي ءتۇس دەگەندەي تاعى دا ۇندەمەدى. تەك ءابىلقايىردىڭ الاقانىنان اقىرىن قولىن سىرعىتىپ سۋىرىپ الىپ، قۇلاپ كەتپەيىن دەگەندەي قاسىنداعى جيدە اعاشىنىڭ بۇتاعىنان ۇستادى. نينا ۇندەمەگەن سايىن، ءابىلقايىر ابىگەرلەنە ءتۇستى، جاۋابىن بەر، — دەدى ول تاعى دا جالىنعانداي. — سەنىڭ جالعىز عانا ءسوزىن، ماعان قانات بەرەدى. كەلەشەگىمە سەندىرەدى. سەن نە دەسەڭ دە، ساعان دەگەن مەنىڭ ماحابباتىم جۇرەگىمدە ماڭگى قالادى. سەنى جاقسى كورۋ ماعان باقىت. جانىما قايعى سالسا دا باقىت.
الدەن ۋاقىتتا نينا باسىن كوتەردى.
— قانداي قىزعا بولسا دا، سەندەي جاقسى جىگىتتىڭ ءوزىن سۇيگەنى قۋانىش شىعار، — دەدى ول دا قىزارىپ كەتىپ، — مەنى جاقسى كورگەنىڭە راقمەت. بۇدان ارتىق ساعان، ءابىلقايىر، ەشتەڭە ايتا المايمىن. جۇرەككە بۇيرىق بەرە المايسىڭ عوي.
— الدە باسقا بىرەۋدى سۇيەسىڭ بە؟ — دەدى ءابىلقايىر بوتەن ءسوز تابا الماي.
— جوق، ەشكىمدى دە جاقسى كورىپ قالعان جوقپىن، — دەدى نينا، — ءسىرا، ءالى كەزەگىم كەلمەگەن سەكىلدى. بۇگىنگى ءسوزدى ۇمىتايىق. بۇرىنعى دوس قالپىمىزدا قالايىق.
— بۇل ەڭ اقىرعى جاۋابىڭ با؟
— ءيا، ەڭ اقىرعى.
نينا ۇستاپ تۇرعان بۇتاعىن قويا بەردى. بۇتاق جاپىراقتارىن ويناتا، ءسال سەلكىلدەي بارىپ تىنىشتالدى. كۇن ساسكە بولىپ قالعان ەدى. بۇكىل الەم كۇن ساۋلەسىنە بولەنىپ جارقىراي ءتۇستى.
ءۇش قازانعا اسىلعان ەكى قويدىڭ ەتى ءتۇسىرىلىپ، داستارقانعا كەلگەن كەزدە، توي ابدەن قىزىپ، ءتۇس اۋا باستاعان-دى. حانشايىم مەن سىرىمدى قۇتتىقتاپ حامزە، ەۆگەنيي پەتروۆيچ، زادا، قايىرعالي، كۇنجان، تاعى باسقالار دا سويلەپ وتكەن دە ەدى. جۇرت سىيلىق تارتۋ-تارالعىسىن دا بەرىپ بولعان. داستارقان ءۇستى تولعان تاعام، ۇزىندى-قىسقالى شىنىلى اراق، شاراپتار. قىزىپ العان جۇرت گۋ-گۋ ەتەدى. سويلەگەن جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ جاڭا قوسىلعان ەكى انشىگە باقىت، قۋانىش تىلەيتىندەرى، ولاردىڭ شىن جۇرەكتەن ايتقان سوزدەرىنەن بەلگىلى بولىپ جاتىر. ارىپتەس سەرىكتەرىنىڭ ىقىلاستارىنا ريزا بولعان حانشايىم مەن سىرىم، ءار توست ايتىلعان كەزدە تۇرەگەلىپ، توست ءسوزى بىتكەنشە ورىندارىنا وتىرماي سويلەپ تۇرعان كىسىگە قۇرمەت كورسەتەدى. حانشايىم توست ءسوزى بىتكەن كەزدە سويلەگەن كىسىگە «راقمەت» دەپ باسىن يزەيدى دە قولىنداعى ريۋمكەسىمەن سوعىستىرىپ الدىنا قويادى. ال سىرىم بولسا، سويلەگەن كىسىگە «راقمەت» دەپ سىبىرلاي سويلەپ، باسىن يزەيدى دە، حانشايىممەن سوعىستىرعان ريۋمكەسىن بىردەن ءىشىپ قويادى. العاشقى بىرەر ريۋمكەنى سىرىم ىشكەندە ءوزىنىڭ تويى عوي، قۋانىشى ءۇشىن ءىشىپ وتىر عوي دەپ ەشتەڭە دەمەپ ەدى، ال ول كوبىرەك ىشكەن سايىن حانشايىم قىسىلا ءتۇستى. جۇرت كوزىنشە توي ۇستىندە بۇگىن عانا قوسىلعان كۇيەۋىنە «ىشپە» دەي المادى. ال سىرىم، جاس قوساعىنىڭ قانداي كۇيدە وتىرعانىن تۇسىنبەدى. اراق بويىن الىپ، تاماعىنىڭ اۋىرعانى باسىلعان سايىن سىرىم قىزا ءتۇستى. ءبىر ءسات ول ولەڭ دە ايتپاق بولدى. ءبىراق داۋسى بولار-بولماس شىقتى. قانشا ىشقىنسا دا، قۇر ءۇنى قىر-قىر ەتتى. ال سىرىم ءقازىر ماس ەدى. مۇنى كورگەن حامزە ەرتەڭ الماگۇلدىڭ ءانسامبلىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى كونسەرتى بولاتىنىن سىلتاۋ ەتىپ، تويدى تەزىرەك تاراتتى.
داۋسى شىقپاي قالعان كۇيەۋىنىڭ ءدال بۇگىن مىناداي ماسقارا ەتكەنىنە حانشايىم جىلارداي بوپ قورلاندى. ءوز تويىنا ءوزى جەر ۇستىمەنەن كەلىپ، جەر استىمەنەن قايتقانداي بولدى.
جۇرتتىڭ ءبارى حانشايىمنىڭ ءحالىن ءتۇسىندى، ءبىراق ولار سىرىمنىڭ ماس بولىپ قالعانىن بىلمەگەن سىڭاي كورسەتىپ، ويىن-كۇلكىلەرىن، حانشايىمعا دەگەن جىلى سوزدەرىن تىيمادى.
تەك توبىقوۆ قانا:
— مۇنداي شارۋاشىلىقتا اراق ىشپەۋ كەرەك قوي،- دەدى كوزى كىرتيىپ ماس بولىپ وتىرعان سىرىمعا قاراپ، ادەتتەگىسىندەي اقىل ايتىپ.
ءۇش كۇنەن كەيىن حانشايىم سىرىمدى قۇلاق، مۇرىن، تاماقتى قارايتىن دارىگەرگە الىپ باردى. تاجىريبەلى، بەلگىلى دارىگەر ءانشىنىڭ كومەيىن تولىپ جاتقان اسپاپتارىمەن ۇزاق تەكسەردى.
— شامادان تىس قاتتى داۋىستايمىن دەپ ءبىر تىنىس تامىرى ءۇزىلىپ كەتكەن بە، قالاي؟ — دەدى ول حانشايىمدى وڭاشا شىعارىپ الىپ. — داۋسى ولەڭ ايتۋعا جارامايتىن بوپ قالدى ما دەگەن ءقاۋىپىم بار. ەمدەپ كورەرمىز، مۇمكىن ادەتتەگىدەي جازىلىپ تا كەتەر. تەك ازىرگە تىم ىستىق، سۋىق اس ىشپەسىن. جانە اراق-شاراپتان ساقتانسىن.
«داۋسىنان ايرىلىپ، قور بولىپ جۇرمەسە جارار ەدى». قاتار كەلە جاتقان كۇيەۋىنە حانشايىم ءبىر ۇلكەن ماحابباتپەن مولدىرەي قارادى. ءبىراق ول ءقاۋىپتىڭ سىرىمعا بوتەن جاقتان كەلەتىنىن بىلمەگەن.
ال ءۇش كۇننەن كەيىن الماگۇلدىڭ ەڭ العاشقى جەكە كونسەرتى بولدى.
ءوز ءانسامبلى. ءوز اتىنداعى انسامبل. مۇنداي دارەجەگە جەتەم دەپ ويلاپ پا ەدى الماگۇل؟ ول ءوزىن ساحناعا قايتا شىعۋىن تالاپ ەتكەن دۋ قول شاپالاقتاۋدىڭ اراسىندا، قارا كوك ماقپالدىڭ اياسىندا وتىرعان، قازاقتىڭ جاسىل بارقىتتان تىگىلگەن ۇلتتىق كيىمىندەگى ءانسامبلىنىڭ ءتورت جىگىتى مەن (دومبىراشى، سىرنايشى، سىبىزعىشى، داۋىلپازشى) جاسىل كامزولدى، اق جىبەك كويلەكتى، جاسىل ساۋكەلەلى قوبىزشى كەلىنشەككە سۇيسىنە قارادى، الماگۇل جاڭا عانا وسى وركەستردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن اقان سەرىنىڭ تاماشا ءانىنىڭ ءبىرى «قارا تورعايدى» ايتىپ شىققان. بۇل ءاندى الماگۇلدىڭ جاقسى ايتقاندىعى سونشالىق، كورەرمەندەر ونى ساحنادان جىبەرمەي قويعان. ءان مەن ءانشىنىڭ ۇيلەسە قالعاندىعى سونشالىق، ۇلى كومپوزيتور اقان سەرى وسى ءانىن تەك الماگۇلگە ارناپ شىعارعانداي ەدى.
ءاننىڭ العاشقى شۋماعىن ناعىز ءبىر قارا تورعاي قاناتىن قاعىپ اسپاندا قالىقتاپ كەلە جاتقانداي كەڭ، دىبىسى سۇلۋ، ەرەكشە داۋسىمەن تولقىتا شىرقاي كەلىپ، قايىرماسىندا جەرگە قونا الماعان قارا تورعايداي شىرىلداپ تۇرىپ العان. داۋسىنىڭ سۇلۋلىعى، ولەڭ سوزدەرىن تىڭداۋشىعا جەتكىزە ايتۋ مانەرى جانە ءاننىڭ دىبىس شۋماقتارىن وزىنشە، قۇلاققا اسەرلى، جۇرەككە جىلى ەتىپ، شىرقاۋى تىڭداۋشىلاردىڭ جۇرەكتەرىن تولقىتىپ، كوڭىلدەرىن ۇلان-اسىر كەڭىتكەن. ولاردىڭ الماگۇلدى ءالسىن-السىن شاقىرۋلارىنىڭ دا سەبەبى وسىندا ەدى.
الماگۇلدىڭ ورىنداعان ءار ءانىن جۇرت ۇلكەن قوشامەتپەن قارسى العان. ءالسىن-السىن قايتادان ورىنداۋىن تىلەگەن. ال ءانشى كەلىنشەك «قارا تورعايعا» كەلگەندە ءتىپتى قاناتتانىپ كەتكەن. اجەسى، اناسى ايتقان ءان. ىرعاعى دا، تىنىس، دىبىس ەرەكشەلىكتەرى دە انا سۇتىمەن، بەسىكتە جاتقاندا سول انانىڭ ىڭىلداعان الديىمەن كەلگەن. اياعىن اپىل-تاپىل باسپاي جاتىپ قانىنا سىڭگەن. بۇل ءاندى جۇرتتىڭ جانىن تەبىرەنتىپ، قيالىن قاناتتاندىرىپ، وتە شەبەر ايتۋىنىڭ دا سەبەبى وسىدان ەدى.
تىڭداۋشىلار «قارا تورعايدى» تاعى سۇراپ، الاقاندارىن قىزعانشا ۇرىپ جاتقاندارىندا، تالدىرماش كەلگەن قازاق قىزى — كونفەرانسە ساحناعا شىقتى دا:
— ءقازىر الماگۇل جاقانوۆا قازاقتىڭ ايگىلى كومپوزيتورى ەرجان ەسەنتايەۆتىڭ «الاتاۋداعى قىز» اتتى جاڭا ءانىن ورىندايدى، — دەدى.
جۇرت «بۇل قانداي ءان؟» دەگەندەي ءسال تاڭىرقاي ەلەڭ ەتە قالدى.
سول ساتتە وركەستر وينادى. ازدان كەيىن وركەسترگە قوسىلا، كۇمىستەي سىلدىرلاعان الماگۇلدىڭ داۋسى شىقتى.
الماگۇل بۇل ءاندى ءبىر ەرەكشە سەزىممەن ورىندادى. داۋسى دا سالتاناتتى، ءساندى شىقتى. ءاننىڭ ءوزى دە ادەمى ەدى. ءسىرا، كومپوزيتور بۇل انگە ءوزىنىڭ جۇرەك وتىنىڭ ءبارىن اياماعان ءتارىزدى. ءاننىڭ سۇلۋلىعى، تازالىعى، وڭاي بولا تۋرا، جانىڭا سايا بەرەر جىلىلىعى سونداي ەدى، ولەڭنىڭ ءۇشىنشى شۋماعى باستالعاندا زالداعى كەيبىر ءان قۇمار تىڭداۋشىلار ىڭىرسىپ الماگۇلگە قوسىلىپ تا كەتتى.
بۇل ءاندى الماگۇل كەرەمەت ءبىر ويىن، قيالىن، جانىن تولقىتقان شابىتپەن ءبىتىردى.
ءاندى دە، ءانشى جاس ايەلدى دە جۇرت تۇرەگەلىپ ۇزاق قول شاپالاقتاپ، قوشەمەتپەن قارسى الدى. جۇرت ساحناعا ءانشى حالىقتىڭ، تاعى ءبىر اسقان ءانشى قىزى كەلگەنىن ءبىلدى.
الماگۇلدىڭ بۇل جولى تابىسى وراسان ەدى. الماگۇلدىڭ جۇرتقا ۇناعاندىعى سونشالىق، ەۆگەنيي پەتروۆيچ، حانشايىم، سىرىمدارمەن قاتار وتىرعان توبىقوۆتىڭ ءوزى زالدان شىعىپ بارا جاتىپ:
— مەنداي داۋىستى، الگى نە سيمفونيالىق وركەستر ءتارىزدى شارۋاشىلىقپەن شىعارۋ كەرەك، — دەدى.
حانشايىم كۇلدى.
— الماگۇلدىڭ داۋسىنىڭ سازى وتە ادەمى جانە ەسترادا اكتريساسىنا لايىقتى كۇشتى، — دەدى توبىقوۆقا ەمەس، ميحايلوۆكا بۇرىلىپ. − ال سيمفونيالىق وركەسترمەن بىرگە شىعارۋعا جارامايدى. جوعارعى نوتالاردا وركەستر ونىڭ داۋسىن جاۋىپ كەتەدى عوي.
— دۇرىس ايتاسىڭ، حانشايىم، — دەدى ميحايلوۆ. —مەن دە ساعان قوسىلامىن. دەگەنمەن الماگۇل كەرەمەت ءانشى. كوردىڭ بە، «قارا تورعاي» مەن «الاتاۋ قىزىن» قالاي ورىنداعانىن؟
— وعان ءسوز بار ما!- دەدى حانشايىم شىن جۇرەكتەن. — ءبىزدىڭ ساحنامىزعا ءبىر تاماشا ءانشى كەلدى!
الماگۇلدىڭ جەڭىسىنە حامزە دە جۇرتپەن بىردەي قۋانعان. تەك وزگەلەردەن گورى ونىڭ جەڭىلدەۋ، تىم تەز وزگەرە قالاتىن مىنەزىمەن تانىس بولعاندىقتان حامزە: «اتاق بىردەن كەلدى جانە تىم جاس كەلدى عوي. ونى كوتەرە السا جارار ەدى» دەدى ىشىنەن.
«الماگۇل!»، «الماگۇل» دەپ جۇرتتىڭ ءبارى شۋلاپ جۇرگەننەن كەيىن، الماگۇلدىڭ كونسەرتىنە ءجاميلا دا كەلگەن.
حانشايىمداي مۋزىكالىق ءبىلىمى بولماعاندىقتان، داۋسىنىڭ قانداي ساتىسىنىڭ كۇشتى، كۇشسىز ەكەنىن تالعاپ جاتپاي، ءانشىنىڭ داۋسى دا، ءتۇرى دە بۇعان قاتتى ۇناعان. تەك سول كونسەرتتەن ءبىر ءتۇرلى قوبالجي قايتقان. «الاتاۋ قىزىن» الماگۇل ەكىنشى رەت ورىنداعاننان كەيىن جۇرت تاعى دا دۋ قول شاپالاقتاعان. ءبىراق بۇل جولى قۇر عانا ورىنداۋشى ەمەس، ساحناعا ءاندى شىعارعان كومپوزيتوردى دا شاقىرعان. جۇرت: «اۆتورىن!»، «ءاننىڭ اۆتورىن!» دەپ وتىرىپ العان. قاسىندا وتىرعان كۇيەۋى ساحناعا كوتەرىلۋگە ءماجبۇر بولعان. ەرجان ساحناعا شىققان ساتتەن-اق ءجاميلا كۇيەۋىنىڭ راقمەتىن ايتىپ الماگۇلدىڭ قولىن الىپ سۇيگەنىن، وعان قۋانا قاراعانىن، ءبارىن كورگەن. سوڭىنان الماگۇل مەن كۇيەۋى قاتار تۇرىپ زالداعى جۇرتقا باس ءيىپ قوشامەت كورسەتكەندە، كەنەت «ياپىر-اي، بىر-بىرىنە قالاي جاراسىمدى ەدى!» دەپ تاڭدانا قالعان. سوڭىنان ۇيگە جالعىز قايتىپ كەلە جاتىپ، امالسىز ول ءوزىن الماگۇلمەن سالىستىرعان. ءتۇر، كەلبەتى الماگۇلدەن تومەن بولماسا دا، انىمەنەن، جاس تۇرىمەن جۇلدىزداي بوپ ساحنادا جارقىراپ تۇرعان الماگۇلگە جەتە المايتىنىن تۇسىنگەن. سول ساتتەن-اق كوڭىلىندەگى قوبالجۋ وسە تۇسكەن. سوندىقتان دا ءوزىنىڭ باقىتى، قۋانىشى ءۇشىن كۇرەسۋدەن گورى، الماگۇلدەن جەڭىلۋگە كۇنى بۇرىن مويىن ۇسىنعان-دى. جانە ەرجاندى وتە جاقسى كورگەن ءجاميلا، ونى ەكى وتتىڭ ورتاسىنا سالىپ، جانىن اۋىرتقىسى كەلمەگەن. مىنە، سول سەبەپتەن دە ەشبىر جانجال شىعارماي قۇر جىلاپ قالا بەرگەن.
دەگەنمەن ءجاميلا ەرجان كۋرورتتان قايتقاندا چەموداندارىن كوتەرىپ ۇيىنە كەلەدى دەپ تە ويلاعان (ارينە ءجاميلا ونى ۇيگە كىرگىزبەيدى - ول باسقا شارۋا). ءبىراق ەرجان كۋرورتتان قايتقانمەن، ۇيىنە كەلمەدى. الماگۇلدىكىنە بارىپ ءتۇستى.
ايتكەنمەن ەرجان ەلەمەگەندى، جۇرت كورمەگەندى، توبىقوۆ كوردى. جانە حامزەگە ءسوز كەلەتىن جاعىنان كوردى. كوللەكتيۆىندە مورالدىق تارتىپسىزدىك بار، سوعان شارا قولدانباي وتىر دەمەكشى بولدى. ەرجان مەن الماگۇلدىڭ قىلىقتارىنا سىرنايەۆتىڭ تىكەلەي جاۋاپكەرشىلىگى بولماسا دا، ايتەۋىر ديرەكتوردىڭ توڭىرەگىندە ءسوز جۇرە بەرەتىن دەدى. ءبىز ەسكەرتىپ ەدىك، ايتىپ ەدىك، ەش شارا قولدانباي وتىر دەمەكشى بولدى. سوندىقتان اڭگىمەنى حامزەنىڭ ءوزى باستاۋدى ۇيعاردى. ول سىرنايەۆتىڭ كابينەتىنە كەلدى. امانداسىپ، جۇمىس جايىندا انانى-مىنانى ايتىپ بولدى دا، توبىقوۆ، بىردەن ءوزىنىڭ ويلاپ كەلگەن اڭگىمەسىنە كىرىستى.
— سۇمدىق! — دەدى ول، — كوللەكتيۆەن مورالدىق ءتارتىبى بۇزىلىپ بارادى. جەر-كوككە سىيعىزباي ءبارىڭ ماقتاعان الماگۇلدىڭ ءتۇرى اناۋ. ەكى بالاسى مەن مەيىزدەي ايەلىن تاستاتىپ، ەرجانعا شىعىپ الدى. ەش نارسە كورمەگەندەي بوپ ءبىز وتىرمىز. ەرجان سەكىلدىلەردى اۋىزدىقتاۋ كەرەك قوي.
— اۋىزدىقتاعاندا وعان نە ىستەيسىڭ؟ — دەدى حامزە، — ول ءوزى سولاي شەشىپتى عوي. جانە... — ديرەكتور «ول ءبىزدىڭ كوللەكتيۆتىڭ مۇشەسى ەمەس» دەمەكشى بولىپ كەلە جاتىر ەدى، توبىقوۆ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى.
— «نە ىستەيسىڭ؟ ول ءوزى سولاي شەشىپتى عوي» دەگەنىڭىز قانداي ءسوز؟ جۇرتقا ويىنا نە كەلسە سونى ىستەتىپ وتىرۋىمىز كەرەك پە؟ مۇمكىن مەنىڭ دە ون قاتىن العىم كەلەتىن شىعار، ءبىراق سوۆەتتىك مورال، ءتارتىپ دەگەن بار عوي. — حامزە توبىقوۆتىڭ «مەن دە ون قاتىن العىم كەلەتىن شىعار» دەگەن سوزىنە كۇلىپ جىبەردى. ءبىراق سول مينۋتتە: «مۇمكىن، توبىقوۆتىڭ بۇل ءوزى شىنى بولار؟ ءسوزى مەن ءىسى قابىسپاي جاتاتىن ادامدار از با؟»
الماگۇل ەرجانعا ەكى بالاسى مەن، توبىقوۆ ايتقانداي «مەيىزدەي» ايەلىن تاستاتىپ، كۇيەۋگە شىقپاقشى بولىپ ءجۇر دەگەندى حامزە وسىدان ءبىر اي بۇرىن ەستىگەن-دى. ال كەشە ەرجاننىڭ الماگۇلدىڭ ۇيىندە ەكەنىن دە بۇعان قايىرعالي ايتقان. حامزە بۇعان نە ىستەي الادى؟ ەرجان مەن ءجاميلانىڭ ايىرىلۋى، ايىرىلماۋى، نە ەرجان مەن الماگۇلدىڭ قوسىلۋى، قوسىلماۋى قورىتىپ كەلگەندە ولاردىڭ ءوز شارۋاسى، سوت شارۋاسى. ءبىراق حامزە بۇل ماسەلەنىڭ قاي جاعىندا بولادى؟ ەرجان مەن الماگۇلگە «بۇل قىلىقتارىن دۇرىس ەمەس» دەپ ءوزىنىڭ قارسىلىعىن بىلدىرە مە؟ الدە ءبىرىڭدى-بىرىڭ جاقسى كورەدى ەكەنسىڭدەر، جۇرەكتەرىن قوسىلۋدى قالايدى ەكەن، وزدەرىڭدى وزدەرىڭ الداماڭدار، قيناماڭدار، قوسىلىڭدار» دەپ ەرجان مەن الماگۇلدى جاقتاپ شىعا كەلە مە؟ ارينە، ەرجان مەن الماگۇل بۇدان اقىل سۇراپ جاتقان جوق. ونداي اقىلدى حامزە دە بەرە المايدى. ال حامزەنىڭ بەرەتىن جاۋابى ءوزىنىڭ ار-ۇياتىنىڭ الدىندا. ىشتەي قاي جاعىندا بولادى؟ ءبىراق بۇنىڭ ءوزى دە وعان قيىنعا تۇسكەن.
حامزە دە ادام، «بارلىق ادامعا ءتان قىلىق — ماعان دا ءتان» دەپ كارل ماركس ايتقانداي، وزگە ادامداردا كەزدەسەتىن جاقسى، جامان قاسيەتتەر بۇندا دا بولاتىن. بۇل دا كەيدە بىرەۋدى جاقسى، بىرەۋدى جەك كورەتىن. ءتىپتى كەيبىر ايەلدەر بۇعان دا ەرەكشە ۇنايتىن، ءبىراق ول ءوزىنىڭ ومىرلىك جولداسى - ايەلى مەن ەكى ۇل، ءبىر قىزىن تاستاپ كەتۋدى ءتىپتى ويلامايتىن. ءوز باسىنىڭ سەميالىق ءومىرىن، پارتيالىق ءومىرىم دەپ قاراپ، وعان كىر كەلتىرمەۋگە، سوزگە قالدىرماۋعا تىرىساتىن.
حامزە ءوز باسىنا تۇسكەن وسىنداي سىننان جاقىندا عانا امان وتكەندەي ەدى. جاس كەزىندە شىن جاقسى كورگەن حانشايىمدى ول مۇلدەم ۇمىتپاعان-دى. ءبىراق باسىنان وتكەن سوعىس جىلدارى ونىڭ كۇن شىققانداعى التىن ارايداي اشىق بەينەسىن كومەسكىلەندىرىپ، الىستاتىپ ۇلگەرگەن ەدى.
كەرۋەن سياقتى جىلدار توقتاماي كوشەدى،
ارقالاپ اۋىر جۇكتەرىن ولگەندەردىڭ،
الدىمەن اتتارى، سونان وزدەرى وشەدى،
ءبىر كەزدە سەنىڭ جاقسى كورگەندەرىڭ،-
دەپ اقىن ايتقانداي، حامزە دە حانشايىمدى ۇمىتۋعا اينالعان-دى.
ەرجان مەن الماگۇلدىڭ قىلىقتارىن بىردەن اقتاپ، نە قارالاپ شىعا كەلمەۋىنىڭ دە ءبىر سەبەبى وسى ماحاببات ماسەلەسىنىڭ ءوز باسىندا بار وسىنداي قيىندىقتارىنان ەدى. ايتسە دە، ەكى بالاسىن، ەشكىمنەن كەم ەمەس ايەلىن تاستاتىپ ۋىزداي ۇيىپ وتىرعان سەميانى بۇزىپ، الماگۇلدىڭ ەرجانعا شىقپاقشى بولىپ جۇرگەنىن حامزە قوشتاماعان. دارىندى ءانشى ايەلدىڭ بۇل قىلىعىن شىنتۋايتقا كەلگەندە، بىرەۋدىڭ باقىتسىزدىعىنان ءوزىنىڭ باقىتىن قۇرۋ دەپ تۇسىنگەن. جانە مۇنداي ءوزىن-وزى ۇستاي الماۋشىلىق وزگەلەرگە ۇلگى بولماۋىن دا ەسەپتەن تاستاماعان. سوندىقتان ول توبىقوۆقا:
— جاي جولداستىق اعالىق رەتىندە سويلەسپەسەك، ەرجانعا ءبىز رەسمي ىقپال جۇرگىزە المايمىز، — دەدى. — ول ءبىزدىڭ كوللەكتيۆتىڭ مۇشەسى ەمەس. ال الماگۇل ءبىزدىڭ ادام، ونىمەن سويلەسۋ كەرەك بولار... — حامزە الماگۇلمەن سويلەسۋدى بۇرىننان دا ويلاپ جۇرگەن. — اقىلىمىزدى ايتىپ كورەلىك، مۇمكىن، ويلانار.
— مەن تۇسىنبەيمىن، — دەدى توبىقوۆ كىرجيىپ. — كۇيەۋىن تاستاپ، باسقانىڭ سەمياسىن بۇزعالى تۇرعان اداممەن سونشاما مايموڭكەلەسۋدىڭ قانداي قاجەتى بار؟ ءبىزدىڭ كوللەكتيۆكە ۇلگى بولماس ءۇشىن الماگۇلدى جۇمىستان شىعارۋ كەرەك، ءبىرجولاتا قۋۋ كەرەك.
— ويتۋگە بولمايدى، — دەدى حامزە، — الماگۇلدىڭ اسقان دارىنى، اسەم داۋسى — بىزدىكى، حالىقتىكى، بارىمىزدىكى.
— تەك مەنىكى ەمەس! — دەدى توبىقوۆ.
— جارايدى، — دەدى حامزە، — الماگۇلمەن سويلەسىپ كورەيىن.
— تەزىرەك سويلەسىڭىز! — دەدى توبىقوۆ، — بوتەندەرگە قىرسىعى تيمەي تۇرعاندا سويلەسىڭىز!
اقىلعا سالاتىن ءىستى وسىنشاما ەلپىلدەتىپ بارا جاتقان توبىقوۆقا حامزە رەنجي قارادى. ءبىراق ەشتەڭە دەگەن جوق. «اقىماق ادامعا ايتقان ءسوز، ايدالاعا اتقان وقپەن تەڭ. ءبىراق توبىقوۆ اقىماق دەپ كىم ايتار؟ — نەگىزىندە تىلەگىنىڭ ءبارى دۇرىس. ەشتەڭە دەي المايسىڭ...» حامزە ەلەكتر قوڭىراۋىنىڭ تەتىگىن باستى. بولمەگە ورتا جاسقا كەلىپ قالعان، كوگىلدىر كوز سىپايى ايەل — حاتشىسى كىردى.
— وسى الماگۇل جۇمىسقا شىقتى ما؟ — دەپ سۇرادى ول حاتشىسىنان.
— جوق ءالى، — دەدى اناۋ. — شىعاتىن ۋاقىتى ءوتىپ كەتتى، ءبىراق ءالى شىققان جوق. ەۆگەنيي پەتروۆيچ «قاشان شىعادى ەكەن، ءبىل» دەگەننەن كەيىن تەلەفون سوعىپ ەدىم، «قاشان شىققىم كەلەدى سوندا شىعامىن» دەپ جاۋاپ بەردى. ال، ونىڭ كونسەرتىن سۇراعان كوللەكتيۆتەر وتە كوپ، ءتىپتى وبلىستاردان دا تەلەگراممالار كەلىپ جاتىر.
حامزە الدەنەنى ويلانىپ قالدى.
— جاقسى، — دەدى ول ازدان كەيىن، — الماگۇلدى ەرتەڭگى ساعات ونعا ماعان شاقىرىڭىزشى.
— ءسىزدىڭ قابىلداۋىڭىزدى كۇتىپ اۋىز ۇيدە وپەرا تەاترىنىڭ ءانشىسى ءبىرلان مەن ەرجان ەسەنتايەۆيچتىڭ ايەلى ءجاميلا وتىر،- دەدى.
— باستالدى! — دەدى توبىقوۆ.
— نە باستالدى؟ — دەدى ول توبىقوۆقا قاراپ.
— ونى، ءقازىر ءوزىڭىز دە كورەسىز. ارىز ايتۋ باستالدى.
حامزە، ءبىرلان مەن سىرىمنىڭ اراسىنداعى وقيعادان دا حاباردار ەدى. ەرجاننىڭ ايەلىنىڭ نەگە كەلگەنى ايتپاي-اق بەلگىلى. «ءيا، كونسەرت مەكەمەسىنىڭ بەلگىلى ەكى ءانشىسى، ەكى ايەلدى بۇرىنعى ادامدارىنان ايىرىپ وتىر، بۇل كوللەكتيۆكە جاقسى اتاق اپەرمەيدى» سويتسە دە حامزە حاتشىسىنان:
— نە جايىندا كەلىپ وتىر ەكەن ولار؟ — دەپ سۇرادى.
— ولارىن سۇراعام جوق، وزدەرى دە جاڭا كەلدى. جانە ءبىزدىڭ باس اكىمشى جىگىتكە (ادمينيستراتورعا) بارىپ شىققان ءتارىزدى...
حامزە توبىقوۆقا قارادى:
— مۇمكىن ولاردىڭ مەندە قۇپيا اڭگىمەسى بار شىعار؟
توبىقوۆ كەتكىسى كەلمەدى.
— پارتيادان جاسىراتىن قانداي اڭگىمە بولۋى كەرەك؟ قايىرعالي قالالىق كوميتەتتىڭ ماجىلىسىنە كەتكەن. ولاردىڭ ارىزىمەن ءبارىبىر پارتبيۋرو دا تانىس بولۋ كەرەك قوي، مەنىڭ قالعانىم دۇرىس.
— جارايدى، — حامزە حاتشىسىنا قارادى، — كىرسىن.
حاتشى ايەل شىعىپ كەتتى. ازدان كەيىن ۇيگە ءبىرلان مەن ءجاميلا كىردى. ەكەۋىنىڭ دە وڭدەرىنىڭ سولعىندىعى بولماسا، ارىز ايتۋعا كەلگەن بالەندەي اشۋلى، نە رەنجۋلى ادامدار ءتارىزدى ەمەس. سۇڭعاق بويلى كەلگەن ەكى ايەل، ءبىر رەتتە حامزەگە، بىر-بىرىنە ۇقساستاۋ كورىندى. «بۇلار ءبىر جاقتىڭ قىزدارى بولدى ما ەكەن، الدە تاعدىر، قايعى-قاسىرەتتەرى ەكەۋىن بىرىنە-بىرىن جاقىن كورسەتىپ تۇر ما ەكەن؟» دەدى ول ىشىنەن ەكى ايەلدىڭ وزىنە الماگۇل مەن حانشايىمنىڭ ۇستىنەن ارىزدارىن ايتۋعا كەلدى دەپ سەنگەن حامزە.
ءبىراق ولاي بولماي شىقتى.
— عافۋ ەتىڭىز، حامزە سىرنايەۆيچ،- دەدى ءبىرلان ديرەكتورمەن امانداسىپ بولعاننان كەيىن، ونىڭ الدىنداعى كرەسلوعا ءجاميلا ەكەۋى وتىرىپ جاتىپ. بۇلارمەن امانداسۋعا ورنىنان تۇرەگەلىپ قارسى جۇرگەندەرىندە، ەكى تەرەزەنىڭ ورتاسىنداعى كولەڭكەدە تۇرىپ قالعان توبىقوۆتى ولار بايقامادى.
— بۇرسىگۇنى ءبىزدىڭ تەاتردا وبرازسوۆتىڭ قۋىرشاق تارىنىڭ گاسترولى باستالادى ەكەن،-دەدى ءبىرلان. — قالا كاسسالارىندا ءبىر دە ءبىر بيلەت جوق. ءبارى ساتىلىپ كەتىپتى. ال مىنا ءجاميلا ەكەۋمىزدە ءتورت بالا بار. سول قۋىرشاق تەاترىنىڭ ناعىز كورەرمەندەرى. جاڭا ءسىزدىڭ باس اكىمشىڭىزگە كىرىپ شىعىپ ەدىك، ول «ەشتەڭە جوق» دەپ اۋزىن قۋ شوپپەن ءسۇرتىپ وتىر. سودان كەيىن امالسىز سىزگە كەلىپ وتىرمىز.
بۇلاردىڭ ايتىپ وتىرعاندارى، ايتەۋىر جاۋابى قيىن جۇرەك ماسەلەسى بولماعانىنا حامزە قۋانىپ كەتتى.
— قانشا بيلەت كەرەك ەدى؟ وزدەرىڭ كەلمەي-اق تەلەفون سوعا سالعاندارىڭدا بولاتىن ەدى عوي،- دەدى حامزە دەرەۋ تەلەفوننىڭ تۇتقاسىن الىپ جاتىپ.
— ءتورت بيلەت. جانە تەاتردىڭ بارلىق سپەكتاكلدەرىنە، — دەدى ءبىرلان، — ءجاميلا ەكەۋمىز كوك بازاردان كەلە جاتىر ەدىك. تەلەفون سوعىپ اۋرە بولىپ جاتقانشا، كەڭسەڭىز جولىمىزدا بولعان سوڭ ءوزىمىزدىڭ كىرىپ شىققانىمىزدى ءجون كوردىك.
تەلەفون سانىن ايتىپ حامزە باس اكىمشىسىمەن بايلانىستى دا، وعان ءبىرلان مەن ءجاميلاعا ديرەكتوردىڭ ساقتاتىپ قالدىرعان بيلەتتەرىنەن سۇراعانىن بەرۋدى بۇيىردى.
ءدال وسى ساتتە ءوزىنىڭ كوزگە تۇسپەي تۇرعان قارا كولەڭكەلەۋ جەرىنەن قوڭىر كوستيۋمدى توبىقوۆ ءسال العا اتتادى.
— وسىنداي ۋاق ماسەلەگە وزدەرىڭ جۇرمەي-اق بالالارىڭنىڭ اكەلەرىنە بۇيىرمايسىڭدار ما؟ — دەدى ول. — ەرەكەڭنىڭ قولىنان ءتورت بيلەت ەمەس، ءجۇز بيلەت الۋ كەلەدى عوي.
حامزە توبىقوۆتىڭ بۇل سۇراقتى ايەلدەردەن ادەيى ءسوز تارتپاق بوپ بەرگەنىن ءتۇسىندى.
— ويباي-اۋ، بۇل ۇيدە تاعى بىرەۋ بار ما ەدى؟ — دەدى كۇتپەگەن جەردەن داۋىس شىققان جاققا قاراپ، ءسال ساسىپ قالعان ءبىرلان.
ەكى ايەل ەندى توبىقوۆتى كوردى.
— ءتۇۋ، قۇر بىرەۋ عانا ەمەس، پىلدەي بىرەۋ عوي، — دەدى تاعى ءبىرلان، اقىرىن كۇلىپ جىبەرىپ.
ءجاميلا توبىقوۆتى تانىدى. ءبىراق سول ساتتە، ونىمەن سويلەسكىسى كەلمەيتىنىن كورسەتىپ، تەرىس بۇرىلىپ كەتتى. ايەلدەر حامزەگە «راقمەتتەرىن» ايتىپ شىعىپ كەتتى. توبىقوۆ ولاردىڭ ىزدەرىنەن قاراپ اڭىرايىپ ءسال تۇردى دا:
— بايلارىنان ايرىلىپ جاتقاندا، بالالارىنا بيلەت ىزدەپ جۇرگەن مۇنداي ەرىككەن قاتىنداردى كورسەم، كوزىم شىقسىن! — دەدى شىن رەنجىپ.
حامزە اقىرىن ەزۋ تارتتى.
— ءيا، ءسىزدىڭ كورمەي جۇرگەن، جانە كورە الماي جۇرگەن زاتتارىڭىز كوپ بولۋى كەرەك،-دەدى ول «كورە الماي جۇرگەن» دەگەن سوزگە باسقا دا ماعىنا بەرىپ.
توبىقوۆ حامزەنىڭ استارلاپ ايتقان ءسوزىن ءتۇسىندى. ءبىراق ادەتىنە سالىپ ەشتەڭە دەمەدى. استارلى ءسوزدى ۇقپاعان ءپىشىن كورسەتتى دە قويدى. تەك تەاتر دالىزىنە شىققاننان كەيىن ءتوس قالتاسىنان قويىن داپتەرىن الدى دا، «بالەن كۇنى بالەن ساعاتتا ديرەكتورعا الماگۇلدىڭ مورالدىق قىلىقتارىن جويدىرۋدى ەسكەرتتىم» دەپ جازدى دا، ەكى قولىن گاليفەسىنىڭ قالتاسىنا سالىپ، كوكقۇتان ءتارىزدى ۇزىن اياقتارىن العا قاراي سوزا لاقتىرىپ، وركەستردىڭ رەپەتيسيا ىستەيتىن بولمەسىنە قاراي ءجۇردى.
الماگۇل كونسەرت مەكەمەسىنىڭ باستىعى ەرتەڭ كەلسىن دەگەنىنە قاراماي، ءۇش كۇننەن كەيىن كەلدى. كۋرورتتان قايتقانى كورىنىپ تۇر، اقشىل ءجۇزى كۇنگە كۇيىپ قىزارا كۇرەڭ تارتىپ، ءجۇرىس-تۇرىسى دا دەم الىپ قالعانىن اڭعارتادى. كۋرورت كۇندەرىن راحاتتانا وتكىزگەنىن ءبىلدىرىپ، تاناداي ۇلكەن كوزدەر قۋانىش وتىن شاشىپ، جالت-جۇلت ەتەدى.
حامزە امانداسىپ بولعاننان كەيىن ءانشى ايەلدىڭ ءۇش كۇننەن بەرى نەگە كەلمەگەنىن سۇرادى.
— اۋىرعام دا جوق، شارشاعام دا جوق، — دەدى الماگۇل اياعىنىڭ ۇستىنە اياعىن قويىپ. — سىزدەرگە وكپەلەدىم، سوسىن ۇيرەتەيىن دەپ كەلمەدىم.
— تۇسىنبەدىم، — دەدى حامزە.
— كەلە جاتقانىمدى حابارلاپ، سىزدەرگە ادلەردەن تەلەگرامما بەرگەم. انا دومالاق ياشادان بوتەن ەشكىم قارسى الۋعا شىقپادى.
حامزە كەنەت جاس ايەلگە ۇرىسقىسى دا، نە وعان اقىل ايتقىسى دا كەلمەي، كوڭىلسىزدەنە قالدى. «جاس قوي، انەۋگى ماقتاۋدى، ايقاي-شۋدى كوتەرە الماي دا قالعان ءتارىزدى. داڭق دەگەن دە ءبىر اۋىر جۇك، ونى كوتەرەتىن دە بار، كوتەرە المايتىن دا بار. سويتسە دە بۇعان مەنمەندىك تىم ەرتە كەلگەن ەكەن».
حامزە ءسوزدىڭ بەتىن باسقا جاققا بۇرعىسى كەلدى.
— جارايدى، ءبىزدىڭ جىبەرگەن قاتەمىز ەكىنشى جولى ەستە بولار، — دەدى ول بىردەن كەلگەن جەڭىسكە ءماز بولىپ لەپىرە قالعان جاس ءانشى ايەلدى، ۇستىنەن سۋىق سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي قاتتى سويلەۋدەن قاشىپ. — ال سەنى مەن باسقا ءىس تۋرالى شاقىرتىپ ەم...
الماۋ سەزىكتەنە قالدى.
— نە جايىندا؟
حامزە ءسوزىن باستاي الماي ءسال كىدىردى.
— وسىندا جۇرت ءار ءتۇرلى وسەك ايتىپ ءجۇر،- دەدى الدەن ۋاقىتتا. — ارينە، كىمگە كىم قوسىلادى، قالاي قوسىلادى — ول ءار ادامنىڭ ءوز ءىسى. ءبىراق ءبىز كوللەكتيۆتىك قوعامبىز عوي، ءبىزدىڭ كوللەكتيۆ مۇشەسىنىڭ ءوز باقىتىن ىزدەگەندە باسقالاردىڭ باقىتىن دا ۇمىتپاعانى كەرەك. ەرجان بولسا، ءسوز جوق، جاقسى كومپوزيتور، حالىق سىيلايدى. ول كىمگە بولسا دا جار بولا الاتىن كىسى. ءبىراق ونىڭ ايەلى، ەكى بالاسى بار عوي. جارايدى، ايەلىن بىلاي قويا تۇرايىق، ودان نەگە ايىرىلماقشى - ول ەرجاننىڭ تىكەلەي ءوز شارۋاسى. ال ەكى بالانىڭ قانداي جازىعى بار؟.. وسىنى سەندەر ويلادىڭدار ما؟ جوق، ءوزىڭ ويلادىڭ با؟
— نەنى؟
— اناۋ ءالى قاناتتانىپ ۇلگىرمەگەن ەكى بالاعا وبال بولار دەپ، مىسالى؟
— بۇل سۇراقتى ءسىز ماعان ەمەس، ەرجانعا بەرۋىڭىز كەرەك سەكىلدى. بالالار سونىكى ەمەس پە، وبال دەسە ماعان قوسىلماي-اق قويسىن!..
— ەرجانعا بۇل سۇراقتى بەرەتىن ادام تابىلار. ال ءوزىڭ قالاي ويلايسىڭ؟ سوناۋ اكەسىز قالىپ بارا جاتقان بالالاردىڭ الدىندا ءوزىڭدى جاۋاپتى ەمەسپىن دەپ سانايسىڭ با؟
الماگۇل بوزعىلتتانا ءتۇستى.
— اركىم ءوز باقىتى ءۇشىن كۇرەسەدى. ءبىزدىڭ بار ايىبىمىز — ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز جاقسى كورگەندىگىمىز.
— ال ەرجان بالالارىن جاقسى كورمەيدى دەپ ويلايسىڭ با؟
— نەگە؟ بالالارىن جاقسى كورەتىنىن مەن دە بىلەم.
— وندا، وعان نەگە ويلان دەمەيسىڭ؟
— ءسىز بۇنىمەنەن نە ايتپاقشىسىز؟
— مەن ءبىزدىڭ كوللەكتيۆتىڭ مۇشەسى، كەرەمەت ءانشى قىزىمىز الماگۇل جاقانوۆا تەك ءوز باسىنىڭ عانا قىزىعىن ەمەس، باسقالاردىڭ دا قىزىعىن، باقىتىن ويلاعانى جاقسى بولار ەدى دەمەكپىن.
— سوندا ءسىز ماعان ەرجانمەن قوسىلما دەمەكسىز بە؟
— جوق، ۇيدەمەك ەمەسپىن. ەرجان ەكەۋىڭ ءبىرىڭدى ءبىرىڭ شىن سۇيگەن بولساڭدار، ونداي ءسوزدى ايتۋعا مەنىڭ حاقىم جوق. ال ويلانىڭدار، اسىرەسە وزىڭە ويلان دەۋگە حاقىم بار.
— ويتكەنى مەن، جاڭا ءوزىڭىز ايتقانداي وسى ءسىزدىڭ كوللەكتيۆىڭىزدىڭ مۇشەسىمىن عوي؟ جانە سىزگە باعىنىشتى اداممىن عوي، سولاي ەمەس پە؟
— كەي جاعدايدا سولاي دەسەك تە بولادى.
الماگۇل تۇرەگەلدى. ول ءوزىن-وزى ازەر ۇستاي سويلەدى.
— ديرەكتور جولداس، ەندى ءسىز مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭداڭىز،- دەدى ول، شيەدەي قىپ-قىزىل ەرىندەرى ءدىر-دىر ەتىپ، كەنەت بوزارا ءتۇسىپ،- ءسىز ديرەكتور بولساڭىز مەنىڭ جۇمىسىما، سىزدەرگە باعىنىشتى ۋاقىتىما ديرەكتورسىز. ال مەنىڭ جۇرەگىمە، ماحابباتىما ديرەكتور ەمەسسىز عوي. سوندىقتان بۇل جاعىن قالاي شەشۋدى مەنىڭ وزىمە بەرىڭىز!
الماگۇل حامزەمەن قول بەرىپ قوشتاسپاي، اياعىن تىق-تىق باسىپ شىعىپ كەتتى.
حامزە نە دەرىن بىلمەي، ءۇن-تۇنسىز وتىرىپ قالدى. ول جاڭاعى اشۋلانىپ شىعىپ كەتكەن جاس ايەل كەشەگى كىشىپەيىل، جۇرتتىڭ ءبارىن «اعاتايلاپ» جۇرەتىن جۇمساق مىنەزدى اسقان ءانشى الماگۇل ەمەس، باسىنا قۇرت قونعان داڭقتى، اسىل ماحابباتتى كوتەرە الماي قالعان باسقا الماگۇل ەكەنىن ەندى انىق ۇقتى.
حامزە وسىنداي كۇيدە وتىرعانىندا ءانشى ايەل مەن ديرەكتوردىڭ ءسوزىنىڭ ناتيجەسىن سىرتتا كۇتىپ تۇرعان توبىقوۆ كىردى.
— نە دەدى؟ — دەدى ول حامزەگە تاياي بەرىپ.
حامزە كەنەت اتىپ تۇرەگەلدى. اشۋ قىسىپ كەتتى.
— اتاڭنىڭ باسى دەدى! — دەدى ول، سويدەدى دە، ستولىن پارمەنىنشە ۇرىپ قالدى. — وسىنداي جۇمىسقا كەلگەن مەن اقىماق!
توبىقوۆ بىلق ەتكەن جوق. ول ىرجيىپ كۇلدى.
— ونى مەن باياعىدا بىلگەم.
VIII
ارادا تاعى دا بەس-التى جىل ءوتتى. وپەرا تەاترىندا بۇرىنعى «قىز جىبەك»، «ەر تارعىن»، «امانگەلدىنىڭ» ءوزىن بىلاي قويعاندا، سوڭعى ۋاقىتتا قويىلعان «اباي»، «ءبىرجان سال»، «دۋداراي»، «دايسي»، «چيو-چيو-سان»، «ەۆگەنيي ونەگيننىڭ» وزدەرى تەاتردىڭ وتكەن كۇنىنە اينالدى. قازاق كوركەمونەرىنە جاڭا كومپوزيتورلار، جاڭا انشىلەر، بوتەن سالاداعى جاڭا اتتار كەلدى. جاڭا بالەتتەر قۇرىلدى. قازاق كونسەرت كولەمىندە ايگىلى قۇرمانعازى وركەسترىن بىلاي قويعاندا، ا-كاپەللا حورى دا مايتالمان كوللەكتيۆكە اينالىپ، جاڭا مۋزىكالىق، بي انسامبلدەرى قۇرىلدى. رەسپۋبليكانىڭ ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىمەن بايلانىستى، قازاقتىڭ ادەبيەت، كوركەمونەر، كينو، ديدار كورىنىستى ونەرى دە وركەندەي ءتۇستى. وسى تۇستا جاڭا وپەرالار تەاتر ساحناسىنا قويىلدى. دەمەك، ايتا قالارلىقتاي ءساتتىسى بولا قويمادى. كوركەمونەر جازعىتۇرىم ەگىپ، كۇزدى كۇنى ورىپ الاتىن بيداي، ارپا ەمەس. كەيدە جاقسى نارسەنىڭ پايدا بولۋىنا ونداعان جىلدار وتەدى. نەگىزىندە قانداي ونەر بولماسىن، ادامنىڭ اتىمەنەن بايلانىستى. دارىن تۋماي كوركەمونەر تۋمايدى. ال بۇل كەز اۋزىڭدى تولتىرىپ ايتاتىن حالىقتىڭ التىن قازىناسىنا جاتقىزاتىن تۋىندى بەرگەن كوركەمونەر قايراتكەرلەرىنىڭ شىقپاعان كەزى ەدى. دارىندى دەگەن كومپوزيتور ەرجان ەسەنتايەۆتىڭ ءوزى دە بۇل تۇستا ماقتارلىق ەشتەڭە بەرە الماعان. ول «اساۋ ەرتىس» وپەراسىنان كەيىن ەشتەڭە جازباعان. ايگىلى كومپوزيتوردىڭ ءبۇيتىپ تۆورچەستۆولىق توقىراۋىنىڭ ەڭ نەگىزگى سەبەبى تاعى كومپوزيتوردىڭ رۋحاني ومىرىمەن بايلانىستى ەدى.
ول كۋرورتتان كەلگەننەن كەيىن جاميلامەن ءبىرجولاتا ايىرىلعان. ءۇيىن، دۇنيە-مۇلكىن ءبىر ساباق ءجىبىن الماي، ءجاميلا مەن بالالارىنا قالدىرعان. ال ءوزى الماگۇل رەپەرتۋارىنا ارنالعان ەسترادا اندەرىن جازۋعا كىرىسكەن. ونىڭ بۇل اندەرى بىركەلكى ءساتتى شىققان. ارينە، بۇل وپەرا ەمەس. سويتسە دە «اساۋ ەرتىستىڭ» قۇلاۋىن از دا بولسا وسى جاڭا اندەرىمەن جاپقان. اندەرى الماگۇلگە دە ابىروي بەرگەن. بىردەن جۇلدىزداي جارقىراپ شىققان الماگۇلدىڭ اتاعىن بۇرىنعىسىنان دا اسىرا تۇسكەن.
وسىنداي كۇيدە جۇرگەن ەرجان ءبىر كۇنى بالالارىن كورۋگە بۇرىنعى ۇيىنە كەلگەن. بالالارىن تىلەگەن ۋاقىتتا كورىپ تۇرۋعا ءجاميلا رۇقسات ەتكەن. بۇل كەلگەندە ەگىز ۇلى بىردەي ساباق دايىنداپ وتىر ەكەن. ءجاميلا ءبىر شارۋامەن كورشى ۇيگە كەتىپ قاپتى. ۇيگە كىرىپ كەلە جاتقان اكەلەرىن كوردى دە، ەكەۋى بىردەي ورىندارىنان تۇرىپ، ەسىك الدىنا تاياپ ەرجانعا:
— اسسالاۋماعالەيكوم،- دەپ قولدارىن بەرىپ امانداسقان. ناعىز ءبىر ۇلكەن كىسى ءتارىزدى ەكەۋى دە امانداسىپ بولعاننان كەيىن قايتادان ورىندارىنا بارىپ وتىرىپ، ساباقتارىنا كىرىسكەن. ودان ءارى اكەلەرىنە ەش كوڭىل اۋدارماعان. تەك كىشكەنتايى نۇرعازىسى عانا اندا-ساندا ۇرلانىپ، «نە ىستەپ وتىرسىڭ» دەگەندەي كوزىنىڭ استىمەن قاراپ قويىپ، قايتادان ساباعىن وقي بەردى. ەرجان اڭ-تاڭ. بۇرىن، وسىدان ەكى اي بۇرىن، وسى نۇرعازىسى اكەسىن اناداي جەردەن كورگەننەن-اق شاشى جالبىراپ، كىشكەنتاي تاناۋى ەلپىلدەپ، جۇگىرىپ كەپ موينىنا اسىلا كەتەتىن. اكەسى كوتەرىپ ەكى بەتىنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيىپ جەرگە تۇسىرەتىن. سودان كەيىن نۇرعازى جوعالىپ تابىلعان كۇشىكتەي، بىرەسە وڭ جاعىنان، بىرەسە سول جاعىنان شىعىپ، بۇگىنگى كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ ابدەن ءماز بولاتىن. سودان، ەرجان ۇيگە كىرگەنشە، قاسىنان قالمايتىن. اكەسى بۇنىمەن ءبىراز ويناپ، تاماققا وتىرعاندا عانا كوشەگە شىعىپ كەتەتىن. سويتەتىن نۇرعازىسىنىڭ ءتۇرى مىناۋ. بۇرىنعى قىلىعىنىڭ ءبىرى دە جوق. ەرجان بۇعان اكە ەمەس، ءبىر تانىس ادام ءتارىزدى. اكەسى شىداي المادى.
— قالقام-اۋ، مەن سەنىمەن ويناۋعا كەلدىم عوي، — دەدى ەرجان نۇرعازىعا.
بالا ۇندەمەدى، بۇرتيىپ، قاباعى سالبىراپ كەتتى. ەرجان قاسىنا كەپ بالانى ورىندىعىنان كوتەرىپ اپ قۇشاقتاپ، ءدال بۇرىنعىسىنداي ەكى بەتىنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيدى. ەرجاننىڭ ءبىر كەزدە وسىلاي سۇيەتىنى بالانىڭ ەسىنە ءتۇسىپ كەتتى مە، كەنەت نۇرعازى اكەسىنىڭ موينىنان قۇشاقتاپ اپ جىلاپ قويا بەردى. ەرجاننىڭ دا كوڭىلى بوساپ كەتتى. كوزىنە مولدىرەپ كەلىپ قالعان جاسىن ازەر توقتاتتى. بالا اكەسىن شىن ساعىنىپ قالعان ەكەن، جىلاۋىن توقتاتقانىمەن، ونىڭ موينىن قۇشاعىنان بوساتپادى.
ەكەۋىنىڭ وسىلاي جۇرگەن قالىپتارىندا كورشى ۇيدەن ءجاميلا كەلدى. اكەسى مەن بالاسىنىڭ قۇشاقتاسا قالعانىن كورىپ، ەرجانمەن جۇدەۋ امانداستى دا:
— بەكەر بالانىڭ كوڭىلىن بۇزاسىڭ، — دەدى. — ەندى ءتۇنى بويى جوندەپ ۇيىقتاي الماي شىعادى.
ازدان كەيىن نۇرعازى ەرجاننىڭ قۇشاعىنان بوسانىپ، قايتادان ساباعىنا وتىردى. تاعى دا جات ادامداي. ال ەرعازى سول تومسىرايعان قالپىنان وزگەرمەدى، ەڭ بولماسا ءبىر رەت اكەسىنە قاراعان جوق. ساباعىنان باسىن الار ەمەس.
كەشەگى ەرلى-زايىپتىلار، بۇگىن بەيتانىس ادامدارداي، ءار نارسەنى ءبىر اڭگىمە ەتىپ وتىردى دا، ارى-بەرىدەن كەيىن ەرجان ورنىنان تۇرەگەلدى. ول كەتىپ بارا جاتقاندا عانا ءجاميلا:
— قايتەسىڭ بالالاردىڭ كوڭىلىن ءبولىپ، ساباقتارىن بىتىرگەنشە كەلمەي-اق قويعانىڭ دۇرىس بولار... — دەدى.
— ساعىنىپ قالعان سوڭ كەلدىم عوي،- دەدى ەرجان بوتەن ءسوز اۋزىنا تۇسپەي، شىنىن ايتىپ.
— وقاسى جوق، ۇيرەنەسىڭ.
...الماگۇلدىڭ بالا كوتەرمەيتىنىن دارىگەردەن بىلگەننەن باستاپ ەرجاننىڭ قىلىعى دا وزگەرە باستاعان. بۇرىنعىداي ەمەس، ەرعازى مەن نۇرعازىسىن كوبىرەك ويلايتىن بولعان. بۇرىن اقىلسىزداۋ بولدى ما، الدە ماحاببات جۇرەگىنەن ەشكىمگە ورىن قالدىرمادى ما، ەگىز بالاسىن دا بۇگىنگىدەي ساعىنبايتىن. جانە ساعىناتىن بوس ۋاقىتى دا كوپ بولمايتىن. دارىنىنىڭ شابىتتانىپ تۇرعان كەزى، ەستراداعا ءان جازۋدان قولى بوسامايتىن. ال الماگۇلدىڭ بالا تابا المايتىنىنا ابدەن كوزى جەتكەن سايىن، ونى «وسى مەن بالالارىمنان بەكەر ايىرىلدىم-اۋ» دەگەن وكىنىش بيلەي باستاعان. ەندى ول ءوزىنىڭ بالاجان ەكەنىن دە بىلگەن. ال بالاجان ادامعا ءوزى تاستاپ كەتكەن بالالارىن ويلاۋدان ۇلكەن ازاپ جوق. ەرجان دا ءقازىر وسىنداي كۇيدە ەدى. جانە بالالارىن ويلاعان سايىن ولاردى ساعىنا ءتۇستى. ساعىنۋدىڭ اياعى كۇيزەلۋ، شارشاۋعا اپارىپ سوعىپ، اقىرىندا ەرجان تۆورچەستۆولىق داعدارىسقا ۇشىرادى.
ونەر ادامىنىڭ تۆورچەستۆوسى - ونىڭ ەكىنشى «مەنى» جانە جاي «مەنى» ەمەس، ونىڭ ىشتەگى مازمۇنى. بۇل «مەنىڭ» جوعالتقان ادام، بار مازمۇنىنان ايىرىلعان، قۇر سىرتقى ءپىشىنى عانا قالعان قۋىس قۋراي. ال ءوزىنىڭ بارلىق مازمۇنىنان ايىرىلعان ونەر ادامى، ول كۇنى جەتپەي قاۋساعان اداممەن، جوق، ولگەن اداممەن بىردەي.
ەرجاننىڭ مۇنداي تۆورچەستۆولىق داعدارىسقا ۇرىنۋىنا تاعى ءبىر سەبەپ بار. ول - الماگۇل. بىردەن جارقىراپ شىققان الماگۇل ءوزىنىڭ دارىنىنا سەنگەن. ءبىر شىققان شىڭىنان تۇسپەستەي كورگەن. ال «دارىن بەس پروسەنت، قالعانى ەڭبەك» دەپ ەديسون ايتقانداي، قانداي دارىن بولماسىن، ەڭبەكسىز، اسىرەسە كۇندەلىك ەڭبەكسىز، قاجىماي جۇمىس ىستەۋسىز، ەڭبەكپەن ءوزىنىڭ دارىنىن وركەندەتە ءتۇسۋسىز، ول ءبىر اقپاي جاتقان سۋعا تەڭ. قانشا ءمولدىر بولماسىن، قانشا تەرەڭ بولماسىن، ءبارىبىر ونى شىلاۋ باسادى، بورسيدى. بىردەن كەلگەن داڭققا ماستانعان، «بولدىم، جەتتىم» دەگەن الماگۇل ىزدەنۋ، جاڭا ساتىعا كوتەرەتىن جولدار تابۋ، ءتىپتى ءار انشىگە كەرەك كۇندەلىكتەگى جۇمىس دەگەندى ۇمىتتى. ەرجاننىڭ جاساعان رەپەرتۋارى ونىڭ العاشقى شارىقتاعان ءۇش جىلىنا عانا جەتتى. ال تۆورچەستۆولىق داعدارىسقا ۇشىراي باستاعان ەرجاننىڭ بۇعان ارناپ جازعان جاڭا ولەڭدەرى كومپوزيتوردىڭ ءوزىن ءوزى قايتالاۋى بولىپ شىقتى. دەمەك، ەسترادا ءارتيسىن جۇرت الدىنداعى بيىكتە ۇستاپ تۇراتىن ەكى قۇدايى بار. ءبىرى - ونىڭ شەبەرلىگى، ەكىنشىسى - وزگەرىپ وتىراتىن جاڭا رەپەرتۋارى. حالىق ءانىن قانشا جوندەپ، وڭدەپ ايتقانىمەن ول حالىق ءانى بولىپ قالا بەرەدى. ال تىڭداۋشىلار الماگۇلدەن جاڭا ولەڭدەر، جاڭا اندەر تالاپ ەتتى. ول الماگۇلدە بولماي شىقتى. امال جوق، ەندى ايگىلى ءانشى ايەل، وزگە انشىلەردىڭ ايتىپ جۇرگەن جاقسى اندەرىن ءوزىنىڭ رەپەرتۋارىنا ەنگىزدى. بۇدان ءانشى ءوزىنىڭ ءستيلىن، ولەڭدى قانشا مانەرلەپ ايتقانىمەنەن، الماگۇل ءوزىنىڭ تۆورچەستۆولىق «مەنىڭ» جويۋعا اينالدى. بۇل جاعدايدا بۇرىن ءانشى ايەلدىڭ شىڭ باسىنا قالاي جىلدام شىعۋىنا كومەكتەسسە، ەندى ول سول الماگۇلگە شىققان شىڭىنان تومەن قاراي قۇلدىراۋىنا دەمەۋ بولدى.
ءبىراق الماگۇلدى شىن جاقسى كورىپ قوسىلعان كومپوزيتور ودان سۋۋدان اۋلاق ەدى. مۇمكىن، ءتىپتى سۋىماس تا ەدى، وعان الماگۇلدىڭ ءوزى دانەكەر بولدى.
ەرجان الماگۇلگە ءان جازۋدى قويعانمەن، ونىڭ كوككە ءبىر شىعىپ العان اتاعى ءالى جەرگە تۇسە قويماعان. گازەت بەتتەرىندە الماگۇلدىڭ توڭىرەگىندەگى ۋ-شۋ كوپ باسەڭدەمەگەن. «قازاق حالقىنىڭ بۇلب ۇلى»، «ۇلى دالانىڭ دارىندى قىزى»، «الاتاۋدىڭ گاۋھارى» ءتارىزدى شاشپاۋ ەتىپ تاعىلعان سوزدەر ءالى دە گازەت-جۋرنال بەتتەرىندە كەزدەسىپ تۇراتىن. جۋرنالدار الماگۇلدىڭ بوياۋلى سۋرەتتەرىن وزدەرىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى بەتتەرىنە باسىپ، راديو كۇندە تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىن الماگۇلدىڭ ورىنداۋىندا سوۆەت حالىقتارىنىڭ ءانىن بىرنەشە رەت بەرەتىن. بۇل جاس ءانشى ايەلدىڭ گاسترولگە كەلۋىن لەنينگراد، كييەۆ، باكۋ، حاباروۆسكىلەر سۇراپ، تەلەگراممالاردى ءالى دە جاۋدىرۋدا ەدى. مىنە، وسى كەزدە، موسكۆانىڭ ءبىر پىسىق كومپوزيتورى ورىستىڭ ءبىر ەكى ەسكى حالىق ولەڭىن الماگۇلدىڭ ورىنداۋىنا ارناپ، فوكستروتشا جىلدام ايتاتىن ەتىپ، جاڭا تۇرگە اينالدىرىپ وڭدەگەن-دى. نازدى، ادەمى ورىس ولەڭى ەندى مازمۇنسىز، ويناقى جولدارعا اينالدى.
الماگۇل بۇل ولەڭنىڭ ءوز داۋسىنا سايكەس كەلمەيتىنىن بىلە تۇرسا دا، داڭق قۇمارلىعى جەڭىپ، وسى تۇستا وسىنداي انگە باس ۇرا باستاعان جاستاردىڭ ماداقتاۋىن تىلەپ، ءوزىنىڭ ورىنداۋىنا الدى.
الماگۇل بوتەن قالاعا بارعان ءبىر كونسەرتىندە وسى ولەڭدى ميكروفون الدىندا ايتىپ بەرگەن. ەرتەڭىنە وسى ءبىر مازمۇنسىز، ءبىراق ويناقى، ورىنداۋعا جەڭىل ءاندى ترامۆايداعى، كافەدەگى جۇرت ايتىپ شىقتى. كەشكە رەستوراندارداعى دجازداردىڭ باس نومەرى بولدى. ەندى بۇل مۋزىكانىڭ فاكستروت جەلىستى ۇنىنە بەرىلىپ، ۇزىن پەنجاك كيگەن، ۇزىن شاشتى جىگىتتەر مەن قىسقا «ميني» يۋبكالى، كينواكتريسا بولامىن دەپ بولا الماي قالعان قىزدار قيقاڭ-قيقاڭ بيلەدى.
وسى ولەڭدى الماگۇل ەڭ العاشقى رەت راديودان ايتقانىندا، سىرنايەۆ، ميحايلوۆ، ەسەنتايەۆ ديرەكتوردىڭ كابينەتىندە وتىر ەدى.
ميحايلوۆتىڭ ءتۇرى قۋقىلدانا قالدى.
— بۇل نە؟ تۇسىنبەيمىن، ءبىزدىڭ الماگۇلگە نە بوپ كەتكەن؟- دەپ ول ەرجانعا قارادى، ءسويتتى دە ءبىر جەرى جامان اۋىرىپ تۇرعانداي. − الماجاندى قالاي مۇنداي حالتۋراعا جىبەرىپ الدىق؟- دەدى رەنجي، قاباعى ءتۇيىلىپ كەتىپ.
ەرجان اقىرىن كۇرسىندى.
— ماعان ايتقان جوق ەدى. ءسىرا موسكۆاعا بارعاندا ۇيرەنىپ كەلگەن عوي، — دەدى ەرجان. ءوزى تۆورچەستۆولىق داعدارىستا جۇرگەنىمەن ءالى دە جاقسى مەن جاماندى ايىرا الاتىن كۇيدە ەدى بۇل. — ءسوز جوق، مىناۋ ناعىز حالتۋرا! بارعان سوڭ سويلەسەمىن!
— سويلەس! — دەدى سىرنايەۆ. — تەزىرەك سويلەس! مىنا ولەڭى الماگۇلدىڭ جامان جولعا ءتۇسۋىنىڭ باسى ءتارىزدى. ءقازىر توقتاتپاساق، جاقسى انشىمىزدەن ايىرىلىپ قالۋىمىز ءسوزسىز.
سول كۇنى كەشكە تامان ەرجان الماگۇلمەن سويلەستى. ءسوزدى الماگۇلدىڭ ءوزى باستادى.
— بۇگىن راديودان مەنى تىڭدادىڭ با؟ - دەدى ول ەكەۋى شاي ىشكەلى وتىرعاندارىندا.
— تىڭدادىم.
— قالاي ەكەن؟
— جامان! وتە جامان! سەن مۇنداي ءاندى ايتۋعا ءتيىستى ەمەسسىڭ! ءوزىڭنىڭ داۋىسىڭدى دا، اتىڭدى دا جوعالتىپ الاسىڭ!
— بەكەر! بەكەر! — دەدى كەنەت اشۋلانا قالىپ الماگۇل. — بۇل ولەڭ جامان بولسا، جۇرت بىردەن قاعىپ الماس ەدى. راسىمەنەن، ەستىمەدىڭ بە، مەن تاڭەرتەڭ ايتقان ولەڭدى جۇرت كەشكە ۇيرەنىپ ۇلگىردى. جاڭا اۆتوبۋستا كەلە جاتىپ، ارتىمدا وتىرعان قىز بەن جىگىت، بىرىنە-بىرى ايتىپ وتىرعانىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم. جامان ولەڭدى جۇرت بىردەن قاعىپ المايدى. مۇنداي تەز، حالىق بىردەن ايتىپ كەتكەن ولەڭ مەنىڭ انشىلىك ومىرىمدە ەكى-اق رەت بولدى. ءبىرى سەنىڭ «الاتاۋ قىزىڭ»، ونى دا وسى بۇگىنگىدەي تۇندە كونسەرتتە ورىنداعانىمدا، تاڭەرتەڭ بۇكىل الماتى ايتىپ شىققان. ەسىڭدە مە؟ سودان كەيىن، مىنە وسى ولەڭ... ءالى كورەرسىڭ بۇل ولەڭ مەنىڭ اتىمدى بۇرىنعىمنان دا ارتىق شىعارادى.
— جوق، بۇل ولەڭ سەنىڭ اتىندى قۇرتادى.
الماگۇل اشۋدان كەنەت قيقارلانا قالدى.
— ءوزىڭ مۇنداي ولەڭ شىعارا المايتىن بولعان سوڭ، قىزعانعانىڭنان ايتىپ وتىرسىڭ!
ەرجان وتە اقىرىن سويلەدى.
— مەن سەنى شىن ءانشى ەكەن دەپ جۇرسەم، ءوزىڭ قوڭىراۋدىڭ شىلدىرلاعانىنا ءماز بولىپ جۇرگەن قۇر قۋىس قۋىرشاق ەكەنسىڭ عوي...
ەرجان اشۋلانىپ، ەسىكتى تارس جاۋىپ شىعىپ كەتكەن. الماگۇل نە دەرىن بىلمەي، ءسال سەلتيىپ تۇرىپ قالعان دا، كۇيەۋىنىڭ قاتتى ايتقان سوزىنە شىداي الماي بولمەدەگى توسەگىنە بارىپ سولقىلداپ جىلاپ، ەتپەتىنەن تۇسكەن.
بۇل قوسىلعالى ەكەۋىنىڭ العاشقى ۇرسىسۋى ەدى. ەرتەڭىنە الگى ءاندى راديو تاعى بەردى. ءۇشىنشى كۇنى بۇل ءاندى باسقا ءانشى ايتتى. ەندى ءان بۇكىل قالانىڭ اسىرەسە جاستاردىڭ قىزىعىپ ايتاتىن انىنە اينالدى. ءبىراق قانداي مۋزىكا مودا بولىپ كوپ ايتىلماسىن، تەگى حالىقتىڭ، كومپوزيتوردىڭ شىن جۇرەگىنەن، تولعاۋىنان شىقپاسا، ۇزاق ءومىر سۇرە المايدى، ءبىر ايعا جەتپەي بۇل ءان دە ءولدى. ءبىراق الماگۇل باسقا ءبىر كومپوزيتورعا تاعى دا وسىنداي مازمۇنسىز، جەلوكپە ءبىر ءان شىعارتىپ الىپ، تاعى دا راديودان ءوزىنىڭ ورىنداۋىندا بەرگىزدىردى. ءسوز جوق، الماگۇلدىڭ داۋسىنىڭ ادەمىلىگى، مۇنداي ءبىر كۇندىك اندەردى ايتقاندا وزىنە ءتان ءاندى قۇيتىرقىلاندىرا بىلەتىن جەڭىل ادىستەرىمەن جۇرتتى ءبىر ەلەڭ ەتكىزىپ تاستايتىن. ال الماگۇل بۇنىڭ جەڭىل تابىس ەكەنىن تۇسىنبەدى، جۇرت قول شاپالاقتاسا بولعانى، ءاندى جاقسى ەكەن دەپ ءتۇسىندى. ال جۇرت انگە ەمەس. الماگۇلگە قول شاپالاقتايتىنىن ۇقپادى.
كەشەگى «ماقپالدى»، «اقباقايدى»، «قارا تورعايدى» تامىلجىتىپ ايتاتىن الماگۇلدىڭ، بۇگىن مىنانداي جەڭىل، قۇر دىبىس ەرەكشەلىكتەرىنەن قۇرىلعان، قۇر قۇيتۇرقى، ءبىر كۇندىك اندەرگە باس يگەنى توقىراپ جۇرگەن ەرجاندى تاڭ قالدىردى. ول ەندى «قۇداي بۇعان داۋىس پەن وزگەگە قانداي ولەڭدى بولسا دا تىڭداتا الاتىن دارىن بەرگەن ەكەن، ال ءاننىڭ جاقسى، جامانىن ايىرا بىلدىرەتىن، تەرەڭ انشىلدىك تالعام بەرمەگەن ەكەن» دەپ شىن ويلاندى. وندايلاردىڭ تابىلاتىنى كومپوزيتورلارعا بەلگىلى ەدى. ءوزى تۆورچەستۆو ادامى بولعاندىقتان، وسى ءبىر تۆورچەستۆولىق تالاپتان تۋعان سەزىم ايەلىنە دەگەن كوز قاراسىن وزگەرتە باستاعان. بۇل ءالى الماگۇلدى جەك كورۋ ەمەس-تى. قار استىنان قىلتيىپ شىعىپ كەلە جاتقان شوپتەردىڭ باستارى ءتارىزدى كوڭىلدە پايدا بولعان رەنجۋدىڭ، وكپەلەۋدىڭ ەڭ العاشقى سالقىنى ەدى. قايتكەنمەن ايەلىن بۇل تەرىس جولدان قۇتقارماق بولدى.
— تۇسىنسەيشى، — دەدى ول الماگۇلگە جالىنعانداي بوپ تاعى ءبىر كۇنى، — سەنىڭ بۇل ايتىپ جۇرگەندەرىڭ رەستوران دجازدارىنىڭ، نە باتىس ەلىنىڭ شوۋ-مۋزىكاسىنا ەلىكتەگەن، اناۋ سكۆەردە ورىندىقتاردا توپتالىپ وتىرىپ الىپ قىرىلداپ-بارىلداپ ايتاتىن جاستار ولەڭدەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى، ءتىپتى تۋىسى. ساعان مۇنداي ولەڭدەردەن قاشۋ كەرەك.
— نەسىنە قاشامىن؟ — دەدى الماگۇل، — ءقازىر جۇرت بۇرىنعىداي سوزىلعان، نە قايعى، مۇڭعا بولەنگەن اندەردى سۇيمەيدى. ال جاستار قازاقتىڭ حالىق اندەرىن ءتىپتى ايتپايدى. ولار وسى كۇنگى مەن ورىنداپ جۇرگەندەي، مەيلى شوۋ دە، مەيلى موۋ دە، ىرعاعى جەڭىل، ريتميكاسى شاپشاڭ، تىڭداي قالساڭ، بۇكىل دەنەڭدى قوزعالتىپ، جۇرەگىڭدى تىرناپ جاتقان جاڭا اندەردى جاقسى كورەدى. سولاردى ايتۋعا قۇمار. ال مەنىڭ جاڭا اندەرىم سول جاستاردىڭ تىلەگىمەن ۇشتاسىپ جاتىر. جانە مۇنداي جەڭىل ولەڭدەردى ايتۋدى ءوزىم دە جاقسى كورەمىن. سوندىقتان سەن ماعان ونداي اندەردى قوي دەمە. ونىڭ ورنىنا ءوزىڭ ماعان جاردەمدەس، رەپەرتۋارىما سونداي اندەر جازىپ بەر.
— مەيلىڭ، — دەگەن ەرجان، — كورىپ تۇرمىن، بەكىرە بالىق باسىن جارعا ۇرماي توقتامايدى دەگەن. سەن دە سونداي كۇيگە جەتكەنىڭدى تۇسىنەرسىڭ!
ەرجان قانشا سويلەسە دە ەكەۋى تۆورچەستۆولىق ءتىل تابا الماعان. بۇرىن الماگۇلدىڭ ءانىن، داۋسىن تىڭداۋعا قۇمار ەرجان، ەندى ايەلى ەكىنشى بولمەدە جاڭا اندەرىنە جاتتىعا باستاسا، دەرەۋ قۇلاعىن قوس قولىمەن جابا قوياتىن بولدى. وسى ءبىرىن-بىرى تۇسىنبەستىك ەندى ارالارىن سۋىتتىرا باستادى. ويتكەنى ەكەۋى دە تۆورچەستۆونىڭ، كوركەمونەردىڭ ادامى ەدى. ال ونداي ادامدارعا، نازىك سەزىم ادامدارىنا، مۇنداي ءوزارا تۇسىنبەستىك ءارقاشاندا جان سەزىمى مەن ءتان سەزىمىنىڭ اراسىن الىستاتا تۇسەتىن-دى.
ەرجان وسىنداي كۇيدە، بۇرىنعى كۇندەرىن اڭساپ، ەگىز بالاسىن ساعىنىپ، تۆورچەستۆولىق داعدارىستا جۇرگەنىندە ءبىر كۇنى ول «ءجاميلا كۇيەۋگە شىعاتىن بولىپتى» دەگەن حاباردى ەستىدى. بۇل حابار وعان بىرەۋ توبەسىنەن قوس قولداپ ۇرىپ جىبەرگەندەي، وتە قاتتى ءتيدى. ءبىر ءسات ءوزىنىڭ ەكى بالاسىنىڭ باسقا بىرەۋدى «اكەلەپ» جۇرگەنىن كوز الدىنا ەلەستەتكەنىندە، جۇرەگى قىزعانىشتان جارىلىپ كەتە جازدادى. ول دەرەۋ بۇل حاباردىڭ انىعىن بىلگىسى كەلدى. قانداي شەشىمگە توقتاسا دا، سوسىن بارىپ قيمىلداماق بولدى. ارينە، شىنىن ءجاميلانىڭ وزىنەن سۇراۋعا بەتىنىڭ ارى بارمادى، ۇيالدى. ول ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، ءبىرلاندى تاپتى، «ءبىر ادام بىلسە، مۇنى ءبىرلان بىلەدى. ءجاميلا ەكەۋى سىرلاس، دوس ەدى».
ءانشى ءبىرلاننىڭ، اقىلدى ءبىرلاننىڭ، بار قىزىعى ونەرى مەن قىزدارى ەدى. ءبىرلان سەكىلدى ۇلكەن دارىننىڭ ءوز باسىنىڭ قۋانىشىنان قايعىسىنىڭ اسىپ جاتۋى وكىنىشتى-اق دۇنيە بولاتىن. تۇرگە دە باي، ونەرگە دە باي، مىنەزگە دە باي، كىمگە بولسا دا سەرىك بولا الاتىن ايەلدىڭ وتىزعا جەتپەي جاتىپ ەكى بىردەي جاقسى كورگەن كىسىسىنەن ايىرىلىپ قالۋى ارينە، ۇلكەن تراگەديا. راس، مۇنداي كۇيگە ۇشىراعان ايەلدەردىڭ كەيبىرەۋلەرى وزدەرىنىڭ ءتان سەزىمىن، ءناپسى سەزىمىن تۇنشىقتىرا بىلەدى. ءبىراق ءبىرلان ءتارىزدى جان سەزىمىنىڭ، ونەر سەزىمىنىڭ ادامىنا سەن دە وزگە ايەلدەردەي ءون بويىڭدى، جۇرەگىڭدى شارپىعان ماحاببات وتىن سوندىرە ءبىل دەۋ قيىن ەدى. جوق ويدەۋ ءتىپتى وبال بولار ەدى. مۇنداي ادامعا تابيعاتىڭ تىلەپ تۇرعان قۋانىشتى ۇمىت دەۋ شىن قيانات ەكەنى ءسوزسىز. ال ءبىرلان بولسا، ماحاببات قۋانىشىن، ءلاززات قۋانىشىن تەك جاي ومىرىندە عانا ەمەس، ەكىنشى ءومىرى - ساحنادا دا پاش ەتكەن ادام. جانە ونىڭ تابيعاتىنىڭ ءوزى دە، باسىنا قانداي قايعى تونسە دە، جاس ايەل ەكەنىن، ءالى دە ءلاززات قىزىعىن كۇتەتىن ايەل ەكەنىن ءبىرلانعا ۇمىتتىرماعان. ءبىراق تابيعاتى ونى قانشا كۇيىپ-جاندىرعانمەن، ءبىرلان ءوزىن-وزى تەجەي ءبىلدى. ءبىرلان اققۋ قۇسقا ۇقسايتىن. دۇنيەدەن سەرىك ىزدەسە، ول ءوزىنىڭ اققۋىن ىزدەيتىن. جانە ماڭگىلىك بولسىن دەيتىن. مىنە، ءبىرلان سونداي ادامىن تاپقان. ءبىراق بۇل ءبىرلان ىزدەگەن اققۋى ەمەس ەدى. امال قانشا، جۇرەك شىركىن اداسپاسا، باقىتسىزدىق قايدان كەلەر ەدى. ءبىرلان دە قاتەلەسكەن. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن جاقىن رەسپۋبليكانىڭ بىرەۋىنە ماحمۇت وپەرا تەاترىنىڭ جازعى ماۋسىمداعى گاسترولىن باسقارىپ بارعان. تەاتردىڭ سپەكتاكلدەن ءبىر بوس كۇنى كەشكە تامان ول ءبىرلاننىڭ مەيمانحاناداعى نومەرىنە كەلگەن. دەنەلى، سىمباتتى ماحمۇت بۇل كەزدە قىرىققا جاڭا كەلگەن شاعى. ەركەك قىرىقتا قىلىشتىڭ جۇزىندەي دەيدى قازاق بۇنىڭ دا قىلشىلداپ تۇرعان تۇسى. ءبىرلان بۇنىڭ ايەلىنىڭ بارىن بىلەدى. ءبىراق ادام اداسايىن دەسە، اقىلىن سەزىمگە بيلەتەدى. جايشىلىقتا بەرىك ءبىرلان بۇل جولى باقىردى التىننان ايىرا المادى. ونىڭ سىرىمنان ايىرىلعانىنا ءۇش جىلدان اسىپ كەتكەن. سودان بەرى جۇمىستان، مەكتەپكە بارىپ قالعان ەكى قىزى مەن لەنينگرادتاعى اۋرۋ ءسابيىنىڭ قامدارىنان مۇقالۋعا اينالعان جاس ايەلدىڭ گاسترولدە قايعى، قاسىرەت، جۇدەۋدەن بوتەن ءومىر بار ەكەنى ەسىنە تۇسكەن. سول كۇنى ول ماحمۇتتىڭ دەگەنىنە كونگەن. ءانشى ايەل ءبىراق ماحمۇتتى سىرىمداي سۇيە المادى. ءبىراق بۇدان ءارى ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستىڭ ۇزاققا سوزىلۋىنا ءبىرلاننىڭ تۇراقتى مىنەزى سەبەپ بولدى. وسىلاي بۇلاردىڭ اراسىنداعى بايلانىس ۇزاققا سوزىلا بەردى. جانە بۇل بايلانىس سوزىلعان سايىن ەكەۋى دە بىر-بىرىنە ابدەن ۇيرەندى. ەگەر ۇزاق جولىعا المايتىنداي جاعداي تۋسا، ءبىرىن-بىرى اڭساپ قالاتىن بولدى. جاسىرىن كەزدەسۋدىڭ وزىنە ءتان ىستىعى جانە اندا-ساندا كەزدەسىپ جۇرگەندىكتەن بۇلاردى ەتەنە، ۇيرەنشىكتى ەتپەي، ۇنەمى ءبىرىن-بىرى ساعىندىرىپ تۇراتىن جۇرەك سەزىمدەرى اقىرىندا ءبىرلان مەن ماحمۇتتى وزدەرىن شىن باقىتتى ساناتتىردى. ال، ساقان مەن سىرىمنان اۋىر قايعىعا ۇرىنعان ءبىرلانعا، وسىناۋ جانىن جىلىتقان بايلانىس ەندى شىن ماحابباتقا اينالدى.
مىنە، ءبىرلاننىڭ وسىنداي كوڭىلى ابدەن ورنىعىپ، بار تىلەگى ەندى تەك جۇمىسى مەن ون ءۇش-ون تورتكە كەلىپ قالعان ەكى قىزىن قالاي ادام ەتەمىن دەپ جۇرگەندە كەنەت لەنينگرادتان التىعا شىققان قاديشاسىنىڭ قايتىس بولعانىن حابارلاعان تەلەگرامما العان. وتكەن جىلى ءبىرلان ءوزى لەنينگرادقا بارىپ قايتقان (جىلدا ءبىر رەت قىزىن كورىپ قايتۋ بۇعان ادەتكە اينالعان-دى). بالەندەي جازىلماعانىمەن، قاديشاسى بۇعان بۇرىنعىسىنان ءتاۋىر كورىنگەن. بۇرىن ول ءبىرلاندى كورگەندە توسىرايىپ، تەز جۋىماي، تۇرىپ الاتىن. جانە ارى-بەرىدەن كەيىن، قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءسۇيىپ، باۋىرىنا قىسقان اناسىنىڭ كەنەت بۇلقان-تالقان بوپ بۇلقىنىپ، قۇشاعىنان شىعا قاشا جونەلەتىن. ال بۇل جولى ءتىپتى ولاي بولماعان. بالا ءبىرلاندى كورگەن جەردەن ءسال بادىرايا قاراپ تۇرىپ، كەنەت «ماما!» دەپ ايقايلاپ جىبەرىپ، شەشەسىنە قارسى جۇگىرگەن. ءبىرلان كوزىنەن جاسى اتىپ كەتىپ، كەلە موينىنا اسىلا تۇسكەن قاديشاسىن باۋرىنا قىسىپ، ەكى بەتىنەن كەزەك-كەزەك ءسۇيىپ، ءماز بولىپ قالعان. وسىلاي قۇشاقتارىن جازباي، بەتتەرىن جاس جۋىپ ەكەۋى ءبىراز تۇرعان. قىزىنىڭ تۋعاننان بەرى بۇنى «ماما» دەگەن جانە العاشقى تانىعانى. اۋرۋىنان جازىلماس دەپ كۇدەرىن ۇزە باستاعان انا قاديشاسىنىڭ ساۋ بالاداي مىناداي قىلىق كورسەتكەنىنە قالاي قۋانباسىن. ءبىرلان جۇرەگى جارىلارداي بوپ قۋانعان.
سويتكەن قاديشاسى ءولدى دەگەن حابار الدى. كەلەسى كۇنى ءبىرلان لەنينگرادقا سامولەتپەن ۇشىپ كەتتى. ءبىراق موسكۆاعا جەتكەن جەردە كەنەت اسپاندى بۇلت تورلاپ، قالىڭ جاۋىن باستالدى. سامولەت ۇشا الماي ءبىرلان بۇل ارادا تاعى ەكى كۇن كىدىردى.
لەنينگرادكا جەتكەنشە قاديشانى جەرلەپ تە قويعان ەكەن. قايعىلى انا تومپيعان، كىشكەنتاي جاس ءقابىردىڭ قاسىندا سولق-سولق جىلاپ ۇزاق وتىرعان. قولدان كەلەر نە امال بار، ءبىرلان قىزىنىڭ جاس ءقابىرىنىڭ باسىنا قۇشاق-قۇشاق گۇل قويىپ، كەلەسى كۇنى سامولەتكە مىنگەن. ەگەر بالا جازىلماي، ءومىر بويى ازاپتا وتەتىن بولسا، ونىڭ تىرىدەي كوزگە كۇيىك بولىپ جۇرگەنىنەن وسىلاي دۇنيە سالعانىن ءبىر جاعدايدا تابيعاتتىڭ دۇرىس شەشىمى دەۋگە دە بولار ەدى، ءبىراق انانىڭ اتى انا، ول قاديشاسىن ولىمگە قيمادى. الماتىعا كەلگەننەن كەيىن دە كوپ ۋاقىت قايعىدان ايىرىلا الماي ءجۇردى. ءبىراق ولگەننىڭ ارتىنان ءولۋ جوق، ءانشى ايەل باسىنان وتكەن بۇرىنعى اۋىر كۇندەرىندە دە وزىنە سەرىك بولعان، جانىنداي جاقسى كورگەن ساحناسىنا قايتادان ورالعان. ەندى كوڭىلىن تورلاعان قاسىرەتتەن تەز قۇتىلماقشى بوپ، كۇندىز-تۇنى كۇيساندىعىنىڭ قاسىنان شىقپاعان. الدىنداعى ماۋسىمدا وينايتىن رولدەرىنىڭ رەپەتيسياسىنا كىرىسكەن. ول كەزدە ماحمۇت تا ەكى ايعا سوزىلعان دەمالىسىنان قايتتى.
قانداي داۋسى ادەمى كەرەمەت وپەرا ءانشىسى بولماسىن، حالىق ويداعىداي قابىلداۋ ءۇشىن ءانشى ويناعان رولىندەگى وپەرا كەيىپكەرىنىڭ شىن بەينەسىن جاساي الۋى كەرەك. ەگەر سول بەينە ءساتتى شىقپاسا، بۇل ءانشى كورەرمەندەردىڭ قوشامەتىنە بولەنبەيدى. ال ءساتتى شىعۋ وپەرادا نەگىزىندە داۋىسپەن بايلانىستى بولعانمەن دە، ودان بوتەن قاسيەتتەر كەرەك. ءانشىنىڭ سول ويناپ جۇرگەن رولىنە سايكەس كەلەتىن جاسى، ءتۇر كەلبەتى، بەينەنى اشا بىلەتىن ارتيستىك شەبەرلىگى، جۇرتتى تارتا الاتىن، تەك وزىنە عانا ءتان تولىپ جاتقان ەرەكشە قاسيەتتەرى بولۋعا ءتيىستى. وسىنىڭ ءبارىن ءانشى بويىنا جيناي العا، ونى كورەرمەندەرگە جەتكىزە بىلسە، سوندا عانا ارتيست ءوزىنىڭ ەۆگەنيي ونەگينىن، تاتياناسىن، قىز جىبەگىن، تارعىنىن جاساي الادى. ول ءۇشىن كومپوزيتورلار جاڭا ءاليالار، جاڭا مانشۇكتەر، جاڭا قىز جىبەكتەر دۇنيەگە كەلەتىن تاماشا وپەرالار جازۋلارى قاجەت. سوندا عانا ءبىرلان ءتارىزدى دارىندى انشى-ارتيستكالار بۇرىن-سوڭدى قازاق ساحناسىندا بولماعان ءوزىنىڭ كەيىپكەرلەرىن تۋدىرادى. ءسويتىپ، حالىقتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە، قۇرمەتىنە ىلىگەدى. تىڭنان مۋزىكالىق بەينە جاساماي، داۋسىڭ قانشا جاقسى بولسا دا ۇلى اكتريسا بولا المايتىنىن ءبىرلان دە بىلەتىن.
مىنە، ءبىرلان وسىنداي ارمان شەڭبەرىندە جۇرگەن كۇندەردىڭ بىرىندە «ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ كەت» دەگەن ەرجان ەسەنتايەۆتان شاقىرۋ قاعاز الدى.
ءبىرلان كەلگەندە ەرجان دا، الماگۇل دە ۇيلەرىندە ەكەن. ءبىرلان وسىدان ءبىر جەتى بۇرىن مادەنيەت سارايىندا شەتەل قوناقتارىنا ارنالعان كونسەرتتە بولعان. وسى كونسەرتكە ءبىرلاننىڭ ءوزى دە قاتىناسۋعا ءتيىستى ەدى، ءبىراق سۋىق ءتيىپ تاماعى اۋىرىپ، بارا الماي قالعان.
ءبىرلان سول كۇنى تىڭدالعان كونسەرتتىڭ وتە جاقسى وتەتىنىنە سەنەتىن. تەك، اتتەڭ، بۇل كونسەرتكە ءوزى مەن سىرىم قاتىسپايدى، سول جاعى عانا ازداپ كوڭىلىن جۇدەتكەندەي ەدى. وزىنىكى بەلگىلى، ال سىرىم شە؟ ءبىرلان قاباعىن شىتىپ كەنەت جۇدەي قالعان. «راسىمەن ساحنادان مۇلدەم كەتكەنى مە؟ قانداي داۋىس، قانداي كەرەمەت ءانشى ەدى؟ وسىندايدا ءوزىنىڭ قۇيقىلجي توگىلەتىن سۇلۋ داۋسىمەنەن حالقىمىزدىڭ قانداي ءانشى ەل ەكەنىن ءبىر تانىتار ەدى». سىرىمنىڭ بۇگىن نەگە ەسىنە ءتۇسىپ وتىرعانىن ءوزى دە بىلمەيدى. مىنانداي ءقادىرلى مەيماندارعا كورسەتەتىن سىرىمداي ءدال بۇگىنگى قازاقتا ءانشى جوقتىعىنان با؟ الدە الدە... باعانا حانشايىمعا جولىققاندا سىرىمنىڭ جاعدايىنىڭ قيىن ەكەنىن بىلگەنىنەن بە؟
كونسەرت شىنىندا دا جاقسى ءوتتى. ءبىرلان مەن سىرىم بولماسا دا قازاقتىڭ جاڭا شىققان انشىلەرى، حور، وركەستر كوللەكتيۆتەرى، وزدەرىنىڭ شەبەرلىكتەرىمەن جۇرتتى تاڭ قالدىردى.
ءبىرلانعا جالعىز-اق الماگۇلدىڭ ولەڭدەرى ۇنامادى. راس، ونىڭ داۋسى سەكىرە اققان كۇمىس بۇلاقتاي سىڭعىرلاپ تۇر، ءبىراق ايتقان اندەرى نە قازاقتىكى، نە ورىستىكى بولماي، شەتەلدىڭ پوپ-مۋزىكاسىنا ەلىكتەگەن ريتم-جەلىستەرىمەنەن قۇلاققا جات ءتيىپ، تىڭداپ وتىرعان جۇرتتىڭ كوڭىلىن اۋدارا المايدى. قوشامەتتەۋ دە تاقا كۇشتى بولمادى. ال بۇدان بەس-التى جىل بۇرىن الماگۇل ساحناعا شىققاندا، قۇرمەتتەگەن كورەرمەندەردىڭ قول شاپالاقتاۋىنان تەاتردىڭ قابىرعاسى قۇلاپ كەتەتىندەي بولاتىن.
ءبىرلان وسى كونسەرتتەن الماگۇلدى ويلاپ جۇدەپ قايتقان. «ەگەر الماگۇل ءوزىنىڭ قالاي تومەندەپ بارا جاتقانىن ويلاماسا، سىرىمنان ايرىلعانداي، قازاق كوركەمونەرى تاعى ءبىر جاقسى ءانشىسىن جوعالتادى-اۋ دەگەن شەشىمگە كەلگەن ول. كورەر كوزگە ايەلىن مۇنداي كۇيگە قالاي جەتكىزىپ الدى دەپ ەرجانعا دا قاتتى رەنجىگەن. «مەيلى، ءان فرانسۋزدىكى، قازاقتىكى بولسىن، ەڭ الدىمەنەن ول ۇلتتىق ءان بولۋى كەرەك. ويتكەنى ءان، جىر، ولەڭ حالىقتىڭ رۋحاني ءومىرىنىڭ ناتيجەسى عوي. ءان جىر، ولەڭ حالىقتىڭ جۇرەگىن، جانىن كورسەتۋگە ءتيىستى. بۇنى كورسەتە الماعان ان-كۇي، جىر — ول ەشكىمدى تولقىتپايدى، قىزىقتىرا المايدى. راسىمەنەن بالاعا دا ايان وسى قاعيدانى ەرجان مەن الماگۇل تۇسىنبەيدى مە، كاكافونياعا جاقىن، قۇر دىبىستاردىڭ ايقاي، شۋىنا قۇرىلعان اندەردى جۇرت قابىلدامايتىنى حاق ەمەس پە» دەپ ول وزىنەن-وزى كۇيىپ-جانعان. رەتى كەلسە ەرلى-زايىپتى ەكەۋىمەن دە سويلەسپەك بولعان.
الماگۇل ءبىرلاندى قۋانا قارسى الدى. ۇستىندە بادانا گۇلدى كيمونو، شاشىن جاپون ايەلدەرىنشە جىلتىراتا تاراپ، توقپاقتاي ەتىپ جەلكەسىنە ءتۇيىپ تاستاعان، اياعىندا فرانسۋزدىڭ وكشەسى بىزدەي ءسۇيىر قارا لاك ءتۋفليى. الماگۇل باياعى جارقىن مىنەزىنە سالىپ، ءبىرلاننىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ بارادى. اتاق-داڭق قونعالى مۇنداي كىشىپەيىلدىلىكتەن الماگۇل كوپتەن مۇلدەم ارىلعان-دى. ءبىرلان ونىڭ قىلىعىن تۇسىنە المادى.
— انەۋكۇنگى كونسەرتتە بولدىڭ با، ءبىرلان؟ — دەدى الماگۇل ءسوزدى ءوزى باستاپ.
— بولدىم.
— قالاي، ۇنادى ما؟ مەنىڭ «بوز تورعايىم» قانداي ەكەن؟
— قانداي ەكەن دەسەم ەكەن؟ شىنىمدى ايتايىن با، الدە...
— شىنىڭدى ايت، شىنىڭدى ايت! ونداي ءان سەندەي تالعامدى انشىگە ۇناماۋى مۇمكىن ەمەس. مەن قولىمنان كەلگەنىمدى اياعام جوق...
ءبىرلان الماگۇلدىڭ بەتىنە قارادى. ونىڭ ءوزىن نەگە سونشاما قۇرمەتپەن قارسى العانىن ەندى تۇسىنگەندەي. وتىزعا تاياپ قالسا دا ءالى، جاس بالاداي. ماقتاۋدى كۇتىپ ەكى كوزى جاۋدىراي ءبىرلانعا قاراپ، تىنىپ قالعان. «بالا، بالا، كىم الداي بىلسە، سونىڭ دەگەنىنە كونە كەتەتىن ناعىز بالا» دەدى ىشىنەن ءبىرلان، وعان كۇلىمسىرەي كوز تاستاپ، «باتىستىڭ پوپ-مۋزىكاسىنا ەلىكتەگەن، ال كلاسسيكالىق جاقسى مۋزىكاعا اۋىزدارىنىڭ ءدامىن جوعالتىپ العان جاستاردىڭ قول شاپالاقتاعانىنا ءماز بولعان بالا»... كەنەت ءبىرلان الماگۇلدى اياپ كەتتى. «مىنە، اتاققا، دانققا تابىنۋ» دەدى ول تاعى دا ىشىنەن، بۇرىن «ماقپالدى»، «الاتاۋ قىزىن» ايتىپ جۇرگەن كەزدەرىندە، الماگۇلدە مۇنداي قىلىق ءتىپتى جوق-تى. بار تىلەگى تەك ولەڭدى جاقسى ايتۋ بولاتىن. وزگەسىنىڭ ءبارى ءوزى كەلەتىنىن بىلەتىن. ال ءقازىر ءبىر كەزدە شىققان بيىگىنەن تۇسكىسى كەلمەي، ءوزىنىڭ ەڭبەگىنەن ءوزى قورقىپ بيشارا بولىپ قالعانى مىناۋ. ارينە، بىردەن داڭققا ىلىككەن الماگۇلگە، بۇگىنگى كۇنى ءوزىن جامانداعان ءسوز ەستۋ - ولىممەن تەڭ. ويتكەنى بۇل تەك ماقتاۋعا عانا ۇيرەنگەن. تەك ماقتاۋدى عانا تىلەيدى. ءوز تۆورچەستۆوسىن سىن كوزىمەن قاراۋدى ۇمىتقان. وسىنىڭ ءبارىن كورە تۇرا ەرجان قالاي كونىپ ءجۇر؟»
كوركەمونەردى شىن سۇيگەن ادام ءارقاشاندا ونىڭ الدىندا ءوزىنىڭ ار-ۇياتىن تازا ۇستاۋعا تىرىسادى. ءبىرلان دا سونداي ادامنىڭ ءبىرى ەدى، الماگۇلدى قانشا اياسا دا شىندىقتى ايتۋدى ۇيعاردى.
— قولىمنان كەلگەندى اياعان جوقپىن دەيسىڭ عوي، الماگۇلجان،- دەدى ول ءوزى بۇدان ازعانتاي عانا ۇلكەن بولسا دا، كىشكەنتاي بالاسىن وكپەلەتىپ المايىن دەگەن اناداي بارىنشا جۇمساق سويلەپ،- سەنىڭ قولىڭنان كەلەتىن ءبىر زات بار. ول — انەۋگۇنگى كونسەرتتە ايتقان اندەردەي اندەردى ءتىپتى ايتپاۋ.
— نەگە؟ — الماگۇلدىڭ رەنجي قالعان داۋسى قاتتى شىعىپ كەتتى.
— بىرىنشىدەن، مۇنداي اندەر سەنىڭ ءارى سازدى، ءارى جۇمساق، ءارى كۇمىس قونىراۋداي سىلدىرلاعان تازا داۋسىڭا ءتىپتى كەلمەيدى. بۇيتە بەرسەڭ ەڭ الدىمەن داۋىسىڭنان، سوسىن ابىرويىڭنان ايىرىلاسىڭ. ەكىنشىدەن، تالعامىن جوعالتقان كەيبىر كوشە جاستارىن قىزىقتىرماسا، شىن مۋزىكانى سۇيەتىن، كلاسسيكالىق جانە حالىق مۋزىكاسىن ارداقتايتىن جۇرتقا ءتىپتى ۇنامايدى. قۇلاققا دا جات، ريتميكاسى دا جاندى تەبىرەنتۋدەن گورى، ۇركىتەتىن جەكسۇرىن. بۇل نە ىستەۋگە بىلمەي ەرىككەن، ومىردەن ابدەن جەرىگەن باتىس جاستارىنىڭ يدەياسىن پاش ەتەتىن مۋزىكا، ول بىزگە جات، كوشە، رەستوران، كافەدەگى مۋزىكا. وندا دا باتىستا. ونداي مۋزىكاعا سەن سەكىلدى حالىق اندەرىن تامىلجىتىپ ايتاتىن انشىگە ءتىپتى باس ۇرۋعا بولمايدى.
— ايتپادىم با ساعان،- دەدى كۇيساندىعىنىڭ قاسىندا باعانادان بەرى ءبىر ءتۇرلى سولعىن وتىرعان ەرجان، — كىمنەن سۇراساڭ دا جۇرت ساعان وسىلاي دەيدى دەپ، ال سەن...
— بەكەر! بەكەر!- دەدى كەنەت شاتىناي قالىپ الماگۇل، — مۇنداي مۋزىكانى وزدەرىڭ جازا الماعان سوڭ، وزدەرىڭ ايتا الماعان سوڭ، قىزعانشاقتىق ىستەيسىڭدەر! وتكەن جىلى انگليادا بولعانىمدا مەنىڭ بار انىمنەن جۇرت وسىنداي اندەرىمدى ەرەكشە قارسى العان.
— سوندا... كەشە عانا سەنىڭ انىنە قول شاپالاقتاعان حالقىڭ بۇگىن سەنىڭ جاڭا ولەڭدەرىڭدى نەگە قابىلدامايدى؟ بۇنى سەن نەدەن دەيسىڭ؟ - دەدى ءبىرلان.
— تۇسىنبەيدى! — دەدى الماگۇل.
ءبىرلان الماگۇلدىڭ اجەسىنە وكپەلەگەن جاس بالاداي تورسيا قالعانىن كورىپ، كۇلىپ جىبەرە جازدادى. «دەگەنمەن بالا! بالا! ەسەيىپ كەتكەن بالا!» جوق، الماگۇلدىڭ بۇل قۇلاي باستاۋى پوپ-مۋزىكانى سونشالىق جاقسى كورگەنىنەن ەمەس، ءانشى ايەلدىڭ ىزدەنۋدى، ءوزىن ءوزى ۇلكەن ماقساتتارعا مەڭزەۋدى ۇمىتىپ، اتاق-باققا بوس ەلىكتەگەن تۆورچەستۆولىق داعدارىسىنان تۋعان كۇيرەۋدىڭ باسى ەدى. الماگۇلگە ويلانۋ كەرەك ەدى، نە بولىپ بارا جاتقانىنا قاراۋى كەرەك ەدى، ءبىراق وعان مەنمەندىگى جول بەرمەدى.
كوركەمونەردە كىم دە كىم ءوزىنىڭ ءوسۋ جولىن - ىزدەنۋىن، ايانباي ەڭبەك ەتۋىن ۇمىتسا، وسىنداي كۇيگە ۇشىرايتىنى ءسوزسىز ءجايت. الماگۇل دە سونداي كۇيدە بولاتىن. ال ءبىرلان مەن ەرجان الماگۇلدىڭ بۇل قۇلاۋىنىڭ باستالۋى باتىستىڭ پوپ-مۋزىكا ءتارىزدى موداسىنا ەلىكتەۋدەن تۋعان دەپ ويلاعان. سوندىقتان ونىڭ «حالىق تۇسىنبەيدى» دەگەن سوزىنە شىن شامدانعان.
— بيزەنى، ۆەرديدى، چايكوۆسكييدى، اقان سەرى، ءبىرجان سالدى، تولەبايەۆتاردى تۇسىنگەن حالىق، سەنىڭ كۇشىكتەرشە قىڭسىلاپ، قانشىق يتشە شاۋىلدەگەن ءانىڭدى تۇسىنبەيدى دەگەن سوزىڭە كىم سەنەر؟ حالىق تۇسىنەدى، بارىنە دە تۇسىنەدى. ءبىراق تىڭداعىسى كەلمەيدى!
— تىڭداۋ كەرەك! تىڭداتام!
ءبىرلان ەندى الماگۇلگە تاڭدانا قارادى. ونىڭ اۋرۋىن تۇسىنگەندەي بولدى.
— بايقا! — دەدى ءبىرلان ءالى دە سابىرلى ۇنمەن. — تەڭىزدى ورتەيمىن دەگەن كىشكەنتاي سارى شىمشىقتاي بولىپ جۇرمە! كرىلوۆتىڭ سونداي مىسالىن وقىعانىڭ بار ما ەدى؟
الماگۇلگە كوپتەن بەرى مۇنداي اۋىر ءسوزدى ەشكىم دە ايتقان ەمەس. كەرەمەت ءانشى اتالعالى، بۇل نە ىستەسە دە، ءبارى دۇرىس بولا بەرەتىن. ەندى مىنە! ەگەر ءدال وسىنداي ءسوزدى ءبىرلاننان بوتەن بىرەۋ ايتسا، الماگۇل ونى قورلار جاۋاپ تابار ەدى. ال ءبىرلان الماگۇلدەن كەم ءانشى ەمەس، اتاعى دا، ابىرويى دا بار. جانە تەز قىزبالىعى بولماسا، ءناسىلى جۇمساق مىنەزدى الماگۇل، وزىندەي ۇلكەن ءانشى ايەلمەن ءسوز تالاستىرىپ جاتقىسى كەلمەدى. كەنەت ول كيىنە باستادى. الماگۇلدىڭ راديودا جەدەل رەپەتيسياسى بار بولىپ شىقتى.
— جارايدى، باسقا كەزدە تالاسارمىز، — دەپ ول ۇيدەن شىعىپ كەتتى.
ەرجان مەن ءبىرلان وڭاشا قالدى. بۇلارعا ەكەۋدەن-ەكەۋى قالۋى بالەندەي ىڭعايلى كورىنبەگەنمەن، امال قانشا، سىر بەرمەۋگە تىرىستى.
— ۇنەمى وسىلاي، —دەدى ەرجان ايەلى شىعىپ كەتكەننەن كەيىن،- جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى. ءوز اتىن ءوزى جويعالى ءجۇر...
الماگۇل مەن ەرجان تۆورچەستۆو ىسىندە تاتۋ ەمەس ەكەنىن ءبىرلان ەندى ءتۇسىندى. ءبىراق ەندى ول الماگۇل جايىندا سويلەسكىسى كەلمەدى.
— جالعىز الماگۇل مە ءوز اتىن جوعارىلاتقىسى كەلىپ جۇرگەن؟ ءوزىڭدى قايدا قوياسىڭ،-دەدى. — «اساۋ ەرتىستەن» كەيىن ءبىر دە ءبىر وپەرا جازعان جوقسىڭ... جۇرت سەنى تۆورچەستۆولىق مۇمكىندىگى سارقىلدى دەپ ءجۇر.
— ولاي دەۋگە ولاردىڭ قاقىسى بار. راس «اساۋ ەرتىستەن» كەيىن مەن ەش وپەرا جازعام جوق، ءبىراق ەستراداعا وتىزعا جۋىق جاڭا ءان بەردىم. كەيبىرەۋلەرىن تىڭداۋشىلار جاقسى قابىلدادى.
— ءيا، ونداي اندەردى سەن الماگۇلگە ۇيلەنگەن العاشقى جىلدارىڭدا جازدىڭ. شىنىن ايتساق ايەلىڭ ءۇشىن جازدىڭ. ال ءقازىر نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟ «الاتاۋ قىزى» اۆتورىنىڭ وسى اقىرعى ەكى-ۇش جىلدا وپەرا تۇگىل جۇرتتىڭ ايتۋىنا جارايتىن جاقسى ءبىر ءان، نە بولماسا باسقا ءبىر شىعارما بەردى دەگەنىن ەستىگەم جوق. ال سەندەي دارىندى كومپوزيتوردىڭ ۇندەمەي قالۋى حالىقتىڭ سورى، اسىرەسە ءبىز سەكىلدى سەنىڭ دارىنىڭا عاشىق انشىلەردىڭ سورى...
ءوزىن شىن باعالاي بىلگەن ءبىرلانعا ەرجان ىشتەي وتە ريزا بولىپ قالدى. ەندى ول جۇدەي سويلەدى.
— راس، سوڭعى ەكى-ۇش جىلدا مەن ءجوندى ەشتەڭە بەرە الماي ءجۇرمىن. وعان تولىپ جاتقان سەبەپ بار. جاڭا ءوزىڭ ەستىدىڭ عوي الماگۇلدىڭ ءسوزىن. ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز تۇسىنبەستىك جاعداي ماعان دا وڭاي ءتيىپ جۇرگەن جوق... ونىڭ ۇستىنە اناۋ ەكى بالا كۇننەن-كۇنگە مەنىڭ ويىمدى الا بەرەدى. كەيدە سولاردى بەكەر تاستاپ كەتتىم بە دەگەن ويعا دا كەلەمىن. ال ەگەر مەن ەستىگەن وسەك راس بولسا، قايعىدان ءبىرجولاتا جەرگە كىرەتىن شىعارمىن.
— ول قانداي وسەك؟- دەدى ءبىرلان دەگەنمەن ەرجاننىڭ نەگە قوبالجىپ وتىرعانىن بىلگىسى كەلىپ.
ەرجان شىن قينالا سويلەدى.
— بۇگىن ەستىدىم. ءجاميلا كۇيەۋگە شىققالى جاتىر دەگەندى. ال بۇل حابار راس بولسا... — ەرجان ءسوزىن اياقتاي الماي توقتاي قالدى.
ءبىرلان ءبىر رەتتە وعان: «كۇيەۋگە شىقسا نەسى بار؟ جاس ادام جانە وعان سەن نەسىنە كۇيىنەسىڭ؟ كۇيىنەرىڭ بار، نەگە تاستاپ كەتتىڭ؟..» دەمەكشى بولدى. ەرجاننىڭ ءجاميلانى تاستاعانىنا بۇ دا قارسى ەدى. ءبىراق ونىڭ جۇدەۋ ءتۇرىن كورىپ، رايىنان بىردەن قايتتى.
— بەكەر قينالاسىڭ، — دەدى ءبىرلان ەرجانعا. — ەر جەتە باستاعان ەكى بالاسى تۇرعاندا، ولارعا وگەي اكە تاۋىپ بەرەتىن ءجاميلا ونداي جەڭىل ايەل ەمەس. ونى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ... سەن ەستىگەن وسەكتى مەن دە ەستىگەم، كەشە ءجاميلانىڭ وزىنەن سۇراعام، ءسوز ايتىپ جۇرگەن ايەلى ولگەن ءبىر بويداق كىسى بار ەكەن. جامان دا كىسى كورىنبەيدى. ءبىراق ءجاميلا وعان: «كۇيەۋگە شىقپايمىن. قازاقتا مەندەي جاسىنان جەسىر، ءوز بوساعاسىن ءوزى باعىپ قالاتىن ايەلدەر از بولعان با، قۇدايعا شۇكىر ەگىز ۇلىم ەسىپ كەلەدى، بىرەۋگە ولاردى كىرىپتار ەتكەنشە، بايسىز-اق وتەمىن» دەپتى.
ەرجان كۇلىمسىرەي قالدى.
— باسە، مەن بىلەتىن ءجاميلا سولاي دەسە كەرەك-تى!
ەرجاننىڭ قۋانعانى كوزىنەن كورىنىپ تۇر. ول بۇدان كەيىن ۇندەمەي ءسال وتىردى دا، جاڭاعى ءۇزىلىپ قالعان اڭگىمەسىن قايتادان باستادى.
— ايتكەنمەن وپەرا جازۋعا قايتا وتىرماقپىن،- دەدى ول،- جاقىندا ءبىر اقىن-دراماتۋرگ ءوزىنىڭ ليبرەتتوسىن اكەپ بەردى. ماعان وتە ۇنادى. ليبرەتتو ادامنىڭ قايعى-قاسىرەتىنە، قۋانىشىنا، ىشكى سەزىمىنە قۇرىلعان. ناعىز وپەراعا لايىق دۇنيە. تەك ءبىر جەرى عانا ءازىر ماعان جات كورىندى...
—ول قانداي جەرى؟
— وپەرانىڭ باس كەيىپكەرى، وتىز بەستەن اسىپ كەتكەن جەسىر، سۇلۋ ايەلدىڭ جاقسى كورگەن كىسىسى، وپاسىزدىق ىستەپ، ءوزىنىڭ تاجىريبەلىلىگىن پايدالانىپ، ونىڭ ون جەتىدەگى قىزىنىڭ باسىن اينالدىرىپ الادى. سوعان ۇيلەنەدى.
ءبىرلان بىردەن قارسى شىقتى.
— بۇل ومىردە بولمايتىن وقيعا.
— ومىردە بولماعانمەن، كوركەم ونەردە بولادى. ءومىر شىندىعى بار دا، كوركەمدىك شىندىق بار ەمەس پە.
— ءبىراق سول كوركەمدىك شىندىقتى وينايتىن ءبىز ەمەسپىز بە؟ ال، بىزگە ومىردە بولمايتىن شىندىقتى ويناۋ قيىن. ويتكەنى كوركەمدىك شىندىق كوبىنە كەيىپكەردىڭ قيالىنان، اقىلىنان تۋادى. ساحنا ادامىنا قيال، اقىل جاساعان كوركەمدىك شىندىقتىڭ كەيىپكەرىن ويناۋدان كورى، ءومىر شىندىعى تۋدىرعان كەيىپكەردى ويناۋ جەڭىل تيەدى. جانە سونداي كەيىپكەرلەر ونىڭ ارمانى. ساحنا ادامدارى سونداي جاعدايدا عانا ءوزىن كورەرمەندەرگە كورسەتە الادى. ءوزى جاساعان بەينەگە جۇرتتى ناندىرا الادى. ال كومپوزيتورعا ءومىر شىندىعىنان تۋعان كەيىپكەردى جاساۋ، مەنىمشە، جەڭىل تيەدى. جانە ونداي كەيىپكەرلەر سەندەردى شابىتتاندىرۋعا ءتيىستى. جوق، ەرجان، شاماڭ كەلسە، ليبرەتتونىڭ بۇل جەرىن باسقا ءبىر نانىمدى وقيعامەن اۋىستىر.
— جارايدى، ليبرەتتونى جازعان اقىن-دراماتۋرگپەن اقىلداسىپ كورەرمىز. ال ەندى سەنەن ءبىر ءوتىنىشىم بار. وسى وپەرانىڭ باس ايەل كەيىپكەرىن ءوزىڭ ويناساڭ دەيمىن. سەنىڭ مۇمكىنشىلىگىڭدى، داۋسىڭنىڭ دا، مۋزىكالىق قاسيەتتەرىڭنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن دە جاقسى بىلەمىن عوي. وپەرامدى جازۋعا كوپ كومەگىڭ تيەر ەدى. بۇعان قالاي قارايسىڭ؟
ءبىرلان شىن قۋانىپ كەتتى.
— قالاي قارايسىڭ دەيسىڭ بە؟ مەن بۇعان قالاي قاراۋعا ءتيىستىمىن؟ — ول كۇلدى، — ارينە، جان-تانىممەن ۇناتا قارايمىن، — ول تاعى قۋانا كۇلدى. − قانداي ارتيست وزىنە ارناپ رول جازىلسا، وينامايمىن دەيدى؟ وينايمىن! مەنىڭ دە ءوزىمنىڭ قىز جىبەگىمدى، تاتيانامدى جاسايتىن كەزىم جەتتى. تەك، ەرجان، سەنەن ءبىر ۇلكەن ءوتىنىشىم بار.
— ول قانداي ءوتىنىش؟
— ەگەر قارسى بولماساڭ، وپەراڭداعى ەركەكتىڭ باس ءرولىن سىرىمعا ارناپ جازساڭ قايتەدى؟..
— ول مۇمكىن ەمەس، — دەدى ەرجان ازدان كەيىن تۇنجىراپ، — راس، ونىڭ داۋسى كەرەمەت داۋىس ەدى... ءبىراق جۇرت ونى كوركەمونەردە ولگەن ادام دەپ ءجۇر عوي.
— جوق ولگەن ەمەس، — دەدى ءبىرلان كەنەت قىزارا ءتۇسىپ،- كوركەمونەر ولگەن ادامدى تىرىلتە المايدى، ءبىراق اداسقان جاندى قايتا اكەلۋگە قۇدىرەتىنىڭ جەتەتىنىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ... جاڭا ءوزىڭ ايتتىڭ عوي ونىڭ داۋسى كەرەمەت داۋىس ەدى دەپ. ەگەر وزىنە ارناپ مۋزىكا جازىلىپ جاتقانىن بىلسە، سىرىم مۇمكىن ولمەسكە تىرىسار. كەسەلىن جەڭىپ شىعۋعا كۇشى جەتەر!
ەرجان ۇندەمەي ەرسىلى-قارسىلى جۇرە باستادى. ال ءبىرلان ويىندا جوق جەردەن سىرىمدى تاعى ەسىنە تۇسىرۋىمەن، ونى ءالى دە ۇمىتا الماعانىن، ءالى دە جاقسى كورەتىنىن اشىپ الدى.
IX
لور پروفەسسورىنىڭ ايتقانىن ورىنداپ، ەمدەلىپ سىرىم ءبىر ايداي جۇرگەن. تاماعىنىڭ قىرىلى باسىلىپ، اقىرىن سويلەۋگە دە جاراپ قالعان. قارت پروفەسسور «وسىلاي تاعى بىر-ەكى اي ەمدەسەم، سويلەۋگە دە، ولەڭ ايتۋعا دا جاراپ قالارسىڭ. ال ىشىمدىكتىڭ ارقاسىندا، مولشەردەن تىس ايقايلاۋدان، تىنىس تامىرىنىڭ ءۇزىلۋى داۋىسىڭنىڭ، رەگيسترىنە زيانى ءتيدى، الدە تيمەدى مە، بۇنى كەم دەگەندە ءبىر جىلدان كەيىن بىلۋگە بولادى» دەگەن. ول ءبىر جىلعا دەيىن سىرىمعا ولەڭ ايتۋعا رۇقسات ەتپەگەن. ۇزىلگەن تامىرىڭ ابدەن ساۋىقپاي، قاتتى داۋىستاپ ولەڭ ايتاتىن بولساڭ، قايتادان ءۇزىلىپ كەتۋى مۇمكىن» دەگەن.
— مەنىڭ بار بايلىعىم داۋسىم، ەگەر وعان ءقاۋىپتى بولسا ءبىر جىلعا شىدايمىن عوي، امال قانشا؟ — دەگەن سىرىم. — ءبىراق مەن قالاي كۇن كورەم؟
— وعان سەن بالەندەي قىنجىلما. ءبىر جىلعا سەنى ءبىز ۋاقىتشا پەنسياعا شىعارامىز. بىلەمىن، سەن سەكىلدى ونەرلى جاس ادامعا بۇنىڭ ءوزى دە اۋىر، ءبىراق امال قانشا، شىداۋ كەرەك. سەن ويناعان وپەرادا مەن دە بولعام. داۋسىڭ سيرەك كەزدەسەتىن داۋىس. ونى جالعىز ءوزىڭ ءۇشىن ەمەس، ءبىز ءۇشىن دە ساقتاۋعا بورىشتىسىڭ. ءبىر جىل دەگەن نە؟ ءبىر كۇنگىدەي بولمايدى، وتەدى دە كەتەدى. ال سەن كۇتىنسەڭ داۋىسىڭدى جوعالتپايسىڭ.
سىرىم اۋىر كۇرسىنگەن.
— امال قانشا، جارايدى، — دەگەن. ءدال وسى ساتتە پروفەسسوردى بوتەن ءبىر اۋىر جاعدايداعى اۋرۋ جانىندا اقىلداسپاق بوپ كورشى دارىگەر شاقىرىپ، سىرىم سول كۇنى پروفەسسورمەن قالاي كۇتىنۋ كەرەك ەكەنىن دۇرىستاپ سويلەسە الماعان.
— ماعان ءۇش كۇننەن كەيىن كەلەرسىڭ، — دەگەن دارىگەر شىعىپ بارا جاتىپ.
ەمدەسە داۋسىنىڭ بۇرىنعى كۇشىنە كەلەتىنىنە قۋانىپ، قورقىپ قالعان سىرىم ۇيىنە كەلە جاتقاندا، ادەيى اڭدىپ تۇرعانداي، ويلاماعان جەردەن جاقىپجان كەزدەسىپ قالعان.
امانداسىپ بولعاننان كەيىن:
— سەن دە قىزىق ەكەنسىڭ، — دەگەن ول، — انشىگە داۋسى شىقپاي قالۋ دەگەن قاسىرەت پە ەكەن؟ ءوزىمىز بيۋللەتەن الىپ، از كۇن ۇيدە جاتۋ ءۇشىن، كەيدە داۋىسىمىزدى ادەيى اۋىرتىپ الاتىنبىز... ارتىنان بىر-ەكى ريۋمكا ءىشىپ جىبەرىپ قايتادان ورنىنا كەلتىرە قوياتىنبىز.
— ال مەنىڭ داۋسىم سول كۇنگى ىشكەن اراقتان جويىلدى.
— ءسوز بولعانىڭا بولايىن. مەنىڭ داۋسىم نەگە جويىلمايدى؟ قۇدايعا شۇكىر، ءبىر ادامنان كەم ىشپەيمىن... اراق، كەرىسىنشە، ادامنىڭ داۋسىن اشادى. بۇل جاعىنان ماعان سەن. سەنىڭ داۋسىن ول كۇنى اراقتان ەمەس، ءوزىڭنىڭ جايشىلىقتاعى كوتەرەتىن نوتاڭنان جوعارى الىپ، سودان بولدى.
— داۋىسىمنىڭ جەتەر جەرىن بايقاي الماي قالعانىمنىڭ ءوزى سول اراقتان ەمەس پە...
— ول مۇمكىن. ونىڭ جاراسى جەڭىل. «سىنانى سىنامەن شىعار» دەگەن ورىستىڭ ماقالى ءدال وسىنداي جاعدايدا ايتىلعان. ال ەگەر بىرەر ريۋمكا...
قىسقاسى ەكەۋى سول كۇنى پانفيلوۆ پاركىندە ءبىراز سىرلاسىپ ءجۇرىپ، اقىرىندا سول پاركتەگى رەستورانعا كipگەن. اراقتان ادامنىڭ داۋسى اشىلادى دەگەن جاقىپجاننىڭ ءسوزى سىرىمنىڭ ەسىندە قالعان. جانە بۇنىڭ سولاي ەكەنىنە دە كۇدىكتەنبەگەن. بۇرىن، ستۋدەنت كەزىندە الدەقالاي بىرەر ريۋمكە ىشسە، داۋسىنىڭ قۇلپىرىپ شىعا كەلەتىنى وزىنە دە ءمالىم ەدى.
ءسويتىپ جاقىپجان ەكەۋى سول كۇنى ءۇش ريۋمكەدەن كونياك ىشكەن. بۇدان ارىگە جولداسىنىڭ ءوزى دە بارماعان.
— جەتەدى، — دەگەن ول، — ءار نارسەنىڭ رەتى بار.
بۇدان ءارى سىرىمعا ىشكىزۋگە جاقىپجاننىڭ قالتاسىندا اقشاسى جوق ەدى.
ءبىر عاجابى، سىرىم ەرتەڭىنە تاماعىنىڭ كەشەگىسىنەن جامان ەمەس ەكەنىن بايقادى. داۋسى دا ءسال جوندەلە تۇسكەندەي مە، قالاي... «ءسىرا، بۇل كونياكتان بولۋى كەرەك. ەندى بۇدان بىلاي، اق اراق ەمەس، كونياك ىشكەن دۇرىس شىعار...».
پروفەسسورعا كورىنىپ ەمدەلىپ جۇرگەن ءتيىستى ءۇش ايىنىڭ ىشىندە سىرىم ءبىر جاعى پروفەسسوردان سەسكەندى مە، الدە شىن جازىلعىسى كەلدى مە، ايتەۋىر ىشۋدەن شاماسى كەلگەنشە ءوزىن ۇستاپ ءجۇردى. ىشە قالسا، سول ءۇش ريۋمكا كونياكتان اسپادى. ال ەم ءبىتىپ ءبىر جىلعا ۋاقىتشا پەنسياعا شىققاننان كەيىن دە، الدىڭعى كەزدە، سول ءۇش ريۋمكادان ارتىق ىشپەدى. تەك بەرتىن كەلە، بۇل اراقتىڭ زيانى جوق ەكەن دەپ، بۇرىنعى ادەتىنە سالىپ، ءىشۋ مولشەرىن كۇننەن-كۇنگە كوبەيتىپ الدى. كۇيەۋىنىڭ ىشە باستاعانىنان شوشىعان حانشايىم، قويدىرام دەپ سىرىمعا جالىنىپ-جالبارىنىپ تا باقتى، ءبىراق ونىڭ بارىنەن دە سىرىم سەسكەنبەدى، ويتكەنى، ونىڭ بويىن، اقىلىن، سانا-سەزىمىن ءبارىن ىشىمدىك جەڭىپ وزىنە باعىندىرىپ العان ەدى. سىرىم ءىشۋىن توقتاتپادى. اقىرىندا حانشايىم ەندى جۇرتتىڭ بەتىنە قاراي المايتىن كۇيگە جەتتى. قورلانۋدان ءولىپ كەتە جازدادى. ال اجىراسىپ كەتۋگە تاعى قيمادى: سىرىمدى قۋىپ جىبەرسەم، بۇدان دا ارتىق ءىشىپ كەتەر، نە اعاشتىڭ تۇبىندە ماس بولىپ ءولىپ قالار دەدى. جوق، حانشايىم، ونى قۇر عانا قيمايتىن، شىن ءسۇيىپ قوسىلعاندىقتان، سىرىمدى ءالى دە جاقسى كورەتىن. ونىڭ اراققا سالىنۋىن - بۇل ءبىر كەسەل دەپ تاپقان. جانە سول كەسەلمەن كۇرەسپەك بولعان. قايتكەنمەن دە ونى جازۋدى وزىنە بورىش ساناعان.
ەرتەڭىنە كۇيەۋىنىڭ نەگە كەنەت تىنىشتالا قالعانىنان سەزىكتەنىپ، حانشايىم قاسىنا بارعان. كورگەننەن شوشىپ كەتكەن. بىرەۋ تاقىمىنا قىل بۇراۋمەن بۇراپ جاتقانداي، تىستەنىپ الىپ، بەتى كوگىلدىر تارتىپ، سىرەسىپ قالىپتى. ۇستىنە جابىلعان پروستىنيانىڭ ءبىر شەتىن تىستەپ-تىستەپ ابدەن جىرتىپ تاستاپتى.
— نە بولدى ساعان؟ — دەپ ۇرەيلەنگەن حانشايىم، كۇيەۋىنە اياق جاعىنان جاقىنداي بەرىپ، كۇپ-كۇرەڭ بوپ ءىسىنىپ، جالاڭاش جاتقان اياعىنا الدەقالاي قولى ءتيىپ كەتتى. سىرىم بىرەۋ قانجار سۇعىپ العانداي باقىرىپ قويا بەردى.
حانشايىم ساسىپ قالدى.
كوزىنەن جاسى پارلاپ اعىپ سىرىم ازەر سويلەيدى.
— ەكى اياعىم، بىرەۋ سۇيەگىنەن ەتىن ايىرىپ جاتقانداي اۋىرىپ اكەتىپ بارادى. قارا سانىمنان تومەنگى جەرىمە تيتتەي بىردەمە ءتيىپ كەتسە، پىشاق سۇعىپ العانداي اۋىرادى... اياعىمدى باسا المايمىن. اۋىرعاندىعى سونشالىق، ەسىمنەن تانىپ قۇلاپ ءتۇستىم. قالاي جەرگە باسىممەن تۇسپەگەنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن...
حانشايىم دەرەۋ «جەدەل جاردەمگە» تەلەفون سوقتى. ەكى ساعاتتان كەيىن ونى قالانىڭ سىرتىنداعى رەسپۋبليكالىق كلينيكالىق اۋرۋحاناعا الىپ كەتتى.
باسقانىڭ اۋىرعانىن ءوزى اۋىرعانداي كورەتىن ەمحانانىڭ باس دارىگەرى، اق پەيىل، بىلگىر ەرالىدەن باستاپ، مامان دارىگەرلەر جاندارىن سالا قاراپ، سىرىمنىڭ كەسەلىن، اراق-شاراپتان ادامنىڭ قان تامىرلارى قابىنىپ كەتەتىن، ورىس تىلىندە «پولينيەۆريت» دەپ اتالاتىن كەسەل دەپ تاپتى. بۇل دەرتتىڭ ەڭ قيىندىعى اۋىرعان ادامنىڭ اياق-قولىنىن قان تامىرلارى، بىرەۋ ادەيى دەنەسىنەن ارشىپ الىپ، جالاڭاشتاپ قويعانداي، زار قاقساتا اۋىرتادى. كىشكەنتاي بىردەڭە ءتيىپ كەتسە، ءتىپتى اۋرۋ مۇشەلەرىنىڭ ۇستىنە شىبىن قونسا بولعانى، سول جەرىڭ بىرەۋ پىشاقپەن وسىپ جىبەرگەندەي اۋىرادى. ەگەر بۇل اۋرۋدى دەر كەزىندە ەمدەتپەسە، اسقىنىپ كەتسە، قان جۇرمەي ولە باستاعان اياق-قول ەتتەرىن ەمدەۋدىڭ جالعىز جولى عانا قالادى. ول جول - اۋرۋدىڭ اياق-قولىن دەر كەزىندە كەسىپ تاستاۋ. ويتپەسە، دەنە قۇر عانا ءولىپ قويمايدى، بۇكىل قابىنعان قان تامىرلاردىڭ، جۇيەلەردىڭ زاردابى بۇعاناداعى جۇلىنعا شىعىپ، ادام اقىلىنان ايرىلادى، ماڭگى ەسالاڭ بولىپ قالادى.
سىرىمنىڭ كەسەلى وسىنداي ءقاۋىپتى كەسەل بولىپ شىقتى. ايتەۋىر، بىلگىر دارىگەرلەر ونى ءبىر كادىكتەن امان الىپ قالدى. ءالى كەسەلمەن كۇرەسۋگە دارمەنى بار جاس دەنەگە بەرىلگەن دارى-دارمەك قونىپ، ىستەگەن شارالاردىڭ ارقاسىندا سىرىم ايىعا باستادى.
الپىس كۇننەن كەيىن دارىگەرلەر سىرىمدى ەمحانادان شىعارماقشى بولدى.
— بۇدان ارتىق بىزدە ىستەيتىن ەم جوق،- دەدى باس دارىگەر سىرىممەن قوشتاسقالى، كوريدوردا قاعازدارىن كۇتىپ وتىرعان ءانشى جىگىت پەنەن ونىڭ ايەلى حانشايىمعا كەلىپ. - ال مۇنداي كەسەلدەن قۇلان-تازا جازىلىپ كەتۋىڭ ەندى سەنىڭ ءوز قولىڭدا. ەڭ الدىمەن اراق-شاراپ ءىشۋدى توقتاتۋىڭ كەرەك. ەگەر تاعى ىشەتىن بولساڭ، اۋرۋىڭ بۇرىنعى قالپىنا كەلەدى. بۇل كەسەلدەن ەڭ ءساتتى قۇتىلدىم دەگەن كۇننىڭ وزىندە، اياق-قولىڭدى بەرىپ قۇتىلاسىڭ.
سىرىم ۇيگە كەلگەن سوڭ ەكى ايداي ىشكەن جوق، اجەپتاۋىر جوندەلىپ قالدى. ەندى اقىرىنداپ ولەڭ ايتىپ كورىپ ەدى، داۋسى ءالى جوندەلمەگەن ەكەن. دارىگەرگە بارۋعا قايمىقتى. قارت دارىگەر تاعى ۇرسادى ەكەن دەپ جۇرەگى داۋالامادى.
حانشايىم شاماسى كەلگەنشە سىرىمدى جالعىز قالدىرمايتىن بولدى. سونىڭ ارقاسىندا ول اراق، شاراپ ىشپەي، ءوزىن ءوزى كۇتىپ، كۇندىز كىتاپ وقىپ، كەشكە تامان قىدىرىپ، بىركەلكى تىنىش ءومىر سۇرە باستادى. سىرىم ەندى كەسەلىنەن مۇلدەم ايىعىپ كەلە جاتقانىن سەزدى. ال ادامنىڭ ءبىر جامان ادەتى (كەيدە بۇل جاقسى دا قاسيەت) باسىنان وتكەن قيىندىقتى تەز ۇمىتۋى عوي. سىرىم دا وسىدان تورت-بەس اي بۇرىن قانداي جاعدايدا بولعانىن ەسىنەن شىعارىپ الدى. ءبىر كۇنى، پاركتە قىدىرىپ ءجۇرىپ، ەسكى ءبىر جولداسىمەن كەزدەسىپ تاعى بىر-ەكى ريۋمكا اراق ءىشتى. ءبىراق ۇيگە كوڭىلسىز قايتتى. الگى جولداسىنان وزىنەن انشىلىگى دە، جالپى ارتيستىك دارىنى دا، داۋىسى دا كوپ تومەن بىرگە وقىعان ءبىر جىگىتتىڭ ءقازىر ۇلكەن قالادا، ۇلكەن تەاتردىڭ بىرىندە باس رولدە ويناپ جۇرگەنىن ەستىدى. ال بۇل بولسا...
كۇيەۋىنىڭ بىر-ەكى ريۋمكا بولسا دا، كونياك ءىشىپ كەلگەنىن حانشايىم بىردەن سەزدى. ونىڭ ىلعي وسىلاي بىر-ەكى ريۋمكادان باستاپ، سوڭىنان ءوزىن توقتاتا الماي قالاتىنىنا ءتانتى ايەلى تاعى قاتتى اشۋلاندى.
— انەۋگۇنى باس دارىگەردىڭ نە ايتقانى ەسىڭدە جوق پا؟ — دەدى ول، جىلارداي بوپ، — بار پالە ساعان ىلعي وسى بىر-ەكى ريۋمكادان باستالاتىنىن بىلمەيسىڭ بە، نەگە ءىشتىڭ؟
سىرىم اۋىر كۇرسىندى.
— اراق ىشپەگەندە ماعان ەندى نە قالدى؟
— «نە قالعانىڭ» قالاي؟ — دەدى حانشايىم ءسال باسەڭدەۋ سويلەپ،- ىشپەسەڭ جازىلاسىڭ. ءالى تەاتردا ولەڭ ايتاسىڭ... — حانشايىم ءسوزىن ءبىتىرىپ ۇلگىرگەن جوق، وسى كەزدە ۇيلەرىنە ەرجان مەن ءبىرلان كىردى. ەسكى دوستارىن كورىپ سىرىم شىن قۋاندى. بۇلار ۇزاق اڭگىمەلەستى. ەرجان ءوزىنىڭ جاڭا وپەرا جازۋعا كىرىسكەنىن، ونىڭ باس ءرولىن سىرىم ويناۋعا ءتيىستى ەكەنىن ايتتى. ءوزىن ەندى ماڭگى ءبىتتىم دەپ جۇرگەن سىرىم ەسكى دوستارى ەرجان مەن ءبىرلاننىڭ وسىنشاما سەنىم كورسەتكەنىنە ءدان ريزا بوپ تولقىپ كەتتى:
— ياپىرىم-اي، ول مۇمكىن بە؟! — دەي بەردى.
— مۇمكىن! مۇمكىن! — دەدى ۇيدەگىلەر.
سىرىمنىڭ كوزىنەن جاس شىعىپ كەتتى.
— مىنە انتىم، مىنە قولىم! — دەدى ول ەرجانعا قولىن بەرىپ. — داۋسىم قايتا كەلىپ، سەنىڭ وپەراڭنىڭ باس كەيىپكەرىنىڭ ءرولىن ورىنداسام، دۇنيەدە ارمانىم جوق! سول ءۇشىن ءومىر بويى اراق ىشپەۋگە سەرتىمدى بەرەمىن! قولىمنان كەلگەنشە، سەندەردىڭ ماعان كورسەتكەن سەنىمدەرىڭدى اقتاۋعا انت ەتەمىن!
وسى كۇننەن باستاپ سىرىم شىن وزگەردى.
دۇنيەدە ومىردەن ءتاتتى ەشتەڭە دە جوق. اتاق، ب ا ق تا، ماحاببات، ءلاززات تا، دارەجە، ەڭبەك تە ءبارى دە سول ءومىردى ءومىر ەتۋ ءۇشىن جارالعان. حانشايىم دا سولاي ويلايتىن. ول ءومىردى شىن جاقسى كورەتىن. سىرىمعا دا سول ءومىردى بۇرىنعىسىنان دا قۋانىشتى ەتەمىن دەپ قوسىلعان. سويتكەن ءومىر نە بوپ شىقتى؟ مىنە بىرنەشە جىلعا اينالدى، قۋانىشتىڭ ورنىنا، ماحابباتتىڭ ورنىنا، تاعى دا وگەي اناداي تۇكسيگەن جالعىزدىق. سىرىمنىڭ تەك جار دەگەن اتى. ارينە، حانشايىم باسقا ايەل بولسا، ودان باياعىدا ات قۇيرىعىن ۇزەر ەدى. ال حانشايىم ويتە المادى. كەشەگى ءسۇيىپ قوسىلعان جارى مىناداي حالگە جەتكەنىندە ونى تاستاپ كەتەتىن ايەل بۇل ەمەس-تى. وسىنداي كۇيدەگى حانشايىم ەكى وتتىڭ ورتاسىندا ەدى. ءبىر جاعىندا - ءوتىپ بارا جاتقان ءومىر. ەكىنشى جاعىندا - وزىنە ءوزى تىلەپ العان سىرقاتتى ەرى. ءتۇبى حانشايىم قايسىسىن قالاماق؟ ءومىردىڭ ديالەكتيكالىق، شىندىق زاڭى بويىنشا قانشا تۇراقتى بولسا دا، ادامدى ءومىر قىزىعى، ءوز باسىنىڭ قۋانىشى جەڭۋ كەرەك. حانشايىمنىڭ ەرلىگى، سول ءومىر زاڭىنا ءوزىمدى جەڭگىزبەيمىن دەپ قارسى كۇرەسۋىندە ەدى. دەگەنمەن و دا ادام عوي، ونىڭ دا ءان قۇمار جانىنىڭ تولىپ جاتقان تىلەگى بار عوي. سول تىلەكتىڭ ەڭ باستىسى، سوناۋ بالعىن ءجاسوسپىرىم كەزىندە، ەڭ العاشقى ءلاززاتتىڭ شىمىلدىعىن اشقان، جان سۇيمەگەن اق بەتىن ىستىق ەرنىمنەن وپكەن حامزەگە دەگەن قايتادان ويانعان ماحابباتى ەدى. بۇل سەزىمدە حانشايىمنىڭ قۋانىشى دا، ازابى دا جاتقان. سۇيە تۇرىپ، سۇيمەگەن بولۋ، كۇيە تۇرىپ، كۇيمەدىم دەۋ - بۇدان ارتىق ادامعا ازاپ بار ما؟ قانداي ادام بۇل ازاپقا شىداي الار؟ حانشايىم شىدادى. شىداۋىنا باس سەبەپ تاعى سول حامزەنىڭ ءوزى ەدى. حامزەنىڭ وزىنە دەگەن جۇرەگىنىڭ قالاي سوعاتىنىن حانشايىم كوپتەن سەزگەن. سوعان قاراماي، حامزە ءوز سەزىمىن ءوزى جاسىرا ءبىلدى، جانىنا باتقان ىڭكار سىرىن حانشايىمعا اشپادى. ال حامزەنىڭ بۇيتۋىنە، بىتەۋ جارا بوپ جۇرە بەرۋىنە تەك ءوزىنىڭ بالا-شاعاسى عانا ەمەس، ءباز-باياعى سىرىم، باقىتسىز سىرىم سەبەپ بولعان. بۇنى دا حانشايىم بىلەتىن. سول ءۇشىن دە ول حامزە تۋرالى كوپ ويلايدى. ءوزى سەكىلدى، ونىڭ دا ۇستامدىلىعىنا تاڭ قالادى...
حامزە مەن حانشايىمنىڭ بىر-بىرىنە دەگەن ىقىلاسىن كوپتەن اڭدىعان توبىقوۆ اقىرى سەزىپ قالعان ەدى.
«باسە، وسىلاي بولۋى كەرەك ەدى عوي،- دەگەن ول وزىنە-وزى،- حامزەنىڭ سىرىمعا نەگە جانى اشىپ ءجۇر دەسەم، ايەلى ءۇشىن ەكەن عوي. بۇنىڭدى دا ءبىلىپ قويدىق. ەندى تەك قولعا تۇسۋلەرى قالدى».
ول سول كۇننەن-اق حامزە مەن حانشايىمدى اڭدي باستاعان. ءبىراق بىرەۋگە ور قازبا، ءوزىڭ تۇسەسىڭ دەگەندەي، جۇرتقا جاپپاق بوپ جۇرگەن ماحاببات بالەسىنەن، كوپ كەشىكپەي ءوزى قۇلاپ تۇسكەن.
وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ديرەكتوردىڭ كابينەتىندە كونسەرت مەكەمەسىنىڭ كۇردەلى ماسەلەسى قارالماقشى بوپ كوركەمدىك كەڭەس جينالعان. كابينەتتە حامزە، ميحايلوۆ، زادا، كۇنجان، ەرجان، الماگۇل، حانشايىم، توبىقوۆ، ءابىلقايىر تاعى باسقا كەڭەس مۇشەلەرى وتىرعان.
ديرەكتور ءماجىلىستى جاڭا عانا اشا بەرگەن كەزدە، ەسىكتى شالقاسىنان تاستاپ، ۇيگە قاراتورى دەمبەلشە، ەكى جاسار بالانى قولىنان جەتەكتەگەن ءبىر ايەل كىرىپ كەلگەن.
بۇل بۇرىن وسى فيلارمونيادا سىرتقا شىعاتىن ارتيستەر بريگاداسىنىڭ اكىمشىسى بولىپ جۇمىس ىستەگەن جالتانوۆا دەگەن ايەل ءسيدى. وسىدان ەكى جارىم جىل بۇرىن ءبىر وبلىستىق فيلارمونياعا اۋىسقان-دى. وركوكىرەك، مىنەزى شالكەستەۋ، ادۋىندى ايەل بولاتىن. قازاقتىڭ حالىق ولەڭدەرىن ايتاتىن داۋىسى دا بار ەدى. وزىنە تاڭدانا قاراعان ۇيدە وتىرعاندارعا امانداستى دا حامزەگە بۇرىلدى:
— ديرەكتور جولداس، ارىز اكەلدىم، — دەدى.
— نە جايىندا؟ — دەدى حامزە، ايەلدىڭ ءماجىلىس بولعالى جاتقاندا، رۇقسات سۇراماي كىرىپ كەلگەنىنە رەنجىسە دە، سىر بەرمەي.
جالتانوۆا ارىزىن بەردى دە، جانىنداعى كىپ-كىشكەنتاي بالانى كورسەتىپ:
— مىنا بالا اناۋ وتىرعان حاميت توبىقوۆتىڭ بالاسى، — دەدى.
ابايدىڭ 25 جىلدىعى
ءىلياس ەسەنبەرلين، مۇقامەدجان قاراتايەۆ،
حامزا ەسەنجانوۆ جازۋشىلار باس قوسۋىندا
— اينىمايدى-ەي، — دەدى ءابىلقايىر. — مورلەرى دە، تۇرلەرى دە ءبىر، تەك ءبىرى — ۇلكەن، ءبىرى — كىشى.
بالا شىنىندا دا توبىقوۆتىڭ اۋزىنان تۇسكەندەي ەدى.
— ءيا، سوندا بىزدەن نە تىلەمەكسىز؟ — دەدى حامزە توسىن ايتىلعان ايەل سوزىنە نە دەرىن بىلمەي.
— توبىقوۆ مەنى السىن، نە مىنا بالاسىنا اليمەنت تولەپ تۇراتىن بولسىن.
توبىقوۆتا ءۇن جوق. ۇزىن مۇرنى بۇرىنعىسىنان دا ۇزارىپ سالبىراپ كەتكەن، كوزىن جەردەن المايدى.
— جارايدى، ارىزىڭىزدى قالدىرىڭىز، — دەدى حامزە، — مىنا ءماجىلىستى وتكىزگەن سوڭ قارارمىز.
ايەل شىعىپ كەتكەن.
سوڭىنان تەكسەرىلگەندە ماسەلە بىلاي بوپ شىققان. جالتانوۆا بالا تاپپاعان، كۇيەۋدەن شىققان ايەل ەكەن. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن توبىقوۆ وسى ايەلمەن كەزدەسەدى. جالتانوۆا بالا تاپپايتىن بولعان سوڭ بۇدان وزىمە زيان كەلە قويماس دەپ ويلايدى توبىقوۆ. ءبىراق قۇداي قىرىنا السا، قىرقىندا دا تاز بولاسىڭ دەگەندەي، جالتانوۆا جۇكتى بولىپ، ءىس ناسىرعا شابادى. «ەكەۋمىزگە بۇل ارادا بىرگە جۇمىس ىستەۋ ىڭعايسىز، بىرەۋ بولماسا بىرەۋ ءبىلىپ قالار، ەكەۋمىزدى دە جۇمىستان قۋىپ جىبەرۋلەرى مۇمكىن. سەن ازىرگە وبلىستىڭ بىرەۋىنە بارا تۇر. سوڭىنان ءبىر شاراسىن ىستەرمىن. نە سەنىمەن قوسىلارمىن. نە بالامدى ءوسىرىپ تۇرۋىڭا جاردەمدەسەرمىن» دەيدى توبىقوۆ ايەلگە. ايەل بۇعان كونەدى. وبلىسقا كەتەدى. توبىقوۆتىڭ حابارىن ەكى جىل كۇتەدى. ءبىراق توبىقوۆ بالانى «مەنىكى» دەپ قالاي دالەلدەيدى؟ جابىسا قالسا، «وبلىستا ءجۇرىپ تاپقان بالاسى، ماعان قۇر جالا جاپپاق» دەپ تويتارىس بەرەرمىن دەپ ويلايدى دا، ايەلمەن ءتىپتى حابارلاسپاي قويادى. جازعان حاتتارىنا دا جاۋاپ بەرمەيدى. ەندى توبىقوۆتىڭ قۋلىعىن تۇسىنگەن ادۋىندى جالتانوۆا بالانى الادى دا، سالىپ ۇرىپ الماتىعا جەتىپ كەلەدى. سودان ديرەكتورعا ارىز جازىپ، ونىڭ كابينەتىنە كىرگەن بەتى وسى. جانە قۇر عانا بالاسىنىڭ توبىقوۆقا ۇقساستىعىن عانا دالەل ەتىپ كەلىپ وتىرعان جوق. بۇرىن ءوزى تۇرعان ءۇيدىڭ كەمپىر، شالىنان بۇل ەكەۋىنىڭ اراسىن بىلەتىن كۋالىك قاعازدارىن قوسىپ اكەپ وتىر. قىسقاسى، توبىقوۆتى تىرپ ەتكىزبەيتىن دالەلدەرى مول.
ال جالتانوۆا ديرەكتورعا كەلمەستەن بۇرىن قاعازىن سوتقا دا اپارىپ بەرگەن. سوت توبىقوۆقا اليمەنت تولەتەتىن ەتىپ شەشتى. ءبىراق ول كوللەكتيۆتەن تەك اليمەنت تولەپ قانا قۇتىلا المايتىنىن ءبىلدى. جانە جۇرتتىڭ مورالدىق تازالىعىن ساقتايمىن دەپ كۇرەسىپ ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ مىنانداي بولىپ شىققانىنان، قانشا ارسىز بولسا دا ۇيالدى. اسىرەسە ءابىلقايىردىڭ ۋداي ءتىلىنىڭ نىساناسى بولاتىنىنا شەك كەلتىرمەدى. وسىنى ۇققان توبىقوۆ ەندى ءوزى ديرەكتورعا ارىزىن بەرىپ، جۇمىستان ءبىرجولاتا شىعىپ، قاعاز، كونسەرت مەكەمەسىنەن مۇلدەم كەتتى.
سەنىم!
بۇل ءبىر ۇلى كۇش! اسىرەسە جانى تازا ادامعا وزگەنىڭ كورسەتكەن سەنىمى بويىنا قايرات، قيالىنا قانات بەرەدى. سول سەنىمدى اقتايمىن دەپ قانداي قيىندىق بولسا دا قارسى تۇرا الادى، اقتاپ شىعۋعا جانىن ايامايدى. سىرىم، ماسكۇنەم بولسا دا، جانى تازا جىگىت ەدى. كۇننەن-كۇنگە ءوزىنىڭ قۇرىپ بارا جاتقانىن ءوزى دە بىلەتىن. ەڭ الدىمەنەن بۇعان سەبەپ -ۋقالاۋعا كونە بەرەتىن، شالا توڭازىعان قاراعايدىڭ شايىرى سەكىلدى جۇمساق مىنەزى ەدى. ءبىراق وزىندە تەاتر ساحناسىنان ءان شىرقاپ، شارىقتايمىن دەگەن سەنىمىنىڭ جوعالعاندىعى ەدى. قالعان ءومىرىم وسىلاي قور بولىپ وتەدى دەپ، ول جانىن اۋىرتقان، ءبىراق، ءوزى تاپقان سول دەرتكە تەك ءىشۋدى عانا ەم كورگەن. اراقسىز ءومىر ءسۇرۋ - وعان شىن ازاپقا اينالعان.
سىرىم مىنە وسىنداي كۇيگە جەتكەن كەزدە قازاقتىڭ ايگىلى كومپوزيتورى مەن كەرەمەت ءانشى ايەلى وزىنە وراسان سەنىم كورسەتتى. ول ەندى وسى ءبىر وزىنە سوزىلعان قولعا جارماسا كەتتى. بۇل ەڭ اقىرعى مۇمكىنشىلىك ەكەنىن سىرىم جاقسى ءتۇسىندى. ەرجان مەن ءبىرلاننىڭ سەنىمىن اقتاۋ ءوزىنىڭ اجالدان، قورلىقتان قۇتىلۋ جولى ەكەنىن ۇقتى.
سىرىمدى تاعى ءبىر كۇتپەگەن جومارت جاننىڭ قىلىعى وتە تەبىرەنتتى. ول - كەشە سىرىمنان اۋرۋ بالا تاۋىپ، وتە قيىن جاعدايدا كەزدەسكەن كەزىندە ءوزى تاستاپ كەتكەن ءبىرلاننىڭ بۇنىڭ ەڭ ساۋلەسىز جامان كۇنىندە جانى اشىپ ىزدەپ كەلۋى ەدى. جانە جاي عانا ىزدەپ كەلگەن جوق سىرىمدى ماڭگى جوعالىپ كەتۋدەن قۇتقارماق بوپ دوستىق، ادامگەرشىلىك قولىن سوزا كەلدى. بۇل نە؟ ءالى سەنىپ بىتپەگەن ماحابباتتىڭ قالدىعى ما؟ الدە سىرىمنىڭ كوركەمونەرگە كەرەك ادام ەكەنىن ەسىنە الىپ، تاعى دا وزدەرىنىڭ قاتارىنا كەلتىرۋگە جومارت جاننىڭ جاردەمدەسۋى مە؟ جوق، بۇل وسى ەكەۋى دە، جانە سول ەكەۋى دە ەمەس... سوندا بۇل پە؟
بۇل ادامنىڭ ادامعا جانى اشۋى. ادامنىڭ ادامعا دەگەن كەڭ پەيىلدىلىگى، ادالدىعى، دوستىعى. وسىنداي دوستىقتى، وسىنداي كوپ پەيىلدىلىكتى، قالاي اراققا ايىرباستاۋعا بولادى؟ بولمايدى! ال حانشايىمنىڭ قىلىعىن قالاي ءتۇسىنۋ كەرەك؟ تەك جار بورىشىنا، ءوزىن جاقسى كورگەندىككە عانا جاتقىزۋعا ءتيىستى مە؟ ارينە، ءتيىستى ءبىراق سىرىم سىندى ولىك ءۇشىن حانشايىم سىندى سۇلۋ جانە ونەرلى ادامعا بۇل دا از. حانشايىمعا ءدال ءقازىر سىرىمنان دەنساۋلىعى دا، كوركى دە كەم ەمەس، ءبىر كەزدەگى داۋسىنىڭ كەرەمەتتىگى بولماسا (دۇنيەدە تەك داۋىس قانا ما ادامعا كەرەگى؟) ونەرى دە تەڭ تۇسەتىن كىسى تابىلادى. ءبىراق سوعان قاراماي حانشايىم سىرىم دەپ باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرىپ جۇرگەن جوق پا؟ نەگە؟ نەگە؟
سايىپ كەلگەندە، بۇنىڭ دا قىلىعى ادامگەرشىلىكتەن، جارعا دەگەن بورىشىن ەڭ اقىرعى مينۋتىنە دەيىن ساقتاۋدان تۋعان ەرلىك ەدى.
ال وسىنداي قاسيەتتى ءۇش ادام، توسەكتەن تۇرماي اراق ءىشىپ ساندىراقتاپ جاتقان سىرىمعا سونشا جاندارى اشىعاندا، سىرىمنىڭ ءوز جانىنا ءوزىنىڭ جانى نەگە اشىمايدى؟ جوق، جوق، اشۋى كەرەك، اشۋى كەرەك!
وسىنى تۇسىنگەن سىرىمنىڭ مىنەز-قۇلقى كىلت وزگەرگەن. ەندى ول اراق-شاراپ دەگەندى شىن قويدى. دەن ساۋلىعى دا جوندەلە باستادى. ءبىر ايدان كەيىن قارت پروفەسسور دارىگەرگە باردى. ول ارى-بەرى قاراپ:
— مىنە، ەندى سەنى ەمدەۋگە بولادى، — دەدى، — التى ايدان كەيىن وپەرادا كنياز يگوردىڭ دا ارياسىن ايتۋعا جاراپ قالاسىڭ!
كۇيەۋىنىڭ شىن جوندەلۋگە اينالعانىن كورىپ، حانشايىم دا ەسىن جيناي باستادى. كوزىندە نۇر، ەزۋىندە كۇلكى پايدا بولدى.
ال بۇگىن الماگۇلدىڭ الماتىداعى ۇلكەن زاۆودتاردىڭ بىرىندە جەكە كونسەرتى ەدى. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ول وسى زاۆودتا بولعان. جۇمىسشى جۇرت ۇلكەن قوشامەتپەن قارسى العان. سوڭىنان رەسپۋبليكالىق ۇلكەن گازەتتىڭ ءبىرى: «ايگىلى ءانشى جۇمىسشىلار اراسىندا» دەگەن اتپەن جارتى بەتكە جۋىق ماقتاعان ماقالامەن، زاۆود مادەنيەت سارايىنىڭ ساحناسىندا ولەڭ ايتىپ تۇرعان الماگۇلدىڭ سۋرەتىن بەرگەن. سودان بەرى، زاۆود كوللەكتيۆى بىرنەشە رەت شاقىرسا دا بۇل بىرەسە شەتەلگە، نە بولماسا سوۆەت وداعىنىڭ ءبىر الىس قالاسىندا گاسترولدە بولىپ، ءانشى ايەل زاۆودقا بارماي قويعان. سوڭعى جىلدارى الماگۇلدىڭ رەپەرتۋارىنىڭ ناشارلاپ كەتۋىمەن بايلانىستى ۇلكەن كلۋب، مادەنيەت سارايلارىندا، تەاترلاردا بۇنىڭ كونسەرتتەرى سيرەپ قالعاندىقتان، ول «زاۆود كوللەكتيۆى تاقا ىقىلاستى تىڭداۋشىلار ەمەس، سويتسە دە بارسام بارايىن» دەگەن. ايتسەدە بۇرىن كونسەرتىن جاقسى قابىلداعان كوللەكتيۆ بۇل جولى دا سونداي قابىلدار دەپ ويلاعان.
زاۆود مادەنيەت سارايى كىسىگە لىق تولدى. كوپشىلىگى جاستار. ادەتتە الماگۇلدىڭ كونسەرتىن سوڭعى كەزدەردە بىركەلكى دۇرىس قابىلدايتىن ديسكوكلۋب، كافە، رەستوراندا كوبىرەك بولاتىن قالا جاستارى ەدى. الماگۇل بۇلاردى جۇمىسشى جاستار، قالا جاستارى، وقۋشى جاستار دەپ بولە قويمايتىن. زالدا وتىرعانداردىڭ كوبى جاستار بولعان سوڭ، كونسەرتىم وڭدى وتەدى ەكەن دەپ سەنگەن.
ءبىرىنشى نومىرىندە ول سوڭعى ۇلگىلەرگە ەلىكتەپ قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ ءبىرى وزىنە ارناپ شىعارعان تولىپ جاتقان جىرتىلىپ-ايىرىلىپ كەتەتىن جەرى بار ءبىر ءانىن ايتتى. داۋسى بۇرىنعىداي داۋىرلەي شىقسا دا، جۇرت سامارقاۋلاۋ قابىلدادى. ەكىنشى ايتقانى پوپ-مۋزىكا تەكتەس گرۋزين كومپوزيتورىنىڭ ءانى بولاتىن، بۇنى دا تىڭداۋشىلار سيرەك قول شاپالاقتاۋمەن قارسى الدى. مۇنداي كلۋبتاردا بۇرىن ىلعي دا قول شاپالاقتاۋعا ۇيرەنگەن الماگۇلدىڭ قاباعى ەندى كىرجىڭ تارتا باستادى. ءۇشىنشى ايتارى «دوس قىزدار» دەپ اتالاتىن موسكۆانىڭ كومپوزيتورى ءبىر كەزدە فوكستروت ريتمىنە سالىپ جوندەگەن ورىستىڭ بەلگىلى حالىق ءانى ەدى. جالپى العاندا الماگۇلدىڭ تومەن قاراي قۇلدىراۋى وسى اننەن باستالعان. ءبىراق الماگۇل بۇل ءاندى، داۋسىن سان ءتۇرلى قۇبىلتا، بىرەسە ەرنى ەرنىنە تيمەي جىلدامداتا، بىرەسە تاماعى انگينا بولعان ادامداي قىرىلداي، كەنەت بىرەۋ ۇرىپ جاتقانداي شىڭعىرىپ شەبەر ايتاتىن. مۇنداي جاستارى كوپ زالدا بۇل ءان ءارقاشان دا ۇزاق قول شاپالاقتاتىپ، الماگۇلدى ءالسىن-السىن شاقىراتىن.
العاشقى ەكى ولەڭىن جۇرت سامارقاۋ قابىلداعانىنا وكپەلى ءانشى ايەل، بۇل ءاندى ەرەكشە تىرىسا، بار ونەرىن سالىپ ايتىپ ءبىتتى دە، جۇرتقا قاراپ، قول شاپالاقتاۋ كۇتىپ، باسىن ءيدى. باسىن قايتا كوتەرگەندە، جايشىلىقتاعى دۋ قول شاپالاقتىڭ ورنىنا، تىم-تىرىس وتىرعان تىڭداۋشىلارىن كوردى. ەشتەڭەگە تۇسىنبەگەن ادامداي، جۇرتقا تاڭدانا ءسال قاراپ تۇردى دا، ءانىن جۇرتتىڭ قابىلداماعانىن سەزىپ، كەنەت اشۋلانا قالىپ اياعىن تىق-تىق باسىپ، ساحنادان شىعا جونەلدى.
كونسەرت ۇيىمداستىرعان انسامبل ديرەكتورى - قارتاڭداۋ كەلگەن قازاق، ارتيستەردىڭ كيىنەتىن بولمەسىنە كەلگەندە، ىزادان سولقىلداپ جىلاپ وتىرعان الماگۇلدى كوردى.
ءقازىر الماگۇلدىڭ ورنىنا، قازاق ءبيىن بيلەيتىن جاس قىز بەن جىگىتتى شىعارۋدى كونفەرانسەگە ايتتى دا، ءوزى جىلاپ وتىرعان ءانشى ايەلدىڭ قاسىنا كەلدى.
— قالقام، بالا بولىپ كەتتىڭ بە، جىلاما، — دەدى اكەلىك ىلتيپاتپەن، — ودان دا كونسەرتتىڭ قالعان جاعىن قالاي وتكىزەمىز، سونى اقىلداسايىق. ءوزىڭ كورىپ وتىرسىڭ عوي، سەنىڭ باتىسقا ەلىكتەگەن اندەرىڭدى جۇرت ءتىپتى قابىلدار ەمەس.
— ونى ماعان نەسىنە ايتىپ تۇرسىز،- دەدى جاسىنا بۋلىعا. — تىڭداۋشىلاردى ۇيىمداستىرا الماعان وزىڭىزدەن كورىڭىز.
— ولاردى ۇيىمداستىرعاندا مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟ بيلەتتىڭ ءبارى ساتىلعان. ءبىزدىڭ بار ايىبىمىز، بۇگىنگى زالداعى ادامداردىڭ كىم ەكەنىن ەسكە الماعانىمىز. كونسەرت پروگرامماسىن سولاردىڭ تالعامىنا قاراي قۇرۋ كەرەك ەدى. ال بۇگىنگى زالداعى جۇمىسشى جۇرت. ولار كاكۇر-شۇكىر ءاندى تىڭداي بەرگىسى كەلمەيدى.
جاسىن تىيعان الماگۇل شاڭق ەتتى.
— سوندا مەن كاكۇر-شۇكىر ءان ايتىپ ءجۇرمىن بە؟
— بۇل ارادا تالاسۋدىڭ قاجەتى جوق، قالقام. ودان دا بۇدان ءارى قانداي ولەڭ ايتاسىڭ سونى ويلاسايىق.
— مەن ەش ولەڭ ايتپايمىن! ساحناعا شىقپايمىن!
— نەگە؟
— مەنىڭ ولەڭدەرىمدى قابىلدامايدى ەكەن، مەن دە شىقپايمىن. وزدەرىنە سول كەرەك.
— بالانىڭ ءسوزىن ايتپا، قالقام. كونسەرتتى اياقتاماساڭ، قانشاما شىعىنعا قالاتىنىمىزدى بىلەسىڭ بە؟ بيلەتتەردىڭ باعاسىن قايتارىپ بەرۋ كەرەك. كلۋبتىڭ ءبىر كەشتىك قۇنىن، جۇمىس ىستەگەن ادامداردىڭ ەڭبەك اقىسىن، شىققان ەلەكتر كۇشىنىڭ اقشاسىن تولەۋگە ءماجبۇر بولامىز. ونىڭ ۇستىنە كونسەرتىن قابىلداماعان سوڭ جۇرتقا وكپەلەپ الماگۇل جاقانوۆا كونسەرت ورتاسىنا جەتپەي توقتاپ قالىپتى دەگەن اتتىڭ ءوزى قانداي جامان! دەرەۋ گازەتتەردە ماقالالار پايدا بولادى. قايتكەنمەن دە كونسەرتتى اياقتاۋ ءجون.
الماگۇل تاعى سولق-سولق جىلادى.
وسى تۇستا ساحنانىڭ دۇرلىگە قول شاپالاقتاعانى ەستىلدى.
— ەستىپ تۇرسىڭ با، انا جاس بيشىلەردى جۇرت قالاي قابىلداپ جاتقانىن! — دەدى اكىمشى قايتادان سويلەپ. — جۇمىسشى تاپ قوي، شىن كوركەمونەردى تۇسىنە بىلەدى. — تاعى الماگۇلدىڭ شىمبايىنا ءتيىپ كەتتىم بە دەپ سەسكەنە قالعان اكىمشى، ءانشى ايەلدىڭ ءالى وكسىگىن باسا الماي وتىرعانىن كورىپ، ءسوزىن قايتادان جالعادى، − مۇمكىن، قالقام، «ايتقان ءتاتتى سوزىڭنەن» ءانىن ايتارسىڭ، ەرجاننىڭ وسى ءبىر ولەڭىن وزىڭدەي ەشكىم دە ايتا المايدى.
اكىمشى الماگۇلمەن تەك وسىلاي سويلەسەتىن. تەز رەنجىپ، تەز قايتاتىن جاس ءانشى ايەلدىڭ ءتىلىن بىلەتىن.
الماگۇل كوزىنىڭ جاسىن سۇرتە باستادى.
— جارايدى.
ەرجاننىڭ ءبىر كەزدە حالىق اندەرىنە ەلىكتەپ جازعان بۇل ولەڭىن الماگۇل وتە جاقسى ايتاتىن.
بۇل ءاندى العاشقى قوسىلعان كەزدە ەرجان ءسوزىن دە، ءانىن دە الماگۇلگە ارناپ جازعان. الماگۇل دە بۇل ولەڭدى ءسۇيىپ ايتاتىن.
ولەڭ بىتكەندە جۇرت دۋ قول شاپالاقتادى. زالدا وتىرعانداردىڭ كوبى ورىس جۇرتشىلىعى بولعانمەن، وسى ءبىر جاستىقتىڭ وتىن ۇرلەپ جۇرەكتى بالقىتقان ءان بۇلاردى دا تولقىتتى. ەگەر جاقسى بولسا، ءبىر ۇلتقا ۇناعان كوركەمونەر تۋىندىسى، بارلىق ۇلتقا ۇنايدى. كوركەمونەردىڭ كوپ ۇلتتىق قاۋقار-كۇشى دە، باۋىرمالدىق ماڭىزى دا وسىندا.
الماگۇل ەسكى رەپەرتۋارىنان بىرنەشە ولەڭ ايتتى. ءبارىن دە جۇمىسشى تابى جاقسى قابىلدادى.
الماگۇل كونسەرتتەن قايتىپ بارا جاتىپ، ءوز قاتەسىن تۇسىنگەندەي بولدى. الماگۇلدىڭ ەڭ ۇلكەن قاتەسى باسىنا كەنەت تۇسكەن ۇلكەن داڭقتى كوتەرە الماي قالۋىندا ەدى. ال ونى قالاي جويماق؟
X
بۇگىن سىرىم مەن حانشايىم «تراۆياتا» وپەراسىن تىڭداۋعا كەلگەن. ءانشى جىگىتتىڭ وسى تەاتردان كەتكەلى ءبىرىنشى رەت كەلۋى ەدى. وسى جولى گەرسوگ الفرەدتىڭ ءرولىن تەاتر ينستيتۋتىندا وزىمەن بىرگە وقىعان، ءبىراق ول كەزدە بۇدان داۋىسى دا، مۋزىكالىق قابىلەتى دە تومەن، اقىرعى ەكى-ۇش جىلدا ءوزىنىڭ ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا ورتالىق قالالاردىڭ بىرەۋىنىڭ وپەرا تەاترىنىڭ باس ءسوليست-انشىسى دارەجەسىنە جەتكەن، قازىرگى كۇندە اتى شىعىپ جۇرگەن ءبىر تانىس جولداسى ويناۋعا ءتيىستى ەدى. ول الماتىعا ون بەس سپەكتاكلگە ارنايى شاقىرىلعان-دى. ال وپەرانىڭ ەكىنشى باس ءرولىن - قۇلاعان ايەل ۆيولەتتانىڭ ءرولىن ءبىرلان ورىندايدى دەپ ەستىگەن.
سىرىم ەسكى دوستارىن ساحنادا كورۋگە، ولاردىڭ داۋسىن ەستۋگە ىنتىعا تۇسكەن. اسىرەسە، ءبىرلاننىڭ اندەرىن، بۇرىن باس قوسقان توي-دۋمانىندا ءبىرلان ايتاتىن، وسى وپەراداعى «ۆىسوكو پودنيماەم مى كۋبكي ۆەسەليا...» دەپ باستالاتىن الفرەد پەن ۆيولەتتانىڭ ۆالس-ارياسىن تاعى ءبىر ەستىگىسى كەلىپ كەتكەن. ءبىرلان بۇل ءۆالستى كەرەمەت ورىندايتىن.
وپەرا تەاترىنىڭ ەسىگىن اشقان شاقتان-اق سىرىمدى ءبىر وراسان سەزىم بيلەپ كەتتى. بۇل قۋانىش سەزىمى ەدى. تەاتردىڭ ءىشى دە ءساندى-سالتاناتتى. فويە توبەلەرىنەن جارقىراعان ساۋلە ءتۇسىپ تۇر. جۇرتتىڭ ءبارى وزىنە قۋانا قاراعانداي. راسىندا دا كوپ جۇرت حانشايىم مەن سىرىمدى تانيتىن-دى. قوس اققۋداي ءساندى، ءبىر وزدەرى وپەرا تەاترىنىڭ فويەسىن جارىققا تولتىرىپ جىبەرگەندەي بولعان سىرىم مەن حانشايىمدى كورگەندەرىنە، وپەراعا كەلگەن كورەرمەندەر شىنىندا دا قۋانىشتى ەدى.
بۇلار كورەرمەندەر زالىنا كىرسە، الدىڭعى قاتاردىڭ ورتا شەنىندە ەرجان مەن الماگۇل وتىر ەكەن. ەسىك الدىندا جۇرتقا قاراي تۇرىپ قالعان سىرىم مەن حانشايىمدى كورىپ، ەرجان قولىن بىلعاپ قاستارىنا شاقىردى.
بۇلار حال-جايلارىن سۇراسىپ تا ۇلگەرگەن جوق، كەنەت شام ءسوندى. ازدان كەيىن وپەرا ۋۆەرتيۋراسى باستالدى. زال ۆەرديدىڭ وي تولقىتىپ، جان تەبىرەنتەر قۇدىرەتتى مۋزىكاسىنىڭ ۇندەرىنە تولدى.
ۋۆەرتيۋرا بىتەر-بىتپەس پەردە جوعارى كوتەرىلدى.
وركەستردىڭ العاشقى ءۇنى شىققاننان-اق سىرىم تىنا قالعان. ال پەردە كوتەرىلگەن كەزدەن باستاپ ول ساحنادان كوزىن المادى. ءبارى وزىنە تانىس دۇنيە. ءبارى كەشەگى ءوز ءومىرى. كەنەت، ات ءدۇبىرىن ەستىگەن بەلدەۋدەگى جۇيرىكتەي، سىرىم تىپىرشي قالدى. ساحناعا گەرسوگ الفرەد شىقتى. سىرىمنىڭ جۇرەگى ويناي جونەلدى. ينستيتۋت بىتىرگەن سالتاناتتى كەشتە، ستۋدەنتتەر قويعان «تراۆياتادا» ءوزى وسى گەرسوگ الفرەد ءرولىن ويناعان. سپەكتاكل بىتكەننەن كەيىن، ديپلوم كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى قارت پروفەسسور، بۇنى شاقىرىپ الىپ، بەتىنەن ءسۇيىپ: «قۇداي ساعان ەشكىمگە بەرمەگەن داۋىس بەرگەن ەكەن. سەن باقىتتى ءانشىسىڭ. تەك داۋسىڭدى قورعاي ءبىل!» دەگەن... سويتكەن داۋسىن سىرىم ساقتاي الدى ما؟ قاباعى قارس جابىلىپ كەتتى. ول ەندى ساحناداعى الفرەدتى تىڭداي باستادى. «جامان ەمەس، جامان ەمەس» دەدى ول الفرەدتىڭ العاشقى ارياسىن ەستىپ. ءبىراق كەنەت جۇدەي قالدى. بۇل رول وزىنىكى ەمەس پە ەدى؟
كۇيەۋىنىڭ جاعدايىن تۇسىنگەندەي حانشايىم سىرىمنىڭ قۇلاعىنا اقىرىن سىبىرلادى.
— الفرەدتىڭ داۋسى كۇشتى ەكەن، ءبىراق بوياۋى ناشارلاۋ ما، قالاي؟
— بوياۋى دەيسىڭ بە؟ و دا مۇمكىن. مەنىڭشە، انگە جانى جەتپەي جاتىر.
ال الفرەدتىڭ «قۋانىش-شاتتىق كوتەرەيىك شارابىن...» دەپ باستالاتىن اتاقتى ۆالستى قالاي ايتقانىن ەستىگەندە سىرىم شىن جۇدەپ قالدى. جوق، جوق، بۇل اريانى سىرىم شىنىندا دا وتە جاقسى ايتاتىن. ال ءقازىر سونداي كەرەمەت ءاندى جولداسى وعان قورلاپ تۇرعانداي كورىندى.
وپەرا سيۋجەتى ءوربي ءتۇستى. ءبىرىنشى اكتىدا ەڭ العاشقى ۆيولەتتا-بىرلاننىڭ داۋسىن ەستىگەندە ءون بويى بالقىپ، جۇرەگى شىمىرلاپ كەتكەن. ەندى ول وسى اكتىداعى ۆيولەتتانىڭ «سەن ەمەس پە ەڭ تىنىش تۇندە ماعان...» دەپ باستالاتىن ارياسىن اڭساپ كۇتكەن. بۇل اريانى بىرلاندەي ەشكىم ايتا الماسا كەرەك-تى. جانە وسى اريانى ءبىرلاننىڭ ورىنداۋىندا تىڭداۋدى ءوزى وتە جاقسى كورەتىن، مىنە وركەستر سول اريانىڭ كىرىسپەسىن ويناي باستادى. كەنەت ءبىرلاننىڭ الفرەدتى ءسۇيىپ قالعان، كۇن كۇلگەندەي شاتتىققا تولى، ادامنىڭ جانىن سيقىرلاپ جاتقانداي، سۇلۋ داۋسى شىقتى. وسى اريادان باستاپ سىرىمعا ساحنادا تەك بىرلان-ۆيولەتتا عانا قالدى. الفرەدتى كوزى كورىپ وتىرسا دا ونىڭ ساحنادا ولەڭ ايتىپ تۇرعانىن، كىرىپ-شىعىپ جۇرگەنىن ءبارىن ۇمىتتى سوڭىنان بىرلان-ۆيولەتتانىڭ ەكىنشى اكتىداعى «تاۋەلسىز بولۋ، قايعى-ويسىز بولۋ...» دەپ باستالاتىن، سودان كەيىن ءتورتىنشى اكتىداعى ماحاببات بيىگىنەن قۇلاعان سول باقىتسىز ايەلدىڭ «ماڭگىلىك قوش بولىڭدار، باقىت تۋرالى قيالدار...» دەپ باستالاتىن اتاقتى ارياسىن ەستىگەندە سىرىم ءبىرلاننىڭ بۇرىنعى ءبىرلان ەمەس، وزىنەن ايىرىلعاننان بەرى قانشالىق وسكەنىن تۇسىنگەن. سىرىمعا جوعارى نوتانى ءبىرلاننىڭ قالاي بولسا سولاي، جەڭىل العانى، شىن تاڭ قالدىردى. جانە ۆيولەتتا اريالارىن سىرىم بۇرىن دا اتاقتى، ۇلكەن ءانشى ايەلدەردىڭ تاماشا ورىنداعاندارىن سان كورگەن، سان ەستىگەن. ءبىراق وزىنە جاقىن بولعاندىقتان با بۇل اريالاردى ءبىرلاننىڭ ورىنداۋى وزىنە ەرەكشە اسەر ەتتى. شىنىندا ساحناداعى ءبىرلاننىڭ داۋسى كەيدە ايدىن كولدىڭ تۇڭعيىعىنا بويلاعان كۇن ساۋلەسىندەي نۇرلانا جوعالىپ، بىرەسە اسپانعا اتىلعان جەبەدەي كوز ۇشىندا بۇلدىراپ، تىڭداۋشىلاردىڭ جان سەزىمدەرىن جۇرەك تۇبىنەن سۋىرىپ الىپ جاتقانداي، ءبىر وراسان باقىت دۇنيەسىنە بولەنگەن.
ال ءتورتىنشى اكتىدا ۆيولەتتا الفرەدتىڭ قولىندا ولەر الدىندا باستالاتىن اتاقتى دۋەتتى ۆيولەتتا مەن الفرەد ايتقاندا (بۇل جولى الفرەد تە ءوزىنىڭ اتاقتى ءانشى ەكەنىن اقتادى)، سىرىمعا، جوق، جالعىز سىرىمعا ەمەس، بۇكىل تىڭداۋشىلارعا ءبىرلاننىڭ داۋسىنىڭ كەڭدىگى، سۇلۋلىعى، شەبەرلىگى ۇناعاندىعى سونشالىق، سىرىم شىداي المادى.
— كەرەمەت! — دەدى ول كوزىنە كەلىپ قالعان جاستى ءسۇرتىپ.
— راس، كەرەمەت! — دەدى ونى قوشتاپ حانشايىم مەن الماگۇل.
— وپەرا ءانشىسى ءدال وسى ءبىرلانداي بولۋى كەرەك! — دەدى ەرجان زالدان شىعىپ بارا جاتىپ. سويدەدى دە سىرىمعا قارادى. — مەنىڭ وپەرامداعى دۋەتتى ءبىرلان ەكەۋىڭ ءدال وسىنداي ەتىپ ورىنداساڭدار ومىرىمدە سەندەردى ۇمىتپاس ەدىم،- دەدى.
— بۇدان ارتىق ەتىپ ورىندايمىز! — دەدى تولقىپ كەتكەن سىرىم. — تەك دۋەتىڭىز وسىنداي بولسىن!
سىرىم ءوزىن ەمدەپ جۇرگەن قارت دارىگەرگە وتە ريزا ەدى. جانە وعان ەرتەڭ تاعى بارماقشى بولاتىن. بۇگىنگى كورگەن وپەراسى سىرىمدى قايتادان تۋعانداي ەتكەن. ونىڭ جۇرەگىندە، قايتسەم دە سىرىم بولۋىم كەرەك دەگەن ارمان-تىلەك ەندى مىقتاپ ورىن العان.
اقىن جاپاربەك جازعان «ارمان» اتتى وپەرا ليبرەتتوسى ەرجانعا قاتتى ۇناعان. ليبرەتتونىڭ نەگىزگى ايتايىن دەگەن تاقىرىبى مورالدىق، ادامنىڭ ىشكى سەزىمىمەن بايلانىستى ەدى. كومپوزيتوردىڭ كوكەيكەستى تىلەگى وسىنداي تاقىرىپ بولاتىن.
جانىڭ سۇيگەن نارسەنى جازۋ ءارقاشاندا وڭاي، ەرجان دا سولاي ويلاعان. اسىرەسە ونى تارتقان، ليبرەتتودا ءدال ءوز باسىنان الىنعانداي، ەرجاننىڭ جان سەزىمىن قورعايتىن ءبىر جەلىس تە بار ەدى. بولاشاق وپەرانىڭ باس حيكاياسى مىناداي بولاتىن. حافيزا مەن نۇرجان اتتى ءۇش جاسار ەگىز قىز بالالارى بار ەرلى-زايىپتى جاس ادامدار اۋىلدان قالاعا كەلەدى. حافيزا ءانشى ەكەن. وپەرا تەاترىنا كەتەتىن بولعاندىقتان ەكى بالانىڭ تالىم-تاربيەسىن ءوز موينىنا الادى. ارادا بىرنەشە جىل وتەدى. كەشەگى اۋىلدان كەلگەن جاس ايەل حافيزا ءوزىنىڭ دارىنىنىڭ ارقاسىندا ۇلكەن وپەرا انشىسىنە اينالادى. حافيزانىڭ رۋحاني ومىرىنە، تىلەگىنە، ونەرىنە سايكەس كەلەتىن وپەرا ءانشىسى ەردەنگە كوڭىلى قاتتى كەتەدى. ەكەۋى قوسىلماقشى بولادى. ماحاببات قۋانىشىنا بولەنەدى. نۇرجان ءبىر كىشكەنتاي شارۋاشىلىق ورىنعا باستىق بولادى. جانە وزىمەن تەڭدەس جىبەك دەگەن جەسىر ايەلگە ۇيلەنەدى. ءوزىن سىيلايتىن قاراپايىم جۇمساق مىنەزدى ايەل العانىنا نۇرجان ءماز. ءبىراق كىشكەنتايلارىنان ءوزى باۋىرىنا سالىپ وسىرگەن ەكى قىزىن ساعىنادى. كوڭىلى قۇسا بولادى. ليبرەتتو اۆتورى بۇل جەردە «دۇنيەنىڭ ءبىر قىزىعى بالا» دەگەن تاقىرىپتى تەرەڭ قوزعايدى. ەرعازىسى مەن نۇرعازىسىنان ايىرىلىپ، ولاردى وقتا-تەكتە كورمەسە جۇرە المايتىن كۇيدەگى ەرجان ءوزىن نۇرجان سەكىلدى سەزىنەدى. كومپوزيتوردىڭ نۇرجان پارتياسىنىڭ مۋزىكاسىن تەرەڭ جانە كۇشتى شىعارۋىنا بۇل سەبەپ بولادى. ال نۇرجانىنان ايىرىلعان حافيزا ەردەنمەن قوسىلا المايدى. ءانشى ەردەن بۇل كەزدە بوي جەتىپ قالعان حافيزانىڭ ۇلكەن قىزى باقىتپەن جاقىنداسىپ قالادى. بۇرىن ءومىر كورمەگەن البىرت باقىت اككى ەردەننىڭ الداۋىنا تۇسەدى، اقىرىندا سوعان قوسىلادى.
ءوزىنىڭ جاقسى كورگەن جىگىتىنىڭ وپاسىزدىعىنىڭ ارقاسىندا وسىنداي ۇلكەن تراگەدياعا ۇشىراعان حافيزا ساحنادا جىلاپ تۇرىپ، «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى وزىنە وپالى جاردى تابۋدا» دەگەن ارياسىن ايتادى. قايمىعادى، وكىنەدى. قايتادان بۇرىنعى كۇيەۋىن ىزدەيدى. ءبىراق ول بۇعان قوسىلعىسى كەلمەيدى. ءبىر سىنعان شىنى قايتادان بۇتىندەلمەيدى دەيدى. ءسويتىپ داڭقى، دارەجەسى وسۋىمەن بايلانىستى، جاستاي ءسۇيىپ قوسىلعان كۇيەۋىن مەنسىنبەي، وپاسىزدىق جولعا تۇسكەن ءانشى حافيزانىڭ ءوزى، اقىرى سول وپاسىزدىقتىڭ قۇربانى بولادى. «ادامدى اتاق، ب ا ق ەمەس، شىن ماحاببات قانا ارمانىنا جەتكىزەدى» دەيدى كومپوزيتور. سول ءۇشىن حافيزاعا جىلاتىپ تۇرىپ، جاس كەزدەرىندە نۇرجان ەكەۋىنىڭ قانداي قۋانىشتى شات ءومىر سۇرگەنىن ۇلكەن اريا ەتكىزىپ ايتقىزادى. وپەرانىڭ جالپى مازمۇنى، جەلىسى وسى بولاتىن. ليبرەتتو كومپوزيتورعا وتە ۇناعان. ويتكەنى، مۇندا ادامنىڭ ىشكى سەزىمىن، قايعى-مۇڭىن، قۋانىشى-شاتتىعىن مۋزىكامەن ايتا الاتىن وقيعالار بار. ال ءبىرلان: «حافيزانىڭ قىزىنىڭ شەشەسى ۇناتقان ادامعا شىعۋى قازاقتا بولمايتىن ءىس. حافيزا ءرولىن وينايتىن ادام مۇنداي جالعان وقيعامەن ءوزىنىڭ جۇرەك پەرنەسىن قوزعالتا المايدى. شىندىعى جوق وقيعانى ويناۋ وعان قيىن تيەدى. سوندىقتان حافيزانىڭ بەينەسى شىقپاۋى مۇمكىن» دەگەن. وعان ليبرەتتو اۆتورى: «بۇل كوركەمدىك شىندىق، ليبرەتتو كولليزياسى» دەپ كونبەگەن. حافيزا ءرولىن وينايتىن ءبىرلان رەپەتيسيا ۇستىندە وپەرانىڭ وسى جەرىنە كەلگەندە كوزىنەن جاس ەمەس، جالىن شاشىپ، قايعىلى مۋزىكانى اشۋلى مۋزىكاعا اينالدىرىپ ايتقان. ءوزى دە قانشا جىلانمىن دەسە دە كوزىنەن جاس شىعارا الماعان. ويتكەنى ءوزى سەنبەگەن وقيعانى، ول شىن جۇرەكتەن بەرىلىپ ويناي الماعان. ەرجاندى دا وپەراسىنىڭ وسى جەرى قاتتى قينالتقان. حافيزانىڭ سوڭعى ارياسىن بىرنەشە رەت قايتا جازعان. اقىرىندا ءوزىنىڭ ويلاعانىنا جەتكەن. حافيزانىڭ سوڭعى ارياسى تىڭداۋشىلاردى تولقىتاتىن، شىن ماعىناسىندا قايعىلى، وكىنىشتى بولىپ شىققان. سوندا دا حافيزا ءرولىن وينايتىن ءبىرلان بۇل اريانى جۇرت سەنەتىن ەتىپ، زارلاي تۇرىپ، جىلاي تۇرىپ ايتىپ بەرە الماعان. ال بۇل اريانىڭ شىقپاۋى - شىنىن ايتساق وپەرانىڭ شىقپاۋىمەن پارا-پار ەدى. تەك سوڭىنان، بىرنەشە رەپەتيسيادان كەيىن ءبىرلان ءوزىنىڭ شەبەرلىگى مەن كوركەم داۋسىنىڭ ارقاسىندا، بۇل اريانى كومپوزيتور قاناعاتتاناتىنداي ەتىپ ايتىپ بەرگەن. ءبىراق سوندا دا تىڭداۋشىلاردى تولقىتاتىنداي كۇيگە جەتە الماعان.
وتكەن كۇز ماحمۇتتىڭ ايەلى دۇنيە سالعان. بالالارى جوق ماحمۇت ەندى جالعىز قالعان. تەك ءبىرلان ونى جالعىزسىراتپاعان. كوكتەم شىعا بۇلار قوسىلۋدى دا ءسوز ەتە باستاعان. ايتسەدە ەكەۋى دە تەز ۇيلەنە قويايىق دەپ اسىعىستىق كورسەتپەگەن. سول ەكى ارادا ماۋسىمى ءبىتىپ، تەاتر جابىلىسىمەن ءبىرلان ءبىر توپ ارتيستەرمەن شىعىس قازاقستانعا گاسترولگە ءجۇرىپ كەتكەن. مىنە، ءبىرلان سول ساپارىنان جاقىندا عانا كەلگەن.
الماتى سول باياعى ءساندى الماتى. جازدىڭ سوڭعى ايلارى جەتىپ قالسا دا، بيىل جاز جاڭبىرلى بولىپ، ءالى ءبىر سارعىلت جاپىراعى جوق، اعاش بىتكەن بويجەتكەن قالپىندا جايقالىپ تۇر. ءبىر جاققا بارىپ قايتقاندىقتان با، تاۋ باسىنان سوققان سالقىن سامال قالا تۇرعىندارىنىڭ كەۋدەسىن كەڭىتىپ، جانىن سايا تاپقىزعانداي. ال ادامدارى، كىسىنى تەك جاقسىلىق جاعىنان عانا تانيتىن ءبىرلانعا، بۇرىنعىلارىنان دا اق پەيىلدەنە، اسەمدەنە تۇسكەندەي. ءبىرلان، اسىرەسە ءوزىنىڭ ۇلكەن قىزى ءبيبىشتىڭ كىلت سىمباتتانا، سۇلۋلانا قالعانىنا تاڭ بولدى. ءبيبىش وزىنە تارتقان كىشى قىزى كۇلايىمدەي سابىرلى، ۇياڭ ەمەس-تى. اققۇبا، سۇڭعاق بويلى ەدى، ال مىنەزىنە كەلسەك وتە اشىق، ءسال كۇلەگەشتەۋ، ءماز كوڭىل قىز بولاتىن. جانە كىشكەنتايىنان ادامدى تىم اياعىش، وزگەلەرگە سەنگىش، بالاداي، الداۋعا تەز ءتۇسىپ قالاتىن اڭعىرتتاۋ كەلگەن. قولىنداعىسىن بىرگە وقىپ جۇرگەن دوس، ارىپتەس جولداستارىنا ءبولىپ بەرگىسى كەلىپ تۇراتىن جومارت-اق. بيىل ءبيبىش ونىنشى كلاستا وقيتىن جىلى. ءبىرلان ءوزى گاسترولگە كەتەر الدىندا، ءبيبىشى توعىزىنشى، كۇلايىمى سەگىزىنشىنى بىتىرگەن-دى. شەشەسى ءوزى گاسترولگە كەتەر الدىندا ولاردى ورتا مەكتەپتەردىڭ جوعارى كلاسس وقۋشىلارىنا دەگەن ەكى جەتىلىك تۋريستىك ساپارعا ارناۋلى پوەزبەن جۇرگىزىپ جىبەرگەن.
ال ءبىرلان گاسترولدەن قايتىپ كەلگەن كۇنى-اق جايشىلىقتا ءماز كوڭىل، كۇلەگەشتەۋ ءبيبىش سالماقتانا تۇسكەنىن كوردى. بۇرىنعىسىنداي ەمەس، قيمىلىندا دا ءسال ۇستامدىلىق بار، كوزىندە دە تۇنا قالعان ءبىر قۋانىش قيالى پايدا بولعان. كوڭىلىن باسقا ءبىر قىزىق دۇنيە بيلەپ كەتكەندەي، كەيدە وزىنەن-وزى وتىرىپ الدەنەگە كۇلىمسىرەيدى، جان-جاعىنداعى بولىپ جاتقان ءومىردىڭ باسقا تىرشىلىكتەرىنە ءسال سامارقاۋلاۋ عانا قارايتىنداي ما، قالاي؟..
قىزدارىن امان-ەسەن كورگەنى بار، الماتىعا كەلگەنى بار، ءالى قۋانىشىن باسا الماعان ءبىرلان، العاشقى كۇندەرى بۇعان ءمان بەرمەدى. جانە ءمان بەرەتىندەي ءبيبىشتىڭ بۇل وزگەرىستەرىن بالەندەي شىن كوڭىلىنە المادى...
ءبىرلان ماحمۇتقا ءۇش كۇننەن كەيىن عانا تەلەفون سوقتى. بۇرىن ءوزى وسىنداي ءبىر جاقتان قايتقاندا، ماحمۇت سول كۇنى-اق، جوق، سول ساعاتىندا-اق جەتەتىن. ال بۇل جولى... ماحمۇت ءتىپتى تەلەفون دا سوقپادى. ءبىرلان ونىڭ بۇل قىلىعىنا تاڭ قالدى. مۇمكىن قىزمەت جايىندا ءبىر كەمىستىك بولىپ، مازاسى كەتىپ ءجۇر مە دەپ ويلاپ، اركىمنەن ماحمۇت جايىن ەپتەپ سۇراپ كورىپ ەدى، جوق ولاي بولماي شىقتى. ءوزى دە وسىندا ەكەن، ءىسى دە جاقسى ەكەن جانە ءبىر عاجابى، بۇلاردىڭ كەلگەنىن دە بىلەدى ەكەن.
ەندى امال جوق، ءبىرلاننىڭ وزىنە تەلەفون سوعۋعا تۋرا كەلدى. «كىمسىڭ؟ قانداي شارۋاڭ بار ەدى؟» دەپ تەلەفون سوعىپ تۇرعان ادامنىڭ ەگجەي-تەگجەيىن بىلمەي، باستىعىمەن قوسا قويمايتىن حاتشىسى ءبىرلان ەكەنىن ءبىلىپ تەز قوستى.
— ءبىرلانسىز بە؟ ءيا، امان-ەسەن كەلگەندەرىڭىزدى ەستىدىم، — دەدى ماحمۇت امانداسىپ بولعاننان كەيىن، بىردەن ءبىرلانعا «ءسىز» دەپ. بۇرىن-سوڭدى وزىنە «سەن» دەپ كەلگەن ماحمۇتتىڭ كەنەت بۇلاي سىپايىلىق قىلعانىنا ءبىرلان تاڭدانا، ءسوزىنىڭ اياعىن كۇتتى. ماحمۇت جالعاي ءتۇستى،- ءوزىم دە بۇگىن ۇيىڭىزگە تەلەفون سوقپاقشى ەدىم،- جوق، ول «بۇگىن سەنىڭ ۇيىڭە بارايىن» دەمەدى،- تەلەفوندى جاقسى سوقتىڭىز. ەگەر قارسى بولماساڭىز، ءبىز پانفيلوۆ پاركىندە كەزدەسسەك قايتەر ەدى؟
ماحمۇتتىڭ مۇنشا رەسمي، قۇرعاق سويلەسكەنىنە نە دەرىن بىلمەي ءبىرلان:
— قاي جەرىندە؟ قاي ساعاتتا؟ — دەدى شاماسى كەلگەنشە ءوزىن-وزى باسىپ، بۇ دا رەسمي تۇرگە كوشىپ.
— كۇنشىعىس جاعىنداعى كىرە بەرىستە، بۇل تۇسى وڭاشالاۋ عوي. جانە ساعات جەتى دەسەك دۇرىس بولار. قارا كولەڭكەلەنە باستايدى...
— جاقسى.
ءبىرلان ماحمۇتقا كەلەردە بەكەر قوبالجىماعان ەكەن. باعانا تەلەفونمەن سويلەسكەنىڭدە، جايشىلىقتاعىسىنداي بۇنىمەن ءوزىمسىنىپ، بىردەمە دەۋگە، بىرەۋ-مىرەۋ تىڭداپ تۇر ما دەپ قورىققان شىعار دەپ ول ءوزىن-وزى باسقان. بۇلار ۋادەلەسكەن جەرلەرىندە كەزدەستى. پاركتىڭ بۇل تۇسىندا ءتىرى جان كوزگە تۇسپەدى. جانە قاراكولەڭكەلەنە باستاعان كەز ەدى. ءبىراق ماحمۇت بۇرىنعىسىنداي، وڭاشا كەزدەسكەن شاقتارىنداعىسىنداي ايمالاعان جوق. ءبىرلانعا ءسال يىلە قولىن الىپ:
— امانسىز با؟ — دەپ سالەمدەستى دە، قاتارلاسا ءجۇردى.
ماحمۇتتىڭ سىزىلا ءىلتيفات كورسەتكەنىنە ءانشى ايەل ەندى بۇرىنعىسىنان دا تاڭدانا ءتۇستى. ءبىراق سىرىن ءازى اشار دەپ ۇندەمەدى. انانى-مىنانى اڭگىمە ەتىپ ءبىراز جۇرگەننەن كەيىن، ماحمۇت ءبىر كەزدە وتكەن كۇندەرىنە كەشىرىم سۇراعانداي:
— وينادىق، كۇلدىك، از با، كوپ پە، بەس جىلداي ءبىر-بىرىمىزدى رەنجىتىپ كورگەن جوقپىز،-دەدى. — ەكەۋمىزدىڭ بىر-بىرىمىزگە وكپەمىز جوق بولۋى كەرەك.
ەشكىم كورە الماستاي ىمىرتتىڭ قويۋلانىپ كەتكەنىنە قاراماي ءبىرلان باسىن يزەپ:
— ءيا، — دەدى ءۇنى ازەر شىعىپ.
— ءبىراق مەن دە، بۇرىنعىداي جاس ەمەسپىن، —دەدى ماحمۇت ءبىرلانعا ەڭ ءبىر كوكەيكەستى سىرىن اشقانىنا قاتتى قينالىپ كەلە جاتقانداي بولىپ. — ءومىر شىركىن ءوتىپ بارادى... ال، مەن جاسىم كەلگەن سايىن نارەستە يىسكەپ، جاڭادان سەميا قۇرعىم كەلەدى.
ءبىرلان تاعى دا باسىن يزەپ:
— دۇرىس قوي، — دەدى ول.
ماحمۇت قايتادان سويلەدى.
— وسىلاي بولدى، ۇيلەنبەكشىمىن،- دەدى ول. ءبىرلان «كىمگە» دەپ سۇراعان جوق، بىرەۋ يىعىنان قارا تاسپەن باسىپ جىبەرگەندەي اياعىن ءىلبي باستى. «مەن بار ەمەسپىن بە، بالا كورگىڭ كەلسە، ءالى قارتايىپ وتىرعان جوقپىن عوي، قوسىلامىز دەگەن ۋادەڭ قايدا؟» دەۋگە اۋزى بارمادى.
— ارينە، مەنىڭ كىمگە ۇيلەنگەنىم سىزگە ءبارىبىر عوي. ءبىراق كورمەي كەتەتىن ادامدار ەمەسپىز، وكپەلەمەڭىز. ءبىر-بىرىمىزدى قۇرمەتتەپ، سىيلاسىپ وتەيىك. باستان كەشكەن كۇندەرىمىزدى، ەندى ماڭگى ۇمىتايىق. — ول ءبىرلانعا بۇرىلىپ قولىن بەردى. — ازىرگە قوش بولىڭىز.
— قوش بول.
ءبىرلان كىلت بۇرىلدى دا جۇرە بەردى. تەك پاركتەن شىعىپ، قاراڭعى ءبىر كوشەگە جەتكەنىندە عانا، ول وكسىپ-وكسىپ جىلاپ قويا بەردى.
— قۇداي ماعان وسىلاي ءومىر بويى جىلاپ وتۋگە جازعان با؟ — دەدى ءبىرلان وكسىگىن باسا الماي.
ءبىرلان ماحمۇتقا شىن عاشىق بولماسا دا، بەس جىلدان بەرى وعان ۇيرەنىپ، ونى ءوزىنىڭ كۇيەۋىندەي كورىپ قالعان ەدى. جانە ءبىر ۇيدە تۇرىپ ەتەنە بولماي، اندا-ساندا كەزدەسۋدىڭ ءوزى دە، بۇلاردىڭ اراسىنداعى ءلاززاتتى قىمباتتاتىپ، ساعىنىشتى سەزىمگە اينالدىرعان. سوندىقتان دا ءبىرلان قاتتى قايعىردى. ءبىراز كۇن نە ىستەرىن بىلمەي، سەڭ سوققان بالىقتاي ەسەڭگىرەپ ءۇن-تۇنسىز ءجۇردى. ءبىراق مۇندايدا، قانداي قايعىعا دۋشار بولماسىن، دۇنيەنىڭ تىرشىلىگىنىڭ بارىنەن جوعارى قوياتىن ونىڭ ءانى، كوركەمونەرگە دەگەن ماحابباتى بار-دى.
ەرجان «ارمان» وپەراسىنا بارىن سالدى. اسىرەسە مۇنى حافيزانىڭ بۇرىنعى كۇيەۋى نۇرجان وبرازى قاتتى قينادى. حافيزاعا قارسى شىعۋدى بىلمەيتىن جاي ءبىر جىگەرسىز ادام بولىپ شىقتى بۇنىڭ نۇرجانى. كىمگە كەرەك مۇنداي بەينە؟ ول نۇرجان پارتياسى مۋزىكاسىن بىرنەشە رەت قايتا جازدى. ءبىراق ليبرەتتو جەلىسىنەن تىس ەشتەڭە شىعارا المادى. ابدەن قينالدى. ال ليبرەتتونى قابىلداعاندا ءبىر تولقىتقان وسى، وزىنە ۇقساس كەيپى ەدى. ول سوڭىنان وپەرانى جازعاندا ايەلدەرى مەن بالالارىنا دەگەن ماحابباتتىڭ ەكى ورتاسىندا ىشتەي جان تالاسىپ جۇرگەن، كەيدە قۋانىشتى، كەيدە قايعىلى، كەيدە وت جۇرەكتى قيقار، كۇرەسكەر، سان بوياۋلى مۋزىكالىق بەينە تۋدىرماق بولعان. ءبىراق جۇمىس ۇستىندە ەرجان ءومىر شىندىعىنان، ليبرەتتو شىندىعىنان اسا الماعان.
وسىنداي نۇرجاننىڭ مۋزىكالىق بەينەسىن شەشە الماي جۇرگەنىندە ەرجان ءبىر كۇنى ءوزىنىڭ ەسكى ۇيىنە كەلدى. مىنە، وسىندا كورگەن ءبىر كىشكەنتاي وقيعا ونىڭ جۇرەگىندە ۇلكەن ءىز قالدىردى. جوق، تەك قانا نۇرجاننىڭ مۋزىكالىق بەينەسىن شەشۋ ءۇشىن عانا ەمەس، بۇل وقيعا بالالارىنىڭ كەلەشەگىن، ولاردىڭ قانداي ادام بولىپ شىعۋىن قاتتى ويلاندىردى. كورگەنى ەرجاندى قاتتى تولقىتتى، بىرەسە اشۋلاندىردى، بىرەسە كۇيىندىردى، ءوزىنىڭ بالالارىنىڭ الدىندا جاۋاپتى ەكەنىن ەسىنە سالدى.
جازدىڭ سامال جەلدى ءبىر ادەمى كۇنى ەدى. شاڭقاي ءتۇس ءالى بولا قويماعان. ەرجان كەلگەندە ءجاميلا ادەتتەگىسىندەي ۋنيۆەرسيتەتىنە كەتىپ قالعان ەكەن. سىرتقى اشىق، ەسىكتەن كىرىپ، بۇل جابىق تۇرعان ءۇيىنىڭ ەلەكتر قوڭىراۋىن باستى. ەشكىم جاۋاپ بەرمەدى. قورانىڭ ارعى جاعىنداعى شاعىن باۋدان بالالارىنىڭ داۋسىن ەستىدى. اعاشتاردى تاسالاي داۋىس شىققان جاققا قاراي ءجۇردى. كەنەت توقتاي قالدى. تەرىس قاراپ، قولىنداعى روگاتكاسىمەن الما اعاشتىڭ باسىنا قونىپ وتىرعان كىشكەنتاي بوزتورعايدى كوزدەپ، تاپجىلماي قالعان نۇرعازىسىن كەردى. «توقتا! تيمە تورعايعا!» دەپ ەرجان داۋىستاعانشا بالاسى رەزينكانى تارتىپ جىبەردى. تورعاي تويا ەتىپ جەرگە ءتۇستى. ءالى ءوسىپ جەتپەگەن بيىلعى بالاپان ەكەن. قۇلاعان جەرىنەن تۇرا الماي، سىنعان قاناتىن سۇيرەتە، بالاپان شىر كوبەلەك اينالدى دا قالدى. نۇرعازى ەڭكەيىپ بالاپاندى ۇستاي الدى دا، الاقانىنا ساپ قاراي باستادى. نۇرعازى كەنەت قۇلاشتاي، بالاپاندى پارمەنىنشە كەپ جەرگە ۇردى. جانىنداي جاقسى كورەتىن نۇرعازىسىنىڭ مۇنداي ورىنسىز قاتىگەزدىگىن كورىپ، بويى شىمىرلاپ، جۇرەگى سۋ ەتە قالدى. ءدال وسى كەزدە ار جاعىنان، قاسىندا وزىندەي ەكى جولداسى بار ەرعازى جۇگىرىپ كەلدى. ول مىلجا-مىلجاسى شىعىپ ءولىپ جاتقان بالاپاندى جەردەن كوتەرىپ الدى دا، نۇرعازىعا تۇيىلە قارادى.
— مىنانى سەن ءولتىردىڭ بە؟— دەدى.
— مەن.
— نەگە ءولتىردىڭ؟
— بۇل مەنىڭ تورعايىم. ءوزىم اتىپ ءتۇسىردىم، ءوزىم ءولتىردىم!
— ءما ساعان «مەنىڭ تورعايىم!» — ەرعازى ءىنىسىنىڭ جاعىنان شاپالاقپەن تارتىپ-تارتىپ جىبەردى. — بۇل ءبارىمىزدىڭ تورعايىمىز!
نۇرعازى اعاسىنا تۇرا ۇمتىلدى. ءبىراق قاستارىندا تۇرعان ەكى بالا ونى ۇستاي الدى. جىبەرمەدى. وسى كەزدە بۇلارعا ەرجان تايادى.
— تورعايدى نەگە ءولتىردىڭ؟ وبال ەمەس پە؟! — دەدى ول بالاسىنا رەنجي، ۇرىسپاق بوپ.
اعاسىنا كىجىنىپ تۇرعان نۇرعازى جالت بۇرىلدى. اكەسىن تانىدى دا كەنەت وعان مىسقىلداي قارادى.
— وبال؟ وبالدى سەن قايدان بىلەسىڭ؟ — دەدى، سويدەدى دە اكەسىنەن بۇرىلىپ كەتتى. — ءوزىنىڭ ءبىزدى وسى بالاپانداي كەزىمىزدە تاستاپ كەتكەنى ەسىڭدە جوق. ەندى اقىل ۇيرەتپەكشى!
ەرجان نە دەرىن بىلمەي تۇرىپ قالدى.
«باسە، بۇلارعا اقىل ۇيرەتەتىن قانداي قاقىم بار؟ بۇلاردى اياماي، كىپ-كىشكەنتاي كەزدەرىندە تاستاپ كەتكەنىم راس قوي... ءسويتىپ تۇرىپ... ەندى مىنە ءوز كىنامدى وزىمە بەتىمە سالىق ەتىپ، باسىپ تۇر مىنا كۇشىك! وزىمە دە سول كەرەك!»
ول كىلت بۇرىلىپ جۇرە بەرگەن.
وسى وقيعا ەرجاندى قاتتى تولقىتقان. وتكەن ءىس ءوتتى عوي. ال ءقازىر نۇرعازىسىنىڭ قاتتىلىعى قانداي رەنجىتسە، ەرعازىسىنىڭ جۇمساقتىعى سونداي قۋانتقان. بالالارىنىڭ الدىندا ءوزىنىڭ جاۋاپكەر ەكەنىن ءبىرىنشى رەت ەسىنە تۇسىرگەن.
ەرتەڭىنە وسى وقيعانى جاپاربەككە ايتىپ، ليبرەتتوعا كىرگىزدىرگەن. ەندى نۇرجاننىڭ اريالارىندا بالالارىنىڭ بولاشاعى تۋرالى قوبالجۋ، رەنجۋ، قىزىنۋ ءتارىزدى سەزىمدەر كوبىرەك ورىن العان. وسىدان بارىپ نۇرجاننىڭ مۋزىكالىق بەينەسى كومپوزيتوردىڭ ويلاعانىنداي شىققان.
وپەرانىڭ ەرجانعا وتە قيىن تۇسكەن جەرى - كوزىنىڭ اعى مەن قاراسىنداي كورگەن ەكى قىزىنىڭ ءبىرى باقىتتىڭ ەردەنگە شىققانىن ەستىگەن جەردەگى حافيزانىڭ ارياسى ەدى. قازاق ومىرىندە اشىق كەزدەسپەيتىن، ءبىراق كوركەمدىك شىندىققا جاتاتىن بۇل وقيعانى، ءبىرلان سوزىنەن كەيىن ەرجان دا شىن قابىلداي الماعان. سول سەبەپتەن بۇل اريا دا ويداعىداي تابيعاتى تەرەڭ شەشىلمەي، تەك زارلاۋعا، جوقتاۋعا ءتان ءبىر بوياۋلى بولىپ شىعا بەرگەن.
وسىنداي كۇيدە جۇرگەن ەرجانعا بۇل اريانى دۇرىس شىعارۋ ءۇشىن ءبىرلاننىڭ ءوزى جاردەمدەسكەن. گاسترولدەن قايتقاننان كەيىن ول ءبىر كۇنى رەپەتيسياعا كەشىرەك كەلدى. ءتۇرى جۇدەۋ، قاباعى كىرتيىپ، تۇنىمەن ۇيىقتاماعانى كورىنىپ تۇرعان. بۇگىن ءبىرلان وسى اريانىڭ رەپەتيسياسىن وتكىزۋى كەرەك ەدى. رەپەتيسيانى ول ادەتتەگىدەي وركەسترگە قوسىلىپ جارتى داۋسىمەن ايتىپ شىقتى دا، كومپوزيتورعا قارادى.
— جوق، بۇل اريا ءتىپتى شىقپاعان. كىسىسى ءولىپ تۇڭىلگەن ادامنىڭ جوقتاۋى ءتارىزدى، ءۇمىتسىز قايعى. ال ءبىراق حافيزانىڭ الدىندا ءالى دە ءومىر بار عوي. ونىڭ ارياسىندا ماحابباتىڭ جوقتاۋ، زارلانۋ عانا ەمەس، ومىرگە دەگەن ءۇمىت، قىزى باقىتىن ۇرلاسا دا وعان دەگەن ءالى دە بولسا دا انالىق مەيىر، قاتىگەزدىك ەمەس، جۇمساقتىق، ال ماحابباتىن ولتىرگەن ەردەنگە قۇر عانا اشۋى ەمەس، جۇرەگىن ورتەگەن وكىنىشى بار اريا بولۋى كەرەك. بىلايشا ايتقاندا، ماحاببات، وپاسىزدىق، ماحابباتى ۇرلانعان زاردىڭ ءۇنى ۇمىتپەن قابىسىپ كەلىپ، مۋزىكالىق گارمونيادان تۋعان سان بوياۋلى اريا بولۋعا ءتيىستى. سوندا عانا بۇدان تىڭداۋشىلاردىڭ كوڭىلى تولقيدى، ولار قىزعانشاقتىقتان ادا حافيزانىڭ ۇلكەن جۇرەكتى انا ەكەنىنە سەنەدى. جانە ەگەر ول اريانى اكتريسا، وسى تراگەديا ءوز باسىنان وتكەندەي بولعان وقيعاعا ءوزى نانىپ، شىن جۇرەكتەن ايتا السا، وپەراڭىزدى شىقتى دەي بەرىڭىز.
— ءبارى دۇرىس، — دەگەن ەرجان ءسال كوڭىلسىزدەۋ سويلەپ، — ونداي اريا جازۋ ءۇشىن، سونىڭ بارىنە ءوزىم سەنۋىم كەرەك.
— مەن ءسىزدى تۇسىنەمىن،- ءبىرلان كەنەت ەرجانعا ويلانا قارادى. — ەسىڭىزدە بار ما زاۋرەش ءانىنىڭ ءسوزى، سوزىنە سايكەس اۋەنى؟ زاۋرەش ءانى اكەنىڭ وتىز ۇلدان قالعان جالعىز قىزىنان ماڭگى ايرىلعان قۇر زارلاۋى، جوقتاۋى ەمەس، زاۋرەشى ولگەنىمەن، ءومىردىڭ ءالى دە جالعاسى بارىن اكە جاقسى تۇسىنەدى. سوندىقتان ونىڭ انىندە زارمەن بىرگە ءۇمىت، وكىنىش بار. مۇحيت وسىنىڭ ءبارىن ۇعا العان. نانباساڭىز تىڭداڭىزشى، ءقازىر مەن سىزگە سول زاۋرەشتى ايتىپ بەرەيىن.
— ايتشى، ايتشى، — دەدى ەرجان جالىنعانداي، سان ەستىگەن زاۋرەشىن ءبىرلاننىڭ ايتۋىندا تاعى ءبىر تىڭداعىسى كەلىپ كەتىپ.
ءبىرلان ساحنانىڭ شەت جاق تۇبىندە تۇرعان كۇيساندىقتىڭ قاسىنا بارىپ وتىردى دا، بىر-ەكى اككورد الدى. سودان كەيىن كۇيساندىق ۇنىنە ءوزى قوسىلىپ كەتتى.
ءبىرلاننىڭ ورىنداۋىندا بۇل ەرجانعا ءبىر ۇلكەن داستانداي ەستىلدى. شۋماق سوڭىنان كەلگەن شۋماقتا، العاشقى شۋماقتان وزگە، باسقا ءبىر وي، تىلەك تۋىپ جاتقانداي. وسىناۋ ءبىر قاسيەتتى اندە ءومىر مەن ءولىم تالاسىپ كەپ، ەرجانعا ادامنىڭ بىتپەس ارمانىن ۇمىتكە تابىندىراتىنداي ءبىر وراسان كۇشتى ءپالساپانىڭ سازى جەتتى.
ەرجان ءوزىنىڭ سان ەستىپ جۇرگەن ولەڭىنىڭ مۇنداي ۇلكەن ءپالساپالى، ءومىر كوشى ءتارىزدى، بىتپەيتىن تىلەككە، ۇمىتكە اينالعانىن ەستىپ، تاڭ قالدى. «ءيا، ءيا، — دەدى ول ىشىنەن،-حافيزانىڭ سوڭعى ارياسى وسى «زاۋرەش» ولەڭى سەكىلدى ماحابباتىن ساقتاۋ مەن سۇيگەن جىگىتىنىڭ وپاسىزدىعىنان تۇتانعان اشۋ عانا ەمەس، ءالى دە ءومىر بارىن، سول ومىردەن ءۇمىتىن ءالى دە ۇزگىسى كەلمەيتىن حافيزادا سەنىم بارىن جانە سول ومىرگە دەگەن ۇلى ماحابباتىن اشا ءتۇسۋ كەرەك».
ءۇش كۇننەن كەيىن جاپاربەك اريانىڭ جاڭا تەكسىن الىپ كەلدى. سول كۇيى ەرجان مۋزىكاسىن قايتا جازۋعا كىرىستى. ءبىراق مۋزىكاسى وڭايعا تۇسپەدى. ءالسىن-السىن وڭدەپ كوپ قيىندىقپەن ءبىتىردى.
اريانى تىڭداپ بولعاننان كەيىن ءبىرلان:
— ەندىگى كەزەك مەنىكى، — دەدى. — ەگەر وسى اريانى حافيزانىڭ قايعىسى ءدال ءوز باسىما تۋىپ تۇرعانداي تىڭداۋشىلارعا جەتكىزە ايتا السام، وپەراڭدى شىقتى دەي بەر، ۇلى كومپوزيتور...
ەرجان ءبىرىنشى رەت ءوزىنىڭ اتىمەن بايلانىستى «ۇلى» دەگەن ءسوزدى ەستىپ، ىشتەي تەبىرەنە قالدى.
XI
سىرىم كەسەلىنەن ابدەن ايىعىپ، قارت پروفەسسوردىڭ رۇحساتىمەن ەرجاننىڭ «ارمان» وپەراسىنىڭ رەپەتيسياسىنا قاتىناسا باستاعان. ەردەننىڭ ءرولىن جاقىپجان وينايتىن. ال سىرىم ازىرگە سپەكتاكلدىڭ ەكىنشى قۇرامىندا بولاتىن. سوڭعى كەزدە كومپوزيتوردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا تەاتر كوركەمدىك جاعىن باسقارۋشىلار بۇعان دا نەگىزگى قۇرامدا، ەردەن رولىندە رەپەتيسيا جۇرگىزۋگە رۇقسات بەرگەن. بۇگىن ساحنادا باقىت ءرولىن وينايتىن اقمارال اتتى قىزبەن كەزدەسپەكشى ەدى. حانشايىم كەشە دە كەلگەن، بۇگىن دە كەلدى.
اقمارال قىز. بۇل ماي ايىنىڭ اياعىندا شىققان قىزعالداقتاي، جاپ-جاس قۇلپىرعان اپ-ادەمى قىز. ءوزى ءرولىن وينايتىن باقىت ءتارىزدى، ءالى ومىردەن ەشتەڭە كورمەگەن، دۇنيەگە ۇيالا قاراعان، كىرسىز تازا بالدىرعان قىز بالا بولاتىن. بيىل عانا مۋزىكالىق ون جىلدىقتى بىتىرگەن. «ارمان» وپەراسىندا بار بولعانى ەكى-ۇش رەت قانا كورىنۋگە ءتيىستى. وپەرانى قويۋشى رەجيسسەر، ونىڭ جاستىعىنا جانە باقىت رولىنە لايىقتى اپ-ادەمى داۋسىنا قىزىعىپ، وزگەلەردىڭ «تىم جاس، تاجىريبەلى اكتريسا ەمەس» دەگەنىنە قاراماي، ادەيى العان. ءبىرىنشى رەپەتيسيادان-اق قىزدىڭ مۋزىكالىق ساۋاتتىلىعى، باقىت اندەرىن ەركىن ايتا الاتىنى بايقالعان. ال ارتيستىگى قالاي، ەڭ العاشقى رەت ماحابباتتىڭ نە ەكەنىن تۇسىنگەن، وزىنەن كوپ ۇلكەن ادامدى جاقسى كورگەن بەيكۇنا قىز بالا باقىتتىڭ ءرولىن قالاي وينايدى، بۇنىسى بەلگىسىز ەدى. بۇل قاسيەتتەرى ەڭ العاشقى رەپەتيسيا − سىرىممەن بۇگىنگى كەزدەسۋىندە انىقتالۋعا ءتيىستى بولاتىن.
حانشايىم كەشە ءبىرلان مەن سىرىمنىڭ رەپەتيسياسىندا بولعاندا، ءبىر نارسەنى ۇققان. كوپ جىلدان كەيىن تاتيانا مەن ەۆگەنيي ونەگيننىڭ ماحابباتتارىنىڭ سىرىن اشاتىن جەرىندەگىدەي، ەردەن-سىرىممەن كەزدەسكەنىندە ءحافيزا-بىرلان:
ماحاببات شىركىن قارتايماس،
قارتايعانمەن ءبارى دە...
جۇرەگىم ساعان ءالى جاس
سۇيەمىن سەنى ءالى دە... —
دەگەن شۋماعىن كەرەمەت ءبىر ادامنىڭ جۇرەگىن ەلجىرەتەتىن مۇڭلى داۋىسپەن ايتقان. ولەڭدى ادام قانداي سەزىممەن قالاي ايتاتىنىن، ءوزى ءانشى بولعاندىقتان جاقسى بىلەتىن حانشايىم ءبىرلاننىڭ ءالى دە سىرىمدى جاقسى كورەتىنىن تۇسىنگەن. «بۇعان سىرىم قانداي جاۋاپ بەرەدى؟ كوڭىل سىرىن قانداي ۇنمەن اشادى؟» − حانشايىم ءسال مۇڭايا كۇتكەن. باقىتتى جاقسى كورىپ قالعان ەردەن وپەرادا حافيزاعا ءوزىنىڭ وپاسىزدىعىن بىردەن بىلدىرەدى. ارينە، سىرىم، سول سوزدەردى ايتۋعا ءتيىس. ءبىراق ءانشى بۇنى قالاي ايتادى؟ جاقسى كورەتىن ادامىنا جامان ءسوزدى ايتۋدىڭ دا جۇرەكتەن شىعاتىن استارى، ءۇنى بار.
مىنە حانشايىمنىڭ كۇتكەنى وسى استارلى سەزىمدەر ەدى. سىرىم رەپەتيسيادا ولەڭدەرىن جارتى داۋسىمەن ايتتى. ءبىراق حانشايىم اريانىڭ ءار ءسوزىن تۇگەلدەي ەستىدى. ال سىرىم اسىرەسە:
شىعار كۇندەي جاس ەدىڭ،
بار ما سول ءبىر كەز ەسىڭدە؟
جاستىعىڭا مەن ماس ەدىم،
تۇرسىڭ عوي ءقازىر بەسىندە.
بيلەپ ءلاززات - قۇدىرەت،
وتتاي جانىپ، كۇيگەن ەم.
ءوتتى مەزگىل، عافۋ ەت،
باسقا جاندى ءسۇيدىم مەن! —
دەگەن جەرىنە كەلگەندە بۇرىن جاقسى كورگەنمەن ءقازىر بوتەن ادامدى سۇيەتىنىن ايتىپ، ءبىرلاننان عافۋ سۇراعانداي سىرىم قيىلا قالعان.
حانشايىم سىرىمنىڭ ەندى ءبىرلانعا دەگەن بۇرىنعى سەزىمىنىڭ مۇلدەم جوق ەكەنىن تۇسىنگەن. ءبىراق سول «ءقازىر سۇيگەن جانى» كىم؟ ءوزى مە؟ حانشايىمعا بۇل ارتقى جولدارى جۇمباق ەدى. ويتكەنى ماحاببات دەگەن جۇرەكتىڭ ءبىر ىستىعى عوي، ونى قانداي شاپان جامىلساڭ دا جاسىرا المايسىڭ. ال سىرىم... جوق، جوق، حانشايىم ونداي قورىتىندىعا كەلۋگە ءالى اسىقپاعان.
ايتسەدە، حانشايىم سىرىم مەن اقمارالدىڭ رەپەتيسياسىنا كەشىرەك كەلگەن. بۇل كەزدە سىرىم اقمارالعا ماحابباتىن، جاقسى كورەتىنىن ايتاتىن كەزى جاڭا باستالعان ەدى. سىرىمنىڭ داۋسىن ەستىگەندە حانشايىمنىڭ جۇرەگى كەنەت ءدىر ەتە قالدى. جوق، بۇل كەشەگى سىرىم ەمەس، ءاندى بۇگىن بار داۋسىمەن ايتىپ تۇر. ءدال باياعىسىنداي. جانە سوناۋ ءبىر سۇلۋ داۋسىڭدا جۇرەگىن تولقىتىپ، تەبىرەنتىپ جىبەرگەن كەرەمەت ءبىر قۋانىشتىڭ سازى بار. حانشايىم زالعا كىرىپ، اياعىن ساحناعا قاراي بىرەر باسىپ تۇرا قالدى. سىرىمنىڭ الدىندا كوگىلدىر كولدىڭ ۇستىندە كوكپەڭبەك اسپاننان ءتۇسىپ، قاناتىمەن سۋدى ساباپ، قاعىنىپ ويناۋعا قورقىپ اقىرىن عانا كوك تولقىنمەن تەربەلگەن اققۋ قۇستىڭ جاس بالاپانى -كوگىلدىرى ءتارىزدى، ەكى بەتى دۋىلداپ، جانىپ، تومەن قاراپ جاس باقىت - اقمارال تۇر. سىرىمنىڭ ەكى كوزى بىردەي اقمارالدا. ونى ىشىپ-جەپ بارادى. حانشايىمنىڭ جۇرەگى تاعى ويناپ كەتتى، ءبىر كەزدە سىرىم وزىنە دە ءدال وسىلاي قاراعان. ءانشى ايەل ەندى سىرىم انىنە قۇلاعىن توستى. سىرىم، ساحنادا ارتيستكا ەمەس، شىن سۇيگەنى تۇرعانداي ءولىپ-وشىپ بارادى.
سىرىم اقىرعى شۋماقتارىن ايتىپ ارياسىن بىتىرگەندە حانشايىم باقىتقا عاشىق بولعان وپەرا كەيىپكەرى ەردەن عانا ەمەس، سول رولدەگى سىرىمنىڭ ءوزى دە، الدىندا تۇرعان بۇلدىرشىندەي جاس قىزدى جاقسى كورىپ قالعانىن ءتۇسىندى. ال بۇعان باقىت - اقمارال نە دەيدى؟ ەندى حانشايىم قىزعا قارادى. سىرىمنىڭ ءسوزى اسەر ەتتى مە، الدە بوتەن ءبىر سەزىم بيلەپ كەتتى مە، قىز ەكى بەتى بالبىراپ، ارياسىن قايتا-قايتا جاڭىلىپ، ەكى-ۇش رەت جاڭادان باستادى.
جوق، بۇل ءانشىنىڭ ساحناعا العاشقى شىعۋىنداعى ۇيالۋى، ساسۋى ەمەس ەدى، ادامنىڭ ادامعا دەگەن كەنەت پايدا بولعان سەزىمدەرى جاتقان. حانشايىم ەندى ءبارىن ءتۇسىندى. ءتۇسىنىپ ەدى، ول قۋانارىن دا، رەنجىرىن دە بىلمەدى. جوق، حانشايىم قۋاندى. سىرىمنىڭ قايتادان ساحناعا كەلگەنىنە قۋاندى. داۋسىنىڭ بۇرىنعىداي شىققانىنا قۋاندى. جانە، جانە سوڭعى جىلدارى وزىنە مۇلدەم جوعالتقان سىرىمنىڭ سوناۋ تەك جۇرەكتەن تۋاتىن سەزىمىنىڭ جاس اقمارال ءۇشىن قايتا تۋعانىنا قۋاندى. اقمارالعا ءانشىنىڭ الگىندەي شابىتتانا، ناساتتانا ولەڭ ايتۋى، ونىڭ ماحاببات دۇنيەسىن ءالى ۇمىتپاعانىنىڭ بەلگىسى ەدى. ال ماحاببات بار جەردە ءومىر بار. حانشايىم سىرىمنىڭ سول ومىرگە قايتا ورالعانىنا قۋاندى. شىن جۇرەكتەن قۋاندى.
ءۇش كۇننەن كەيىن فيلارمونيادا حانشايىمنىڭ ءوزىنىڭ كونسەرتى بولدى. كونسەرت ورتاشا ءوتتى. حانشايىم، ءبىر ءتۇرلى كوڭىلسىز بوپ، ادەتتەگىسىنەن ولەڭدەرىن كوپ تومەن ايتتى. كونسەرتتى جۇرگىزگەن ءابىلقايىر دا بۇگىن نينا باگريانسيەۆا ءبىر اسكەري ادامعا كۇيەۋگە شىعىپ، سونىمەن بوتەن قالاعا كوشىپ كەتكەنىن ەستىگەن. سودان با، كونسەرتتى ءتىپتى كوڭىلسىز جۇرگىزدى. ادەتتەگىسىندەي جۇرتتى كۇلدىرەتىن، نە بىرەۋدىڭ شىمبايىنا تيەتىن، شىمشيتىن قۋاقى-سىقاق سوزدەرىنىڭ ءبىرىن دە ايتپادى.
ءابىلقايىردىڭ نەگە ءبۇيتىپ جۇرگەنىن بىلەتىن حانشايىم، وعان ەشتەڭە دەگەن جوق. نينا ءبىرجولاتا كەتكەنى بۇعان دا باتقان-دى. بۇگىن بۇنىڭ دا كوڭىلسىز بولۋى ءبىر جاعىنان وسىدان دا ەدى. حانشايىم ساحنانىڭ سىرتىنداعى ارتيستەر بولمەسىنە كىرىپ، كيىنىپ، ەندى شىعايىن دەپ تۇرعانىندا، بىرەۋ كەپ ەسىكتى قاقتى.
— كىرىڭىز! — دەدى حانشايىم سامارقاۋ، قول ايناسىن رەديكۋلىنە سالىپ جاتىپ.
حامزە ەكەن. ءانشى ايەلدىڭ كونسەرتتەرىنەن قالمايتىن. ونىڭ اندەرىن دە، ءان ايتۋ مانەرىن دە جاقسى كورەتىن. بۇگىن دە كەلگەن ەكەن. جايشىلىقتاعىداي ءتۇرىنىڭ جارقىن ەمەستىگىنە قاراعاندا، كونسەرت بۇعان دا ۇناماعان ءتارىزدى.
— ماشينام بار، ۇيىڭە قايتساڭ، اپارىپ سالايىن، — دەدى ول.
— جاقسى، — دەدى حانشايىم جۇدەۋ ۇنمەن. — ءبىراق ماشيناڭدى قويا بەر. جاياۋ اپارىپ سال، حاكە.
حامزە ىشتەي قۋانىپ كەتتى.
— وتە جاقسى. — ول شوفەرىن قويا بەرۋگە تۇرا جونەلدى.
ەرتەڭىندە حامزەنى باسشىلارى شاقىردى.
ۇزىن بويلى، اقسارى كىسى، جىلى شىرايمەن حامزەمەن امانداسىپ بولعاننان كەيىن، ونى ستولدىڭ الدىنداعى جۇمساق كرەسلوعا وتىرعىزدى دا، بىردەن ءسوزىن باستادى.
— ماحمۇت ەسەنجولوۆتى ءوزىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا قاراعاندى وبلىسىنا قىزمەتكە جىبەرمەك بولدىق، — دەدى ول، — سونىڭ ورنىنا سەنى جوعارىلاتساق پا دەگەن ويىمىز بار. پارتيانىڭ سەنىمىن اقتادىڭ، كوپتەگەن جۇمىس ىستەدىڭ جانە بارعانىڭا دا كوپ جىل بولىپ قالدى. ادام ءبىر ورنىندا وتىرا بەرسە، ەتەنە بوپ مىندەتىنە سالقىنداپ كەتۋ ءقاۋپى بار عوي.
— ونداي ءقاۋىپتى ازىرگە ءوزىم بايقاعان جوقپىن،- دەدى حامزە، سالقىن ۇنمەن،- دەگەنمەن سىزدەر سولاي ۇيعارساڭىزدار، قارسىلىعىم جوق.
— ءوزىم دە ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزدى قابىلدار دەپ ەدىم، بۇل ماسەلەنى ەندى ءبىتتى دەپ سانالىق.
ال ەندى ەكىنشى ماسەلەگە كەلەيىك. سەنىڭ ورنىڭا كىمدى قويامىز؟ ءوزىڭ كىمدى لايىق كورەسىڭ؟ جۇرتتىڭ ءبارى حامزە ەمەس قوي، مۇنداي تۆورچەستۆولىق مەكەمەگە، ارينە، مامان كىسىنى قويعان دۇرىس شىعار. ءبىزدىڭ ويىمىزشا كوللەكتيۆى جاقسى بىلەتىن، ءوز ارالارىڭنان ونداي ادام تابىلسا، جامان بولماس ەدى. ارينە، الدىن اڭعارا الاتىن، كەمشىلىكتى كورە بىلەتىن كىسى بولۋى كەرەك.
— پىكىرىمدى سۇراعانىڭىزعا راحمەت، — دەدى حامزە، سودان كەيىن ءسال ويلانىپ، — ەۆگەنيي پەتروۆيچتىڭ ءوزى لايىق پا دەيمىن.
— لايىق، ءسوز جوق لايىق،- دەدى توردە وتىرعان ادام، — قازاق كوركەمونەرىنە ىستەگەن قىزمەتىنە قاراعاندا ونى قانداي ورىنعا قويساڭ دا كەلىستى. ءبىراق ەۆگەنيي پەتروۆيچ سەندەردىڭ مەكەمەلەرىڭنىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقارعانى دۇرىس ءتارىزدى. ول جەرگە دە ەۆگەنيي پەتروۆيچ ءتارىزدى بىلگىر، كوركەمونەرگە جانى اشيتىن ادام كەرەك قوي. جانە ديرەكتورلىق سەكىلدى اكىمشىلىك قىزمەتكە و كىسىنىڭ ىڭعايى كەلەر مە ەكەن، مىنەزى تىم جۇمساق قوي...
— وندا تاعى ءبىر ادام بار...
— ول كىم؟
— پارتكوم سەكرەتارى قايىرعالي جولامانوۆتى ايتار ەدىم. ءبىراق ول مامان ەمەس. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، — حامزە ءسال ويلانىپ قالدى دا، قايتادان سويلەدى. — ءانشى حانشايىم. كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەن. كوللەكتيۆتە ابىرويى بار. كوپ جىل كومسومول كوميتەتىنىڭ سەكرەتارى بولعان. قازاق كوركەمونەرىنىڭ ناعىز جاناشىرى جانە، — نەگە ەكەنى بەلگىسىز حامزە تومەن قارادى،- مىنەزى دە قاتتى.
— مىنە، بۇل تابىلعان كانديداتۋرا! — دەدى ستول باسىنداعى ادام. — ءبىراق ءبىز ونى ديرەكتور ەتەمىز دەپ ءجۇرىپ، انشىلىگىن جوعالتىپ المايمىز با؟
— و دا مۇمكىن. ءبىراق حانشايىم الماگۇل، نە ءبىرلان ەمەس قوي. جاقسى ءانشى كەرەك پە، الدە جاقسى ديرەكتور كەرەك پە، ونى وزدەرىڭىز ويلانىڭىزدار. بۇل ارادا، مەنىمشە بىرەۋدىڭ انشىلىگىن، نە دومبىراشىلىعىن قۇربان ەتپەي بولمايدى.
— ءيا، اقىلداسقان دۇرىس بولار. دەگەنمەن، حانشايىمنىڭ ءوزىن بىزگە جىبەر سويلەسىپ كورەيىك. ارينە، سونداي ءبىلىمدى، مامان جاستان ديرەكتور قويعان جاقسى بولار ەدى.
كوپ قورقىتادى، تەرەڭ باتىرادى. الماگۇل قانشا مەنمەنسىگەنمەن، سوڭعى كونسەرتتەرىنە ادام از كەلە باستاعانىن كورگەن سوڭ امالسىزدان ءوزىنىڭ پروگرامماسىن قايتادان قاراۋعا ءماجبۇر بولعان. ءبىراق الماگۇلدى بۇعان كوندىرۋ وڭايعا تۇسپەگەن. تاماشا ءانشى قىزدى ەندى كوركەمونەردەن جوعالتىپ الۋ ءقاۋپى تۋعان سوڭ حامزە قايىرعاليمەن اقىلداسىپ، الماگۇلدى كوركەمدىك سوۆەت پەن پارتكومنىڭ بىرىككەن ماجىلىسىنە شاقىرتتىرعان.
بۇل جولى ءماجىلىستى باسقارۋ قايىرعاليعا تاپسىرىلعان. جۇرتتىڭ ءبارى دەر كەزىندە جينالعان. تەك الماگۇل عانا ءالى كەلمەگەن-دى. ءبىراز كۇتىپ، ەندى اتاقتى ءانشى بۇل ماجىلىسكە باس كورسەتپەيتىن شىعار دەپ، جۇرت تاراعالى وتىرعاندا الماگۇل دە جەتكەن.
— قالقام، ءماجىلىس ساعات ونعا بەلگىلەنگەن ەدى عوي، ءقازىر ون بەس مينۋتى كەم ون ءبىر، — دەگەن قايىرعالي ءوزىنىڭ بايسالدى داۋىسىمەنەن،- نەگە كەشىكتىڭ؟
— ماجىلىستەرىن مەنسىز وتپەيتىن بە ەدى، — الماگۇلدىڭ اشۋلى كوزى جارق ەتە قالعان. — باستاي بەرمەدىڭىزدەر مە؟
— ءماجىلىس سەنىڭ تۆورچەستۆاڭ مەن مىنەز-قۇلقىڭ جايىندا عوي، قالاي باستايتىن ەدىك؟-دەدى قايىرعالي داۋسىن كوتەرمەي.
الماگۇل مىسقىلداي كۇلدى.
— ءا، مەن كەرەك بولىپ قالعان ەكەنمىن عوي. باسە، سولاي شىعار. الماگۇلدىڭ كەرەك ەمەس جەرى جوق بولار!
— كەرەكسىڭ عوي، قالقام، وتە كەرەكسىڭ! - دەدى قايىرعالي شىن جىلى شىرايمەن، — سول ءۇشىن جينالىپ وتىرعان جوقپىز با؟
الماگۇل بۇل ماجىلىسكە ءوزىن نەگە شاقىرعاندارىن جاقسى بىلەتىن. تاعى ۇرسادى ەكەن دەپ، بارىنشا قارسىلاسپاق بولعان. ءبىراق قايىرعاليدىڭ مىنا ءبىر جىلى سوزدەرى، سىپايى ءۇنى، شاپشاڭ كەلەتىن الماگۇلدىڭ كوڭىلىن كەنەت بوساڭسىتىپ جىبەردى.
ول ءسال ءجىبي ءتۇستى.
— جاقسى، — دەدى الماگۇل تومەن قاراپ، — سوندا مەنەن نە تىلەيسىزدەر؟
— ءقازىر، — دەدى قايىرعالي سول سابىرلى قالپىندا،- تەك ءبىر نارسەگە كۇنى بۇرىن كەلىسىپ الايىق، — ول الماگۇلگە كۇلىمسىرەي قارادى. — وسى وتىرعان جۇرتتىڭ ىشىندە، قالقام، ساعان قاستىق ويلايتىن ءبىر دە ءبىر ادام جوق. ءبارى دە ءبىزدىڭ اتاقتى ءانشىمىز تابىسقا جەتە بەرسە ەكەن دەيدى. سوندىقتان قاتتى ايتىلعان ءسوز بولسا شىدايىق، اقىلعا سالايىق، كەڭەسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس دەگەن، وي تۇجىرىپ شەشەلىك، — سودان كەيىن ول ءابىلقايىرعا قارادى. — كانە، ابەكە، سويلە! ءبىراق توق ەتەرىن ايت!
ءابىلقايىر ورنىنان تۇردى.
— بىزگە، بىرنەشە ادامعا، الماگۇل ءانسامبلىنىڭ بۇگىنگى كۇنگى تۆورچەستۆولىق جاعدايى تۋرالى تەكسەرىپ، وسى ماجىلىسكە بايانداۋعا تاپسىرىلعان ەدى، — دەدى ول. — ءبىز شامامىز كەلگەنشە ەگجەي-تەگجەيىنە دەيىن بارعىمىز كەلدى. انسامبل ادامدارىمەن سويلەستىك. ءسويتىپ ءبىز ءانسامبلدىڭ تۆورچەستۆولىق جۇمىسى ناشار دەگەن قورىتىندىعا كەلدىك. ەڭ الدىمەنەن الماگۇلدىڭ ءوزى جايىندا، — ءابىلقايىر ءسال كىدىردى، — جالپى العاندا الماگۇلدى ماقتاۋ قورقىنىشتى. ماقتاۋدى كوتەرەتىن ادام دا بار، كوتەرە المايتىن دا ادام بار. الماگۇل كوتەرە المايدى.
الماگۇل شىداي المادى.
— كوتەرە الماي، نەمەنە، مەن تۇيە بوپ شوگىپ قالىپپىن با؟ — دەدى توستاعانداي كوزى وت شاشىپ كەنەت اشۋلانا.
— سابىر! سابىر! — دەدى كۇلىپ، قايىرعالي. — جاڭا عانا ۋادەلەستىك قوي اشۋ شىعارمايمىز دەپ.
— جوق، ويتكەن جوقسىڭ. ءبىراق، ءابىلقايىر ءسال توقتاپ، قايتا سويلەدى. — وزىڭە-وزىڭ ىستەپ ءجۇرسىڭ. بارىنەن بىزگە سول باتادى. دەمەك، مەنىڭ ويىمدى بولمەۋلەرىڭدى سۇرايمىن. جاڭا نەگە توقتاپ ەدىم؟ ءا، الماگۇلدىڭ ماقتاۋدى كوتەرە المايتىنىن ايتقان ەكەنمىن عوي. ءيا، الماگۇل ماقتاۋدى كوتەرە المايدى. ءبىراق بۇل جەردە مەن الماگۇلدى ماقتاۋعا ءماجبۇرمىن. شىنىن ايتۋ كەرەك الماگۇل كەرەمەت ءانشى. ءبىراق سول دارىندى الماگۇلدىڭ ءوزى قۇرتقالى ءجۇر. الماگۇلدىڭ جۇمىس ىستەۋ تارتىبىمەن تانىستىق. ءان دايىنداۋدا تەك ءوزىنىڭ تابيعي العىرلىعىنا سەنگەن ءانشى. كۇندەلىكتى جۇمىس ىستەۋ دەگەن جوق. كوركەمونەر تۋرالى لەكسيالار تىڭداۋ، ءوزى سىقىلدى انشىلەردىڭ تۆورچەستۆولىق لابوراتوريالارىمەن تانىسۋ دەگەندەر وعان جات دۇنيە. ال وسى ارادا ايتىپ كەتەتىن الماگۇلدىڭ باس كەمشىلىگى — ول بۇدان بەس جىل بۇرىنعى رەپەرتۋارىن ءالى جاڭارتپاۋى. جوق، ءتىپتى جاڭارتپايدى ەمەس، جاڭارتادى. ءبىراق ول ولەڭدەرى كافە-رەستورانداردا ايتىلاتىن بىزگە جات دۇنيەلەر. سوۆەت كومپوزيتورلارىنىڭ پاتريوتتىق، ەڭبەكتى ماداقتايتىن ولەڭدەرىن بىلمەيدى. قىسقاسى، الماگۇل باسىنا قونعان اتاقتى كوتەرە الماي قالعان، ءوزىنىڭ ماماندىعىن وركەندەتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەمەيتىن، ءبىر كەزدەگى اتاق-داڭقىنىڭ بۋىمەن جۇرگەن ءانشى. ەگەر، الماگۇل ءوز قاتەسىن ءتۇسىنىپ، بۇدان ءارى دە ويلانباسا، ءبىز قازاق كوركەمونەرىنىڭ ءبىر كەزدە كوركى بولعان، ءالى دە كوركى بولار، تاماشا ءانشىمىزدى جوعالتقالى تۇرمىز.
— الماگۇلدىڭ مۇنداي كۇيگە جەتۋى ءبىزدىڭ دە قاتەمىز، — دەدى ەۆگەنيي پەتروۆيچ. — ونىمەن جۇمىس ىستەسپەدىك.
— جۇمىس ىستەسپەيىك دەدىك پە، ءبىراق وعان ول كوندى مە، — دەدى زادا.
ەۆگەنيي پەتروۆيچ الماگۇلگە قارادى.
— كوندىرۋ كەرەك ەدى. بۇگىنگى ءماجىلىستى ەڭ كەم دەگەندە وسىدان بەس جىل بۇرىن وتكىزۋ كەرەك ەدى.
— ءالى دە كەش ەمەس، — دەدى حامزە.
وسىدان كەيىن وزگەلەر سويلەگەن. الماگۇلدىڭ قاتەلەرىن، جۇرتتىڭ بۇرىن جاقسى كورگەنىن، باسقا تۇسكەن اتاعىن كوتەرە الماي قالعانىن بەتىنە ايتتى. بىرەۋلەر ونىڭ ماماندىعىن شىنىقتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن ءتىپتى جۇمىس ىستەمەيتىنىن، جەڭىل مۋزىكاعا تىم تاڭسىق ەكەنىن سىنادى. قاتتى، جان اشي ايتىلعان سىندار الماگۇلدىڭ ەتى تۇگىل، سۇيەگىنەن ەتتى. ول جۇمعان اۋزىن اشا الماي، قۇر تومەن قاراپ، ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزارىپ وتىرا بەردى.
كوپ تالقىسى قويا ما، الماگۇل قاتەلەرىن مويىنداعان. ءماجىلىستى حامزە قورتقان. ول ەندى الماگۇلگە ارناپ جاڭا رەپەرتۋار جازدىرۋ كەرەك ەكەنىن ايتقان. سول رەپەرتۋاردى جازدىرۋدى جانە الماگۇلگە تۆورچەستۆولىق جاردەم بەرۋدى ءماجىلىس ميحايلوۆ پەن حانشايىمعا تاپسىرعان.
جاڭا رەپەرتۋار دا جاسالعان. الماگۇل دە كۇرت وزگەرگەن. كۇنى-تۇنى جۇمىس ىستەگەن.
مىنە، التى ايدان كەيىن، سول جاڭا رەپەرتۋاردان قۇرىلعان بۇگىن ونىڭ العاشقى كونسەرتى بولماق-تى.
كوپتەن بەرى الماگۇلدىڭ كونسەرتىنە جۇرت مۇنداي جينالىپ كورگەن ەمەس. كوشە بىتكەندى قاپتاپ كەتكەن «الماگۇل جاقانوۆا جانا ولەڭدەر كەشىن وتكىزەدى» دەگەن سان ءتۇرلى بوياۋلى افيشالاردىڭ - جارنامالاردىڭ اسەرى بولدى ما، الدە جاقسى كورەتىن ايگىلى ءانشى كوپتەن بەرى جاقسى ءان ەستىرتپەي، جۇرتتى ابدەن ساعىندىرعانىنان با، ايتەۋىر كونسەرت مەكەمەسىنىڭ شاعىن زالى كورەرمەندەرگە اۋزى-مۇرنىنا دەيىن لىق تولدى. بيلەت جەتپەي ءتىپتى كوشەدە قالعان ادامنىڭ ءوزى ءبىر قىرۋار. تاعى دا وسىنداي ءبىر زال بولسا دا، بوس ورىن قالماس ەدى. راس الماگۇل بۇل كونسەرتىن الدىن الا جاريالاۋدا فيلارمونيانىڭ اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى ەرەكشە جۇمىس ىستەدى. افيشا، رەكلاما دەگەندەردى بىلاي قويعاندا، «الماگۇل جاقانوۆا جاڭا ولەڭدەرىمەن كونسەرت بەرمەكشى» دەپ راديو، تەليەۆيدەنيە كۇندە جار سالعانداي بولدى. ايگىلى ءانشىنىڭ بۇل كونسەرتى وزدەرىنە ءبىر ۇلكەن سىنداي حامزە، ميحايلوۆ، قايىرعالي، حانشايىم، زادا، ءابىلقايىر فيلارمونيانىڭ باسقا دا باسشى كىسىلەرى، ەلەۋلى ارتيستەرى مىنە بۇگىن، كونسەرت بولاتىن كۇنى ءبىر ساعات بۇرىن كەلدى.
كوپتەن بەرى وزىنە مۇنداي ىقىلاس كورمەي جۇرگەن الماگۇل، كوزىنەن جاسى شىعىپ تولقىپ، بىرگە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جولداستارى مەن كورەرمەندەرىنە ريزا بولىپ قالدى. توبەسى كوككە جەتكەندەي قۋاندى. قايتكەنمەن كونسەرتتى وتە جاقسى وتكىزۋگە ەندى ءوزى قۇمارتتى. ونى كوپتەن بەرى ءوزى سەزىنە الماي جۇرگەن، ۇلكەن ءبىر شابىت بيلەدى.
الماگۇل شىنىندا دا ۇلكەن ءانشى ەدى. تابيعاتىنىڭ ءوزى ونى ەرەكشە ءانشى ەتىپ جاراتقان. ول ءوزىنىڭ دۇنيەگە ەكى رەت كەلمەس، شىن ءانشى ەكەنىن ءبىرىنشى ولەڭىنەن-اق تانىتتى. بۇل جولى دا الماگۇل كونسەرتىن حالىق انىمەن اشتى. جانە جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن، ەكىنىڭ ءبىرى كۇندە ايتىپ جۇرگەن «باياناۋىل» انىمەن باستادى. بۇل ءاننىڭ ورىنداۋى الماگۇلدەي انشىگە بالەندەي قيىن تيمەسە كەرەك-تى. ءبىراق ونىڭ قيىندىعى باسقادا ەدى. بۇل ءان دە ايتىلا-ايتىلا جۇرتتىڭ قۇلاعىنا سىڭگەن، ابدەن جاۋىر بولعان ءان. ال ءانشى، سۋرەتشى، جازۋشى وزدەرىنىڭ ونەرىمەن ادامعا ەڭ الدىمەن جاڭا دۇنيە اشۋى كەرەك. تىڭداۋشىنىڭ، كورۋشىنىڭ نە وقۋشىنىڭ كوڭىلىن بۇرىن ەستىلمەگەن، كورىنبەگەن، وقىلماعان جاڭا دۇنيەمەن سەلت ەتكىزە السا، سوندا عانا ونى جۇرت باعالايدى. ال جۇرتقا ەتەنە بولعان، كۇندە ايتىلىپ جۇرگەن «باياناۋىلمەن» الماگۇل قانداي جاڭالىق كەلتىرمەك؟ جۇرتتىڭ كوڭىلىن قالاي سەلت ەتتىرمەك، تولقىتپاق؟ قۇر داۋىستىڭ ادەمىلىگى مۇنداي جاۋىر بولعان ءاندى ورىنداۋدا ءالى جەتكىلىكسىز قاسيەت.
الماگۇلدىڭ ورىنداۋىندا راسىندا دا بۇل ءان تىڭداۋشىلاردىڭ كۇندە ەستىپ جۇرگەن «باياناۋلىنان» ءتىپتى وزگەشە ەستىلدى. جۇرت باسىنان بۇلت كەتپەگەن قازاقتىڭ بايان تاۋىنداي بيىك، سارى دالاسىنداي كەڭ، قياداعى تۇلكىگە قۇسى جەتپەگەن جىگىتتەي، ءۇنى ارمانعا تولعان، وسى ءبىر كەرەمەت ءاندى الماگۇل، سول باياناۋىل قۇزىنىڭ باسىندا تۇرىپ، سارى بەلدى سارى دالانىڭ سامالىنداي جۇمساق، سول دالانىڭ جەلمەن ويناعان بوزىنداي قۇلپىرعان سازدى داۋىسپەن شىرقاعاندا، ءان شىنىندا، ءدال ءقازىر كوز كورمەسە دە، قيال كورسەتكەن سول بايان تاۋىنىڭ باسىندا وسى ءبىر ارماندى قىز تۇرعانداي ەلەستەدى. ءانشى ءوزىنىڭ بارقىتتاي جانعا جايلى، اقىرىن تەڭسەلگەن تولقىنداي ءبىر كوتەرىلىپ، ءبىر تىنىشتالا تۇسكەن داۋسىمەنەن تىڭداۋشىلاردىڭ وي، قيالىن اپا الديىندەي ءبىر ءتاتتى سەزىمگە بولەي الدى. ساحنادان جۇرت كەۋدەسى اشىق دەكولتە، شۇباتىلعان قارا پانبارقىت كويلەك كيگەن ءانشى الماگۇلدى ەمەس، سوناۋ باياناۋىل باسىندا، سۇيگەن جىگىتىن «قوش، اعاتاي» دەپ شىعارىپ سالىپ تۇرعان ۇكىلى كامشات بورىكتى، كوگىلدىر بارقىت كامزولىنىڭ بەلىن كۇمىس بەلبەۋمەن قىناعان، اق باتسايى قوس ەتەكتى كويلەكتى ارقانىڭ ءانشى قىزىن كوردى.
اندەگى سۇلۋ بەينەنى تىڭداۋشىلاردىڭ كوز الدىنا ەلەستەتۋ بۇل ءانشىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى ەدى.
كەلەسى شىققانىندا ول «قازاق ايەلى» دەگەن جاڭا ولەڭدى ايتتى. بۇنى ەرجان جازعان-دى. وعان بۇل ولەڭدى جازۋعا الماگۇل ەمەس ءجاميلا سەبەپ بولعان. ءوزى «ارمان» وپەراسىنا كىرىسەر الدىندا ءبىرلاندى شاقىرىپ، ءجاميلانىڭ كۇيەۋگە شىعادى دەگەن ءسوزدىڭ وسەك ەكەنىن ەستىگەن كۇنى، ول تۇنىمەن كوز ىلىكتىرە الماعان. ۇزاق جىلدان بەرى ءجاميلا تۋرالى ەڭ كوپ ويلاعان ءتۇنى ەدى.
جوق، ول ءجاميلانىڭ شىن قىمبات قاسيەتتەرى ارقىلى ەسىنە تۇسىرگەن. ونىڭ شىدامدىلىعى، سابىرلىلىعى، كۇيەۋىنەن مۇلدەم ايىرىلا تۇرىپ (ال ەرجان ءجاميلانىڭ ءوزىن سۇيەتىنىن جاقسى بىلەتىن)، قايعىسىنا شىداي ءبىلۋى، جەڭىلدىك ىستەپ، «سەن سويتسەڭ، مەن بۇيتەمىن» دەپ، بالالارىنا وگەي اكە ىزدەمەۋى، كۇيەۋگە شىقپاي قويۋى، ءتىپتى، جالپى، ماحاببات ماسەلەسىندە سوڭىنان وسەك ەرتپەۋى، ۇستامدىلىعى، رۋحاني تازالىعى، وسىنداي قاسيەتتەرىنىڭ ءبارى كەلىپ، ەرجانعا ءوزىنىڭ بۇرىنعى ايەلىن تاعى ەسىنە تۇسىرگەن. وعان ءجاميلا قازاق ايەلدەرىنىڭ ەڭ ءبىر جاقسى تۇلعاسى بولىپ ەلەستەگەن. وسىدان بارىپ، ەرجاننىڭ قيالىندا ءجاميلانىڭ بەينەسىنەن الىنعان «قازاق ايەلى» دەگەن وسى ولەڭى تۋعان. ولەڭنىڭ ءسوزىن دە ءوزى جازعان. كوپكە دەيىن ورىنداۋعا بۇل ءانىن ەشكىمگە بەرمەي كەلگەن. ەرجان ەشكىمگە بولمەسە دە بۇل ءانىن ۇمىتپاعان ەدى. سوڭعى ايلاردا الماگۇل جاڭا رەپەرتۋار باستاعاندا، ءبىر كۇنى «وسى ءبىر ءاندى ايتىپ كورشى، ۇناسا رەپەرتۋارىڭا الارسىڭ» دەگەن. الماگۇل ايتىپ كورگەن. ءان وتە ۇناعان. جانە بۇل ءاندى ەرجاننىڭ ءجاميلاعا ارناعانىن دا تۇسىنگەن.
— وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل ءاندى ماعان نەگە بەرمەي كەلدىڭ؟
— قايدان بىلەيىن، سەنىڭ بۇل انگە قالاي قارايتىنىڭدى؟
— بەكەر ولاي دەيسىڭ! مەن نە ويلاسام دا مۇنداي تاماشا ءاندى تىعىپ قويۋعا بولا ما؟ ءان بارىمىزگە دە ورتاق اسىل دۇنيە. ودان دا حالىق تىڭداپ تەبىرەنسىن، قۋانسىن، ءجاميلادان ايىرىلىپ كەتسەڭ دە، سەنىڭ ونى قانداي قۇرمەتتەيتىنىڭدى، باعالايتىنىڭدى ءبارى دە ءبىلسىن. سەنىڭ ەكى بالاڭدى ءوسىرىپ وتىرعان اسىل ايەلگە قۇرمەت كورسەتىپ، ولەڭ باعىشتاعانىڭدى ەشكىم دە سوكەت كورمەيدى. ال مەن بۇل ءاندى ايتامىن! جانە ايتقاندا قانداي، قارا دا تۇر، بۇل ءان جۇرتتىڭ سۇيىكتى ءانىنىڭ ءبىرى بولادى.
مىنە ءقازىر الماگۇل وسى ءاندى ايتىپ تۇر. ءان شىنىندا دا اق جايىق، كوك ەسىلدەردىڭ ءمولدىر سۋلى تىنىش تولقىنىنداي، اقىرىن تەڭسەلىپ كەلىپ، كەنەت وزەن بەتىنەن سىڭقىلداي كوككە ۇشقان قوڭىر قازداي، بىرتىندەپ كوتەرىلىپ، ءبىر ءسات كوكتىڭ بەتىن ءسۇيىپ، ۇزاق قالىقتاپ، ادامنىڭ كوڭىلىن سان اسەرگە، سان ءتۇرلى سەزىمگە بولەيدى. نەگىزگى ءان اۋەنىنە تەك قايىرماسى قوسىلىپ، قىسقا اياقتالاتىن وزگە اندەرىندەي ەمەس. «ءشاپيباي-اۋ» ءتارىزدى بىرنەشە ءان شۋماقتارىنان تۇراتىن، بىركەلكى ۇزاق ايتىلاتىن اننەن گورى، ارياعا ۇقساس، ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن قۋانتا دا، تەبىرەنتە دە، جىگەرگە دە بولەي بىلەتىن سۇلۋ تۋىندى ەدى.
تىڭداۋشىلار ءالسىن-السىن ۇزاق قول شاپالاقتاپ، ساحنادان جىبەرمەي قويدى. جوق، بۇل وسىدان التى اي بۇرىن عانا وسى وتىرعان تىڭداۋشىلارىنىڭ قۇلاعىنا جات، ىرعاعى دا، جەلىسى دە جەڭىل اندەردى ايتىپ، زالعا جۇرت جيناي الماي جۇرگەن الماگۇل ەمەس، قازاقتىڭ شەكسىز دالاسىنداي كەڭ، سامال جەلىندەي جانعا جايلى حالىق اندەرى مەن سول اندەر تەكتەس سوۆەت كومپوزيتورىنىڭ تۋىندىلارىنا كوشكەن باسقا الماگۇل ەدى.
الماگۇلدىڭ كونسەرتى تىڭداۋشىلاردىڭ قۋانىشىمەن ءبىتتى.
كونسەرتتىڭ اياعىندا ءبىر توپ ارتيستەرمەن الماگۇلدى قۇتتىقتاۋعا بارعان ەۆگەنيي پەتروۆيچ:
— ءبىزدىڭ كوپتەن بەرى سەنەن كۇتكەنىمىز وسىنداي اندەر ەدى، — دەدى ءانشى ايەلدى ءوز قىزىنداي بەتىنەن ءسۇيىپ،- ويىمىزدى اقتادىڭ، قۇتتى بولسىن، تەك ەندى وسى بەتىڭنەن تايما!
XII
بۇگىن «ارمان» وپەراسىنىڭ ەڭ العاشقى قويىلاتىن كۇنى - پرەمەراسى ەدى. مىڭنان اسا ادام سىياتىن زال لىق تولدى. وسىدان ءبىر جەتى بۇرىن ەسەنجولوۆ وبلىسقا قىزمەتكە اۋىسىپ، ونىڭ ورنىنا حامزە سىرنايەۆ، ال سىرنايەۆتىڭ ورنىنا حانشايىم اسەنوۆا ديرەكتور بوپ بەكىتىلگەن. بۇگىن پرەمەراعا حانشايىم دا جاڭا قىزمەتتەرىن ورىنداۋشىلار رەتىندە كەلگەن. سوندىقتان ەكەۋىنە دە الدىڭعى قاتارلاردان ورىن بەرىلگەن. تەك حامزە، شىرايلى كەلگەن، تولىعا باستاعان ايەلىمەن ءبىرىنشى قاتاردا، ال حانشايىم مەن زادا ءۇشىنشى قاتاردىڭ ورتا تۇسىندا وتىرعان.
جاڭا وپەرا، جاڭا كونسەرت، الماتى كورەرمەندەرى ءۇشىن ءبىر جاڭا مەيرام. ونىڭ ۇستىنە تەاتردىڭ ءىشى جاڭا ماۋسىمعا ارنالىپ، بۇرىنعىسىنان دا ادەمىلەنىپ، سىرلانىپ، بويالعان ەكەن. بارىنشا سۇلۋلانىپ كيىنگەن قىز، كەلىنشەكتەردىڭ، ايەلدەردىڭ جۇزدەرىندە قۋانىش وينايدى. ۇستەرىندە قىرىن سىندىرماي وتەكتەگەن كوستيۋمدى ەركەكتەر دە كوڭىلدى. ءبىرىنشى قوڭىراۋ بولماي-اق جۇرت زالعا كىرىپ جاتىر.
ديريجەر جۇرتقا قاراپ، سالەم بەرىپ، باسىن ءيدى دە، وركەسترگە بۇرىلدى. قولىنا كىشكەنتاي شىبىعىن الدى دا، ءسال تۇردى. سوسىن شىبىعىن سىلتەپ قالدى. كەنەت وركەستردىڭ ەڭ العاشقى ءۇنى شىقتى. ەندى تەاتردىڭ زالى سالتاناتتى مۋزىكاعا تولدى. وسى مينۋتتان باستاپ، داۋىلدى كۇنگى تۋلاعان تەڭىزدەي ادامنىڭ جۇرەك قۋانىشىنىڭ، جان جۇيەسىنىڭ بىردە تىنىش، بىردە ارپالىسقان سەزىم تالاسىنا قۇرىلعان قۇدىرەتتى مۋزىكا وپەرا بىتكەنشە تىڭداۋشىلارىن قۇشاعىنان ءبىر بوساتپادى.
«ارمان» وپەراسى كومپوزيتور ەرجان تۆورچەستۆوسىنىڭ ەڭ بيىك شىڭى ەدى. وسىنداي وپەرا جازۋدى ول ءومىر بويى ارمان ەتكەن. سول ارمانىنا ەندى مىنە جەتكەن ءتارىزدى. ءبىرىنشى قاتاردىڭ شەتتەۋ جاعىندا الماگۇلمەن قاتار وتىرعان ەرجان بۇل وپەرانى ءوزى جازسا دا، ءۇش ايدان بەرى كۇندە ەستىپ جۇرسە دە، مۋزىكاسىنىڭ ءار نوتاسى، ءار جولى ماڭگىلىك ىقىلاسى ساحنا مەن مۋزىكادا.
ومىرىندە ءوزىنىڭ جانى سۇيگەن ءرولىن ويناي الماي كەتكەن ارتيست، ول عاشىعىنا قوسىلا الماي وتكەن اداممەن بىردەي. ال ءبىرلان بۇدان بۇرىن، جانى سۇيگەن بىرنەشە رولدەردى ويناعان. ءبىراق ول رولدەردىڭ ءبارى دە ءبىرلاننان بۇرىن تالاي ادام ويناعان، تالاي ادامدى اتاق-داڭققا جەتكىزگەن رولدەر ەدى. ال ەرجاننىڭ مىنا وپەراسىنداعى حافيزانىڭ ءرولى -بۇل ءبىرلاننىڭ ءوزىنىڭ ءرولى، بۇل حافيزانى ساحنادا قانداي ەتىپ جاساي الادى، سودان تەك حافيزانىڭ عانا بەينەسى ەمەس، ءوزىنىڭ دە قانداي ارتيست، ءانشى ەكەنى ايقىندالادى. مۇمكىن بۇل رول ونى اتاق-داڭققا جەتكىزەر؟ مۇمكىن، ءبىرلان جاساعان حافيزا، كۇلاشتىڭ جاساعان قىز جىبەگىندەي، تەك ءوزىنىڭ عانا حافيزاسى بولىپ قالار. الدە... جوق، ءبىرلاننىڭ بۇل ءرولدى جامان ويناۋعا حاقى جوق. وعان سەبەپ - وپەراداعى حافيزا كوپ جاعدايدا ومىردەگى ءبىرلانعا ۇقساس.
وندا وسىنداي سىندا تۇرعان ءبىرلان ءوزىن ءدال قازىرگىسىندەي بوس قايعىعا، رەنجۋگە جەڭگىزدىرمەۋى كەرەك.
ءبىرلاننىڭ كوڭىلىنەن كۇدىك، جۇزىنەن قايعى كەتپەسە، سىرىم يمانوۆتى ءبىر كەرەمەت قۋانىش بيلەگەن. كوپ مەزگىلدەن بەرى كەزدەسپەگەن ءحافيزا-بىرلان مەن ەردەن-سىرىم قانداي كوڭىلسىز بولسا، باقىت-اقمارالدى كورگەن ساتتەن-اق جۇزىندە وراسان شاتتىق پايدا بولىپ، ول كىلت وزگەرگەن.
ەردەن-سىرىمنىڭ باقىت-اقمارالمەن ەڭ العاشقى كەزدەسكەنىندە ايتىلاتىن:
نەگە كوردىم! كوردىم سەنى قايدان، ساۋلەم،
ەندى ماعان وزگەرگەندەي جەر مەن كوك،
باستالعانداي بىتپەس ماڭگى جاڭا داۋرەن،
جۇرەگىمدى جىبەردىڭ عوي سەن ورتەپ، —
دەپ باستالاتىن شۋماقتان، ەكەۋىنىڭ ءۇشىنشى اكتىدا قول ۇستاسىپ ساحنادان شىعىپ كەتەتىن كورىنىسىنە دەيىن سىرىم بۇل ءرولدى ۇلكەن شابىتپەن ورىندادى. داۋسى دا سوناۋ ساحنادا العاشقى ويناعان ريگولەتتوداعى گەرسوگ مانتۋانسكييدىڭ رولىندەگىدەي ادەمى، جان تەربەتەر تازا، سۇلۋ شىققان.
جۇرت ساحناداعى سىرىمنىڭ ءبىرلاننان قانداي الىس بولسا، اقمارالعا سونداي جاقىن ەكەنىن ءتۇسىندى.
راسىندا دا، ەگەر سىرىم وسى ساحناداعى جاس قىزدى، جالپى، جايشىلىقتا دا شىن جۇرەكتەن وسىلاي سۇيمەيتىن بولسا، وندا بىلاي ويناۋ تەك دانىشپان ۇلى ءارتيستىڭ قولىنان عانا كەلە الاتىن ەدى.
سىرىم نە ۇلى ارتيست، نە اقمارالدى جان-تانىمەنەن سۇيگەن جىگىت. ەكەۋىنىڭ ءبىرى. ال سىرىم شىنىندا ەكەۋى دە ەدى.
ول تەك ساحنا ءۇشىن جارالعان جان بولاتىن. ونىڭ ومىرگە دەگەن، ماحابباتقا دەگەن كوز قاراسى، سەزىمى ءبارى ساحناداعى ومىرىمەنەن، ساحناداعى سەزىمىنەن قابىسىپ جاتاتىن. سوندىقتان ونىڭ ساحنادا باقىتتى ءسۇيۋى، ومىردەگى اقمارالعا عاشىق بولۋى، جۇرەكتىڭ ءبىر قۇبىلىسى، ءبىر دۇنيەسى ەدى. سىرىمنىڭ بۇگىن ەردەن ءرولىن ءساتتى ويناۋى دا وسىدان. وسى ەكى سەزىم وعان قۋانىش بەرگەن، شابىت بەرگەن. ويتكەنى ول باقىتقا ساحناداعى ەردەن قانداي عاشىق بولسا، ومىردەگى سىرىم اقمارالعا سونداي عاشىق بولىپ قالعان. سول سەبەپتەن دە سىرىم، قۋانىشتىڭ قوس قاناتىنا ءمىنىپ كوكتى كەزەدى، التىن تاڭداي، كۇمىس كومەيىنەن عاشىق بولعان ادامنىڭ جۇرەك وتىنا تولعان ءانىن توگەدى.
ون سەگىزىندە عاشىق بولعان قىز بالا الداعى كۇنىنىڭ قانداي بولاتىنىن قاشان ويلاعان. اقمارال دا ويلاعان جوق. وعان ماحاببات ءبىر عاجايىپ تاسقىن ءتارىزدى كورىندى. اقىلعا ساپ قانشا قارسى تۇرامىن دەسە دە تولقىنى جان شىداتپاس سول ءبىر ۇلى كۇش اقمارالدى دا ءوزىنىڭ اساۋ قارقىنىمەنەن ءۇيىرىپ الا جونەلدى. ءتىپتى ەس جيىپ، وي قورىتۋعا دا مۇمكىندىك بەرمەدى. ساحناعا شىعىپ ەردەن-سىرىمدى كورگەن ساعاتىنان ءوزىن بيلەپ كەتكەن ءتاتتى جانە اساۋ سەزىمىنە ەركى جەتپەي، ول ەڭ العاشقى:
جىبەرگەندەي ىشىمە،
بىرەۋ سونبەس شوق سالىپ.
ءوڭىم بە بۇل، ءتۇسىم بە،
بارادى ءورت بويدى الىپ. —
دەيتىن ارياسىنان باستاپ، وپەرانىڭ ءوزى قاتىناساتىن جەرىنە دەيىن اقمارال بويىن بيلەپ كەتكەن ءتاتتى سەزىمنىڭ تۇتقىنىندا وتكىزدى. اقمارال دا سىرىم ءتارىزدى، تەك ساحنادا باقىت ءرولىن ويناپ جۇرگەن جوق-تى، بۇ دا ءوزىنىڭ سۇلۋ داۋسىمەنەن، كەنەت تىپىرشي قالعان جۇرەگىنىڭ ءالسىن-السىن سوققان عاشىقتىق دىبىسىن سىرىمعا ەستىرتپەك ەدى. بۇل اقمارالدىڭ ءوزى عانا بىلەتىن سىرى ەدى. ال زالدا تىنىسىن الماي، وزىنە قاراپ سامساعان كوزدى كورگەندە، مەنىڭ قۇپيامدى بۇلار دا ءبىلىپ قالدى ما، دەپ اقمارال ايتىپ تۇرعان ارياسىنان دا كەنەت جاڭىلىپ قالا جازدايتىن. شىنىندا اقمارالعا قيىن ەدى. ول ساحنادا باقىتتىڭ ءرولىن ويناپ جۇرگەنىن ۇمىتىپ كەتەتىن. سىرىمدى شىن جاقسى كورىپ قالعاندىقتان، كومپوزيتوردىڭ مۋزىكاسىن دا، اقىننىڭ ليبرەتتوداعى ءسوزى دە ءوزىنىڭ ويىنا ءدال كەلىپ، اقمارال وسى اريالارىمەن ءوزىنىڭ تەرەڭ سىرىن جۇرتقا جاريالاعانداي كورىندى. مىنە سوندىقتان اقمارال كەنەت قىسىلادى، ساسادى. ال جۇرت بولسا اقمارالدىڭ بۇل قىلىعىن ونىڭ ارتيستىك شەبەرلىگىنە بالاپ، عاشىق بولعان جاس قىزدىڭ كەيپىنە قالاي تاماشا كىرىپ الدى دەپ الاقاندارىن قىزعانشا ۇرىپ ماز-مەيرام بولىپ قالادى.
كورەرمەندەر اقمارالدىڭ بۇلاي ويناۋىن تابيعي شەبەرلىگىنەن دەپ تۇسىنسە، تەك ءبىرلان عانا جاس قىزدىڭ جاعدايىن دۇرىس ۇققان. ول بۇرىن دا سىرىمدى اقمارالدىڭ جاقسى كورىپ قالعانىن اڭعارعان. ال بۇگىن ونىڭ سىرىمعا مۇلدەم عاشىق ەكەنىنە ابدەن كوزى جەتتى. ەندى اقمارال مەن سىرىمنىڭ اراسىندا باستالعان ماحاببات داستانىن ۇعىپ، كوڭىلى بۇرىنعىسىنان دا جۇدەي ءتۇستى.
ال ومىردەگى ءبىرلان ءقازىر ساحناداعى حافيزامەن بىرلەسىپ كەتكەن، سول سەبەپتەن دە ءبىرلاننىڭ اريالارى كورەرمەندەردىڭ جۇرەگىن ءوزىنىڭ ۋداي قاسىرەتىمەن تىرناپ جاتقانداي ەدى.
ءبىرلان جاڭا عانا بۇگىن ءوزىنىڭ ەرەكشە ويناپ جۇرگەنىن ءتۇسىندى. تەك حافيزانىڭ ەڭ اقىرعى ارياسىن كومپوزيتور ويلاعانداي ەتىپ ورىنداۋعا شەبەرلىگى جەتسە بولعانى، وندا ول دۇنيەگە ءوزىنىڭ حافيزاسىن كەلتىرەدى.
مىنە، ەندى وپەرانىڭ ەڭ اقىرعى كورىنىستەرى. ساحنادا ءبىرىن-بىرى سۇيگەن، قۋانىشقا بولەنگەن، باقىتتى ەردەن مەن باقىت! ولار ەڭ اقىرعى ماحاببات دۋەتىن ايتىپ تۇر. قۋانىشقا كەنەلگەن، ءقازىر ساحنادا قۇشاقتاسىپ تۇرعان ەردەن مەن باقىتتاي، ولاردىڭ بىرىنە ءبىرى جاراسا قالعان داۋىستارى، كورەرمەندەردىڭ جۇرەگىن تۇبىنەن سۋىرىپ جاتقانداي، جان جۇيەلەرىن بوساتىپ، بۇكىل زالدى شاتتىققا تولتىرا تۇسكەن.
وسى دۋەتتىڭ ەندىگى شۋماعى، ءبىرىن-بىرى ءسۇيىپ قوسىلعان ەكى جۇرەكتىڭ ۇلى مەيرامىنا اينالۋعا ءتيىستى ەدى. سولاي بولىپ تا شىقتى.
شاتتىقتا بۇكىل الەم جاتىر شالقىپ،
قوس جۇرەك قۋانىشپەن كەتكەن بالقىپ.
شىن سۇيگەن ءبىرىن-بىرى ماڭگى باقي
دۇنيەدە باقىتتى جوق بىزدەن ارتىق! —
دەپ دۋەت اياقتالعاندا زال ءبىر ءسات تىنا قالدى دا، كەنەت دۇرلىگە قول شاپالاقتادى. وپەرانىڭ ەڭ قيىن جەرى ەندى كەلگەن. وسىنداي ەردەن مەن باقىت قۋانىشتا تۇرعاندارىندا ساحناعا حافيزا شىعۋى كەرەك. وسى ارادا جاڭا قوسىلعان ەكى جۇرەك، وزدەرىنىڭ قۋانىشتارىن ەستىرتەدى. سوندا بارىپ حافيزا ءوزىنىڭ ءبىر جاعىنان قايعى-قاسىرەتكە بولەنگەن، ەكىنشى جاعىنان جالعىز قىزىنىڭ باقىتتى بولۋىن تىلەگەن جانە ءوزىنىڭ ءالى دە ءومىرى بارىن، سول ءومىر ءۇشىن ءالى دە ءومىر ءسۇرۋ كەرەك ەكەنىن تولعايتىن، قايعىلى، قۋانىشتى جانە جىگەرلى، اتاقتى ارياسىن ايتۋى كەرەك ەدى. حافيزانىڭ وسىنداي ادامنىڭ ۇلىلىعىن دارىپتەگەن ارياسىمەن وپەرا بىتۋگە ءتيىستى ەدى. ءبىراق ءحافيزا-بىرلان ساحناعا شىقپادى. امال جوق، سىرىم مەن اقمارالعا وزدەرىنىڭ دۋەتىن ەكىنشى رەت باستاۋعا تۋرا كەلدى.
ال بۇل كەزدە كيىنەتىن بولمەسىندە ءۇن-تۇنسىز، سۇپ-سۇر بوپ كەتكەن، توستاعانداي كوزىندە اعا جونەلۋگە دايىن، ءموپ-مولدىر ىستىق جاسى تۇنىپ تۇرعان ءبىرلان وتىر ەدى. ساحنا سىرتىنداعى ۋ-شۋعا، تالىپ جەتىپ جاتقان انگە كوڭىلى سەلت ەتەر ەمەس. قاسىندا تۇرعان «قالقام-اۋ، ءوزىڭدى-وزىڭ قولىڭا ال، ەڭ اقىرعى ارياڭ عوي، ايتىپ شىق حالىقتىڭ جازىعى جوق...» دەپ جالىنعان اق شاشتى، كارى ساحنا رەجيسسەرىنە دە كوڭىل بولۋدەن الىس. ءدال ءبىر تىلىنەن، اقىلىنان ايىرىلعان ادامداي. تەك وقتا-تەكتە قولىنداعى ءبىر جاپىراق قاعازعا قاراپ قويادى. بىرنەشە رەت وقىسا دا قاعاز ءسوزىن تۇسىنبەگەندەي. ءبىراق قاعاز ءسوزى ءتىپتى تۇسىنىكتى ەدى. جانە ادامنىڭ باسىنا تاياقپەن سالىپ قالعانداي قاتتى بولاتىن... بۇل حات جانىنداي جاقسى كورەتىن ماحمۇتتىڭ حاتى ەدى. حات كەنەت ءبىرلاننىڭ قولىنان جەرگە ءتۇسىپ كەتتى. ساحنا رەجيسسەرى ونى جەردەن كوتەرىپ، قايتادان ستول ۇستىنە قويدى.
— قالقام، مىقتى ەدىڭ عوي.
ءبىراق حات ءسوزى قانداي مىقتى ادامدى ەسەنگىرەتىپ جىبەرەر، ادام شوشىرلىقتاي سۋىق ەدى. وسى ءبىر جاپىراق قاعازعا بۇكىل دۇنيەنىڭ جاماندىعى سىيعانداي جەكسۇرىن بولاتىن. ماحمۇت حاتىندا ءوزىنىڭ جاس قىز الىپ، سونىمەن بىرگە قاراعاندىعا ءجۇرىپ كەتكەنىن ايتقان.
مىنە وسىنداي حاتتى وقىعان ءبىرلان ءقازىر ساحناعا شىعا الاتىن با ەدى؟ ال الدا-جالدا شىعا قالسا، مۇنداي كۇيىندە ولەڭ ايتا الار ما! ايتا الماسا كەرەك-تى! ءبىراق وتىز ۇلدان قالعان جالعىز زاۋرەشتىڭ ءقابىرىنىڭ ۇستىندە قارت اكە ولەڭمەن قايعىسىن ايتۋعا كۇشى جەتتى ەمەس پە؟ ال اقىلدى، سابىرلى ءبىرلان، كوركەمونەردى جانىنداي جاقسى كورگەن ءبىرلان ءدال وسىنداي جۇرەگىن ۋ جالاعانداي قايعىلى كەزىندە، سول كۇيىن انىمەنەن، جۇرەكتەن شىققان زارىمەنەن باسۋعا بارا الماي ما؟ بارۋعا ءتيىستى عوي! قايعىسىن انىمەن ازايتا الماسا، نەسىنە ول ءانشى بولدى؟ نەسىنە وسى ۋاقىتقا دەيىن ءان دەپ ءومىر ءسۇرىپ كەلدى؟
ەڭبەك ادامدارىمەن كەزدەسۋ ءساتى
ءىلياس ەسەنبەرلين جانە عابيت مۇسىرەپوۆ
ساحنا رەجيسسەرى سىرتتاعى ۇندەرگە قۇلاعىن توستى. ازدان كەيىن ول:
— قالقام، دۋەت ءۇشىنشى رەت ايتىلىپ جاتىر.
ءبىرلان كەنەت ورنىنان تۇرەگەلدى. ايناعا قاراپ ءسال تۇردى، ستول ۇستىندە جاتقان قاعازدى ءتورت بۇكتەپ، ءىلۋلى تۇرعان كوستيۋمىنىڭ قالتاسىنا سالدى. ءسويتتى دە:
— جاقسى، مەن ساحناعا شىعايىن، —دەدى.
ول ەندى كوپ الدىندا ايەل قايعىسىن، انا قۋانىشىن، ادام جىگەرىن پاش ەتكەن ارياسىن ايتپاق بوپ، ساحناعا قاراي اسىعا باسىپ جۇرە بەردى.
ءحافيزا-بىرلان ساحناعا كىرىپ كەلگەندە، زالدا لىق تولىپ وتىرعان جۇرت ءدىر ەتە قالعانداي بولدى. وسىدان ءبىراز بۇرىن ءوزىنىڭ مۇڭلى ءانىن شىرقاپ ساحنادان شىعىپ كەتكەن جۇدەۋ ءوڭدى ءبىرلان ساحناعا كىرگەن مىنا ءبىرلاننىڭ قازىرگى ءتۇرى گريم جاعۋشىنىڭ وقيعاعا بايلانىستى كەيىپكەردىڭ ءتۇرىن وزگەرتكەلى ىستەگەن ارەكەتىنەن وزگەرگەن ەمەس ەدى، ءبىرلان ءقازىر، توستاعانداي كوزىنەن نۇرى كەتىپ، ەكى ۇرتى سۋالىپ، ءجۇزى بوپ-بوز بولىپ، ءسال بۇكىرەيە تۇسكەن، كەنەت كەمپىرگە ۇقساي قالعان ءبىرلان ەدى. بۇل وزگەرىس كەنەت ونى ءبىر وراسان قايعىعا دۋشار بولعانىن كورسەتەتىن وزگەرىس ەدى.
تەك ءبىرلان-حافيزانىڭ قايعىسىن سىرىم مەن اقمارال بايقاعان جوق. وزدەرىنىڭ قۋانىشتى دۋەتتەرىن ءبىتىردى دە، قول شاپالاقتاۋ تاۋسىلماي جاتىپ سىرىم شىعىپ كەتتى. وركەستر شەشەسىنە باقىتتىڭ ەردەنگە قوسىلماقشى بولعانىن ەستىرتەتىن شاتتى ارياسىنىڭ كىرىسپەسىن ويناي جونەلدى.
ءحافيزا-بىرلاننىڭ قاسىرەتىنەن حابارى جوق باقىت-اقمارال، بويىن بالقىتىپ الىپ بارا جاتقان باقىتىنا شىداي الماي، كەرەمەت ءبىر قوشەمەتتى، سالتاناتتى داۋىسپەن ءوزىنىڭ ەڭ سوڭعى ارياسىن باستادى.
كەشەگى بالاپانىڭ اققۋ بولدى،
كوڭىلىم مىنە، بۇگىن شالقار كولدەي،
قۇشاعىم ءلاززات اتتى نۇرعا تولدى،
ماماجان، قۋانىشى ەندى سەن دە مەندەي.
اققۋ بوپ اق ايدىنعا قانات قاقتىم،
ءومىردىڭ قۇشامىن دەپ التىن تاڭىپ،
دۇنيەدەن ەڭ قىمباتتى باقىت تاپتىم،
ماحاببات اتى ونىڭ، انا جانىم!
اققۋىڭ ەندى وزىڭنەن ۇشپاق بولەك.
تاپتىم مەن سەرىگىمدى قىرۋار ەلدەن.
تاپتى عوي، تابا ءبىلدى عاشىق جۇرەك،
بولاشاق سەرىگىمنىڭ اتى ەردەن!
اقمارال ءانىن ءبىرلان ەستىدى مە، ەستىمەدى مە، ايىرۋ قيىن ەدى. جوق ول ەستىگەن جوق. بار ويى، بار تىلەگى ءوز باسىنىڭ قايعىسىنىڭ تۇڭعيىعىنا باتىپ كەتكەن. اقمارال ءانى بىتىسىمەنەن ءبىرلان ءوز ارياسىن باستادى. بۇل حافيزانىڭ ارياسى ەمەس، ەندى ءبىرلاننىڭ ارياسى بولاتىن. بۇل حافيزانىڭ قايعىسى ەمەس، ەندى ءبىرلاننىڭ قايعىسى بولاتىن. بۇرىن اندەرىمەن ۇلى انشىلەر ءومىر شىندىعىن تۋعىزسا، ەندى ءومىر ءوزىنىڭ شىندىعىمەنەن ۇلى ءانشىنى تۋدىردى. ءبىرلان ەكى كوزىنەن جاسى مونشاقتاپ اعىپ ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ ەڭ سوڭعى ارياسىن ايتتى:
جانىما قياناتىڭ قاتتى باتتى،
و، تاعدىر، بولدىڭ ماعان نەگە قاتتى؟
كەلەسىڭ جاستان قيناپ سونشا نەگە،
جىبەرىپ ازابىڭدى ءلاززات اتتى؟
جانىمداي جاقسى كورگەن جالعىز قىزىم،
جارقىراپ ءوتسىن ماڭگى التىن ءجۇزىڭ
قايعىنى مەن جىلاعان، سەن كورمەگەي،
جوعارى تۇرسىن ماڭگى ب ا ق جۇلدىزىڭ!
تىيارمىن مەن دە اققان كوزدىڭ جاسىن،
تاستارمىن مەن دە قايعى اۋىر تاسىن.
جايارمىن قۇشاعىمدى قۋانىشقا،
شاتتىقتىڭ جەلبىرەتىپ التىن شاشىن!
كوزىنەن جاسى پارلاپ تۇرىپ باستاعان ارياسىن، ءبىرلان كەنەت ءبىر ناساتتانعان شابىتپەن بىتىرگەندە، جۇرت ونىڭ بۇكىل زالدى تولتىرىپ كەتكەن، اسقاقتاعان، ءبىر بيىكتەن ءبىر بيىككە جوعارى شارىقتاپ كوتەرىلگەن قىران قۇستىڭ ەكپىنىندەي جوعارىلاپ بارىپ، سورعالاي تۇسكەن: سۇلۋ داۋىسى ابدەن بىتپەي، دۋ، ۇزاق قول شاپالاقتاۋمەن قارسى الدى. كورەرمەندەر بۇگىن قازاقتىڭ ۇلى وپەراسى «ارمان» عانا ەمەس، كۇلاش بايسەيىتوۆادان كەيىن قازاقتىڭ ءبىرلان اتتى ۇلى ارتيسكاسى تۋعانىن ءبىلدى.
جارتى ساعاتتان كەيىن ءبىراز كىسى، وپەرانىڭ ورىنداۋشىلارى مەن قويۋشىلارى، ءداستۇر بويىنشا وپەرا اۆتورى كومپوزيتوردىڭ وتىنىشىمەن، تەاتردىڭ ۇلكەندەۋ بولمەسىندە جايىلعان داستارقانعا جينالادى. شاقىرىلعان ادامداردان سىرىم مەن اقمارال جانە ءجاميلا عانا بولمادى.
ءجاميلا كيىنىپ جاتقاندا «قالمايسىڭ با» دەپ جانىنا كەلگەن ەرجانعا:
— شىن جۇرەگىممەن قۇتتىقتايمىن، وپەراڭ شىن جاقسى شىققان ەكەن، — دەدى. — بالالارىڭدى ءبىر كۇنى ءوزىڭ اكەپ كورسەت. ال مەنى داستارقانىڭا قالمادى دەپ وكپەلەمە، بالالاردىڭ ەرتەڭ ەمتيحانى، دەر كەزىندە جاتقىزىپ، دەر كەزىندە تۇرعىزباساڭ بولمايدى.
ال بانكەت بولمەسىنە كوتەرىلىپ بارا جاتقان حانشايىمدى سىرىمنىڭ ءوزى ىزدەپ تاپتى.
— بانكەتكە بارا جاتىرسىڭ با؟ — دەدى ول حانشايىمعا.
— ءيا، ءوزىڭ بارمايسىڭ با؟
— جوق. ىشپەيتىن بولعان سوڭ... — سىرىم بىردەمەنى ايتقىسى كەلىپ كىدىرىپ قالدى.
— بىردەمە ايتقىڭ كەلىپ تۇر عوي. تاعى نە دەمەكسىڭ؟..
— سەنىڭ ماعان ىستەگەن جاقسىلىعىڭدى ءتىرى جۇرسەم ۇمىتپاسپىن،- دەدى سىرىم تومەن قاراپ وزىنەن ءوزى قىسىلىپ،- ەندى مەن سەنىڭ ۇيىنە بارمايمىن. كەشە، مەيمانحانادان جەكە بولمە الدىم. باعانا كيىم-كەشەكتەرىمدى اپارىپ تاستاعانمىن... سەن مەنى تۇسىنەسىڭ عوي دەيمىن...
حانشايىم، تومەندە، فويەدە شىدامسىزدانا سىرىمدى كۇتىپ تۇرعان اقمارالدى كوردى. ءوزىنىڭ دە وسىلاي ءبىر كەزدە سىرىمدى كۇتكەنى ەسىنە ءتۇسىپ كەتتى. جۇرەگى ويناي جونەلدى، ءبىراق تەز باسىلدى.
— نەگە تۇسىنبەيىن، تۇسىنەمىن، — دەدى حانشايىم كۇلىپ، ءبىر رەتتە ول ەكەۋىنىڭ وسىلاي كەزدەيسوق وڭاي تۇسىنىسكەندەرىن جاقسى دا كورىپ قالعان. — تەك ەندى اراق ىشپە، اقمارالدى كۇتە ءبىل، سەن دە، اقمارال دا كوركەمونەرگە وتە كەرەك ادامسىڭدار، باقىتتى بولىڭدار!
حانشايىم سىرىمعا قولىن بەرىپ قوشتاسىپ، كىلت بۇرىلىپ، بانكەت بولاتىن بولمەگە، ەكىنشى قاباتقا قاراي كوتەرىلە بەرگەن.
— سىرىم مەن اقمارال دا كەلمەي مە؟ — دەپ سوڭىنان قۋىپ جەتىپ سۇراعان ەرجانعا ول:
— ولاردىڭ ءوز قۋانىشى بار، — دەپ كۇلدى.
بانكەتتى ءوزىنىڭ جاڭادان بولعان قىزمەتىنە بايلانىستى حامزە اشتى. ول ءبىرىنشى توستى، وسىنداي تاماشا وپەرا جازعان ەرجاننىڭ جانە سول وپەرانى جازۋعا شابىتتاندىرعان ونىڭ جۇبايى - اتاقتى ءانشى الماگۇلدىڭ دەنساۋلىقتارى ءۇشىن كوتەرۋدى سۇرادى. ەكىنشى توسقا كەلگەندە ول ءوز ريۋمكاسىن تولتىرا قۇيدى دا:
— ەرجاننىڭ بۇگىنگى وپەراسى قازاقتىڭ كوركەمونەرىن، ونىڭ ىشىندە وپەرا مۋزىكاسىن جاڭا ساتىعا كوتەرىپ قويعان جوق، — دەدى، — الىپتى الىپ تۋدىرادى دەگەندەي، بۇگىن بۇل وپەرا ءبىزدىڭ كوركەمونەرىمىزگە ەكى كەرەمەت ءانشى بەردى. ءبىرى - جوعالىپ كەتىپ، ساحنامىزدا قايتا تۋعان مىنا سىرىم، — ول كوزىمەن سىرىمدى ىزدەي باستادى، — نەمەنە، ءوزى جوق پا؟ جارايدى، سىرىم تۋرالى ءوزى كەلگەن سوڭ ايتارمىز. ال ەكىنشىسى — مىنا ءبىرلان، — حامزە وزىنەن ءسال تومەندەۋ سول جاقتا وتىرعان ءبىرلانعا بۇرىلدى، — جاڭا مەن ايتتىم عوي، وسى وپەرا ەكى كەرەمەت ءانشىنى تۋدىردى دەپ، — دەدى ءسوزىن حامزە قايتادان جالعاپ. — ال سول وپەرانىڭ تۋۋىنا سەبەپ بولعان جانە بۇگىنگى حالىق قابىلداعان ساتىسىنا جەتكىزگەن ەرجاننان كەيىن، مىنا وتىرعان ءبىرلان. جانە ءبىرلان قاجىماس ەڭبەگىمەنەن، ىزدەنۋمەنەن، شەبەرلىگىن تىنباي وسىرۋىمەن، وسى بۇگىنگى وپەرادا ءوزىنىڭ ۇلى ارتيستكا ەكەنىن كورسەتتى. مەن مىنا توستى، وسى ۇلى ارتيستكامىز ءبىرلان ءۇشىن كوتەرسەك دەيمىن.
جۇرت دۋ قول شاپالاقتادى. ءبىرلان، جۇدەۋ ءوڭدى ءبىرلان، «راقمەت» دەگەندەي جۇرتقا اقىرىن عانا باسىن ءيدى.
توست توسقا جالعاستى. داستارقان مەرەكەسى تاڭ اتقان كەزدە عانا ءبىتتى.
You Might Also Like
-
ەكپىن ەدىلدى ورلەپ، جايىقتى جالپاعىنان باسىپ، ورالدىڭ ەتەگىندەي بۇرق-سارق ەتىپ، دالاعا بەت الدى.
